TIN
VĂN
Nguyễn Quốc Trụ
Viết Mỗi Ngày
THÁNG BA, NHỚ THANH TÂM TUYỀN
Kỳ 1
Mar 16, 2018
một nơi. rất xa
nhớ bố. cuối tháng 3/18
lại. về tháng. 3
hăy làm. nốt việc. phải làm
khi. mùa đông c̣n. chưa tàn. tạ
giọt. nước mắt rồi. đông cứng
để không thể. chảy về nơi. khác
chiếc xe. cáu bẩn
lầm lũi. đưa đón
liệu. c̣n có thể yêu thương. bằng cách. khác
khói. trên những. mái nhà
hơi thở. trắng hếu. của mùa. đông
gọi. lá gọi. cỏ gọi. hoa
giấc ngũ. vùi của
một loài. cây
mùa xuân. sẽ không theo. về
bằng những ngày. nắng
nhốt lại. tất cả tín hiệu. wifi
ngớ ngẩn. trên khuôn mặt. chớp tắt
lồng ngực. vốn chật hẹp
không thể. chứa thêm một. nhịp đập
vận tốc ánh sáng. c̣n phải đi. cả triệu năm
có một. trái tim ở. nơi đó
Đài Sử
Note: Đài Sử là con trai TTT
Tháng Ba, nhớ TTT
Note: Do không thể post trên Tin Văn, những kỷ niệm về nhà thơ TTT của
GNV sẽ được đăng trên art2all, cho những độc giả không sử dụng FB.
Kỷ niệm/Tưởng niệm về TTT năm nay, với ông con và thằng em của ông, th́
sẽ là 1 số bài thơ dịch.
Về bài viết, prose, th́ mượn của bạn NL, sau đây, từ Blog của anh.
Tks
DS/NQT
http://nhilinhblog.blogspot.com/2016/01/van-chuong-mien-nam-giua-chung.html
Jan 25, 2016
Văn chương miền Nam: giữa chừng
Văn chương miền Nam đứng khựng lại giữa chừng, giữa đà bay của một con
chim tuyệt đẹp, một
"cú bay thảng thốt
tuyệt mỹ".
Lần duy nhất, ta có cả một nền văn chương giống như hóa thạch trong hổ
phách. Trước một hóa thạch hổ phách, người ta nên làm ǵ?
Nên hiểu về hóa thạch, và về hổ phách, tất nhiên. Nhất là sẽ chẳng tích
sự ǵ khi bàn về chuyện nó "bất hạnh" hay không bất hạnh. Những chuyện
như thế, tại sao lại phải bàn đến? Cực kỳ vô ích và mất thời gian.
Hổ phách là một vật chất vô định h́nh, thế cho nên nó đẹp nhưng cũng rất
dễ bị nhào nặn, đến mức độ méo mó. Vơ Phiến chính là người làm cho khuôn
mặt văn chương miền Nam lệch hẳn đi, chứ không phải là ai khác nữa. Vơ
Phiến là một thử thách ghê người cho cuộc phê b́nh văn chương. Vị thế
người trong cuộc tạo ra một ḷng tin nhất định ở người khác, về
những nhận định của Vơ Phiến. Nhưng Vơ Phiến đă không làm công việc ấy,
ít nhất là không làm công việc ấy một cách đến nơi đến chốn. Muốn
hiểu văn chương miền Nam, yêu cầu đầu tiên chính là gạt Vơ Phiến sang
một bên.
Tôi đă nh́n thấy một số sự nghiệp phê b́nh sụp đổ chính ở chỗ đă hiểu
nhầm, rất nhầm về Vơ Phiến.
