Giai điệu chậm răi, đơn
giản, dễ thuộc, dễ nhớ. Tác giả cố ư làm điều đó để người nghe ghi nhận
rơ ca từ với đầy đủ ư nghĩa của nó. Lập luận vững chắc, đanh thép, cốt
để truyền đi thông điệp:” Tôi đă nhận được giấy gọi nhập ngũ nhưng tôi
sẽ KHÔNG thực hiện. Tôi sinh ra ở đời không phải để giết người đồng
loại. Ḷng tôi đă quyết: Tôi sẽ đào ngũ.”
Lời bài hát thực chất là một bài thơ gồm 12 khổ bốn câu 6 âm tiết (
hexasyllabe ) . Những lời lẽ nầy của một chàng trai trẻ gởi trực tiếp
cho Tổng thống. Boris Vian sáng tác bài này vào ngày 16/2/1954, vào thời
điểm chiến tranh Đông Dương chưa kết thúc, và cuộc chiến ở Algérie sắp
sửa bùng nổ. Tung ra bài hát có nội dung như thế vào lúc này quả là một
hành động dũng cảm. Boris Vian đề nghị nhiều ca sĩ thể hiện, nhiều người
từ chối, rốt cuộc chỉ có Mouloudji nhận lời với yêu cầu sửa lại hai câu
cuối:
Que j’ emporte des armes
Et que je sais tirer .
( Rằng tôi có vũ khí
Và tôi biết bóp c̣ )
thành:
Que je n’aurai pas d’ armes
Et qu’ils pourront tirer.
( Rằng tôi không vũ khí
Họ cứ việc bóp c̣ ).
Boris Vian đành chấp nhận: Anh muốn sao cũng được, chính anh là người
hát mà!
Và Mouloudji đă hát với chỉnh sửa như trên, sau đó trở thành bản chính
thức luôn.
Đầu năm 1955, Boris Vian trực tiếp biểu diễn bài hát của ḿnh tại một hí
viện lớn ở Paris rồi đi về các tỉnh. Phản ứng của công chúng rất đa
dạng, đa số tán thưởng nhưng cũng có người chống đối, thậm chí thị
trưởng Dinard cầm đầu đoàn biểu t́nh phản đối.
Bài hát vẫn duy tŕ sức sống của nó, được dịch ra nhiều ngôn ngữ, qua sự
tŕnh bày của nhiều danh ca ( Richard Anthony, Marc Lavoine, Juliette
Gréco, Serge Reggiany, Johnny Hallyday...). Trong cuộc chiến tranh ở
Việt Nam, chiến tranh vùng Vịnh và nhiều sự kiện khác nữa, Le déserteur
đều có dịp cất tiếng. Măi cho đến năm 2012, bài hát vẫn vang lên với lời
cải biên của phong trào chống vũ khí hạt nhân:
“ Monsieur le Président
Je ne peux plus me taire.
L’ énergie nucléaire
Peut tuer nos enfants. “
Monsieur le Président
Je vous fais une lettre
Que vous lirez peut-être
Si vous avez le temps
Je viens de recevoir
Mes papiers militaires
Pour partir à la guerre
Avant mercredi soir
Monsieur le Président
Je ne veux pas la faire
Je ne suis pas sur terre
Pour tuer des pauvres gens
C'est pas pour vous fâcher
Il faut que je vous dise
Ma décision est prise
Je m'en vais déserter.
Depuis que je suis né
J'ai vu mourir mon père
J'ai vu partir mes frères
Et pleurer mes enfants
Ma mère a tant souffert
Elle est dedans sa tombe
Et se moque des bombes
Et se moque des vers
Quand j'étais prisonnier
On m'a volé ma femme
On m'a volé mon âme
Et tout mon cher passé
Demain de bon matin
Je fermerai ma porte
Au nez des années mortes
J'irai sur les chemins
Je mendierai ma vie
Sur les routes de France
De Bretagne en Provence
Et je dirai aux gens:
Refusez d'obéir
Refusez de la faire
N'allez pas à la guerre
Refusez de partir.
