Để kỷ niệm cửu tuần thượng thọ của cô giáo cũ, năm cô học trò xưa -- học trò Gia Long – quyết định ra Huế giúp cô giáo cắt ổ bánh sinh nhật, sợ tay cô không còn cầm nổi con dao! Người quen trầm trồ: “Quý hóa quá. Chỉ học trò ngày trước mới nhớ cô giáo dạy mình hơn nửa thế kỷ!” Thì mỗi thời mỗi khác. Tôi hãnh diện và hạnh phúc được học trò quý mến. Dù bây giờ mấy em đã là bà nội, bà ngoại, có em có cháu cố nữa mà vẫn ân cần thưa gởi săn sóc mỗi khi gặp mặt. Hồi tôi mới ngoài hai mươi, một ông thầy bói đòi coi bàn chân và phán là chân đi và tôi đã nhịn cười nghĩ thầm ông thầy nói năng kỳ cục, chân thì để đi chứ để làm gì nhưng nay mới thấy ông thầy giỏi, nói trúng phóc vì chỉ mấy năm sau, tôi đã sang tận Tân Thế Giới học hậu đại học. Sau khi nghỉ hưu, đã cùng nhiều nhóm bạn đi chu du khắp non bồng nước nhược, lên tận Alaska gần Bắc Băng Dương, xuống đến Chili, gần Nam Băng Dương, được thấy rất nhiều con chim cánh cụt dễ thương lắm! Năm 85 tuổi, thám thính sa mạc ở Nam Phi Châu bị té ngồi ở đụn cát mà nứt xương bàn chân mặt. Treo chân mất một tháng! Và biết rằng đã đến lúc phải dừng bước! Cũng tiếc là không có dịp thăm Tây Tạng, nóc nhà thế giới.

 

Nay thì tôi đang an hưởng tuổi vàng ờ Huế. Tưởng không còn dịp gặp học trò cũ nữa vì tôi chỉ dạy một trường ở Saigon.

 

Nhóm Gia Long Sài Gòn

 

Tháng 12, 2023, vào Saigon thăm ông chú thì gặp lại Bạch Tuyết Gò Công. Em nói phải thêm tên quê Gò công vì lớp em có ba Bạch Tuyết họ Nguyễn, Bạch Tuyết Long An, Bạch Tuyết Saigon. Tôi gặp Bạch Tuyết tại Đại Hội Gia Long Thề Giới kỳ 6 ở Sydney, Úc Châu, năm 2013. Em nhìn ra cô giáo cũ và từ đó vẫn thường liên lạc. Khi biết tôi vào Saigon, Bạch Tuyết rủ bạn Gia Long đến thăm và mấy em đã đưa tôi đi ăn, đi mua sắm rất vui và hẹn sẽ ra Huế thăm cô. Thúy Lệ, GL 73 ở Bắc Cali, ghé thăm đầu tháng giêng năm 2024. Tháng 3 thì có Hoàng Tâm ở Maryland đến. Cách đây hai tuần, GL Phượng Tiên -- ở Virginia -- cùng chồng và hai con ghé nhà. Phượng Tiên, Hoàng Tâm, và Thúy Lệ không học với tôi nhưng học trò Gia Long tuyên bố mấy em thương mến và biết ơn tất cả giáo sư của trường! Tình nghĩa thầy trò xưa thật quý! Giữa tháng Tư này thì một cô Gia Long ở Nam Cali đưa mẹ về thăm quê ở Bến Tre hứa sẽ ra Huế thăm cô giáo. Một em ở Sydney, Úc Châu thì email căn dặn cô nhớ chờ, sang năm em về thăm!

 

Ngày 27 tháng 3, 2024 là cửu tuần thượng thọ của tôi, 5 em GL ở Saigon ra Huế. Và thầy trò lên lịch đi chơi.

 

Quán Cà Phê trước khi lên đường. Từ trái qua:

Thu Thuỷ, Quỳnh Hoa, Bạch Tuyết Gò Công, Huê, Tuyết Mai, Bạch Tuyết Long An

 

Chúng tôi trực chỉ miền Bắc. Thánh địa La Vang là điểm dừng đầu tiên. Năm 2004, chúng tôi từ Huế đi viếng động Phong Nha, đã đi qua vùng này và được Tour guide cho biết truyền thuyết Đức Mẹ hiện ra chỉ đường cho giáo dân trốn chạy khi phong trào diệt Công giáo của các vua nhà Nguyễn bắt đầu, và tôi có ghi trong tuyển tập Chuỗi Ngày Hạnh Phúc (xb năm 2020). Nay xem lại lịch sử thì thấy chiếu chỉ cấm đạo được ban ra dưới triều vua Cảnh Thịnh, nhà Tây Sơn, là ngọn nguồn câu chuyện Thánh địa La Vang.

