|
đỗ tư nghĩa
5. Sự chết
Người ta nghĩ rằng chỉ có những người khác chết. Họ quên rằng chẳng sớm th́ muộn, chính họ cũng sẽ chết nữa… Hăy lấy duy nhất cái từ “ sự chết” làm vị thầy (master) trong trái tim bạn, quan sát nó và buông xả tất cả mọi thứ khác. Suzuki Shosan
Đức Phật gọi sự chết là một trong những h́nh thức chính yếu của khổ đau. Ngài không chỉ đang nói đến cái tác động vật lư của sự chết, mà c̣n nói đến sự rời bỏ cuộc đời này, với tất cả lạc thú và niềm vui của nó, những mối quan hệ và những luyến chấp của nó. Chúng ta không biết cái ǵ xảy ra với ḿnh sau cái chết, nhưng cái ư tưởng rằng ta sẽ không c̣n hiện hữu như đă từng hiện hữu trên trần gian, chỉ nội cái ư tưởng này thôi th́ cũng đủ khủng khiếp rồi. Ư thức về sự chết nhắc nhở ta về cái bản chất quư giá của sự sống, và như thế, cung cấp cho ta một cái viễn cảnh (perspective) lành mạnh hơn về những vấn đề của cuộc sống mà ta đang sống. Tuy nhiên, một ư thức như thế không làm giảm nhẹ nỗi sợ hăi về cái sự kiện rằng tất cả chúng ta đều sẽ chết. Trong trầm cảm, chúng ta ư thức một cách sắc bén (keenly) về sự chết. Quả vậy, cái ư tưởng về sự chết dường như luôn luôn có mặt trong trí óc ta. Ta có thể nghĩ về cái chết của riêng ḿnh một cách thường xuyên. Thỉnh thoảng, thậm chí ta có thể ao ước ḿnh được chết đi. Ta cũng nghĩ về cái chết của tất cả những người và những vật sở hữu và những mối quan hệ mà ta yêu quư. Ta trở nên ư thức một cách sắc bén (acutely) về sự vô thường của tất cả vạn hữu xung quanh ḿnh. Và tri giác của chúng ta là đúng. Cái thế gian này là vô thường. Mọi sự đang sống và đang chết xung quanh ta một cách thường trực. Có một câu chuyện về một người phụ nữ trong thời của Đức Phật, bà có đứa con trai đă chết. Bà mang đứa con đến chỗ Đức Phật, hỏi xem là Ngài có thể nào cứu sống nó hay không. Đức Phật trả lời rằng Ngài có thể làm được, nếu bà có thể mang đến cho Ngài một hạt mù tạt từ một gia đ́nh nào không có người chết, hoặc cha, mẹ, hoặc bằng hữu. Bà háo hức đi t́m cái hột mù tạt như vậy. Khi bà trở lại với Ngài, tay không, bà học được rằng không có ai thoát khỏi cái chết cả. Trong cơn trầm cảm của ḿnh, chúng ta không đang tưởng tượng ra nó, khi chúng ta thấy cái chết khắp mọi nơi. Cái nhiệm vụ của chúng ta là đừng nản ḷng v́ cái sự kiện này, và – quan trọng nhất – không đầu hàng sự khuyến dụ mà cái chết có thể mời mọc chúng ta. Nhiệm vụ của ta là tiếp tục sống với một trái tim mở rộng, sống trong khoảnh khắc này, với niềm tin và ḷng can đảm. ¨ Tất cả chúng ta đều ngạc nhiên khi chúng ta đọc câu chuyện về hai người yêu nhau và kết hôn với nhau, mặc dù một người th́ bệnh nặng, sắp chết. Dường như cần có t́nh yêu và ḷng can đảm lớn để mạo hiểm (risk) một cuộc hành tŕnh khủng khiếp và đau đớn như vậy, để quyết định yêu một người mà bạn biết rằng chẳng bao lâu nữa sẽ bị mang đi khỏi bạn. Thế nhưng, há chẳng phải tất cả mọi cuộc đời chúng ta đều là như vậy ? Chúng ta vẫn muốn sống, tiến về phía trước, cho dù tất cả chúng ta cũng đều chỉ có mặt ở đây một