4*   Một thành phố du lịch đang " xuống cấp"

Đà lạt là một thành phố núi nhỏ nhắn xinh đẹp. Đó không phải là hình ảnh một nàng sơn nữ mộc mạc vì nếu so sánh với một cô gái thì đây là một thiếu nữ phương tây diễm kiều lạc bước đến rừng núi phương đông. Một khu trung tâm thương mại nhỏ xíu với hàng ngàn biệt thự kiểu châu Âu bao quanh nằm giữa một vùng rừng thông mượt mà, thấp thoáng đây đó những suối hồ và thác, ở độ cao 1.500 mét so với mặt biển. Có thể mô tả tóm tắt như thế nhưng dĩ nhiên Đà lạt không phải chỉ có thế vì thành phố này đã có lịch sử 100 năm với những con người, nếp sinh hoạt, cuộc sống vật chất và tinh thần đã tạo ra một truyền thống, một nét đặc trưng không giống bất cứ thành phố nào khác.

Tôi yêu những con đường dốc uốn lượn của phố núi này. Trong hơn 100 con đường của thành phố, chỉ có vài ba đường quanh hồ Xuân Hương và chạy dọc trên đỉnh đồi cao là tương đối bằng phẳng, còn lại không dốc nhiều cũng dốc nhẹ và luôn uốn tạo những đường cong duyên dáng. Chúng hoàn toàn khác hẳn những con đường thẳng băng của các thành phố bình nguyên. Nối ngang những con đường dốc uốn lượn là những con hẻm càng dốc hơn, ngoằn ngoèo và phần lớn có bậc thang, những lối đi lạ lùng của phố núi. Phố xá xây dựng hai bên những con đường và hẻm này đã tạo nên một diện mạo rất riêng với nhà ở trên nhà, chập chùng cao thấp. Khi đêm về, nhìn từ trên cao hay nhìn vào mặt nước hồ Xuân Hương phản chiếu, những ô cửa sổ sáng đèn lung linh kỳ ảo như một thành phố cổ tích.

Trên một vài con đường, một số cây mai anh đào trồng từ thời Pháp còn sót lại. Những cây đào đã cỗi với thân cành gồ ghề khúc khuỷu gợi nhớ đến một trong những tên gọi lãng mạn của thành phố này. Đó là một hình ảnh hầu như đã thuộc về quá khứ nhưng lại đã tạo nên nét thơ mộng của một thành phố nhỏ giữa lưng trời lẫn trong sương mù có biệt danh "xứ hoa  đào". Những cây mai anh đào cũ đã chết hoặc bị chặt phá hầu hết trong khi những cây mới trồng nhân dịp những ngày lễ lạc, những ngày "Tết trồng cây" chỉ sống không quá vài tháng. Người ta bê nguyên những cây ươm đã lớn để các cán bộ lãnh đạo đồng trong buổi lễ phát động, đọc diễn văn, chụp hình, quay phim rồi sau đó để cho cỏ ăn, bò ngựa ăn, người phá. Nhà cầm quyền địa phương cũng có ý thức về việc khôi phục hình ảnh của một thành phố hoa anh đào vang bóng nhưng không làm được. Chỉ còn một số cây do chim mang hạt đến các sườn đồi tự mọc. Đến mùa hoa nở, thường  trước hoặc sau lễ Noel, những ngọn lửa hồng nhạt của những cành hoa bé xíu thắp lên lại bập bùng giữa trời lạnh giá như những niềm tin không chịu tắt. Tôi cũng đã từng trồng vài cây mai anh đào trong các góc vườn của mình để lưu giữ hình ảnh của một thành phố hoa trong  mộng tưởng .

Tôi cũng thích tha thẩn trên các con đường rợp bóng ngàn thông để ngắm nhìn các biệt thự. Người Pháp quả có năng khiếu thẩm mỹ trong nghệ thuật kiến trúc.  Nghe nói trước đây khi xây dựng người ta không cho phép nhà này bắt chước kiểu kiến trúc của nhà khác mà phải có thiết kế riêng. Điều đó đã tạo nên  sự đa dạng trong phong cách kiến trúc nhưng vẫn có được sự hài hòa trong cảnh quan tổng thể. Không có những building cao tầng. Tất cả đều là những biệt thự một tầng có vườn bao quanh với mái thấp và những bức tường đôi khi có vẻ nặng nề với dáng vẻ của những lâu đài châu Âu thời trung cổ. Điều này cùng với những lò sưởi và nhà hầm bên trong phù hợp với điều kiện lạnh giá và mùa mưa to gió lớn của vùng đất cao nguyên. Đi trên một khoảng đường vài cây số từ Dinh Một đến Dinh Hai chẳng hạn, với gần 100 biệt thự, quả là không nhà nào giống nhà nào.

