Đầu mùa hè 2004, tôi theo anh chị và các cháu tháp tùng một phái đoàn du lịch đi thăm các di tích lịch sử Việt Nam từ miền Bắc đến Phố Cổ Hội An ở miền Trung. Đến Cali mới biết đã có một nhóm 28 người đi Bangkok hôm trước rồi. Còn 9 người trong gia đình chúng tôi sẽ đi thăm viếng Đài Loan hai ngày trước khi đến Hà Nội. Mục đích ghé Đài Loan là để đi thăm một ngôi chùa của phái Phật Thừa (Forshang Buddhism), nơi sư phụ của cháu tôi trụ trì.

Chúng tôi phải đổi máy bay ở Hán Thành (Seoul), Đại Hàn. Tôi đã ghé đây năm 2000 trên đường về Việt Nam với nhà tôi nhưng chỉ ghé đổi máy bay rồi đi mà không vào bên trong. Lần này phải chờ 10 tiếng mới có chuyến bay đi Đài Bắc nên chúng tôi tha hồ lang thang ngắm nghía và cảm phục người Đại Hàn. Phi trường của họ rộng hơn, sang hơn, sạch sẽ hơn phi trường ở Mỹ nữa! Chuyến về từ Việt Nam cũng phải dừng ở phi trường Seoul 10 tiếng. Lần này thì họ cho xe đưa vào thành phố chơi, thăm viếng hoàng thành xưa, và một ngôi chùa cổ ở trung tâm thành phố. Tôi thích lối kiến trúc ở đây. Cũng mái cong kiểu Á đông nhưng cong nhẹ nhàng thôi và màu sắc rất hài hòa với thiên nhiên. Cung điện trang nghiêm với mái ngói màu xanh lá cây tiệp với màu xanh của những rặng núi không cao lắm ở đằng sau. Tường gạch thì màu lam giống như màu những đám mây lơ lửng trên bầu trời chứ không màu mè hoe hoét như kiến trúc của người Tàu.

Đến Đài Bắc thì có người hướng dẫn địa phương đưa đi ăn tối. Ông ấy giới thiệu là sẽ đến một nhà hàng đặc biệt về tỉm sấm ở đây, nhưng ăn đến món thứ hai, thứ ba thì chúng tôi thất vọng vì món nào cũng dở. Cũng như khi được đưa đi ăn trưa ở dưới phố Seoul, người hướng dẫn cũng giới thiệu là nhà hàng đặc biệt về những đặc sản của Đại Hàn mà món nào tôi thấy cũng không bằng ở những Restaurant Đại Hàn ở vùng phụ cận của Hoa Thịnh Đốn. Hôm sau có xe rước đi thăm chùa Quan Âm của Phật Thừa tông ở ngoại ô Đài Bắc. Anh Trần Chính, hướng dẫn viên đi cùng chúng tôi từ California, rất rành rẽ về lịch sử và văn hóa nơi này. Ngoài những dữ kiện lịch sử, anh còn chỉ cho xem những cơ sở thương mại lớn của bà Tống Mỹ Linh, vợ Tổng thống Tưởng Giới Thạch. Hèn chi dân đảo Đài Loan không ưa những người nắm chính quyền từ lục địa tới.

 

Ngôi chùa Quan Âm tọa lạc ở một vùng yên tịnh bao bọc bởi nhiều cây cỏ và suối nước róc rách. Phái Phật Thừa (Forshang Buddhism) được thành lập ở Đài Loan cách đây 60 năm. Khác với các tông phái Tiểu Thừa và Đại thừa chỉ chú ý nhiều về phần tâm linh, phái Phật Thừa nhấn mạnh phải tôi luyện cả thân lẫn tâm cùng một lúc vì thân thể có khỏe mạnh thì trí huệ mới dễ dàng phát huy. Đệ tử của phái này thường xuyên tập luyện khí công tâm pháp. Họ tin rằng nếu tập tành đúng phương pháp thì thân không tật bệnh, công phu miên mật thì tâm sẽ bớt dần phiền não và hành giả sẽ đạt được thường lạc, ngã tịnh. Giáo lý của phái Phật Thừa dựa vào Kinh Hoa Nghiêm. Họ đưa ra những phương pháp tu học cụ thể hầu giúp hành giả chứng được quả vị ngay trong đời này. Họ nói đến 10 quả vị Bồ Tát, từ cấp sơ đẳng (cấp một) đến thượng đẳng (cấp mười). Đặc biệt là phái này ngoài ba ngôi tam bảo, họ còn tôn thầy bổn sư mình lên ngôi tứ bảo cũng giống Mật tông Tây Tạng, nhưng Phật Thừa còn đi xa một bước nữa; họ tôn xưng chơn tâm Phật tánh (Buddha nature) của mình là ngũ báu mà mục đích của cuộc đời là phát triển ngôi báu thứ năm này để đưa ta tới con đường tu chứng giải thoát.