 

Khi xe đến cầu Hiền Lương ở vỹ tuyến 17, tài xế cho biết xe đi qua cây cầu mới, song song với cây cầu đã từng in dấu chân của lớp 12 C chúng tôi ra năm 1955 từ Huế, nay là phế tích. Khi ra đến Đồng Hới thì cũng đã quá trưa. Chúng tôi dùng cơm niêu ở Nhà Hàng Thuận Long, ngõ 50 Lý Thường Kiệt. Nhớ kỹ để giới thiệu với bà con xa gần vì là lần đầu trong đời, tôi được ăn cơm niêu với cá bống thệ kho khô, ngon ơi là ngon. Món ăn dân dã mà tuyệt vời, thêm món mắm chưng với thịt. Thứ mắm gì của Đồng Hới, ngon quá! Chúng tôi đi tìm nhà trọ nghỉ khỏe rồi dạo biển Nhật Lệ buổi chiều, và mai lên đường sớm đi thám thính sông Gianh, điểm đến của cuộc dã ngoại này.

 

 

Bãi biển Nhật Lệ

 

Tôi vui mừng khi thấy Đèo Ngang không xa sông Gianh mấy, vậy là thầy trò nhất định sẽ thăm viếng nơi Bà Huyện Thanh Quan đã dừng chân trên đường vào kinh đô nhậm chức. Hồi ấy chỉ biết Đèo Ngang qua bài thơ được đưa vào chương trình Trung Học Đệ Nhất Cấp mà nhiều người vẫn còn nhớ: 

 

Bước tới đèo Ngang bóng xế tà,

Cỏ cây chen đá, lá chen hoa

Lom khom dưới núi tiều vài chú

Lác đác bên sông rợ mấy nhà

Nhớ nước đau lòng con quốc quốc

Thương nhà mỏi miệng cái gia gia

Dừng chân đứng lại: trời, non, nước

Một mảnh tình riêng, ta với ta.

 

Tìm hiểu Sông Gianh và Đèo Ngang, tôi mới biết vị trí đặc biệt của Đèo Ngang là ranh giới giữa Đại Cồ Việt, tên nước ta hồi ấy và Chiêm Thành (Champa). Vương quốc Champa trải dài từ dãy núi Hoành Sơn ở Quảng Bình (Đèo Ngang) vào đến Bình Thuận, lớn hơn nước Việt thời bấy giờ, là một quốc gia có nền văn minh riêng từ thế kỷ II và tồn tại qua 17 thế kỷ rồi bị nước Việt xâm chiếm, bắt đầu từ nhà Lý và kết thúc với cuộc Nam tiến của Chúa Nguyễn. Chiếm xong Vương quốc Champa, vua chúa ta vẫn tiếp tục Nam tiến cho đến Mũi Cà Mâu. Miền Nam Việt Nam vốn là Thủy Chân Lạp, một nửa của Vương quốc Cambodia, bị nước Việt lấn dần. Nếu quân Pháp không xâm lăng nước ta thì chắc quân ta bắt đầu Tây tiến, sẽ lấn qua Lào, Mên, Thái Lan, Miến Điện! Nước nào cũng có máu thực dân, mạnh được yếu thua, survival of the fittest. Gà cùng một mẹ còn hoài đá nhau mà! Thời nào cũng vậy. Làm người, ai cũng có máu tham! 

