đỗ tư nghĩa

t ì m   l ạ i   n ụ   c ư ờ i

28. Vô ngã tính (Selflessness)

“ Bạn là ai ?” con Sâu Bướm hỏi.

Alice đáp, hơi e thẹn:  “ Ngay lúc này, thưa Ngài, hầu như tôi không biết – nhưng ít ra, tôi biết tôi đã là ai khi tôi dậy sáng nay, nhưng chắc hẳn là tôi đã thay đổi dăm bảy lần từ lúc đó.” 

Lewish Carrol,

( ALICE TRONG XỨ THẦN TIÊN).

Học con đường của Phật là học cái tự ngã. Nghiên cứu cái tự ngã là quên cái tự ngã. Quên cái ngã là được giác ngộ bởi mọi sự thể.

Đạo Nguyên,  Genjokoan

Trong trầm cảm, có thể tự ngã của ta dường như đang tan rã. Có vẻ như bất luận ta làm cái gì đi nữa, thì cũng không tạo ra một chút khác biệt nào. Ta không biết mình là ai, và không biết phải đặt mình vào đâu cho thích hợp. Ở mức tốt nhất, nó gây bối rối; ở mức tệ nhất, nó thật kinh khủng.

Đạo Phật đã điều nghiên một cách rộng rãi cái khái niệm về một tự ngã, và đã kết luận rằng, quả thực, không có cái gọi là một tự ngã tách biệt, cụ thể, cố định. (Đạo Phật gọi sự thiếu vắng một bản ngã thường hằng là một trong những “ dấu ấn của hiện hữu”,  hai dấu ấn kia là khổ đau và vô thường.§ Ngay cả đối với một thiền giả đã tập thiền lâu, đây có thể là một khái niệm gây bối rối, một khái niệm khó hiểu và khó chấp nhận. Và như là một kinh nghiệm hiện thực, ban đầu nó thể là khủng khiếp.

Cái đáp ứng tiên khởi của ta về khái niệm vô ngã, không có một tự ngã tách biệt, cụ thể, thường là sự nghi ngờ. Kinh nghiệm của ta nói cho ta biết rằng có một tự ngã độc lập, cụ thể. Bất cứ quan điểm nào khác, đều có vẻ lập dị, hay phi lý. Nhưng nếu nhìn vào trong nó sâu hơn nữa, ta có thể bắt đầu hiểu cái mà cái ý tưởng này nói về.  Thậm chí, ta có thể bắt đầu nhận ra một chút ý nghĩa về cái mà ta đang trải qua trong cơn trầm cảm  của bản thân.

Cái tin tuởng quen thường của ta vào một tự ngã tách biệt, sai biệt hóa, thì rất quan trọng đối với ta. Quả thật, nó là một phần cốt tủy của sự phát triển của ta khi ta còn bé. Tất cả chúng ta đều nhớ cái nhu cầu mãnh liệt trong tuổi thiếu niên – cái nhu cầu muốn chứng tỏ rằng ta khác biệt, rằng  ta là cá thể, và rằng ta quan trọng.

Khi đã là người lớn nữa, tất cả chúng ta đã có kinh nghiệm về điều sau đây: một cách hữu thức, ta tạo ra một cái tôi biểu kiến, (apparent), có lẽ cho một cuộc phỏng vấn  xin việc, hay cho một cuộc họp mặt bạn cũ thời trung học, hay khi chúng ta “té” § ( fall)  vào trong tình yêu. Chúng ta tạo ra một cái tôi – một chuỗi hình ảnh và hành động – và rồi đưa nó vào trong thế giới và bảo vệ nó.

Thế nhưng đạo Phật bảo chúng ta rằng cái tôi này chỉ là sự sáng chế giả tạo.

Cái mà chúng ta thường nghĩ đến như là một tự ngã tách biệt, cố định,  thực ra là một tiến trình năng động, một tiến trình biến dịch liên tục.  Khoa học bảo ta rằng, cứ 7 năm, thì tất cả những tế bào trong thân ta thay đổi một cách hoàn toàn. Và những ý tưởng và tri giác của chúng ta thay đổi càng nhanh hơn nữa.

Sư tương thuộc nằm tận gốc rễ của hiện hữu chúng ta. Chúng ta bị dính líu, vướng mắc với tất cả những sự vật khác trong thế giới. Chúng ta hiện hữu nhờ vô số nguyên nhân và lực, và chúng ta sống giữa vô số những hữu thể khác, bên trong cái mạng lưới của toàn bộ sự sống. Do vậy, thay vì tưởng tượng ra một tự ngã hiện hữu một cách nào đó bên trong cái cơ thể này và tạo thành cái trung tâm của thế giới, chúng ta có thể nói, một cách chính xác hơn, rằng cái tự ngã của chúng ta thực ra là toàn bộ thế giới.

Điều này thì dính dáng gì đến trầm cảm ? Trong trầm cảm, có một cái khe hỡ trong cái bép xép của tâm ta, và của trí nhớ mà đang liên lỉ tạo ra một lịch sử. Trong cái không gian này, chúng ta có thể bắt đầu thấy cái chân lý, rằng không có một tự ngã tách biệt, thường tồn. Chúng ta cũng có thể tìm thấy cái chân lý này qua thiền tập, hay trong một bi kịch, hay trong bất cứ hoạt động nào mà ở đó chúng ta “ đánh mất chính mình.”  Nó tạo ra sự phấn khởi, có tính giải phóng,  và, đôi khi, nó cũng đồng thời gây ra sự mất hướng và sự khủng khiếp nữa.