Đến Hà Nội thì gặp nhóm du khách đi Bangkok cũng vừa tới. Anh Tuấn, giám dốc hãng du lịch ở Việt Nam, đón chúng tôi tại phi trường Nội Bài với hai cô nhân viên và một phụ tá đem hoa hồng chào đón mọi người. Ngoài ra còn có anh Long là hướng dẫn viên của những ngày chúng tôi ở Hà Nôi. Anh nói tiếng Anh rất lưu loát vì có một số trẻ em không hiểu rành tiếng Việt. Chúng tôi xin có đôi lời khen ngợi hãng Du Lịch Voyages Saigon của anh Trần Chính ở California đã rất chu đáo từ khách sạn, ăn uống đến cách lựa chọn những địa điểm tham quan. Theo phái đoàn có đến 4 hướng dẫn viên chưa kể người lơ xe. Làm thủ tục giấy tờ ở khách sạn xong thì anh Tuấn đưa đến tiệm bún chả nổi tiếng của Hà Thành đã có trên 100 năm. Tiệm bún chả bình dân này gần giống mấy tiệm ăn bình dân ở Chợ Cũ ngày xưa ở Sài Gòn. Bún chả Hà Nội là bún ăn với thịt heo viên và thịt ba rọi nướng (khác với bún chả ở Huế), ngoài ra còn có chả giò cua ngon lắm nhưng trời quá nóng nên ai cũng mong về khách sạn nghỉ ngơi vì có máy lạnh! Ăn tối thì tại một nhà hàng sang trọng có máy lạnh và có nghệ sĩ trình diễn ca nhạc cổ miền Bắc.

 

Sáng hôm sau chúng tôi đến viếng Văn Miếu nơi ghi danh những vị tiến sĩ của nước ta được xây từ thời vua Lý Thánh Tông năm 1070. Anh Chính cho biết là Nguyễn Ánh, khi bắt được ông Ngô Thời Nhậm đời Tây Sơn, đã đem ông đến đây và đánh ông trước bia tiến sĩ của tổ tiên ông, rồi cho xóa tên các ông tiến sĩ dòng dõi họ Ngô Thời. Trong lòng tôi thấy rất khó chịu và thầm trách ông vua đầu tiên của triều Nguyễn có tâm địa quá hẹp hòi, nhất là khi nhớ lại chính ông vua này đã cho quật mồ của vị anh hùng áo vải của dân ta: vua Quang Trung. Âu là nước Nam đến hồi mạt vận, phải trả quả báo diệt người Chàm, áp chế người Miên nên mới xui khiến vị vua tài giỏi mưu lược mà Trung Quốc cũng phải nể sợ bị bạo bệnh qua đời bất thình lình (nhà tôi nói chắc vua Quang Trung bị đau ruột thừa cấp tính, ngay thời đại này mà không mổ kịp thì cũng chào thua). Anh Long kể sự tích tại sao hai cửa hông của cổng tam quan vào Văn Miếu có khắc 4 con rồng mà tôi thấy hay quá nhưng chưa từng thấy sử sách nào ghi lại. Anh nói ở Á Châu, rồng tượng trưng cho cái gì cao quí và người ta hay nói “cá hóa rồng”, nghĩa là từ một con vật tầm thường như con cá mà trở nên một con vật sang cả như con rồng, ngụ ý người dân giả cũng có thể vươn lên thành cao sang, như mấy ông tiến sĩ được thờ trong Khuê Văn Các cũng có ông xuất thân hàng dân giả, khác hẳn với quan niệm của người Âu cho rằng tiện dân không thể nào trở thành quí tộc được vì quí tộc là người có máu màu xanh (blue blood) thì đẻ ra con cháu có máu màu xanh! Mỗi bia tiến sĩ ngự trên lưng một con rùa to tướng. Rùa tượng trưng cho sự sống lâu, sự tồn tại đời đời và sự trường sinh bất tử. Đằng sau Văn Miếu là Quốc Tử Giám được vua Lý Nhân Tông cho xây cất năm 1076. Đây là trường đại học đầu tiên của Việt Nam để đào tạo nhân tài ra giúp nước. Ông Chu Văn An là một trong mấy vị khoa trưởng của trường Quốc Tử Giám.

Mới sáng sớm mà trời cũng đã nóng bức khó chịu. Ai cũng mua cây quạt phe phẩy. Quạt lụa có vẽ phong cảnh rất đẹp mà chỉ có 50 cents thôi. Khi chúng tôi đến đền Quan Thánh thì trời đã nóng lắm, có quạt liền tay thì cũng chỉ quạt gió nóng vào mặt thôi nhưng anh guide kể chuyện rất hấp dẫn nên chúng tôi cũng tạm quên cái nóng nung người. Đền Quan Thánh thờ tượng đồng đen của ông Trấn Thiên Chân Vũ. Tục truyền rằng có một bà góa nhìn ngắm một vị sư rồi có thai sinh ra một bé trai mà sau này được triều đình trọng dụng phong là Trấn Thiên Chân Vũ. Khi đi sứ sang Tàu, ông giúp vua Tàu đánh đuổi được rợ Hung Nô nên về sau ông cũng được người Tàu thờ phượng. Mỗi khi rợ Hung Nô quấy phá thì người Tàu lại đem tượng ông Trấn ra dọa. Vua Minh Mạng của nước ta cho đúc tượng ông thờ ở đền Quan Thánh, tượng nặng 4000 kg, có lẽ là tượng đồng đen nặng nhất ở Việt Nam. Người ta nói ông rất linh thiêng. Ai mà đến thề thốt trước tượng ông thế nào cũng mắc lời thề!

