đỗ tư nghĩa

t ì m   l ạ i   n ụ   c ư ờ i

1. Dừng lại để lắng nghe

Khi ta cần lắng nghe một âm thanh lạ, há chẳng phải là ta tự nhiên ngừng gây ra tiếng ồn ? Ta không thể lắng nghe kỹ càng bao lâu ta còn đang nói chuyện, suy nghĩ, hay di chuyển lui tới một cách không chăm chú. Nhu cầu lắng nghe một cách chăm chú tạo ra sự tĩnh lặng của riêng nó. Khi ta thực sự nhận thức được là ta thiếu chú tâm (thất niệm) như thế nào, ta bắt đầu tự hỏi cái gì đang diễn ra bên trong và bên ngoài, thì há chẳng phải là ta phải nhìn và lắng nghe một cách lặng lẽ hay sao ?

Toni Packer

Cái nơi mà trầm cảm có mặt thì xám xịt và u ám; nó có thể rất khủng khiếp và gây ra sự mất hướng. Dù trước đây bạn đã có mặt ở đó hay chưa, thì mỗi lần nó đều khác. Có thể, đôi khi bạn dường như đang ở trong một sa mạc lạnh lẽo, cô đơn và không sinh khí. Những lần khác, nó có thể gây cảm giác là bạn đang ở trong một khu rừng rậm, cây cối xum xuê, đầy những con thú khủng khiếp rình rập, ẩn nấp trong bóng tối. Hay bạn có thể cảm thấy mình đang ở tận đáy một đại dương; nước cầm tù bạn, cái sức ép thì không thể chịu nỗi, và bạn không thở được. Dù đó là nơi chốn hay địa thế nào, nó gây ra một cảm giác như thể là không có lối thoát. Bạn bị lạc đường thực sự.

Khi chúng ta bị lạc đường, hoảng sợ, hay đối mặt với một cái gì đó mới mẻ hay lạ lẫm, thì cái sự thôi thúc đầu tiên trong ta thường là chạy trốn hay chiến đấu để chống lại. Những năm tháng của sự tiến hóa đã dần hình thành cái đó trong ta. Mặc dù đôi khi tình huống trước mắt đòi hỏi một trong những đáp ứng đó, nhưng vào những lúc khác, thì việc chạy trốn hoàn cảnh hay chống lại nó sẽ chỉ làm tăng thêm nỗi đau và cái cảm thức rằng mình đang bị sa bẫy. Té ngã vào trong sợ hãi và hoảng hốt, chúng ta trở nên ngày càng bị lạc đường. Trong trầm cảm, ta thường hay chạy trốn cho đến khi ta bị nuốt chững vào trong bóng tối – cái bóng tối mà đã trở thành đời ta. Trong một tình huống như vậy, thì cái cốt tủy cho việc chữa trị của ta, là, trước hết, hãy đừng làm gì cả.

Việc thực tập này có thể là khó khăn, bởi vì nó dường như đi ngược lại tất cả những gì mà chúng ta tin tưởng. Thế nhưng, không làm gì cả – “ngồi xuống và câm miệng”, như Sư Trưởng Katagiri thường nói – là sự thực tập cốt tủy của Đạo Phật. Thực vậy, đó là cái kinh nghiệm của chính đức Phật. Ngài ngồi xuống dưới cây Bồ Đề và nguyện sẽ không di chuyển cho đến khi Ngài đã giải quyết cho chính mình câu hỏi mà Ngài đã từng đặt  ra nhiều năm.

Cái quyết định này thường hay được xem như là anh hùng, và khi một người thấy xuyên suốt một tình huống như thế cho đến tận cùng, thì nó có thể là anh hùng. Nhưng nó cũng là một hành vi của sự đầu hàng, thậm chí, là một hành vi của sự tuyệt vọng. Vào thời đó, Đức Phật đã thử nghiệm tất cả mọi thứ khác trên thế gian, tất cả những gì có thể có để cho Ngài thử. Ngài đã kinh qua những cực đoan của lạc thú giác quan, sự tự phủ nhận mình, và việc hành xác. Cả hai con đường này đều không mang đến cho Ngài cái tuệ giác mà Ngài tìm kiếm. Và do vậy, Ngài quyết định ngừng sự tìm kiếm của mình và chỉ việc ngồi xuống.

Trong quyết định của Ngài có một yếu tố rất thực của tuyệt vọng, cái lưng của Ngài bị dồn sát vào bức tường. Cũng có một ít tò mò trong quyết định của Ngài. Ngài muốn phát hiện ra cuộc sống con người nó thực sự là như thế nào. Thay vì nghiên cứu những triết học khác nhau và cố làm cho chúng thích ứng với những hoàn cảnh mà Ngài gặp phải, Ngài nghiên cứu chính bản thân mình.  Ngài nguyện đối mặt không nao núng với chính mình và đời mình, và nhìn xuyên suốt cuộc điều tra này cho đến cùng, dù nó dẫn Ngài đến đâu chăng nữa.  (Đó là cái trước hết đã đưa nhiều người trong chúng ta tới một lối đi tâm linh - một sự kết hợp của nỗi tuyệt vọng và sự tò mò.)