 

 

Đường lên Đỉnh Đèo Ngang

 

Đường lên Đỉnh Đèo Ngang . Từ phải qua:

Bạch Tuyết Gò Công, Quỳnh Hoa, Tuyết Mai, Thu Thủy, Bạch Tuyết Long An và Huê

 

 

Trên đỉnh Đèo Ngang

 

Thầy trò chúng tôi lên đến đỉnh Đèo Ngang, cảm khái nhìn quang cảnh sông nước bao la mà chạnh lòng nhớ đến tâm tình bà Huyện Thanh Quan: Một mảnh tình riêng, ta với ta. Chắc bà ngậm ngùi nhớ thương người dân Hời đã mất nước! Xuống khỏi Đèo Ngang thì anh tài cho ghé thăm đền Bà Chúa Liễu Hạnh. Trên đường về, ngẫm nghĩ chuyện xưa mà thấy buồn. Bạch Tuyết ngâm nga bài “Phá bà Huyện” làm mọi người tỉnh táo, lắng nghe: 

 

Bước tới Đèo Ngang bỗng mất đà

Đập đầu vô đá, máu tuôn ra

Lom khom xuống núi tìm y tá

Y tá theo trai chẳng có nhà

Đau quá bèn viết câu di chúc

Bước tới Đèo Ngang nhớ lấy đà...

 

Thầy trò cười rũ rượi quên chuyện buồn mất nước của dân Hời! Em nói đọc ở đâu không nhớ nhưng thấy ngộ nên ghi lại! Người Việt thật tài tình, nhại thơ rất khéo mà thể thơ nào cũng nhại được.

 

Cầu sông Gianh

 

Hơn một tiếng thì thấy cây cầu bắt qua sông Gianh, khá dài. Mọi người hí hửng giục anh tài tìm cách xuống bờ sông để được lội nước, chụp hình. GPS của Google không có định vị nơi này. Loay hoay, lui tới mãi vẫn không tìm được lối xuống bờ sông. Hỏi thăm mấy lần cũng chỉ đến được gần con nước mà chả có bến, có bờ gì cả, không thể nào lội bộ xuống được! Hèn gì sông Gianh không được đưa vào danh sách du lịch quốc gia. Bạch Tuyết Gò Công tìm tour đi sông Gianh vì em thấy hình ảnh trên mạng đẹp lắm, có thuyền đi lại trên giòng sông nữa nhưng hỏi thì mới biết là dự án cho tương lai, chưa có tour!

 

Sông Gianh là nơi giao tranh ác liệt giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài suốt 200 năm. Chúa Nguyễn ngăn chặn được quân chúa Trịnh là nhờ hệ thống phòng thủ do ông Đào Duy Từ xây cất. Chúa rất kính trọng ông nên gọi bằng Thầy. Vì vậy hào lũy ông dựng lên ở đây được gọi là Lũy Thầy. Lũy Thầy ai đắp mà cao/Sông Gianh ai bới ai đào mà sâu. Đã trưa rồi, sợ về đến Huế quá trễ nên chúng tôi không dừng lại thăm ba hào lũy được Đào Duy Từ và học trò ông xây dựng: Lũy Nhật Lệ, Trường Dực và Trường Sa là hệ thống hào lũy quân sự ở bờ nam sông Nhật Lệ. Bây giờ tìm hiểu lịch sử mới biết tại sao ông Đào Duy Từ phải lặn lội vào Đàng Trong giúp chúa Nguyễn. Cha ông là kép hát. Luật lệ nhà Lê không cho con cháu đào, kép đi thi vì cho là xướng ca vô lại. Ông không có cơ hội thi thố tài năng ở đất Bắc. Âu cũng là phước của chúa Nguyễn, nhờ Lũy Thầy mà con cháu của Chúa trụ được nhiều đời sau dãy Hoành Sơn. Sau này lại được biết vua Hàm Nghi, vị vua thiếu niên nuôi mộng kháng Pháp, bị thuộc hạ chỉ điểm cho Pháp bắt ở thượng nguồn sông Gianh. Thời đại nào cũng có kẻ phản bội, buồn!

 

Ăn tối sau chuyến đi Sông Gianh

 

Hôm sau chúng tôi đi thăm Lăng Gia Long vì mấy em muốn biết nơi yên nghỉ của vị vua được đặt tên cho trường! Ông vua sáng lập nhà Nguyễn đã có một thời niên thiếu gian nan cùng cực. Cha là con Chúa Nguyễn Phúc Khoát, đáng lẽ được nối ngôi lại bị chết trong ngục tù lúc ông mới 4 tuổi. 9 tuổi thì giòng họ bắt đầu bị anh em nhà Tây Sơn vây đánh. Ông cùng anh em tôn thất trốn tránh khổ sở. Năm15 tuổi, đã phải cầm quân ra trận và ông gian khổ chiến đấu trong vòng 25 năm mới lấy lại được ngôi vị cho giòng tộc và chấm dứt đao binh cho đất nước. Lăng tẩm vua ở một không gian hùng vỹ, nhưng nơi yên nghỉ thì chỉ là một ngôi mộ đơn sơ nằm một bên ngôi mộ bà chánh hậu, mẹ hoàng tử Cảnh. Mẹ vua Minh Mạng được an bài ở một nơi khác trong khuôn viên của lăng.