 

Từ Đền Quan Thánh đến Hồ Trúc Bạch và Hồ Tây cũng gần. Đặc biệt trên Hồ Tây có chùa Trấn Quốc là di tích lịch sử có dính dáng đến bà Nguyên Phi Ỷ Lan. Bà là một thôn nữ sinh trưởng ở Bắc Ninh. Nhân một hôm đi hái dâu gặp xa giá của vua và hoàng hậu đi qua bèn nghỉ tay đứng tựa gốc lan nhìn. Vua Lý Thánh Tông trông thấy truyền đem cô gái về cung và phong làm Phu nhân (5 cấp dưới hoàng hậu) đặt tên là Ỷ Lan (có nghĩa là tựa gốc cây lan). Số là bà hoàng hậu họ Dương không có con nên vua và hoàng hậu đi đến Chùa Thầy cầu con. Về sau vua có được một trai là thái tử Càn Đức do bà Ỷ Lan sanh ra và nhờ vậy bà được tấn phong làm nguyên phi. Bà phi Ỷ Lan rất thông minh mà cũng nhiều cao vọng được vua tín nhiệm giao quyền nhiếp chính khi vua đi đánh Chiêm Thành. Bà cho trùng tu ngôi chùa trên Hồ Tây mà vua Lý Nam Đế đặt tên là Chùa An Quốc từ thế kỷ thứ VI, và đổi tên là Chùa Trấn Quốc. Khi vua Thánh Tông mất, Càn Đức mới được 7 tuổi, Ỷ Lan muốn dành chức Thái Hậu nên âm mưu giết bà Hoàng hậu họ Dương. Về cuối đời, bà ăn năn sám hối nên đã cho làm chay đàn ở nhiều chùa. Riêng bà cũng hay pháp đàm trao đổi với các vị cao tăng để học hỏi Phật Pháp.

Ăn trưa xong thì mọi người đi dạo chơi ở Hồ Hoàn Kiếm. Tôi không hề biết Hồ Hoàn Kiếm trước kia là một phần của sông Hồng Hà. Khi con sông đổi hướng thì khúc sông này trở thành một cái hồ xinh đẹp ngay giữa thành phố Hà Nội. Thành phố này cũng được đổi tên mấy lần. Khi vua Lý Công Uẩn dời kinh đô từ Đại La (ở Hoa Lư)) về gần Hà Nội năm 1010 đặt tên là Đông Đô. Một thời gian ngắn sau đó Lý Công Uẩn lại dời đô đến chỗ khác gần Đông Đô và lấy tên là Thăng Long vì nhà vua thấy mây xanh ở trên trời cuộn lại thành hình con rồng xanh. Đến triều Nguyễn Gia Long thì kinh đô được dời về Phú Xuân (Huế). Vua Minh Mạng cho đổi tên kinh đô cũ thành Hà Nội để mong xóa hai chữ Thăng Long trong lòng người dân đất Bắc.

Trên đường đi Hạ Long anh guide nói về nếp sống của người dân ở đây. Hơn một nửa dân số tỉnh Quảng Ninh đều làm việc cho nhà máy than cung cấp điện cho nhiều nơi. Vải Hưng Yên vẫn nổi tiếng mà rất rẻ chỉ có 2 hay 3 cents một kilo, tức là chừng 1 cent một pound. Mức lời của những người đi bán hàng rong chừng $2.00 một ngày (20,000 đến 30,000 tiền VN)! Ruộng đất thì vẫn thuộc nhà nước. Đất đai để cày cấy thì gọi là thổ canh và được xã chia đều cho người dân canh tác. Nay nhà nước áp dụng kinh tế thị trường nên khuyến khích người dân ra sức làm, vì sau khi nộp cho xã họ được giữ phần thặng dư. Đất đai dân được làm chủ thì gọi là thổ cư, tức là dân có quyền làm nhà, làm vườn v.v...

 

Khi đến Hạ Long mặt trời cũng vừa lặn, những hòn núi đá chập chùng mờ mờ, ảo ảo qua lớp mù sương và hơi nước trông như những bức tranh thủy mạc của Tàu. Sáng hôm sau chúng tôi tản bộ thăm thành phố trước khi xuống tàu ra thăm động Thiên Cung. Chỉ có 4 năm (tôi đến thăm Hạ Long lần đầu vào năm 2000) mà thành phố thay đổi nhiều. Đường xá rộng rãi hơn, nhiều clubs, nhiều khách sạn, nhiều nhà hàng ăn hơn nhưng tôi chỉ thích thú con đường đi bộ dọc theo bờ biển rất đẹp. Ở Hạ Long có rất nhiều động nhưng hiện nay động Thiên Cung được xem là đẹp nhất. Động này mới được một ngư phủ tình cờ khám phá năm 1994. Khi ông đuổi theo mấy con khỉ vào núi tự nhiên bầy khỉ biến mất. Ông mon men bước sâu vào và thấy một lỗ hổng, ông chắc là bầy khỉ vào đây nên ông cũng chui vào thám thính bên trong và thấy động thạch nhũ. Động này đẹp và có tính cách thiên nhiên hơn Luray Cavern ở Front Royal của Virginia. Năm 1997, Động Thiên Cung được UNESCO cho vào hàng Di Sản Thế Giới. Tôi được đọc đoạn văn tả huyền thoại về Hạ Long trong cuốn Những Di Sản Thế Giới ở Việt Nam rất dễ thương, xin trích ra đây để các bạn cùng thưởng thức: “ Thuở lập quốc xa xưa, có một lần nước Việt phải đứng trước nạn ngoại xâm. Để giúp người Việt, thiên đình sai Rồng mẹ mang theo đàn Rồng con xuống trần dẹp loạn. Gặp thuyền giặc ào ạt từ biển tiến vào, đàn rồng lập tức phun ra vô vàn châu ngọc. Và những châu ngọc đó hóa thành muôn đảo đá màu ngọc thạch, có nơi kết tụ tựa bức tường thành, có nơi trải dài như chiến lũy chặn đứng bước tiến của quân giặc... Tàn cơn binh biến, Rồng mẹ, Rồng con thương dân ta bèn lưu lại. Nơi Rồng mẹ ngự là Hạ Long, chỗ Rồng con ở là Bái Tử Long, đuôi của đàn rồng quẫy lên trắng xóa là Ô Long Vĩ với bãi cát trắng mịn chạy dài hàng chục cây số.” Tôi rất tiếc là phái đoàn không được đi thăm động Đầu Gỗ bên cạnh động Thiên Cung, nơi mà Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn đã dấu những cây gỗ lim để đóng các hàng cọc trên sông Bạch Đằng phá vỡ chiến thuyền của quân Nguyên vào năm 1288. Năm 2000 khi tôi được đến thăm hang động này, tôi rất cảm động tưởng tượng lại hình ảnh chiến thuyền của địch bị đắm trên sông Bạch Đằng mà quân Tàu Ô không hiểu vì sao! Hang động này ngày ấy được gọi là hang Dấu Gỗ; về sau người ta đọc trại ra là hang Đầu Gỗ. Hang động này vẫn giữ vẻ hoang sơ thiên nhiên.

