THUỞ C̉N ĐI HỌC
Buổi chiều. Nắng che nghiêng bàng bạc
một góc trời. Tôi đang ở đây. Huế, thành phố tuổi thơ tôi và thời con gái dịu
ngọt bên cạnh bạn bè, thầy cô. Trời đang vào hạ. Nắng. Nóng. Phượng ngập ngừng
đơm bông trước những cơn giông chiều oi ả vội vàng thả nước xuống ḍng sông
trôi. Ngang qua trường xưa, tôi dừng chân. Đứng ngây người – nh́n. Kư ức một
thời thênh thang rộng mở. Ngậm ngùi tôi ôm vội cảm xúc chao nghiêng. Trong chiếc
áo hồng nền nả muôn thuở, Đồng Khánh trường tôi vẫn điệu đàng khoe dáng lăo ở
tuổi hạc hơn 100 năm. Lặng người. Thổn thức. Bụi thời gian khép lại. Hương thời
gian rộn ră bay lên. Thoảng hương của tóc thề, áo lụa trong giai điệu xanh của
thuở c̣n đi học quẩn quanh …
1961 (11 tuổi ) tôi vào học Đồng Khánh. 18 tuổi tôi giă từ trường xưa yêu dấu
với văn bằng Tú Tài 2 cùng một số kiến thức cơ bản về văn hóa, phổ thông đời
thường của một thiếu nữ Huế làm hành trang chuẩn bị vào đời. Nh́n trường xưa,
tôi nhớ cô, nhớ thầy – những tấm gương sáng của trí, tâm, đức vẹn toàn. Thế là
tôi đă xa trường hơn 50 năm. Thời gian đă xa. Không gian đă khác. Quá khứ nở hoa
dẫn tôi vào một góc riêng lẻ …
Năm tôi học đệ thất, cô Nguyễn thị Hồng Khuê là giáo sư hướng dẫn lớp B4 của
tôi. Vừa tốt nghiệp ra trường nên cô tôi trẻ trung, linh hoạt, duyên dáng và đẹp
với nước da ngăm ngăm, mắt nâu tṛn, sáng và trong veo. Đôi mắt biết nói, biết
cười. Cô vừa đẹp vừa có duyên ngầm. Thế là tôi mê cô. Nhà cô ở Bến Ngự trong
ngôi vườn đầy hoa lá xôn xao dạo quanh bốn mùa. Ngày lớp tôi nghe tin cô lấy
chồng đứa nào cũng buồn. Trước ngày đám hỏi của cô, chiều hôm ấy băi học, Trần
Bích Hà và tôi đạp xe lên Bến Ngự. Từng bước, từng bước hai đứa tôi dẫn xe lên
một con dốc khá cao. Một góc chiều đậm nét rêu phong ghi dấu bước chân tôi. Hai
đứa học tṛ nhỏ đứng măi trước ngơ nhà cô, ḷng “ buồn vô hạn “ c̣n nhà cô giáo
th́ rộn ràng tiếng cười vui. Vài giọt mưa trước mùa sụt sùi chia sẻ. Ngày đám
hỏi, cô nghỉ dạy. Hà khóc. Tôi khóc. Có mấy đứa nữa trong lớp cũng khóc. Hai đứa
tôi lại lóc cóc đạp xe lên nhà cô đứng ở cửa ngơ – nh́n. Lần này cô thấy. Cảm
động quá cô cho hai con bé mỗi đứa một cái bánh Phu Thê và nói : “ Thôi, về kẻo
tối “. Tôi giận cô. Buồn chi lạ “ ngày cô giáo có chồng “… Tôi cười. Chỉ là một
con bé con 11 tuổi sao cô bé – là tôi, lại có t́nh cảm khá lạ với cô giáo của
ḿnh như thế. Chịu. Không hiểu nổi. Chỉ biết rằng, ngày ấy “ Em mê cô “ …
Thuở Đồng Khánh tôi học, thời khóa biểu nhà trường chuyển xuống các lớp, tên của
giáo sư hướng dẫn hay giáo sư phụ trách bộ môn, nhà trường không ghi tên thật
của cô giáo mà ghi tên của chồng. Thế là khi tôi lên học đệ lục, cô Nguyễn thị