Trong một ý nghĩa, trầm cảm là một cơn bệnh mà trong đó cái tự ngã hư dối có vẻ như rã tan. Đồng thời, tuy nhiên, cái tự ngã dường như trở nên thực hữu hơn,  bởi vì sự khổ đau mà cái ngã “biểu kiến” (ostensible) này trải qua thì quá mãnh liệt. Điều này khiến cho trầm cảm  trở thành miếng đất đặc biệt màu mỡ cho việc xem xét và điều tra – để xem khi ta nói “ tôi”, ta muốn nói (quy chiếu) về cái gì.

Nếu chúng ta có thể “mềm lại” (soften) trước nỗi đau và không làm cho mình rắn lại để chống kháng nó, thì chúng ta có thể bắt đầu di chuyển vào trong một cảm thức (mới mẻ) về chính mình: cảm thấy mình mềm mại hơn và ít thực hữu (substantial) hơn. Chúng ta có thể cảm nghiệm chính mình như một không gian bát ngát và cởi mở hơn, ôm choàng cả toàn thế giới.

Trầm cảm, mà trong một vài thể cách có thể làm chết đi ý thức của ta và cô lập ta, nhưng nó cũng có thể chỉ ra cho ta một chân lý quan trọng. Bên trong cái chân lý đó, ta có thể thấy rằng ta không là gì khác hơn chính tự thân thế giới.

KHÁM PHÁ THÊM: 

Ngồi và theo dõi hơi thở của bạn, hãy tập trung vào những ý nghĩ của bạn. Chúng có giữ nguyên trạng không ? Bạn có đang “suy nghĩ ” chúng không? Đôi khi chúng có tự phát khởi lên không ? Có phải những kỷ niệm là một phần lớn trong số những ý tưởng của bạn ? Có phải đó là một dự định cho tương lai ? Cái này có tạo ra sự liên tục cho sự khởi lên và biến mất của những ý tưởng ? Bạn có tìm thấy tự ngã của bạn trong tư duy của mình không?

Hãy quan sát những cảm giác của bạn. Có cái gì thường tồn (constant) ở đó không ? Có thể tìm thấy cái tự ngã của bạn trong những cảm giác của bạn không ? Trong thân bạn ? Hay khi bạn nghĩ về cái tôi của bạn, có cái gì khác nữa, mà có ý nghĩa với bạn ?

Hãy quan sát những cảm xúc của bạn. Khi chúng đến và đi, bạn có thấy những mẫu mực hay những thói quen trong những phản ứng của bạn? Cái tôi của bạn có được tìm thấy trong những cảm xúc của bạn, hay trong những mẫu mực đó ? Có phải đây là kẻ (cái) mà bạn là ?

Hãy nhìn vào cái người mà đang quan sát những ý tưởng, cảm xúc và cảm giác. Đây có phải là nơi mà “ cái tôi” của bạn nằm ? Cái người quan sát này đi đâu khi bạn không chú ý?

Bạn có thấy tất cả những thứ này – những ý tưởng, những cảm xúc, và những cảm giác – đang thay đổi liên tục? Đôi khi những ý tưởng chiếm ưu thế, đôi khi những cảm xúc, đôi khi, những cảm giác. Quá trình này có phài là bạn ? ( Is this process you?)

Nếu bạn ngồi lặng lẽ, chỉ đơn thuần theo dõi hơi thở, có chăng một khoảnh khắc khi mà cái tiến trình này trở nên dịu xuống và tĩnh lặng? Có chăng một khoảnh khắc khi mà không có những ý tưởng, không có những cảm xúc, không có cảm giác – chỉ có hơi thở vào ra ? Lúc ấy bạn ở đâu ?

* * * * * * * * * * * *

Suốt ngày, hãy ngừng lại để quan sát chính bạn. Bạn nhận diện cái gì là chính bạn? Phải chăng nó là cảm xúc của bạn ? Những ý tưởng của bạn ? Những cảm giác của bạn ? Thân của bạn ? Có  chăng cái ý thức (consciousness) mà nó là chính bạn?

Có chăng một cái gì đó thường hằng mà cho bạn một sợi chỉ của sự liên tục, một cái gì đó mà có thể là cái tự ngã này ?

Bạn có chu toàn dăm bảy vai trò suốt ngày – bố, mẹ, người yêu, người bạn, công nhân, ông chủ, giáo viên ? Cái nào trong số này là bạn ? Bạn tương tác với thế giới của bạn và với những người khác suốt ngày. Có phải bạn là cái hoạt động này ? Nếu như vậy, thì bạn đi đâu khi bạn yên tĩnh và im lặng?

Nếu những ý tưởng của bạn, những cảm xúc (feeling) và những cảm giác của bạn không phải là bạn, nếu những vai trò của bạn không phải là bạn, nếu thân của bạn không phải là bạn – thì bạn có thể tìm thấy (find) cái tự ngã này ở nơi nào không ?

trở về mục lục:

tìm lại nụ cười

trang đỗ tư nghĩa

chân trần

art2all.net