Chiều tối thì phái đoàn về đến Hà Nội và được thưởng thức một bữa ăn 10 món có cả rượu nếp cẩm nữa mà tiếc thay tôi không thử được vì sợ phạm giới! Sau đó thì được đưa đi xem chương trình Múa Rối Nước, một màn múa rối đặc biệt của Việt Nam do Pháp Sư Từ Đạo Hạnh ở Chùa Thầy sáng chế từ thế kỷ thứ 11. Thấy trong rạp rất đông người ngoại quốc. Màn Múa Rối Nước này đã được đi trình diễn khắp các nơi trên thế giới kể cả Hoa Kỳ.

Hôm sau đi viếng chùa Thầy để chiêm ngưỡng ba pho tượng chuyển hóa ba kiếp của pháp sư Từ Đạo Hạnh. Khi xe đi ngang qua Sơn Tây, anh Long (guide) nói ở đây có làng Đường Lâm là quê hương của bà chúa Mía, một nguyên phi rất được sủng ái của chúa Trịnh Tráng. Sau khi chúa mất, bà cho trùng tu ngôi chùa ở làng rồi vào chùa tu luôn và từ đó chùa được gọi là chùa Mía. Chùa Thầy là chùa của Sư Từ Đạo Hạnh đời nhà Lý. “Thầy” có nghĩa là thầy thuốc mà cũng có nghĩa là thầy tu vì Sư Từ Đạo Hạnh là một thầy thuốc đi tu. Tục truyện vua Lý Nhân Tông là hậu thân của Thầy Từ Đạo Hạnh. Số là vua Lý Thánh Tông không có con mới cùng hoàng hậu đến chùa cầu con. Nhà sư chay tịnh rồi vào hang động sau núi nhập thiền. Một trăm ngày sau thì sư tịch. Khi người ta vào động thì thấy nhục thân đã khô và toát ra một mùi hương kỳ diệu. Sau đó bà nguyên phi Ỷ Lan hạ sinh Thái Tử Càn Đức và người ta cho rằng Càn Đức là hoá thân của Sư Từ Đạo Hạnh. Chùa gồm ba phần, chùa Thượng gồm ba gian, gian giữa thờ tam thế chư Phật và hình tượng nhà sư Từ Đạo Hạnh trong kiếp một tu sĩ. Gian bên phải thờ xá lợi của ngài với một bức tượng lớn bằng người thật, tượng trưng cho giai đoạn ngài đạt đạo. Hằng năm cứ đến mồng bảy tháng ba âm lịch thì người ta chọn hai vị bô lão trong làng có đủ đạo vị, đủ con cái cháu chắt, đến làm lễ tắm tôn tượng ngài và thay áo. Gian trái thì thờ vua Lý Nhân Tông (con vua Lý Thánh Tông), là hậu thân của nhà sư. Kế là chùa Trung với bàn thờ tam thế chư Phật ở trên cao, rồi đến bàn thờ Đức Thích Ca khi ngài tu khổ hạnh nên tượng gầy gò ốm yếu. Đằng sau pho tượng Phật Thích Ca là tượng bốn vị đại đệ tử của ngài và tám vị A La Hán. Chùa Hạ là nơi các nhà sư đến tụng kinh có trưng bày tranh thập thiện trên vách để nhắc nhở các nhà sư và đại chúng tinh tấn tu hành.