Hồng Khuê giáo sư dạy môn Toán trở thành bà Nguyễn Kư, cô Nguyễn thị Từ Nguyên,
giáo sư hướng dẫn lớp tôi thành bà Dương Đức Nhự. Tiếp tục những lớp trên, cô
Ngô thị Vinh là bà Nguyễn Đức Đồng, bà Đoàn Khoách là cô Nguyễn thị Thanh Tâm,
bà Nguyễn Khoa Nam Anh là cô Huyền Tôn Nữ Quế Hương, cô Tôn Nữ Phương Chi là bà
Ngô Nẫm, bà Lê Đ́nh Pḥng là cô Hà thị Vi, và bà Trần Như Uyên là cô Phan thị
Bích Đào … Cứ thế, học tṛ muốn biết tên thật của cô giáo th́ tự ḿnh đi t́m
hiểu. … Cả lớp hồn nhiên, rộn ràng khi t́m được tên cô giáo của ḿnh. Tôi lại
cười …
Từ trường Đồng Khánh, tôi đạp xe qua cầu Trường Tiền, về Đông Ba, qua Gia Hội,
xuống Hồ Xuân Hương – con đường đẹp và thơ mộng của ngày xưa, nơi đó có nhà cô
giáo cũ của tôi, cô Nguyễn thị Từ Nguyên. Thời gian đă xa, không gian nhạt nḥa.
Tôi lạc mất dấu nhà cô. Dừng chân dưới gốc nhăn lăo ven đường, ngậm ngùi tôi nhớ
về cô giáo cũ. Cô giáo dạy văn của tôi. Cô hiền, rất dễ thương với tấm ḷng bao
dung và thương học tṛ vô hạn. Lớp dệ lục năm ấy (1962-1963) nằm ở sân sau của
trường Đồng Khánh. Từ sân lên lớp học phải bước lên một bậc cấp khá cao. Hết giờ
ra chơi. Trống đánh. Vội vàng bước chân lên bậc cấp, vô ư tôi đạp chân lên vạt
áo dài. Áo rách toẹt một đường ngang eo. Tôi mắc cỡ lại sợ về nhà me la. Thế là
khóc. Vừa lúc đó cô Từ Nguyên đi ngang qua. Nhẹ nhàng cô ôm và đẩy con bé học
tṛ tóc cắt bum bê vào lớp. Mở cặp, cái cặp to đùng muôn thuở của cô. Cô lấy hộp
kim chỉ bằng sắt tây màu đỏ sẫm, bên ngoài có h́nh con mèo đen nhỏ, khâu lại
đường áo rách cho tôi. Một cảm giác thật lạ len nhẹ vào tôi, cô “ khâu áo cho
tṛ “, “ chị khâu áo cho em “, “ mẹ khâu áo cho con “. Ấm áp vô cùng.
Giờ đây, cảm giác ấy bỗng nhiên trở lại trong tôi ngay phút này trong h́nh vóc
của một “ cô học tṛ 70 tuổi “. Tôi nghẹn ngào trên đường Hồ Xuân Hương trong
chiều tím Huế …Màu tím, màu của nhớ nhung chất ngất. Nh́n trời tím, tôi vội vàng
quay xe về xóm Ngự Viên, có nhà cô giáo của tôi một thời yêu màu tím. Dáng cô
thanh thoát mảnh mai trong tà áo màu tím nhạt ; cũng đôi lần cô nhẹ nhàng dưới
nắng vàng phai với tà áo trắng ngần, thong thả đếm bước trên con đường đất nhỏ
trong sân trường. Nắng rơi trên tóc cô, nhày múa điệu đàng trên áo cô để cho đám
học tṛ con gái ngẩn ngơ nh́n cô giáo dạy văn của ḿnh – cô Ngô thị Vinh. Gương
mặt của cô đă để lại dấu ấn trong tôi, cô đă diễn tả đúng tâm trạng của chàng
Kim trong nỗi ḷng tương tư nàng Kiều, đă phải bỏ cả việc học hành và gảy đàn.
Giọng cô trầm buồn :
… “ Buồng văn hơi giá như đồng
Trúc se ngọn thỏ, tơ chùng phím loan “ …
Cả lớp của tôi ngày ấy đứa nào cũng thuộc hai câu thơ này và thường đọc lên để
ghẹo nhau khi nh́n gương mặt đứa nào đượm nét buồn buồn.