 

Rời nơi đây, chúng tôi lên núi viếng đền Huyền Trân, được xây dựng xong năm 2007, nơi thờ vị công chua nhà Trần có công đem về cho nước ta Châu Ô, Châu Lý là Quảng Trị và Thừa Thiên, Huế ngày nay. Truyền thuyết cho rằng con gái Huế có đôi mắt buồn mơ là vì lớn lên ở vùng đất của Chiêm Thành! Cuộc đời của nàng công chúa trẻ cũng gian nan khổ ải. Được gả lấy chồng là vua một nước mà chỉ một năm sau thành quả phụ. Về nước thì vâng di mệnh vua cha phải xuống tóc đi tu. Phía sau đền là điện thờ vua Trần Nhân Tông với hai con rồng dài nhất nước.

 

Trời cũng còn sớm nên chúng tôi trực chỉ đi tắm Suối nước khoáng Thanh Tân. Hôm nay ở đây đông người quá, họ không còn thức ăn nên chúng tôi chỉ ngâm mình qua loa rồi đi tìm gì ăn để còn đi thăm Làng Ma, một địa danh đặc biệt chỉ có ở Huế, là lăng mộ được xây cất nguy nga tráng lệ, còn hơn cung điện vua chúa, do tiền của dân chài ở Thuận An vượt biên thành công ở Mỹ gởi về. Họ không biết làm gì hơn là xây lăng đắp mộ thật đẹp cho tổ tiên nhà mình. Và họ thi đua xây thành cả một ngôi làng. Nay là điểm du khách nước ngoài muốn tìm tới và du khách gọi nơi đây là Làng Ma (Ghost town). Nhưng ăn trưa xong thì Thu Thủy nói không nên thăm viếng lăng mộ vào buổi chiều. Và mọi người đồng ý.

 

Các cô reo vui khi tôi đề nghị ghé thăm Phá Tam Giang trên đường về. Đến nơi thì tôi lười biếng ngồi nghỉ ở trên xe, cho các cô tha hồ thăm thú, khám phá vùng nước lợ lớn nhất Đông Nam Á. Phá Tam Giang có nhiều vùng nước xoáy, sóng to gió lớn dễ gây tai nạn nên tàu thuyền ít qua lại. Vì vậy dân gian có câu:

 

Nhớ em anh cũng muốn vô

Sợ Truông nhà Hồ, sợ phá Tam Giang!

 

Và “em” cũng có câu đáp trả:

 

Phá Tam Giang ngày rày đã cạn

Truông nhà Hồ, nội tán cấm nghiêm.

 

Anh vô được rồi!

 

Anh chàng này ở ngoài Quảng Bình, phải qua Truông nhà Hồ, qua phá Tam Giang mới đến được Huế để gặp cô nàng. Truông nhà Hồ là một địa danh vào đầu thế kỷ 17, liền kề với khu vực Hồ Xá, một huyện lỵ của tỉnh Vĩnh Linh ngày nay. Ngày trước là nơi rừng rậm có cọp, và là sào huyệt của một bọn cướp chuyên giết người cướp cạn. Chúa Nguyễn cho Nội Táng Nguyễn Khoa Đăng ra dẹp thì người dân mới bình yên qua lại.

 

Ngày vui qua mau. Đã đến lúc các em sửa soạn trở về với đời sống bình thường bên chồng con, cháu chắt và hẹn sẽ trở lại thăm cô nữa. Riêng tôi, thấy mình thật hạnh phúc. Ở tuổi 90, còn đi đây đó -- vẫn còn chân đi như lời ông thầy bói năm nào -- vui chơi với học trò cũ đã ngoài tuổi thập lai hi. Hy vọng còn được nhiều dịp vui chơi nữa với nhóm học trò tình nghĩa này.
 

 

Nguyên Ngọc Hoàng Thị Quỳnh Hoa

Vỹ Dạ, Tháng 4, 2024.
 

 

 ~~oOo~~