thời gian ngắn mà thôi. Chúng ta sống ngày qua ngày, và chúng ta yêu những con người mong manh khác, vẫn cứ măi níu chặt vào cuộc đời. Há chẳng phải điều này đ̣i hỏi t́nh yêu và ḷng can đảm lớn ? Sống giữa ḷng sự chết th́ thực sự khá phi thường (wonderous.) Joseph Goldstein kể câu chuyện về một nữ tu mà ông gặp tại Ấn Độ, cô đi ra ngoài và đào một muỗng đất mỗi ngày. Ông hỏi cô đang làm cái ǵ, cô nói rằng đó là một nhiệm vụ mà sư phụ cô đă bảo cô làm: “ Mỗi ngày, tôi đào thêm một chút cái nấm mồ của chính tôi.” Và Stephen Levine kể về một vị thầy đă giải thích tại sao ông có thể trân quư cái tách uống trà của ḿnh. “ Đối với tôi, th́ cái tách này đă vỡ rồi,” ông nói. Những câu chuyện này có thể dễ làm ta chột dạ (chilling), nhưng chúng có giá trị lớn. Phật giáo – cũng như các tôn giáo khác – đầy ắp những câu chuyện về những người bắt đầu truy tầm những câu trả lời cho những câu hỏi lớn của cuộc đời, sau một lần gặp gỡ với cái chết. § Chính Đức Phật đă bắt đầu cuộc truy tầm tâm linh của riêng Ngài sau khi quan sát một tử thi được đưa về nơi an nghỉ cuối cùng. Bởi vậy, ta có thể nói rằng, trong trầm cảm ta may mắn, bởi v́ ta có một cơ hội để nếm mùi vị của cái chết, để thực tập sự vô thường, để thấy cái chết một cách rơ ràng đúng như thực tướng của nó (for what it is). Cái thực tính (reality) của sự chết là một chân lư đau đớn. Nó là cái mang đến cho cuộc sống cái vị ngọt ngào cay đắng, cái bí ẩn của nó. Nhưng mà vạn hữu là như vậy, và một thời gian trong trầm cảm, ta đi tới chỗ thấy, không có miếng da che mắt (blinder)§ mà ta thường mang vào. Ta có cơ hội để làm một chọn lựa có ư thức – giống như người kết hôn với một ai đó đang hấp hối. Mặc dù cuộc đời sẽ chấm dứt trong cái chết - đó là số phận của chúng ta, và tất cả mọi người - chúng ta có thể nhảy vào trong thế giới này và sống trong nó một cách trọn vẹn. Ta có thể giữ trong khối óc và trái tim ta cái ư thức rằng sự chết và vô thường là cái mang đến cho cuộc sống sự quư giá của nó, vẻ đẹp của nó. Một câu chuyện cổ Phật giáo kể về Marpa, vị đạo sư Tây Tạng, đứa con trai cả của ông vừa mới chết. Những đệ tử của ông đến thăm và thấy ông đang rất sầu muộn, khóc nức nở, kêu gào rên rỉ. Hết sức ngạc nhiên, họ hỏi, “ Bạch Thầy, làm sao mà Thầy có thể khóc, khi Thầy đă dạy chúng con rằng tất cả đều là sự vô thường và ảo tưởng.” (illusion) “ Ừ, đúng vậy,” ông nói, “ và việc mất một đứa con là cái ảo tưởng đau đớn nhất trong tất cả.” Chúng ta không đang t́m cách để trốn tránh sự phiền muộn hay nỗi buốn. Đúng hơn, ta muốn cảm nhận tất cả những ǵ xảy ra, và giữ trái tim ta mở rộng mặc dù sự đau đớn. Chúng ta yêu thế gian này mặc dù tất cả mọi thứ đều đang chết xung quanh ḿnh. Bởi v́ mọi sự cũng đang được sinh ra xung quanh ta. Trầm cảm cho ta cơ hội để thấy điều này một cách rơ ràng. Ta có thể khóc thương cho những mất mát, và ta có thể hân thưởng (delight in) thế gian này, vốn đang thường xuyên sáng tạo lại chính nó, trong những bông hoa đang nở và những đứa trẻ đang được chào đời.