 

Gần chùa Thầy là Chùa Tây Phương cũng có kiến trúc giống chùa Thầy với chùa Thượng thờ Di Đà Tam Thế và hình tượng ngài Tuyết Sơn, tức Đức Phật Thích Ca trước khi thành đạo. Ở đây cũng có tượng tám vị La Hán gồm có ngài Long Thọ và ngài Mã Minh. Ngài có tên này vì ngài đã nói pháp cho năm con ngựa. Chùa Trung có tượng của tám vị La Hán khác và chùa Hạ thì thờ tượng ngài Chuẩn Đề. Tục truyền rằng tướng Tàu Cao Biền bắt đầu cho xây chùa từ thế kỷ thứ III mà mãi đến thế kỷ thứ XVIII, chùa Tây Phương mới hình thành như kiến trúc ta thấy ngày nay. Người ta nói rằng khi Cao Biền đến vùng này thấy đất có long mạch nên cho xây chùa để yểm long mạch, nghĩa là yểm nhân tài của Việt Nam, chứ không phải xây chùa vì đạo tâm. Cao Biền cũng khuyến cáo người Tàu không nên lưu luyến Việt Nam lâu quá vì vượng khí của nước Nam rất tốt, ở lâu thế nào cũng có hại. Chắc cũng vì vậy mà ông chỉ đặt đá để yểm đại khái thôi cho nên vùng đất này về sau rất mở mang và đã sản xuất được một ông trạng là Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan. Xin kể cho quí vị một câu chuyện vui về ngài Tuyết Sơn. Anh guide, người Hà Nội và cũng là người công giáo, bảo tôi: “Cô có biết tại sao ngài Tuyết Sơn gầy gò ốm yếu như bộ xương vậy không?” và hăng hái giải thích tiếp: “Lúc bấy giờ ngài đang tu khổ hạnh ép xác trên núi Tuyết Sơn, mỗi ngày chỉ ăn một hạt ngũ cốc, cho đến một hôm Chúa Trời hiện ra bảo ngài phải đi chỗ khác mà ngồi, không thể ngồi đây được nữa. Vì vậy ngài mới xuống núi và đến ngồi dưới gốc Bồ Đề!” Tôi cười bảo: “Anh nói giỡn há?” nhưng anh ta nghiêm nghị bảo: “Thật đó cô à, con học như vậy mà!” Tôi thấy anh có vẻ chơn chất thật thà nên cũng không hỏi tới nữa, chỉ nhẹ nhàng bảo anh nên nghiên cứu lại.

Ở chùa Tây Phương ra là phái đoàn có chương trình đi thăm làng Vạn Phúc, nơi sản xuất lụa Hà Đông. Nhưng không may xe bị chết máy phải chờ thợ sửa xe ở phố vào. Anh guide tỏ ra rất rành rẽ về mọi đề tài, trừ chuyện ngài Tuyết Sơn bị chúa Trời không cho tiếp tục tu hành trên núi Tuyết Sơn. Anh chỉ đàn bò bình thản gặm cỏ và phóng uế ngay dưới gốc cây chúng tôi núp nắng nói rằng bò này là bò sữa được nhập cảng từ Hòa Lan. Một con bò giá chừng bốn hay năm triệu đồng VN. Mỗi năm con bò sản xuất được một con bê. Nhà nào có được đôi ba con bò là khá lắm. Thường thì nếu có con nhỏ chưa đến tuổi đi học, và nếu cả hai vợ chồng đều đi làm thì có thể nuôi một người ở trong nhà trông con với số lương ba hay bốn trăm ngàn VN một tháng, chừng hai đến ba chục đô la.

Cũng mất cả tiếng đồng hồ xe mới chạy được nên chúng tôi không được đi thăm, mua lụa Hà Đông mà phải trực chỉ Hà Nội để ăn trưa và đi shopping . Ngày hôm sau chúng tôi lại lên đường đi thăm chùa Đậu nơi có hai anh em nhà sư (Vũ Khắc Minh và người em) tịch ở tư thế ngồi thiền cách đây mấy trăm năm mà nhục thân vẫn còn và được gọi là toàn thân xá lợi.