Ngày cô lên xe hoa, lớp tôi cũng xôn xao lắm. Cô là thần tượng của nhiều lứa học
tṛ. Mối t́nh cô – tṛ nổi bậc nhất trường ngày ấy là của chị Tường Loan và chị
Như Ninh ( cô và hai chị rất yêu màu tím). Trong lớp tôi cũng có một bạn mê cô.
Hắn cứ đi hái trộm hoa Violet của nhà người ta để đem tặng cô giáo mỗi chiều
cuối tuần – chuyện bây giờ mới dám nói.
… Con bé Đồng Khánh lớn dần theo năm tháng với tuổi đời mênh mông. Đă biết nh́n
trời tím, say sưa thả hồn theo mây hững hờ bay ngang … biết yêu thơ con gái,
biết thưởng thức những áng văn hay để rồi ngập ngừng ghi vào cuối trang vở học
tṛ. Lên đệ nhất, con bé ấy là tôi, lại thích học Triết. Những Cảm Xúc, Đam Mê
đă cuốn hút tôi từ đôi mắt biết nói màu hạt dẻ của cô Phương Chi, ẩn sau mái tóc
cắt ngắn rất duyên thu hút người nh́n.
Môn Luận Lư Học và Đạo Đức Học tuy khô khan nhưng tôi lại thích t́m hiểu bởi
cách dẫn dắt vào vấn đề với dáng điệu đằm thắm cùng giọng nói từ tốn, nhỏ nhẹ
nhưng dứt khoát của cô Hà thị Vi : “ … Luận Lư Học cũng là một khoa học v́ nó có
thể được tŕnh bày dưới nhiều định luật giống như các định luật vật lư và h́nh
học. Nó cũng là một nghệ thuật …”. Cô khẳng định.
Nắng chiều vàng thả những giọt cuối loang loáng trên đường. Một thiếu nữ trên
chiếc xe đạp điện màu đen lướt qua. Bất chợt h́nh ảnh chiếc xe Velo – Solex của
thập niên 60 xuất hiện với dáng người ngồi trên xe thật đẹp, thanh thoát lạ kỳ.
Cô giáo dạy Thể Dục của tôi, cô Nguyễn thị Tuyết. Cô có duyên với nụ cười thật
tươi và thân h́nh cân đối rất đẹp. Chúng tôi là “ Con yêu bánh nậm “ của cô khi
chúng tôi tập sai động tác “ xoay eo “ để có thân h́nh đẹp của con gái. Trong
một phút lắng ḷng, tim tôi bồi hồi xúc động. Tôi tṛn mắt ngỡ ngàng : Các cô
giáo của ḿnh đang thênh thang trở về trong sân trường Đồng Khánh. Ngậm ngùi.
Nước mắt hoen mi. Góc riêng lẻ từ từ khép lại …
Con đường “ t́nh “ của thời đi học lại réo gọi bước chân tôi. Vội vàng tôi trở
về nơi ấy, một thời đưa tôi vào cơi mộng. Ḍng Hương lặng lẽ buông suối tóc dài
liêu trai. Cổng trường hồng yên ắng trong tiếng chiều êm. Dáng điệu, cung cách
vẫn như xưa – duyên dáng, điềm đạm, khiêm cung. Tôi lạc lơng giữa con đường thơ
trong gió chiều lăng đăng bay nghiêng t́m tà áo trắng :
“ Ta trở lại con đường xưa áo lụa
Hàng cây cao đứng đợi dáng em về
Em chưa về nên cây vàng lá úa
Ta cũng buồn đi giữa nắng lê thê “ ( 1 )
Lặng lẽ tôi nh́n trường xưa yêu dấu. Một trăm năm sắp qua nhưng vẫn c̣n lung
linh sắc màu điểm trang cho núi Ngự, sông Hương để Huế ḿnh muôn đời vẫn trẻ.
Đồng Khánh trường tôi – một nhan sắc cố đô c̣n lại đang tiếp tục đồng hành cùng
thời gian và không gian Huế.
BÙI KIM CHI
( NK 61-68 )
(1) Thơ Phan Phụng Thạch
chân trần
art2all. net