Đừng nghĩ ở đây có ǵ liên quan đến sự hả hê. Không có sự hả hê nào cả,
mà là câu chuyện của "Un fait est un fait" (Chateaubriand). Tôi thường
nói, trong văn chương không có ḷng thương xót, th́ ngược lại, và cũng
chính v́ thế, trong văn chương không có sự hả hê. Nếu chứng kiến một
việc ǵ đó, những trận đ̣n hội chợ, mà trong ḷng bạn chợt thấy hả hê,
th́ đích thị bạn là một con ḍi rồi đấy. Không có phép thử nào chính xác
và đáng tin cậy hơn được nữa đâu. Những lúc có mấy câu chuyện như vậy
xảy ra, tôi bèn thực hành một trong những môn thể thao ưa thích của tôi:
đếm. Tức là một, hai, ba, bốn, chính xác là như thế, đúng hơn là: một
con ḍi, hai con ḍi, ba con ḍi, et cetera. Lần nào cũng như lần
nào, đông đến nhức cả đầu. Một con ḍi để ria thích khoe âm nhạc nhưng
chơi nhạc cực dở, một con ḍi đầu trọc, một con ḍi mặt thư sinh giờ đă
bủng hết cả ra, một con ḍi đắt tiền, et cetera.
Vơ Phiến, và cả Vũ Trọng Phụng nữa, đó chính là những thử thách ghê
người. Cũng tương tự ở trường hợp Vơ Phiến, không ít sự nghiệp
phê b́nh sẽ sụp đổ v́ trường hợp Vũ Trọng Phụng. Ở đây th́ c̣n
nhiều hơn nhiều, hơn rất nhiều.
Lại c̣n Nhă Ca: tại sao lại có thể nghĩ Nhă Ca là một nhà văn lớn được?
Ở Việt Nam mới chỉ có duy nhất một nữ thánh văn chương mà thôi: Đoàn Thị
Điểm.
Vơ Phiến th́ giống như Tô Hoài. Tôi c̣n muốn nói hơn thế nữa, Vơ Phiến
th́ chính là Tô Hoài. Ở đây là một sự thông nhau. Sự thông nhau ấy
không dễ nh́n, nhưng có thể lấy thêm một ví dụ: Vơ Phiến và Tô Hoài đâu
có cách xa Gabriel García Márquez. Thông nhau hết, thứ nhất là cái đặc
điểm mỗi người trong số họ đều tự tạo ra một thế giới riêng, làng
Macondo, mảnh đất đại đồng của đám côn trùng, thế giới tính dục đồng quê
miền Trung Việt Nam. Và hơn thế nữa, họ chung nhau cái đặc điểm, công
tŕnh văn chương của họ cực kỳ to lớn và vững chăi chừng nào họ c̣n tồn
tại, được tiếp sức bởi tính cách mạnh mẽ và tầm vóc như thể rất to lớn
của họ. Rồi tan biến (tất nhiên cũng không phải là tan biến hết). Như
thế cũng đă là cực nhiều, nhưng như thế cũng là quá ít.
Vơ Phiến làm cho người ta tưởng tạp chí Bách khoa là quan trọng.
Không phải thế. Nhất là, Vơ Phiến làm lu mờ đúng nhân vật quan trọng
nhất của văn chương miền Nam, thủ lĩnh (mà lại không hề trong bóng tối)
của văn chương miền Nam:
Thanh Tâm Tuyền.
Chỉ có thể thực sự hiểu văn chương miền Nam nếu không quá tin lời Vơ
Phiến.
Văn chương miền Nam, thật ra người ta có biết về nó hay không? Tôi ngờ
là không hề. Cách đây một thời gian, tại Sài G̣n, tôi gặp mấy nhân vật
của Sài G̣n, những người lúc nào cũng thể hiện tinh thần cương quyết
ngút trời về bảo vệ di sản văn chương miền Nam. Thực tâm tôi rất
muốn t́m hiểu thêm về một số vấn đề. Nhưng điều duy nhất tôi nhận ra là
bản thân họ đâu có biết ǵ về văn chương miền Nam. Thật là nực cười, thế
mà luôn miệng chửi rủa sự vùi dập, sự lăng quên, sự quá đáng.
Trước hổ phách, không phải ai cũng biết phải làm ǵ.
Văn chương miền Nam, đó là Bùi Giáng, là B́nh Nguyên Lộc, là những đàn
anh lớp trước, Nhất Linh là điểm hội tụ lớn nhất, nhưng đặc biệt quan
trọng là Hồ Hữu Tường. Đâu có thể hiểu văn chương miền Nam nếu không lần
lại từ Hồ Hữu Tường, từ thời "Văn chương tranh đấu miền Nam" nhưng không
liên quan đến những thơ ca rất dở của những Ngô Kha và Vơ Quê, "Thừa Phủ
ơi ḷng ta hồng biển lửa" et cetera, mà là giai đoạn của những
Nguyễn Bảo Hóa tức Tô Nguyệt Đ́nh, Vũ Anh Khanh, Thẩm Thệ Hà. Văn chương
miền Nam, nhất là, đă được hưởng cả một bầu tinh túy từ miền Bắc.