Sau chùa Đậu chúng tôi đến thăm Hoa Lư, giang sơn của anh hùng Đinh Bộ Lĩnh, người dân giả đã dẹp được loạn Thập Nhị Sứ Quân rồi lên ngôi đóng đô ở Hoa Lư, lấy niên hiệu là Đinh Tiên Hoàng. Làm vua được được 12 năm thì Đinh Tiên Hoàng bị giết vào năm 979 lúc 56 tuổi vì nhà vua đã phạm vào tội cấm kỵ là mê người phi trẻ Dương Vân Nga nên phế con trưởng là Thái Tử Đinh Liễn, người đã có công giúp vua cha dẹp loạn sứ quân, mà lập con trai bà Dương Vân Nga. Đinh Liễn uất ức kêu gọi các vị sứ quân trước về làm áp lực giành lại ngôi thái tử. Trong khi xô xát, con trai bà Dương Vân Nga là Đinh Toàn bị giết, vua Đinh Tiên Hoàng trả ngôi thái tử lại cho người con trưởng nhưng lúc bấy giờ triều thần không phục nhà vua nữa vì thấy ông đã không tề gia được thì chắc cũng không trị quốc giỏi nên có người thừa lúc hai cha con yến tiệc say sưa đã giết luôn cả vua và thái tử Đinh Liễn rồi lập Đinh Tuệ mới sáu tuổi, con bà Dương Vân Nga, lên làm vua. Theo truyền thống thì mẹ của ấu chúa có thể buông rèm nhiếp chính nhưng theo truyền thuyết thì bà Dương Vân Nga vì mê ông Lê Hoàn là Thập Đạo Tướng Quân của vua Đinh Tiên Hoàng nên đã giao cho tướng Lê Hoàn quyền nhiếp chính. Những vị khai quốc công thần khác không phục nên đã móc nối với thập nhị sứ quân mong lật đổ Lê Hoàn để khôi phục nhà Đinh nhưng không thành. Họ sang Tàu cầu cứu. Vua Tống nhận lời giúp vì vua Tàu lúc nào cũng muốn ăn tươi nuốt sống nước ta! Lê Hoàn vội vàng sai sứ sang Tống xin phong vương cho Đinh Tuệ chứ không dám xin phong vương cho mình. Vua Tàu cho sứ sang nước ta buộc Dương Vân Nga đưa ấu chúa sang Tống để được thụ phong. Lê Hoàn đuổi sứ về Tàu và sửa soạn đánh Tống. Ông đã oanh liệt thắng quân Tàu, lên ngôi lấy hiệu là Lê Đại Hành và phong cho Dương Vân Nga làm hoàng hậu. Thật là thú vị và ngạc nhiên khi được biết những giai thoại lịch sử này mà tại sao không thấy nói tới trong những bài sử ký thời trung học! Ở đây cũng có một câu chuyện ngoài lề vui vui. Anh Long hớn hở cho biết rằng vì Dương Vân Nga là hoàng hậu của hai vua nên ngày trước bà được thờ ở hai nơi. Anh có vẻ phục dân địa phương hồi ấy đã có sáng kiến là rước tượng bà về đặt ở đền thờ vua Đinh sáu tháng, rồi sau đó rước bà về đền vua Lê sáu tháng. Năm nào cũng có lễ rước tượng bà cho đến một ngày có một ông quan phản đối nói rằng theo luân lý Khổng Mạnh thì xuất giá phải tòng phu; bà đã tái giá thì tượng bà không được đem về đền vua Đinh nữa. Từ đó lễ rước tượng bà được bãi bỏ. Đền thờ vua Lê cách đền thờ vua Đinh chừng 10 phút đi bộ. Người ta cố ý để tượng bà Vân Nga ngoảnh mặt nhìn ra ngoài đường hướng về đền vua Đinh! Anh Long chưng hửng khi tôi và chị dâu tôi (bà Quả) cực lực phản đối việc thờ bà ở hai nơi. Chúng tôi nói nếu theo Khổng Mạnh thì phu tử phải tòng tử chứ! Bà đã không tòng tử lại đem ngôi báu của con mình dâng cho người tình thì thật là một người đàn bà không xứng đáng để người dân tôn thờ. Anh Long chống chế rằng vào thời ấy, Phật giáo mạnh hơn Khổng giáo nên thiên hạ không để ý mấy đến phong tục tam tòng tứ đức của Nho giáo!

 

Từ giã Hoa Lư, chúng tôi thẳng tiến về hang núi Tam Cốc. Đây là lần đầu tôi được biết đến ba hang động này. Từng nhóm ba, bốn người lên một chiếc thuyền nan để được đưa vào sâu trong hang động. Trời rất nóng nực nên mọi người ai cũng thích thú cuộc du thuyền nan 2 tiếng đồng hồ vào hang động thạch nhũ mát lạnh và khá đẹp với nhiều hình đá thiên nhiên giống hình những con thú, tiên nữ, tiên ông đánh cờ, và Phật Bà... Buổi tối lại được thưởng thức ca nhạc cổ miền Bắc ở Văn Miếu, Hà Nội gồm hát Cô Đầu, Quan Họ Bắc Ninh và Chèo Cổ do những nghệ sĩ lão thành trình diễn.

Trưa hôm sau phái đoàn đáp máy bay vào Huế. Về đến đây những người con của Huế vội vã về thăm từ đường nhà mình. Chỉ những vị không có từ đường ở Huế mới đi thăm chợ Đông Ba, đi viếng lăng Khải Định, lăng Tự Đức v.v...

Sáng hôm sau chúng tôi được xe đưa ra Quảng Bình thăm động Phong Nha, một kỳ quan thiên nhiên đẹp nhất ở miền Trung. Hang động thạch nhũ dọc theo con sông ở xã Kẻ Bàng. Hang động do một phái đoàn thám hiểm người Anh khám phá từ thế kỷ 19 nhưng mãi gần đây du khách mới được đến thưởng ngoạn vì thiếu tiện nghi đi lại. Cô Hương, người guide của chặng thăm viếng miền Trung, cẩn thận giới thiệu tên của những nơi xe đi qua. Ra khỏi Huế là làng An Hòa, An Lỗ, rồi đến Sịa trên con đường ra Quảng Trị. Tôi bùi ngùi khi nghe lại những địa danh quen thuộc từ hồi còn nhỏ ở Huế. Sịa là làng của cô Nguyệt tôi. Không hiểu học ở đâu mà chúng tôi thuộc lòng câu, “Láo thiên láo địa, láo từ bên Sịa láo về!” để nhiếc mắng người nói láo, còn Quảng Trị là nơi chó ăn đá, gà ăn muối, nơi người dân sống rất cơ cực mà còn chịu nhiều tai biến, sông Bến Hải ở Vỹ tuyến 17 chia cách hai miền quốc cộng đã chứng kiến nhiều cuộc xung đột ở Vùng Phi Quân Sự. Năm 1955 Cha Cao Văn Luận dẫn lớp 12 C chúng tôi ra thăm Bến Hải. Chúng tôi bước lên cầu Hiền Lương tiến về giữa sông thì lính bên kia chĩa súng vào chúng tôi và bắc loa bảo chúng tôi phải quay trở lại. Đứng bên này sông nhìn sang bên kia sông mà thấy buồn cho thân phận nước mình; rồi đến Đại Lộ Kinh Hoàng nơi thấm máu của không biết bao nhiêu dân lành vô tội và lính tráng hai bên. Ra đến khu phận thánh địa La Vang chúng tôi mới biết rằng tục truyền Đức Mẹ Maria đã hiện ra năm 1897 chỉ cho giáo dân miền Bắc chạy vào vùng này tị nạn khi chiến dịch diệt đạo Công giáo của các vua nhà Nguyễn bắt đầu. Ở đây mọc lên một thứ cỏ tên cỏ Lá Vằng có thể dùng làm thuốc chữa bệnh. Nhà thờ Đức Mẹ mà Tổng thống họ Ngô cho xây ở đây được gọi là nhà thờ La Vang, hai chữ Lá Vằng đọc bỏ hết dấu! Sông Thạch Hãn ở Đông Hà cũng đã chứng kiến cảnh trao đổi tù binh năm 1972. Kế đến là sông Gianh, con sông lịch sử chia đôi đất nước trong cuộc nội chiến giữa chúa Trịnh và chúa Nguyễn gần hai thế kỷ. Chúng tôi được biết ông Đào Duy Từ, người miền Bắc, đã ngậm ống đu đủ lặn qua sông Gianh vào Nam giúp chúa Nguyễn. Ông cho xây lũy Thầy ở đây nên về sau có câu ca dao:

Lũy Thầy ai đắp mà cao.
Sông Gianh ai bới ai đào mà sâu?

Và cuối cùng thì chúng tôi cũng đến chân núi động Phong Nha. Thuyền chạy bằng máy chở chừng 20 người đi hàng một, vào đến bên trong thì họ chèo vì tiếng máy nổ ồn quá và có nơi chiều sâu của lòng sông chỉ chừng 1 mét rưỡi. Họ dở mui ra để du khách nhìn lên vách động bên trên. Động Phong Nha được xem là hang động dài nhất Đông Nam Á với hằng nghìn thạch nhũ nhiều màu đẹp như chốn thần tiên. Có người cho Động Tiên Cung ở đây đẹp hơn hang động ở Hạ Long nữa. Bên trong là Động Bi Ký ở một hang không có nước. Cô Hương nói động đá vôi này có từ mấy trăm triệu năm và đã có người nguyên thủy sinh sống ở đây. Những người này đã ghi khắc trên đá nhiều dấu tích nên về sau người ta đặt tên là “Bi Ký”. Thăm hang động, ăn uống xong thì mọi người cũng đã thấm mệt nên chuyến trở về lại Huế rất yên lặng.

Sáng hôm sau là chương trình phái đoàn đi thăm chùa Thiên Mụ, Cửa Ngọ Môn và đại nội nhưng tôi thì theo chú Túy, em họ nhà tôi, đi thăm phần lăng mộ bên chồng. Sau đó chúng tôi đến thăm chùa Từ Đàm. Tôi thích thú mấy câu thơ của Ôn Thiện Siêu treo trên vách nên ghi xuống như sau:

Một chút giận,
Hai chút tham.
Lận đận cả đời chi cũng khổ!
Trăm điều lành,
Ngàn điều nhịn.
Thong dong tấc dạ rứa mà vui.

 

Tôi cũng được đi thăm chùa Thuyền Tôn nơi vị tăng thống thứ nhì trụ trì. Nghe nói chùa mới được khánh thành sau một thời gian trùng tu và chi phí tăng lên đến 500,000 dollars. Thầy tri khách chỉ cho tôi xem cái chuông lớn vẫn được cất giữ ở đây từ đời Cảnh Hưng (Tây Sơn) thứ 8. Thầy nói gần đây có hai vợ chồng người Việt ở ngoại quốc về phát tâm đúc một cái chuông lớn hơn nữa cho xứng với cái vĩ đại của chùa sau khi được trùng tu. Lần đầu gióng chuông lên, âm ba của chuông làm vỡ mái ngói nên họ phải chờ lúc nào xây được một lầu chuông ở ngoài mới sử dụng chuông này được! Sau đó chú Túy đưa tôi đến thăm chùa Tường Vân, chùa của Ôn Tịnh Khiết, vị Tăng thống đầu tiên của giáo hội. Chùa này cũng được trùng tu trông rất khang trang rộng rãi.

Đi thăm hai nơi lăng mộ và ba ngôi chùa mà chỉ mất gần hai tiếng. Anh tài xế taxi nói tôi có thể tháp tùng phái đoàn đang đi thăm thành nội nếu tôi biết họ đang ở đâu. Chú Túy cho tôi mượn điện thoại cầm tay để liên lạc với phái đoàn - Huế bây giờ văn minh lắm, người nào cũng có điện thoại cầm tay - Thật không ngờ khi nghe anh tài nói chỉ mười lăm phút nữa là anh có thể đưa tôi đến gặp họ ở cửa Ngọ Môn bên kia thành phố. Ngày trước mỗi lần đi thăm một ngôi chùa hay đi thăm mộ ở vùng này là mất một ngày trời! Tôi tháp tùng phái đoàn đi thăm đại nội vừa kịp nghe cô Hương nói về Tử Cấm Thành là nơi gia đình của Hoàng đế ở và làm việc mà giờ đây Tử Cấm Thành (tử có nghĩa là màu tía, màu nước sơn của cung điện này chứ không phải là chết) bị hoang tàn không còn dấu vết vua chúa gì nữa, vì quân CS (sic) hồi Mậu Thân đã đốt mất hết 80 phần trăm. Có người phê bình nói tiêu thổ kháng chiến là đốt nhà của dân để quân địch không có chỗ ăn chỗ ở, chứ sao lại đốt cung điện không thiệt hại gì cho địch mà chỉ mất đi một di tích lịch sử của nước mình.