S'il faut donner son sang
Allez donner le vôtre
Vous êtes bon apôtre
Monsieur le Président
Si vous me poursuivez
Prévenez vos gendarmes
Que je n'aurai pas d'armes
Et qu'ils pourront tirer
NGƯỜI ĐÀO NGŨ
Kính thưa ngài Tổng thống
Tôi gởi Ngài lá thư
Nếu có chút th́ giờ
Ngài sẽ ghé mắt đọc.
Tôi vừa nhận giấy gọi
Buộc tôi thi hành ngay
Việc đầu quân nhập ngũ
Trước thứ tư tuần này.
Nhưng thưa ngài Tổng thống
Tôi không muốn ṭng quân
Lẽ nào tôi chỉ sống
Để giết hại lương dân.
Chẳng muốn ngài phật ư
Tôi xin nói lời này
Rằng tôi đà quyết định
Tôi sẽ đào ngũ ngay.
Từ khi tôi ra đời
Đă thấy cha tôi chết
Thấy anh em ra trận
Thấy các con khóc than
Mẹ tôi quá đau đớn
Yên nghỉ dưới mộ rồi
Không ngán ǵ bom đạn
Chẳng sợ giống bọ gịi.
Khi tôi bị giam giữ
Vợ tôi đă không c̣n
Linh hồn tôi cũng mất
Với kỷ niệm thân thương.
Từ sáng sớm ngày mai
Tôi sẽ đóng chặt cửa
Khép lại ngày tháng cũ
Theo muôn dặm đường dài.
Tôi sống đời khất thực
Trên vạn nẻo quê hương
Bretagne rồi Provence
Với mọi người tôi nói:
Xin đừng chịu phục tùng
Hăy từ chối ra trận
Xin đừng chịu cầm súng
Hăy từ chối ṭng quân.
Nếu cần phải đổ máu
Kính thưa ngài Tổng thống
Ngài vốn giỏi hô hào
Hăy hiến máu ḿnh đi!
Nếu ngài muốn truy bắt
Hăy báo cho cảnh sát
Rằng tôi không có súng
Họ cứ việc bóp c̣.
(TTS dịch)
Bài hát thực ra là một bức thư, xác định rơ người gởi “ tôi “ ( je, mon,
ma, mes, m’ ) và người nhận “ ngài tổng thống “ ( Monsieur le Président
). Lời thưa gởi đó xuất hiện nhiều lần trong bài với giọng điệu tôn kính
( si vous avez le temps ).
Bức thư cũng xác định những chỉ dẫn về thời gian ( mercredi soir, demain
de bon matin ) và về không gian ( routes de France, de Bretagne en
Provence ).
Và chính xác hơn, đây là một bức THƯ NGỎ, của một công dân gửi đến vị
Tổng thống của nước ḿnh ( năm 1954, đó là Tổng thống René Cotty ).
Giọng văn gần gũi với lối nói b́nh dân ( C’est pas pour vous fâcher, Je
m’en vais déserter, Elle est dans sa tombe.) thậm chí là ngây ngô, trẻ
con với việc sử dụng động từ faire một cách dễ dăi ( faire une lettre,
faire la guerre ...)
Những nhận xét trên đưa đến mục đích của tác giả là truyền đi thông điệp
của ḿnh. Ông muốn hướng tới nhân dân với lời hô hào ( Refusez, n’allez
pas ...) qua đó chứng minh sự tàn độc của chiến tranh: từ đau khổ (
pauvres, mourir, pleurer, tombe, sang ) đến bi thương, hiện thực qua
h́nh ảnh “ những con gịi bọ “ Et se moque des vers “.
Mỗi người hăy cảnh giác v́ chiến tranh gieo đau thương đến từng nhà,
từng người ( mon père, mes frères, ma mère, mes enfants, ma femme ). Và
hơn ai hết, Boris Vian đă khẳng định vị thế của ḿnh: thái độ dấn thân
để cất lên Tiếng Hát Hoà B́nh. Ông dứt khoát: Je ne veux pas, Ma
décision, Je dirais...