Thanh Tâm Tuyền, nhưng không chỉ như vậy. Hai nhân vật văn chương cột
trụ của miền Nam một thuở là Viên Linh và Dương Nghiễm Mậu. Cả ba người
đều chung một xuất thân, một kiểu di chuyển, ở giai đoạn đầu
tiên; thậm chí Viên Linh và Dương Nghiễm Mậu c̣n gần sát nhau nữa, cho
dù về sau này có tách hẳn ra (sẽ rất cần một nghiên cứu đặc biệt tỉ mỉ
về trường Chu Văn An).
Tôi đă đi qua, trong vài năm vừa rồi, một văn chương miền Nam, với một
sự tôn trọng hết mức, với một ḷng ngưỡng mộ chân thành vẻ đẹp của hóa
thạch hổ phách. Kể từ ngày tôi t́nh cờ phát hiện cùng một lúc ba cuốn
sách, 41 năm làm báo của Hồ Hữu Tường, Gia tài người mẹ của
Dương Nghiễm Mậu và Đ̣ dọc của B́nh Nguyên Lộc, cách đây đă nhiều
năm, tôi biết ḿnh cần phải cố sức hiểu. Văn chương ấy xứng đáng như
thế. Giờ đây đă ở đoạn giữa chừng.
Nhưng tôi sẽ không làm thêm quá nhiều, mặc dù những ǵ tôi t́m hiểu được
hoàn toàn đủ cho nhiều thứ. Tôi sẽ chỉ c̣n nói đến một số điều theo tôi
là quan trọng, không thể bỏ qua. Cách đây vài năm, tôi tự nguyện rút
khỏi một nghiên cứu tập thể vào đúng lúc sau rất nhiều chờ đợi nó đă có
thể khởi động.
Có một điều ǵ đó ngăn cản tôi. Tôi đă phải suy nghĩ rất nhiều, b́nh
thường tôi chẳng mấy khi suy nghĩ, nhưng về việc làm như thế nào với
văn chương miền Nam th́ tôi đă thực sự phải nghĩ.
Rốt cuộc, tôi đă hiểu ra, vấn đề ở đây chính là đạo đức. Ta không
thể lờ đạo đức đi được, ở một b́nh diện tột cùng, nếu muốn bước sang
một cái khác. Đạo đức ở đây có nghĩa là, tôi có thể t́m hiểu văn
chương miền Nam, có thể biết đích xác nhiều thứ căn cốt ở nó, nhưng chỉ
dừng ở đó mà thôi. Tôi đă có thể, mà không gặp vấn đề ǵ về mặt đạo
đức, thực sự làm nhiều điều về văn chương tiền chiến, nhưng ở đây
th́ không. Rồi đây sau tôi, sớm thôi, sẽ có một người trẻ tuổi biết phải
làm ǵ với văn chương miền Nam. Một thế hệ nữa là đă có thể. Tôi nghĩ đó
cũng sẽ là một người miền Bắc. Trước cái đẹp, đầu tiên phải là sự kinh
ngạc đă.
Tôi sẽ chỉ dừng ở mức tối thiểu. Mức tối thiểu cần thiết cho tôi
trong công việc dựng ra bức tranh của cái mà tôi gọi là Con đường văn
chương Việt Nam. Nó sẽ là tên một cuốn sách đấy. Măi mà tôi không in
sách, th́ tất nhiên là tôi chờ đợi. Giờ tôi đă bằng cỡ tuổi Khái Hưng
khi ông ấy bắt đầu in sách, kém Mặc Đỗ một chút.
C̣n lại một việc nữa: văn chương miền Nam đâu có dừng lại ở năm 1975.
