đỗ tư nghĩa

t ì m   l ạ i   n ụ   c ư ờ i

13. Thời gian

Khi thời gian đến và đi, nó đều có những dấu hiệu rõ ràng. Do vậy, người ta không nghi ngờ nó. Mặc dù không nghi ngờ nó, người ta không hiểu nó. Hãy nhìn mỗi sự việc trong toàn bộ thế giới này như là một khoảnh khắc của thời gian. Những sự việc không ngăn cản § (hinder) nhau, cũng như những khoảnh khắc không ngăn cản nhau.

Thiền Sư Đạo Nguyên

Giữa cơn trầm cảm, thời gian có một tính chất khác, gắn thêm vào nó. Cử động, lời nói, và ý tưởng, tất cả đều chậm lại. (Thật ra, cái “ sự chậm lại do động cơ tâm lý” (psychomotor slowing) này là một trong những tiêu chuẩn tâm lý học chính thức dùng để chẩn đoán trầm cảm.) Thật khó mà thực hiện những nhiệm vu (tasks) về thể lý, do sự chậm chạp và nặng nề vốn đổ đầy thân thể. Điều này có thể là một vấn đề thực sự nếu bạn đang lái xe, hay đang trông coi một đứa trẻ, hay đang cố vội vã đến một cuộc hẹn.

Trong trầm cảm, sự thể bắt đầu trở nên rõ ràng rằng, cái thế giới “bình thường” thì đặt nền trên tốc độ và tính gây hấn. Chúng ta cũng có thể thấy rằng, điều này chỉ là một trong những nhãn quan khả hữu về thời gian.

Trong quá trình làm việc với những người đàn ông và phụ nữ có tâm bệnh, tôi đã quan sát thấy nhiều người kinh qua những thời kỳ phát cuồng (manic episode). Khi ở trong một trạng thái cuồng, một người được đổ đầy năng lượng lớn và thường là hưng phấn (euphoria). Họ nói liến thoắng (rapidly), mơ những giấc mơ lớn, cần ngủ rất ít, và có năng lượng thể chất đồ sộ (enormous).§ Họ có thể rất dấn thân, năng nổ. (Một vài người cuồng là những nhà doanh nghiệp và những chính trị gia thành công.) Sự khó khăn trong việc giúp đỡ họ nằm ở sự kiện rằng, chính họ không thấy có vấn đề nào. Thường khi, những người khác xung quanh họ cũng không thấy. Một người phụ nữ, thân chủ của tôi,  thường hay nói, ““Nếu tôi có thể đóng chai cái năng lượng cuồng này và bán nó, thì tôi sẽ là một triệu phú.”

Nền văn hóa của chúng ta § có tính cuồng, bắt chước tất cả những tính chất của một người cuồng. Quả thật, những tính chất này rất được ngưỡng mộ và ao ước một cách rộng rãi. (“ Tôi ước tôi có cái năng lượng của bạn, sự nhiệt huyết của bạn,  cái năng nổ của bạn.” Như là một nền văn hóa,  chúng ta đo thời gian bằng nanosecond, khoảng cách giữa những địa điểm thì không có nghĩa gì cả, và sự thành công, thành tựu mới là là quan trọng hàng đầu. Vậy thì, không lạ gì, mà trong trầm cảm, chúng ta cảm thấy xấu hổ và vô dụng, và tin rằng ta phải nhanh chóng làm một cái gì đó để chữa trị cái tình trạng  “lạc điệu lộ liễu” (glaringly out of sync) của chúng ta.

Thế nhưng, sự chậm lại trong trầm cảm cho ta một cơ hội để khám phá thế giới. Nó có thể giống như cái kinh nghiệm của một cuộc nhập thất thiền định, nơi mà ta có thời gian chỉ để có mặt (be), không tham chiếu đến thời gian.

Trong trầm cảm, chúng ta thấy rằng tốc độ của thời gian thì không đều (constant) như chúng ta quen nghĩ vậy. Thường khi nó đi chậm do những cảm nhận khó chịu mà ta trải nghiệm. Khi ta ở trong nỗi đau, hay nỗi chán, hay bất hạnh, ta cố tựa vào trong tương lai, hy vọng rằng ta có thể thúc hối những sự việc, để mau tới một khoảnh khắc hạnh phúc hơn. ( Đây là cái đáp ứng căn bản của con người với khổ đau hay sự khó chịu.) Tôi nghĩ đến đứa con trai 6 tuổi của tôi, nó cảm thấy rằng nó không thể đợi ngày sinh nhật của nó đến. Nó bắt đầu gạch xóa những ngày trên tấm lịch trước khi chúng đến, như thể là nó có thể di chuyển thời gian đi nhanh hơn bằng cách đó. Chính chúng ta cũng làm cái điều tương tự; chỉ có điều, chúng ta ít lộ liễu hơn.

Thực ra, việc cố tựa vào trong tương lai chỉ càng khuếch đại sự khó chịu và nỗi đau mà ta cảm thấy trong khoảnh khắc hiện tại. Nó thêm vào một lớp khổ cho nỗi đau. Điều này chỉ có thể là như vậy, bởi vì ta không thể loại trừ cái nỗi đau tâm lý (cảm xúc) mà ta có thể cảm thấy ngay lúc này. Tuy nhiên, ta có thể thêm vào nỗi đau, bằng cách mong ước hay hy vọng rằng sự việc sẽ khác đi (otherwise). Dogen (Đạo Nguyên) nói, “Dù ta yêu hoa, hoa vẫn cứ tàn. Dù ta ghét cỏ dại, nó cứ trổ bông.”