Chính điều này đă khiến cho bài hát được trường tồn.
****
Nhưng Boris Vian là ai?
Đây là một nhân vật kỳ lạ nhất trong những người kỳ lạ mọi người được
biết. Cuộc đời ngắn ngủi (1920-1959) không hề ngăn trở việc ông kinh qua
hàng chục hoạt động trong những lĩnh vực khác nhau: nhà văn, nhà thơ,
người viết ca từ, ca sĩ, nhà phê b́nh âm nhạc, nhạc công trompette, giám
đốc nghệ thuật, kỹ sư, nhà dịch thuật ( tiếng Anh ), diễn giả, hoạ sĩ.
Riêng trong lĩnh vực văn học, ông kư 31 bút danh khác nhau khi sáng tác
thơ, kư sự, truyện vừa, kịch, kịch bản điện ảnh. Khó mà sưu tầm để liệt
kê hết tác phẩm của ông v́ thường không được ghi ngày tháng sáng tác.
Lúc sinh thời, ông ít được biết đến nhưng giới trẻ thập niên 1960 lại
thích thú t́m đọc ông.
Boris Vian sinh tại ngoại ô thủ đô Paris trong một gia đ́nh gồm bốn anh
chị em, sống vui vẻ hoà thuận với sự giáo dục đề cao giá trị văn hoá và
tự do. Cái tên Boris do mẹ chọn, dựa vào tên một nhân vật nhạc kịch. Do
sức khoẻ mong manh, Boris được cô giáo đặc biệt kèm dạy ở nhà và sớm
biết đọc, biết viết. Đến 10 tuổi, Boris đă đam mê tác phẩm văn học cổ
điển. Không may là năm lên 12, anh đă có dấu hiệu bệnh tim.
Anh học trung học tại các trường ở Paris, chuyên ban cổ điển, ngôn ngữ
la tinh và Hy lạp. Anh tự học thêm tiếng Anh, đến 17 tuổi đă đỗ Tú tài.
Chẳng những ham thích văn học, Boris c̣n mê cả nhạc jazz, là loại nhạc
lúc này chưa phổ biến lắm ở Pháp. Năm 1942, anh đỗ bằng kỹ sư, chuyên
ngành luyện kim.
Công việc kỹ sư chỉ giúp anh cảm hứng để làm văn và viết nhạc.Một số
tiểu thuyết của Anh đă được Nhà Gallimard xuất bản. Anh lao vào cổ xuư
cho phong trào phát triển nhạc jazz, mở hộp đêm tŕnh diễn loại nhạc
này.
Từ thời gian này, Boris Vian bay nhảy, lượn lờ qua nhiều địa danh, trên
những lĩnh vực hoạt động nghệ thuật khác nhau. Anh làm việc không mỏi
mệt. Sau nhiều năm khước từ đời sống hôn nhân, tháng 2 năm 1954, Boris
kết hôn với Ursula Kübler, một cô gái Đức gốc Thuỵ sĩ. Đôi vợ chồng trẻ
dọn nhà đến một căn hộ tại khu phố gần quảng trường Blanche, trở thành
láng giềng với nhà thơ nổi tiếng Jacques Prévert.
Đến tháng 6 năm 1956, Boris bắt đầu suy sụp do bệnh phù phổi, v́ làm
việc quá sức và v́ đă từng bị bệnh tim mạch.
Ngày 23/6/1959, ông dự buổi tŕnh chiếu phim chuyển thể từ tiểu
thuyết J’ irai cracher sur vos tombes. Ông phản đối nhà sản xuất v́ vài
chi tiết không đúng với ư tưởng của ông và yêu cầu rút tên ông khỏi phần
giới thiệu. Khi ngồi xem thấy tên vẫn c̣n xuất hiện, ông hét lớn: “
Không được !” và gục ngă trên ghế rồi hôn mê. Ông trút hơi thở cuối cùng
trên đường tới bệnh viện, kết thúc cuộc đời đầy sóng gió của một nghệ sĩ
tài hoa.