Đây mới là điều huyền bí nhất. Tất nhiên là không thể như vậy được. Giờ,
ta cần xác định, đâu là những cột trụ quan trọng nhất để nói đến một sự
bảo toàn cho di sản văn chương miền Nam. Với tôi, hiển nhiên không thể
là Vơ Phiến, nhưng hiển nhiên phải là các nhân vật từng hết sức quan
trọng ở giai đoạn văn chương miền Nam trước 1975. Họ từng rất quan
trọng, nhưng sứ mệnh chính yếu của họ lại nằm ở đoạn sau 1975, thế cho
nên mới khó hiểu và khó nh́n.
Có ba người quan trọng nhất.
Người thứ nhất là Viên Linh, người ra đi ngay từ đầu, ngay từ trước
thảm họa.
Người thứ hai là Dương Nghiễm Mậu, người đă, ngược hẳn lại với Viên
Linh, không đi đâu hết cả.
Và người thứ ba là người ở giữa, ra đi vào khoảng giữa. Đó chính là
Nguyễn Quốc Trụ.
Thế là cuối cùng tôi cũng đợi đến cái ngày, ngoài việc được viết về một
số người khác, được nói đến
đối thủ lâu năm của
tôi, Mr
Tin Văn Nguyễn Quốc Trụ.
www.tanvien.net/Sach_Moi_Xuat_Ban/Russian_Penguin_Poetry.html
from
Civil War
And from the ranks of both
armies -
the same voice, the
same refrain:
'He who is not with
us is against us.
You must take
sides. Justice is ours.'
And I stand alone
in the midst of them,
amidst the roar of
fire and smoke,
and pray with all
my strength for those
who fight on this
side, and on that side.
(1919)
Maximilian Voloshin
(1877-1932)
Robert Chandler
từ Nội Chiến
Và từ những hàng
ngũ của hai bên
Cùng 1 giọng, cùng 1 điệp khúc:
Kẻ nào không theo ta, là chống ta
Mi phải chọn bên.
Công lư là của chúng ta/chúng ông!
Và đứng giữa chúng
Là GCC
Viết đến găy cả
ng̣i viết
Cầu nguyện cho cả
hai
Bắc Kít và Nam Kít!
Worse
Are we worse than they were in their
years?
Writhing with anxiety, and in tears,
Hands laid on a wound so congealed,
So black, it cannot be healed.
Why such sun showers in the West?
Such a play of light across city roofs?
A scythe scores our doors with a cross
Calling for crows. And they are flying.
1919
Anna Akhmatova
Thế kỷ này tệ hại ǵ hơn trước?
- Trong khói mù lo lắng với đau buồn
Nó chạm đến vết loét đen tối nhất,
Nhưng không thể nào chữa được vết thương.
Phía tây mặt trời c̣n đang chiếu sáng
Những mái nhà lấp lánh dưới nắng vàng,
Cái chết trắng nơi đây phá tung nhà cửa
Hú gọi quạ bầy, và đàn quạ bay sang.
Tệ Hại
Thời của tụi ḿnh tệ hơn của tụi nó?
Quằn quại với âu lo, với nước mắt
Tay đặt lên vết thương đóng khằn
Đen thui, không làm sao lành nổi!
Tại sao mặt trời rực rỡ như thế đó, ở phía
Tây?
Ánh sáng chói chang trên những mái nhà
Một cái liềm đi 1 đường chữ thập lên những cánh cửa
Hú gọi quạ
Và chúng bèn bay tới
Note:
Bài thơ này, sợ có tí ẩn dụ, như bản tiếng
Anh cho thấy.
Anna Akhmatova, cũng thứ cực kỳ thông minh, nhưng không chọn cách bỏ đi.
Bài thơ tả nước Nga của bà, so sánh thời của bà, với những thời kỳ khác.
Th́ ai cũng so sánh, nhất là thi sĩ.
Osip Mandelstam cũng có 1 bài không hẳn
tương tự, trong "tiếng động của thời gian", "le bruit du temps", và nỗi
hoài nhớ quá khứ ám ảnh ông:
Người ta sống khá hơn, trước đây
Thật ra, người ta không thể so sánh
Máu bây giờ
Và máu ngày xưa
Nó rù ŕ khác nhau như thế nào.
On vivait mieux auparavant
A vrai dire, on ne peut pas comparer
Comme le sang ruisselait alors
Et comme il bruit maintenant.