Trong tất cả những điều mà ta trải nghiệm, có cái gì mà chúng ta ít kiểm soát được hơn là thời gian ?  Bất luận nó đang di chuyển chậm hay nhanh, ta không thể buộc nó phải khác đi chút nào. Ta không thể loại bỏ nó hay đảo ngược chiều hướng của nó. Nhưng ta có thể chắc chắn rằng thời gian, cũng như những hoàn cảnh của ta, sẽ thay đổi. Thực ra, đó là cái duy nhất mà ta có thể chắc chắn. Nỗi đau mà ta đang cảm thấy bây giờ, sẽ mở vào trong cái khoảnh khắc kế tiếp – có lẽ, vào trong những nỗi đau mới, hay vào trong niềm vui.

Thời gian cũng như những làn sóng trên mặt hố. Những làn sóng cứ khởi lên, rồi lại khởi lên mãi. Mỗi làn sóng đều khác, và cái cách mà chúng xuất hiện chỉ 10 bộ (feet) dưới bờ có thể hoàn toàn khác với cái mà chúng là bây giờ. Sư khởi lên của chúng mỗi khoảnh khắc tùy thuộc vào vô số yếu tố. Đôi khi chúng đến một cách chậm rãi, đôi khi nhanh chóng. Chúng có thể khổng lồ (huge), hay có thể chỉ là những gợn lăn tăn. Nhưng cái ý muốn của tôi, muốn chúng như thế này thế kia, thường bị chìm mất trong cái âm thanh bao la của chúng đang vỗ vào bờ. Những khoảnh khắc (mà) khởi lên xung quanh ta thì cũng như vậy.

Cái sự quan sát này thì quen thuộc đối với bất cứ ai mà đã có kinh nghiệm trở về từ một cuộc nhập thất dài, trở lại với cái thế giới cuồng loạn của đô thị. Sự thể trở nên hoàn toàn rõ ràng rằng, cái nhịp đi của cuộc sống thì không tuyệt đối, và rằng cái vận tốc mà ta trải qua phần lớn những giờ ta thức (không ngủ), nó được tâm sản xuất ra. Chúng ta không nhất thiết phải di chuyển ở cái nhịp đó trong mọi thời điểm.

Việc di chuyển chậm rãi, như trầm cảm  buộc ta phải làm, là rất có giá trị. Ta có thể mở ra trước những khoảnh khắc trải ra xung quanh mình. Nếu chú tâm, ta thấy có thời gian để làm tất cả những gì mà mỗi khoảnh khắc kêu gọi ta làm.

Trong nghệ thuật võ aikido, có một luyện tập gọi là randori, trong đó mỗi người phải đối phó với một số lượng lớn những kẻ tấn công cùng một lúc. Nhưng những võ sinh nhanh chóng học được rằng, họ không đang thực sự đối phó với nhiều người cùng một lúc, rằng cái cách duy nhất để vượt qua cái bài tập này, là mỗi lúc chỉ chú ý đến một cuộc (hay một người) tấn công. Chỉ cần tiến về phía trước sớm một giây đồng hồ, hay lo lắng về cái gì sắp tới kế tiếp, thì bạn sẽ bị thua cuộc, vì bị tách khỏi khoảnh khắc hiện tiền. Cũng tương tự như vậy, chúng ta phải xử lý mỗi khoảnh khắc như nó tự trình diện, giống như một hạt châu trên một chuỗi ngọc. Rồi, ta có thể tìm thấy cái đẹp trong mỗi khoảnh khắc.

     KHÁM PHÁ THÊM:

Hãy cất đồng hồ đeo tay và những đồng hồ lớn khác trong vài ngày. Hãy chú ý đến cái dòng thời gian (sự trôi chảy) ở bên trong bạn. Khi nào thì thời gian di chuyển một cách nhanh chóng ?  Khi nào nó có vẻ di chuyển một cách chậm chạp? Bạn có những ý tưởng và cảm giác gì vào những thời điểm đó ? Nếu bạn không đang chú ý một cách sát sao tới cái “ thời gian thực”§ bên ngoài bạn, thì có chăng thậm chí một ý thức về vận tốc của thời gian ? Nếu quả thật bạn trở nên ý thức rằng cái thời gian “thực” đang trôi nhanh ra sao, thì cái vận tốc đó so sánh như thế nào với kinh nghiệm về thời gian của riêng bạn ? Cái mà có vẻ là cái tiết nhịp tự nhiên của bạn là gì ?

* * * * * * * * * *

Hôm nay, hãy lái xe 10 dặm một giờ. Nó cho cảm giác như thế nào khi bạn không cảm thấy cái “ mệnh lệnh” phải đẩy nhanh cái khoảnh khắc hiện tại này? Những người khác đáp ứng lại với bạn như thế nào ? Bạn cảm thấy thế nào về sự khác biệt này ?

trở về mục lục:

tìm lại nụ cười

trang đỗ tư nghĩa

chân trần

art2all.net