Chiều lại chúng tôi từ giã Huế đi thăm bán đảo Lăng Cô. Đường đi dọc theo bờ biển rất đẹp nhưng cũng có nhiều nơi cheo leo rất nguy hiểm như đèo Phước Tượng, đèo Phù Gia trước khi đến Lăng Cô. Có giả thuyết cho rằng ngày trước ở đây có tên là Làng Cò vì là nơi nhiều gia đình con cò lập nghiệp nhưng về sau người Pháp đọc trại ra là Lăng Cô. Xuống hết đèo Hải Vân thì đến Nam Ô nơi nổi tiếng sản xuất nước mắm ngon. Tuy là thành phố kỹ nghệ, Đà Nẵng vẫn giữ được vẻ thanh lịch vì được nằm ven cái vịnh, có dãy Ngũ Hành Sơn (núi Non Nước) chấn ở đằng sau. Một địa điểm gồm đủ ngũ hành kim mộc thủy hỏa thổ đề huề! Chắc Đà Nẳng sẽ còn phát triển tốt đẹp hơn.

 

Ăn trưa xong thì đi thăm Musée Chàm. Ở Việt Nam bao nhiêu lâu mà tôi không hề biết có bảo tàng viện Chàm! Văn minh Chàm ảnh hưởng đạo Bà La Môn (Ấn giáo) của Ấn Độ nên họ thờ dương vật Linga, tượng trưng cho Thần Shiva. Từ Musée Chàm, chúng tôi đi thẳng vào thăm thành phố cổ Hội An. Ở đây ngày trước có hai khu buôn bán sầm uất là khu của người Nhật và khu của người Tàu được chia ranh giới bởi chiếc cầu Lai Viễn, một bên có tượng hai con chó và bên kia là hai con khỉ để kỷ niệm năm khởi công xây cầu là năm thân mà đến năm tuất mới xong! Người Nhật theo đường biển đến Hôi An buôn bán và định cư ở đây cho đến khi vua Minh Trị kêu gọi dân chúng trở về Nhật. Còn người Tàu là dòng họ ngươi Minh chạy loạn ra khơi xuôi về miền nam và tấp vào Hội An. Tục truyền rằng tàu sắp đắm vì bị bão lớn ngoài khơi nhưng nhờ có Thánh Mẫu đỡ tàu của họ và đưa vào Hội An nên sau này họ thờ Mẫu. Họ lập ra năm hội quán của năm bộ tộc khác nhau bây giờ cũng còn. Chúng tôi đến thăm hội quán Phúc Kiến là nơi những người Phúc Kiến gặp gỡ nhau và cùng nhau thờ phượng Thánh Mẫu rất trang nghiêm. Ở lại Hội An một đêm, sáng hôm sau đi thăm Mỹ Sơn, một thành quách cổ của vương quốc Chàm, bây giờ đổ nát trông rất buồn thảm. Dọc hai bên đường vào Mỹ Sơn có mấy hàng quán của hậu duệ người Chàm bán đồ kỷ niệm do họ làm trông thương lắm, nhất là con nít đi chào hàng.

 

Trở lại Đà Nẵng trời còn sớm. Nhiều người rủ nhau đi tắm biển. Tôi ở lại khách sạn để được đấm bóp. Không biết các cô này học tay nghề ở đâu mà đấm bóp giỏi hơn mấy masseuses ở Mỹ nhiều. Tôi tự nhủ thế nào cũng trở lại đây để được các cô đấm bóp. Bữa cơm tối chia tay chấm dứt chương trình tham quan được tổ chức tại một nhà hàng nổi đặc biệt của thành phố, mọi người ai cũng hài lòng.

Chỉ 12 ngày thôi mà tôi thấy như lâu lắm vì đã đi bao nhiêu ngàn dặm theo đường thủy, đường bộ, đường trên không và đã tham quan bao nhiêu nơi từ Đại Hàn, Đài Bắc, qua Hà Nội, về miền Trung, thấy được bao nhiêu di tích lịch sử mà xưa nay mình chỉ biết trên sách vở. Tôi nhận thấy rằng nhiều di tích lịch sử của nước ta gắn liền với di tích văn hóa Phật giáo, nhất là ở miền Bắc, vì trước cuộc nội chiến giữa hai chúa Trịnh Nguyễn thì nước ta chỉ thu hẹp ở một miền Bắc mà thôi. Lịch sử cũng cho thấy rằng thời đại của vị vua nào theo Phật thì thời đại ấy được thái bình thịnh trị (đời Lý, đời Trần), vua, quan, và dân đều được thấm nhuần tứ vô lượng tâm tức là hạnh từ bi hỷ xả, không những trải lòng từ với người đồng loại mà còn thương tưởng đến loài vật nữa. Không biết di tích lịch sử miền Nam có nhuốm mùi Thiền như ở miền Bắc không.