[Trích Tiếng động thời gian, bản
tiếng Tây, lời giới thiệu].
Tuy nhiên, chẳng bao giờ bà chọn cách bỏ
chạy, như trong Kinh Cầu cho thấy
Kinh Cầu - Requiem
No, it wasn't under a foreign heaven,
It wasn't under the wing of a foreign power,-
I was there among my countrymen
I was where my people, unfortunately, were
[Không, không phải dưới bầu trời xa lạ,
Không phải dưới đôi cánh của quyền lực xa lạ, -
Tôi ở đó, giữa đồng bào của tôi
Nơi tôi ở, là nơi đồng bào tôi, bất hạnh thay, ở]
1961
http://tanvien.net/new_daily_poetry/Akhmatova_half_century.html
Một lời
về Pushkin.
Người
đi trước tôi, Pavel Shchegolyov, kết thúc tác phẩm, viết về cuộc tử đấu
tay đôi, và cái chết của Pushkin, với cả lô những suy đoán, về tại sao
xă hội và những phát ngôn nhân của nó, thù hận nhà thơ, và tống xuất ông
như ngoại nhân, ra khỏi bọn chúng.
Bây giờ, đă đến lúc phải đặt lại câu hỏi, ông coi lũ chúng nó là cái
khốn kiếp ǵ, và ông đă làm ǵ với chúng?
Tôi
phải dọn dẹp nhà của tôi.
Ông nói khi chết, bằng tiếng Tẩy:
Il faut que j’arrange ma maison.
You
will not be answerable for me,
You can sleep peacefully.
Strength is power, but your children
Will curse you for me.
Bạn sẽ
không thể trả lời cho tôi
Bạn có thể an ngủ
Sức mạnh là quyền năng, nhưng con cháu bạn
Sẽ trù ẻo bạn [giùm] cho tôi
[Bạn, ở
đây, có thể hiểu như là Nga Xô khốn kiếp, của Pushkin, hay Bắc Kít dă
man, của GCC!]
A WORD
ABOUT PUSHKIN
My
PREDECESSOR, PAVEL SHCHEGOLYOV, (1) concludes his work on Pushkin's duel
and death with a series of speculations about why society and its
spokesmen hated the poet and expelled him as an alien being from its
midst. It is now time to turn this question around and speak aloud not
about what they did to him, but what he did to them.
After
an ocean of filth, deceit, lies, the complacency of friends and the
plain foolishness of the Poletikas and non-Poletikas, (2) the Stroganov
clan (3) the idiot horse- guardsmen, who made the d'Anthes affair une
affaire de régiment (a question of the regiment's honor), the
sanctimonious salons of the Nesselrodes, et al., (4) the Imperial Court,
which peeked through every keyhole, the majestic secret advisors-members
of the State Council-who had felt no shame at placing the great poet
under secret surveillance- after all of this, how exhilarating and
wonderful it is to see the prim, heartless ("swinish" as Alexander
Sergeyevich himself put it) and, to be sure, illiterate Petersburg watch
as thousands of people, upon hearing the fateful news, rushed to the
poet's house and remained there forever with all of Russia.
"Il
faut que j'arrange ma maison (I must put my house in order),"
said the dying Pushkin.
In two
days' time his house became a sacred place for his Homeland, and the
world has never seen a more complete or more resplendent victory.
Little
by little, the entire era (not without reluctance, of course) came to be
called the Pushkin era. All the beauties, ladies-in-waiting, mistresses
of the salons, Dames of the Order of St. Catherine, members of the
Imperial Court, ministers, aides- de-camp and non-aides-de- camp,
gradually came to be called Pushkin's contemporaries, and were later
simply laid to rest in card catalogues and name indices (with garbled
birth and death dates) to Pushkin's works. He conquered both time and
space. People say: the Pushkin era, Pushkin's Petersburg. And there is
no longer any direct bearing on literature; it is something else
entirely. In the palace halls where they danced and gossiped about the
poet, his portraits now hang and his books are on view, while their pale
shadows have been banished from there forever. And their magnificent
palaces and residences are described by whether Pushkin was ever there
or not. Nobody is interested in anything else. The Emperor Nikolai
Pavlovich in his white breeches looks very majestic on the wall in the
Pushkin Museum; manuscripts, diaries, and letters are valuable if the
magic word "Pushkin" is there. And, the most terrifying thing for them
is what they could have heard from the poet:
You
will not be answerable for me,
You can sleep peacefully.