Trong trầm cảm, cái lưng của chúng ta thường hay bị dồn sát vào chân tường. Quả thật, không có gì mô tả trầm cảm tốt cho bằng cái cảm nhận này : không biết hướng về đâu, không còn có gì để làm. Thế nhưng, một nơi chốn như thế thì chín muồi một cách không thể tin được; nó tràn đầy triển vọng, đầy khả  tính (possibility). Nó cho chúng ta cái cơ hội để thực sự chú tâm và chỉ đơn thuần xem cái gì đang xảy ra. Khi chúng ta đã làm mọi thứ, khi mọi thứ mà chúng ta biết và tin tưởng, tất cả dường như đều không thích hợp (fit), thì sau cùng, có cái cơ hội để nhìn sự vật một cách khác – ta có một cái nhìn mới mẻ về những gì mà đã trở nên cũ  rích và quen thuộc với chúng ta. Đôi khi, khi cái lưng của chúng ta bị dồn sát vào chân tường, thì cái điều tốt nhất mà chúng ta có thể làm, là ngồi xuống và tĩnh lặng.

Khi chúng ta bị lạc đường trong rừng, chúng ta có thể dừng lại, nhìn vào tình huống của mình, và xem chúng ta đang ở đâu. Và khi ta đang ở giữa cơn trầm cảm, ta có thể dừng lại và nhìn vào cái nơi mình đang có mặt, và quan sát, xem bằng cách nào mà ta lại có mặt ở đây. Ta có thể nhìn một cách tỉnh táo và không sợ hãi vào chính ta, đời ta, nỗi đau của ta, mà không có bất cứ ý tưởng nào về việc chữa trị chúng.

Đạo Phật Zen triển khai một phương pháp để “làm việc” với trái tim và khối óc - trong thiền định - qua việc sử dụng cái gọi là công án. Công án ¨ thường hay được mô tả như là những công cụ dùng để đóng chặt sự tư duy của ta, để ta có thể trải nghiệm một cái gì đó sâu xa hơn bên trong mình. Từ công án là một từ Trung Quốc nói đến một sự công bố hay một thông điệp hoàng gia. Những công án cho chúng ta một cái vị mãnh liệt (strong taste) của cái tâm thức hằng ngày (vọng tâm. ND) của chúng ta, cũng như một thoáng nhìn về cái tâm giác ngộ (chân tâm.ND).

Trầm cảm cũng đến với chúng ta như là một thông điệp hoàng gia. Trong việc dừng  lại và lắng nghe trầm cảm, ta có thể nghe cái thông điệp mà nó mang đến. Tác phẩm nổi tiếng nhất của Thiền Sư  Đạo Nguyên (Dogen) là Genjokoan, hay là Công Án của Cuộc Sống Hằng Ngày. Đạo Nguyên cảm thấy rằng chính những câu hỏi của cuộc sống hằng ngày: – Tại sao chúng ta ra đời? Tại sao chúng ta phải đau khổ và chết ? Chúng ta là ai ? Chúng ta sẽ sống như thế nào trong khoảnh khắc này ? – chính những câu hỏi đó cung cấp tất cả những gì mà ta cần để giúp ta tìm thấy sự tự do mà ta tìm kiếm.

Trầm cảm khơi dậy tất cả những câu hỏi này một cách mạnh mẽ hơn, đưa chúng vào trong đời chúng ta. Những câu hỏi này, và cái vị nồng nàn của nỗi đau và nỗi khổ đi kèm với chúng, là những hạt giống tự do của ta.

Mặc dù việc tiếp cận với trầm cảm thật là đau đớn và khủng khiếp, chúng ta có thể làm như vậy. Ta có thể đứng lại và không chạy trốn. Ta thậm chí có thể để cho nó vào, và học cái mà nó nói với ta.

Đức Phật tìm kiếm cái cơ sở nền tảng của đời Ngài, đối mặt trực diện với nó, và gọi tên nó ra. Chúng ta cũng có thể làm tương tự như vậy – với cơn trầm cảm của mình. Làm như thế không có nghĩa là đầu hàng trầm cảm, mà đúng hơn, là đi bước đầu tiên trong việc chữa trị nỗi đau đớn và nỗi khổ của mình.

Trầm cảm không chỉ là một bước chìm sâu hơn vào trong vòng cương tỏa của nỗi khổ và nỗi buồn. Bất cứ ai (mà) đã trải nghiệm nó, đều biết rằng nó khác về chất với cái ý thức (tâm) hằng ngày của ta. Trầm cảm mang đến cho ta những cảm nhận mạnh mẽ về nỗi vô vọng, một cảm thức về sự “ vô dụng” (worthlessness) của mình, và một ý thức rõ rệt và dai dẳng hơn về sự chết. Nhưng trước khi tìm kiếm những giải pháp, ta phải nhìn vào chính những cảm nhận trần trụi này. Việc đối mặt với trầm cảm cho phép ta nhìn một cách kề cận, có lẽ là lần đầu tiên, vào những vấn đề và những cảm nhận sâu xa nhất trong đời ta.