KHÁM PHÁ THÊM: Ngồi yên lặng, chú tâm đến hơi thở. Hăy cảm nhận sự lên xuống của bụng khi bạn thở vào thở ra. Hăy theo dơi hơi thở vào, thở ra trong một vài phút. Bây giờ, hăy bắt đầu tập trung vào hơi thở của bạn khi bạn thở ra. Hăy cảm nhận làn không khí đi vào và tan biến vào trong không gian xung quanh bạn. Hăy nhận thức cái sự trống rỗng trong hai lá phổi và bụng của bạn ở cuối mỗi hơi thở. Hăy tập trung vào cái không gian này ở cuối mỗi hơi thở ra. Có thể bạn sẽ nhận thấy rằng quả tim của bạn chậm lại trong suốt hơi thở ra, nhất là ở chính cuối mỗi hơi thở. Hăy chú ư xem những ư tưởng và tâm trí bạn có chậm lại ở cuối mỗi hơi thở hay không. Người ta vẫn nói rằng ư thức về hơi thở ra có thể giống như một cái vị (taste) nhỏ bé của sự chết. Hăy chú tâm đầy đủ tới mỗi hơi thở ra, như thể nó chính là hơi thở cuối cùng của bạn. Hăy cảm nhận cái hơi thở, những ư tưởng và năng lượng rời bỏ bạn và tan biến vào trong không khí trước khi bạn bắt đầu cái tiến tŕnh sống lại khi bạn thở vào một lần nữa. Bây giờ, hăy cảm nhận cái khoảnh khắc khi mà bạn đă trục xuất một hết tất cả không khí, và hai lá phổi bạn và phần c̣n lại của cơ thể bạn đợi chờ hơi thở vào bắt đầu. Hăy tiếp tục an trú trong cái không gian đó ở cuối mỗi hơi thở ra, và trở nên thoải mái và quen thuộc với nó. Bạn có thể thoải mái với cái hơi thở ra này, nếu nó là hơi thở cuối cùng của bạn không ? Những ư tưởng và cảm thọ nào khởi lên trong bạn khi bạn thực tập hơi thở và tập trung theo cách này ? Bây giờ hăy mang sự chú ư về với cái chu kỳ của hơi thở vào và ra. Hăy quan sát hơi thở vào như là một hành vi có chủ đích, tiếp tục một chu kỳ của sinh và tử với mỗi chu kỳ hơi thở. Sau khi bạn đă quan sát hơi thở của bạn theo cách này, hăy chậm răi mang sự chú ư của bạn tập trung trên những sự vật xung quanh bạn. Khi bạn cảm thấy sẵn sàng, hăy đứng lên, rời chỗ ngồi của bạn.
* * * * * * *
Hăy viết bài ai điếu cho chính bạn. ¨ Bạn đă sống được bao lâu? Bạn đă thành tựu được ǵ trong đời ḿnh? Bạn đă hy vọng làm cái ǵ, nhưng đă không thành tựu được? Người ta đă nói ǵ tại tang lễ của bạn? Bạn có sống một cuộc đời dài không? Bạn có rời bỏ thế gian trước khi bạn cảm thấy đă sẵn sàng? Sau khi viết xong,hăy bỏ ra chút thời gian để khám phá xem cái việc này đă khiến cho bạn cảm thấy như thế nào. Bạn cảm thấy buồn hay giận? Có phải đây là lần thứ nhất mà bạn đă thực sự nghĩ một cách cụ thể về cái chết của chính ḿnh ?
* * * * * * *
Trong trầm cảm, ngưới ta không chỉ thường hay, mà c̣n rất dễ nghĩ về việc tự vẫn. Chúng ta thường nghĩ, hoặc “ Mọi người sẽ thoải mái hơn nếu không có tôi.” “Nếu tôi chết đi, th́ sẽ không ai thực sự buồn v́ thiếu tôi.” Thường th́ trong cả hai điều này, không có điều nào đúng . Hăy dành ra một chút thời gian để nghĩ một cách thực tế về những tác động nào mà sự quyên sinh của bạn có thể có trên những người khác. Hăy tưởng tượng xem là nếu hôm nay bạn tự vẫn, th́ những người (thân thiết) trong đời bạn sẽ thực sự cảm thấy như thế nào. Hăy tưởng tượng người ta t́m thấy xác bạn, nhận được tin về cái chết của bạn. Hăy h́nh dung ra họ tại tang lễ của bạn. Bây giờ hăy nh́n vào chính những người này, những thành viên gia đ́nh và những người quen trong 3 tháng, trong 6 tháng, trong 2 năm. Họ nghĩ như thế nào về sự ra đi của bạn ? Nó có tác động ǵ lên đời họ? Nếu bạn có con cái, th́ cuộc đời chúng sẽ tiến hành ra sao nếu thiếu bạn ? Nếu bạn có một người bạn đời hay người phối ngẫu, th́ cái ǵ sẽ xảy ra cho người đó ? Bạn có để lại một khoảng trống trong đời những bạn hữu của ḿnh? Bây giờ, hăy so sánh bức tranh này với cái h́nh ảnh trong trí tưởng tượng của bạn : “không ai thấy thiếu tôi”, hay “ những người khác sẽ thoải mái hơn nếu không có tôi.” Trong 2 h́nh ảnh đó, có h́nh ảnh nào chính xác?
¨ Lời khuyên này được tác giả nhắc lại rất nhiều lần, bởi v́ trong trầm cảm, đương sự thường muốn tự vẫn – đây là điều hết sức nguy hiểm! (ND). § Đă có rất nhiều sách viết về “kinh nghiệm cận tử.” Hầu như đa phần những người trở về từ cơi chết, họ đều rất yêu đời và trân quư sự sống hơn rất nhiều. (ND). §Blinder: Miếng da dùng để che mắt con ngựa. (ND). ¨ Trịnh Công Sơn đă “một lần nằm mơ, tôi thấy tôi qua đời.” Ở đây, Philip Martin táo bạo hơn, “ tưởng tượng rằng ḿnh qua đời.” Ư tưởng này rất hay, phải không? (ND).
trở về mục lục:
|