Strength is power, but your children
Will curse you for me.
And in
vain do people believe that scores of handcrafted monuments can replace
that one aere perennius (stronger than bronze) not made by
hand.(5)
May
26,1961
Komarovo
Translated by Ronald Meyer
The
Wild Girl
A PAGAN
CHILDHOOD. IN the neighborhood of that dacha (Joy, Streletsky Bay,
Khersones) I was nicknamed the "wild girl," because I went barefooted,
walked around without a hat, jumped off the boat in the open sea, swam
when it was storming, and sunbathed until my skin peeled. And all this
shocked the provincial young ladies of Sevastopol.
*
I wrote
my first poem when I was eleven years old (it was terrible), but even
before that my father for some reason called me a "decadent poetess"....
Because my family had moved to the South, I did not graduate from the
Tsarskoe Selo School, but the Kiev (Fundukleyevskaya) School, where I
studied for all of one year. Then I studied for two years at the Kiev
Women's College .... All this time (with rather long breaks) I continued
to write poetry and for some unknown reason numbered each poem. Just for
fun I can report that judging from the surviving manuscript, "Song of
the Last Encounter" was my two hundredth poem."
Pages
from a Diary
*
What
makes our century the worse?
Has it, dazed with grief and fear,
Touched the blackest sore of all,
Yet not had strength enough to heal?
Điều ǵ
làm thế kỷ của chúng ta, thế kỷ tệ hại?
Choáng váng đến mê mụ v́ đau thương và sợ hăi
Trúng một đ̣n, đen thủi thùi thui, trong tất cả mọi đ̣n
Tuy nhiên, đếch có đủ sức mạnh để mà chữa lành?
Volkov:
Bên dưới bài thơ thấy ghi 1911, lẽ dĩ nhiên. Sự thực, thực khó mà biết
bài thơ được viết ra khi nào. Ngôn ngữ, văn phong cho thấy, nó đếch cần
đến 1 sự khai triển nào có ư nghĩa. Bài thơ là cho mọi thời.
This is a language and style that in general does not undergo
significant development. It's for all time.
Akhmatova: Nửa Thế Kỷ
Của Tôi
Robert
Hass, trong bài viết “gia đ́nh và nhà tù, families and prisons” in trong
“What light can do”, nhắc tới Mandelstam, ông cảm thấy khó chịu, về cái
sự bị hớp hồn của chúng ta đối với nhà thơ, v́ vài lư do, but I am
uneasy by our fascination with him for a couple of reasons.
Thứ nhất, là sự nghi ngờ, có thể cái sự tuẫn nạn của ông găi ngứa chúng
ta, the first is the suspicion that our fascination exists because his
martyrdom flatter us.
Và ông đưa ra 1 nhận định cũng thật thú: Có 1 số nhà thơ có tài, nhưng
v́ 1 lư do nào đó, thiếu can đảm, và có những đấng đếch có tài, nhưng
lại quá thừa can đảm.
Nhân đó, ông lèm bèm tiếp về Akhmatova. Cũng theo cách nhận thức như
vậy.
Theo
GCC, Robert Hass không đọc được, cả hai nhà thơ trên. Lư do, theo Gấu
vẫn là, có 1 cái ǵ đó thiếu, về mặt độc ác, tính ác, ở những nhà thơ
Mẽo như ông, cho nên không đọc ra được những nhà văn nhà thơ của phần
đất Á Châu, như Mandelstam, Akhmatova.
Đẩy quá lên bước nữa, có thứ văn chương chúng ta đếch cần đọc, v́ chẳng
bao giờ nó ngó ngàng đến cái độc, cái ác của con người, nhất là Cái Ác Á
Châu, trong có Mít.
To K.
C̣n 1 số bài thơ nữa, sẽ chuyển sau. Theo tôi, bài viết về TTT sẽ giống
như 1 cái Viết Mỗ́ Ngày, đăng hai kỳ. Đây là kỳ 1
Tuỳ K biên tập.
Tks
art2all.net |