Những biệt thự này dĩ nhiên do Nhà nước quản lý. Hồi mới "giải phóng" chúng được dành riêng cho các cán bộ lãnh đạo của Trung Ương về nghỉ, làm trụ sở cho các cơ quan, nhà ở tập thể, nhà khách, hay bố trí cho một số cán bộ lãnh đạo địa phương, thậm chí có khu biệt thự ở hơi xa thành phố hầu như bỏ hoang vì không quản lý nổi. Phần lớn những ngôi biệt thự ở những con đường thuận tiện được giao cho công ty du lịch kinh doanh nhưng vì không biết làm ăn nên thua lỗ, phải cho các tỉnh bạn thuê hay mua lại. Những tài sản hầu như vô giá nhưng không biết khai thác đã trở thành sự lãng phí ghê gớm. Ngay cơ quan cũ của Hội Văn nghệ, nơi có một khoảng đất trống rất đẹp với mấy hàng thông và thảm cỏ mượt  đã bị  đem bán cho một tỉnh bạn làm nhà nghỉ dưỡng.

Những biệt thự dùng làm chung cư cho các cơ quan thì khỏi nói. Phần chung không ai chăm sóc còn phần riêng thì "cơi nới" (một từ mới được du nhập từ miền Bắc), làm chuồng heo gà, mở quán tùy thích. Thật tội nghiệp cho những công trình kiến trúc tuyệt mỹ này. Tấm thân diễm kiều của các nàng thiếu nữ kiêu sa đã bị những kẻ thô lỗ mặc sức dày vò. Dĩ nhiên các cán bộ nhà nước có quyền có nhà ở và sinh hoạt theo ý mình nhưng vấn đề ở đây là chính sách quản lý. Sau nhiều năm bị hủy hoại, tới thời mở cửa, người ta bắt đầu thu hồi các biệt thự này để kinh doanh du lịch và phải tốn không biết bao nhiêu tiền của để khôi phục sửa chữa. Bây giờ diện mạo của chúng đã khá hơn nhưng kinh doanh vẫn tiếp tục bị thua lỗ.

Những hồ thác thiên nhiên là nét đặc trưng hấp dẫn du khách. Hồ Xuân Hương ở ngay giữa trung tâm thành phố. Xa hơn là hồ Than Thở, hồ Chiến Thắng, hồ Tuyền Lâm, hồ Suối Vàng, hồ Con Rồng gắn liền với Thung lũng Tình yêu... Thác Cam Ly ở ngay ven thành phố, đi ra vùng phụ cận có thác Prenn, thác Datanla, thác Hang Cọp... Mỗi địa danh đều gắn với một truyền thuyết từ xa xưa của đồng bào dân tộc bản địa hay một câu chuyện tình lãng mạn. Sự hấp dẫn của hồ thác giữa núi rừng là nét thiên nhiên hoang dã, ở đó người ta có thể leo trèo, bơi thuyền để vận động tay chân, nghỉ ngơi thư giãn, hít thở không khí trong lành, tạm quên những nhọc nhằn phiền toái của thế sự khi gần gũi với thiên nhiên. Thế nhưng những người làm du lịch chỉ biết khai thác ở một khía cạnh khác. Đó là rào lại bán vé vào cửa và cho mở quán bán đồ lưu niệm và hàng ăn uống giải khát. Nhiều người nói  '"sự bóc lột vội vàng" đó và thiếu giữ gìn, đầu tư tôn tạo đã làm cho các thắng cảnh xuống cấp nhanh chóng và mất đi sức hấp dẫn. Cùng với tình hình mà người ta mỉa mai là đã "cơ bản hoàn thành việc phá rừng", nhiều thắng cảnh đã trở nên bệ rạc. Suối Cam Ly chỉ còn là một dòng  nhỏ hôi thối vì nhận lãnh tất cả nước thải của thành phố. Hồ Than Thở cạn trơ đáy rong rêu bùn lầy. Đường sá đến các điểm du lịch chỗ bùn lầy, chỗ lổn nhổn đá sỏi đầy ổ gà, ổ trâu, ổ voi. Nhiều du khách đi một lần là lắc đầu chán ngán, không hề muốn trở lại lần thứ hai.