Ta có một sự lựa chọn nền tảng. Ta có thể chạy trốn những cảm nhận này, mà chỉ khiến cho chúng mạnh mẽ hơn. Ta có thể cố khiên cưỡng đặt chúng vào trong một cái khuôn khổ của niềm tin – hoặc là của chính ta, hoặc là của một ai khác. Ta có thể nhìn trầm cảm về mặt đạo đức, hay tin rằng nó là một dấu hiệu của sự yếu đuối. Ta có thể nhìn nó về phương diện y học và tìm kiếm sự chữa trị nơi một y sĩ. Ta có thể tin rằng nó có tính tâm lý học và tìm những câu trả lời trong quá khứ của ta.

Hoặc, ta có một lựa chọn khác: trước khi tìm kiếm bất cứ khái niệm (concept) hay lời giải thích nào,  ta có thể làm như Đức Phật đã làm, và nhìn sự vật như chúng đang là. Ta có thể nhìn một cách từ bi vào cái đang xảy ra cho ta trong trầm cảm. Chúng ta có thể tự xem xét chính mình mà không chạy trốn, không chiến đấu, không có những ý niệm tiền lập, không có bất cứ ý tưởng nào về một giải pháp.

THÁM HIỂM THÊM:  

Tại một nơi yên tĩnh, hãy ngồi kiết già trên một cái đệm (bồ đoàn), hay ngồi thẳng lưng trên một cái ghế. Xếp hai bàn tay lên đùi, và nhìn xuống một điểm trên sàn, đằng trước bạn vài thước. Hãy ngồi thẳng đứng, xương sống tựa một cách thoải mái vào hông, đưa cằm vào trong một chút. Bây giờ, hãy để cho sự chú ý  di chuyển từ đầu, qua cổ, vai, và ngực, để rồi tập trung vào bụng dưới. Hãy cảm nhận sự lên xuống của bụng khi bạn thở vào, thở ra. Nếu muốn, bạn có thể thầm nghĩ “vào” và “ra” với hơi thở của bạn.

Hãy nhận biết về khoảng không gian xung quanh bạn. Hãy cảm nhận rằng đây là không gian của bạn, vùng đất của bạn, nhà của bạn. Bạn giống như một hòn sỏi đang từ từ chìm xuống đáy sông,  nơi mà những làn sóng và những dòng nước không thể chạm vào bạn. Hãy tưởng tượng rằng bạn đang ngồi trên một ngai vàng, hay một chóp núi – bất cứ cái gì mà có vẻ như là một nơi hùng mạnh đối với bạn. Hãy tự nói thầm 3 lần : “Đây là nơi tôi ngồi.” Ở đây không có gì di chuyển bạn được. Bạn mạnh mẽ và an toàn tại địa điểm này. Tất cả sợ hãi, tất cả phiền muộn, tất cả đau đớn có thể đến và vỗ vào bạn (wash over) và đi ngang qua bạn - như những đợt sóng - nhưng không thể cuốn trôi bạn đi.

Bây giờ hãy trở lại với hơi thở của bạn, theo dõi nó  vào ra, khi bụng của bạn phồng lên và xẹp xuống. Hơi thở của bạn là cái neo luôn luôn có mặt ở đó, mà sẽ giữ cho bạn ở vị trí cố định. Hãy nhận biết rằng nơi chốn này, nơi mà bạn ngồi, thì bao la và trải ra mọi hướng. Nó đủ rộng để chứa đựng bất cứ cái gì mà bạn mời vào. Hãy chào đón những cảm nhận của bạn về sợ hãi, sự đau đớn, cơn trầm cảm của bạn vào trong nơi này. Hãy nói với cơn trầm cảm rằng nó không cần phải cảm thấy bị loại trừ khỏi nơi này, rằng tại nơi này nó sẽ nhận được sự hiểu biết và lòng từ bi. Hãy mời vào nơi này, bất cứ thần linh, hay những năng lượng (energies), mà bạn mong muốn. Nhất là những gì vốn tạo cho bạn sức mạnh – nhưng, nếu bạn muốn, hãy mời những gì mà có thể mang đến cho bạn sợ hãi. Rồi hãy trở lại với hơi thở của bạn, và hãy cảm nhận sự bao la của cái nơi chốn mà trong đó bạn ngồi như một ngọn núi.

Khi bạn đã sẵn sàng trở lại, hãy nhắc nhở tất cả những gì mà bạn đã mời vào, rằng chúng nó được đón chào trở lại lần nữa khi bạn trở lại. Hãy tự nhắc nhở bạn rằng cái nơi này đợi chờ bạn, bất cứ khi nào bạn mong muốn. Hãy ngồi, hưởng thụ cái nơi này mà bạn đã tạo ra. Hãy để cho sự chú ý của bạn khởi lên qua ngực, vai và cổ, rồi từ từ mở mắt ra.

trở về mục lục:

tìm lại nụ cười

trang đỗ tư nghĩa

chân trần

art2all.net