Những điều đó đã làm không ít  cư dân ở đây nhức nhối xấu hổ vì từ xưa họ vẫn tự hào về thành phố du lịch nổi tiếng của mình. Nhà cầm quyền cũng biết điều đó nhưng họ đang bận tâm về những chuyện khác hơn, nhất là chuyện tranh giành bè phái và chống tham nhũng. Cả nước chống tham nhũng nên địa phương cũng phải chống tham nhũng. Mà tham nhũng gắn liền với nạn hối lộ, ô dù nên chống là đụng lung tung. Một cán bộ lãnh đạo ngành nhà đất bị bắt giam điều tra nhưng lại có thể trốn trại rồi vượt biên đi nước ngoài. Không ai tin anh ta có thể thần thông quảng đại như vậy nếu không được bao che và tạo điều kiện. Một cán bộ ngành lâm nghiệp chịu ngậm miệng ngồi tù không khai báo thì ở trong trại giam nhưng được ưu đãi đặc biệt. Có cán bộ về hưu chống tham nhũng, nói đụng chạm đến một vài vị lãnh đạo lại lập tức bị bắt giam vì cho rằng đã phạm tội hình sự.

Đó chỉ là vài thí dụ đơn cử. Một số cán bộ nhiệt tình và tâm huyết như mấy người quen và bạn bè của tôi ở đây không sao chịu đựng được tình hình đó. Huỳnh Nhật Hải từ chức Thành ủy viên, Phó chủ tịch Ủy Ban Nhân Dân Thành phố về bán quán. Huỳnh Nhật Tấn  từ chức Tỉnh Ủy viên, Phó Giám đốc Trường Đảng và ra luôn khỏi đảng về giúp vợ đan len. Những hành động của họ âm thầm, không gây tiếng vang lớn nhưng làm cho lãnh đạo địa phương bối rối khó xử.

Riêng Mai Thái Lĩnh, người bạn thân của chúng tôi mới nói ý định cũng sẽ từ bỏ chính quyền. Anh là một cán bộ tại chỗ khá nổi tiếng và đã được cử giữ cùng lúc nhiều chức vụ qua nhiều khóa: Trưởng ban Văn Hóa Xã Hội của Hội đồng Nhân dân Tỉnh, Ủy viên Ủy Ban Mặt Trận Tỉnh, Phó Chủ tịch Hội đồng Nhân dân Thành phố, Phó chủ tịch Ủy Ban Mặt trận Thành phố. Anh đã nhiều năm ra sức đi tuyên truyền vận động chủ trương chính sách và chống tham nhũng nhưng bây giờ bắt đầu thấy ngượng vì việc làm của mình không có kết quả gì. Khi tiếp xúc với cử tri, những người đã tín nhiệm và bỏ phiếu cho anh trong nhiều khóa, người ta chất vấn,  anh đã phải  tự thú là mình bất lực. Vậy thì anh cần giữ những chức vụ đó để làm gì.

Trong mấy buổi nói chuyện giữa nhóm bốn người của chúng tôi, Bùi Minh Quốc nhiều lần  khuyên Mai Thái Lĩnh  không nên từ bỏ chức vụ vì có một người tốt trong bộ máy vẫn hơn là không có. Tuy nhiên Mai Thái Lĩnh  không đồng ý vì cho rằng kéo dài tình trạng này anh sẽ mất hết uy tín. Anh dứt khoát thôi không ra ứng cử Hội Đồng Nhân Dân nữa dù khóa nào anh cũng là người cao phiếu nhất. Có khóa ngay Chủ tịch Ủy Ban Nhân Dân Thành phố ra ứng cử cùng đơn vị với anh lại không trúng cử. Anh chuẩn bị mở một cửa hàng để buôn bán và dành thời gian nghiên cứu, viết sách. Dĩ nhiên tôi tán thành quan điểm và chọn lựa của Mai Thái Lĩnh vì tôi càng ngán ngẫm bộ máy này hơn anh. Sự xuống cấp không những chỉ ở trong thiên nhiên, các thắng cảnh du lịch mà còn là sự xuống cấp của guồng máy và sự xuống cấp của niềm tin trong lòng người. Nói như thế không phải vì tôi là kẻ bất mãn, chống đối. Điều này có thể nghe khắp mọi nơi ở cửa miệng của những người lái xe ôm, những hành khách đi xe đò, hay ngoài chợ, trong quán café. Và các nghị quyết của Đảng, Chính quyền cũng phải công khai thừa nhận.