Quân là cán bộ huyện đoàn. Chàng thanh niên hai mươi tuổi, đẹp trai, có giọng hát truyền cảm này đã làm say lòng nhiều cô gái đoàn viên, thanh niên của huyện. Quân là học sinh cơ sở của Hoài trong thời kỳ hoạt động bí mật, đã tham gia nhiều hoạt động trong phong trào đấu tranh của thanh niên, học sinh thị xã. 12 giờ đêm nay, sau đại hội huyện đoàn, Quân trở về nhà trong trạng thái lâng lâng, ngây ngất. Nụ hôn và thân hình nóng ấm của cô gái trong vòng tay còn hơn tất cả mọi loại men say mà anh đã nếm.

Ba ngày qua, Quân đã phụ trách một số đoàn viên và thanh niên rút từ cơ sở lên để phục vụ cho đại hội huyện đoàn. Mệt nhọc và vui vẻ. Các cô gái và chàng trai này là những người tích cực nhất của cơ sở. Họ không nề hà việc gì. Khuân bàn ghế, trang trí hội trường, bổ củi, xách nước, nấu ăn, quét dọn phòng, phục vụ ăn ở cho đại biểu dự đại hội... Công việc chung quanh đại hội chính thức ở hội trường cùng là một đại hội nho nhỏ của các chàng trai và cô gái này. Tiếng cười nói, tiếng hát hầu như không bao giờ ngớt trên môi họ.

Ngày đại hội bế mạc, sau khi dọn dẹp mọi thứ, ban tổ chức có làm một buổi liên hoan nho nhỏ để cám ơn những người phục vụ đại hội "đã góp phần quan trọng cho thành công của đại hội" như lời phát biểu của bí thư huyện đoàn vừa đắc cử. Mấy chai rượu đã làm không khí buổi liên hoan thêm hào hứng. Tiếng hát và tiếng vỗ tay ran lên từng hồi.

Quân và Nga là hai người ra về sau cùng. Không phải tình cờ. Cũng không ai rủ rê ai. Có lẽ là một sự đồng cảm. Quân đã biết Nga qua nhiều lần đi công tác ở cơ sở. Nga là thanh niên ở một xã Thiên Chúa giáo ven thị xã có phong trào thanh niên khá mạnh dù chi đoàn ở đây mới có ba đoàn viên. Nga là hạt nhân tích cực của phong trào. Cô gái mười bảy tuổi này nhiệt tình và ngây thơ chưa có ý thức gì nhiều về chính trị. Cô tham gia hoạt động vì ham thích các buổi sinh hoạt tập thể, cắm trại, biểu diễn văn nghệ... Gia đình cô chỉ có mẹ và mấy đứa em cũng để cho cô tự do tham gia sinh hoạt, kể cả ban đêm.

- Lát nữa anh Quân chở em về nghe. Đi một mình em sợ ma lắm.

Sau buổi liên hoan, Nga nói với Quân một cách hồn nhiên và tin cậy. Đôi mắt dài, sáng với hàng lông mày cong mờ nhạt lóng lánh trên khuôn mặt rất trắng nổi bật trong bóng cây khi Nga bước ra gặp Quân trước sân cơ quan huyện đoàn. Quân đã đáp ngay không tính toán:

- Đồng ý ngay. Nhưng đợi anh nghe. Anh còn phải dọn dẹp thêm một chút nữa.

Các bạn khác đã vội vã ra về. Nga theo Quân vào phòng làm việc vì cơ quan được nghỉ mấy hôm sau đại hội nhưng Quân phải chuẩn bị soạn kế hoạch theo chỉ đạo của bí thư huyện đoàn để họp cơ quan triển khai ngay sau mấy ngày nghỉ. Trong khi Quân lúi húi sắp xếp tài liệu, Nga đứng ở cạnh bàn nói huyên thuyên về những chuyện vui cô gặp trong mấy ngày phục vụ đại hội. Giọng cô trong trẻo. Tiếng cười cô ròn tan và vô tư lạ lùng. Quân lẫn lộn cả các loại tài liệu. Anh bị tiếng cười của cô cuốn hút và cảm thấy nhịp tim mình đập thình thịch trong lồng ngực. Có lẽ bây giờ chỉ còn anh và cô ở cơ quan thôi. Chưa khi nào anh được riêng với cô cả. Những lần khác bao giờ cũng có đông người. Anh có nói chuyện riêng với cô nhưng đều là chuyện công tác và nói giữa đám đông, trong phòng họp. Anh có cảm tình đặc biệt với cô và cảm thấy cô cùng thích mình. Bây giờ chỉ một mình anh với cô thôi. Có cái gì rạo rực trong anh, gần như mất bình tĩnh. Cuối cùng anh cùng thu xếp xong tài liệu. Anh đứng dậy để tập giấy tờ lên bàn và đột nhiên bước tới công-tắc điện tắt đèn.

Nga hốt hoảng:

- Để em đi ra đã anh.

Quân bước tới cầm tay Nga, giọng nhẹ nhàng:

- Ở lại đây với anh một chút. Anh không làm em sợ đâu.

Căn phòng sáng mờ mờ do ánh sáng từ ngọn đèn cuối dãy nhà hắt vào. Anh nhìn thấy đôi mắt Nga sáng lạ lùng, như có một ngọn lửa nhỏ bên trong. Ngọn lửa bập bùng, linh hoạt. Một nét ngạc nhiên và xao xuyến. Mái tóc đen dài và mượt của cô làm thành một khung tối dịu dàng nổi bật khuôn mặt trắng ngời ngợi. Đôi môi cô mấp máy nhưng anh không nghe rõ cô nói gì. Chưa bao giờ anh được gần cô như thế, và chỉ một mình cô thôi, trong bóng đêm êm ái này.

Mặt nóng bừng, hơi thở gấp gáp, anh nói gần như đứt quãng:

- Anh... anh... muốn nói chuyện riêng với Nga...

Nga vẫn để tay trong tay anh, cô cúi đầu xuống không nói.

Quân dùng một tay nâng cằm cô lên, nhìn thẳng vào mắt cô, anh thì thầm:

- Anh thích đôi mắt của em. Mắt em sáng như một vì sao.

"Thật không?" Cô chớp mắt và cũng nhìn thẳng vào mặt anh. Đôi môi cô mấp máy như muốn hỏi.

Quân cúi xuống trên môi hé mở của cô. Đôi mi cô khép lại, hai hàng mi dài như tấm rèm nhỏ che đôi mắt lóng lánh của cô. Nụ hôn của anh rất dài. Anh tìm được lưỡi cô một cách vụng về và khó khăn. Vị ngọt lạ lùng của lưỡi cô làm anh mê man không muốn rời ra. Anh choàng tay sau lưng cô siết sát vào mình. Hai cánh tay êm ái của cô cũng đã choàng qua cổ anh. Anh cảm thấy hai bầu vú bé nhỏ và rắn chắc chạm vào ngực anh nóng rực. Tấm thân thon thả của cô cùng hừng hực như một ngọn lửa. Anh làm cô gần hụt thở. Anh rời môi cô ra rồi lại tham lam bập vào. Bỗng nhiên cô nghiêng mặt tránh môi anh rồi xô anh ra, bước ra khỏi phòng.

- Em đi về thôi. Cô vừa nói vừa bước xuống thềm đi ra sân.

Quân ngơ ngẩn như vừa ra khỏi cơn mơ. Anh vội vã dắt chiếc xe đạp ra và khóa cửa phòng.

Đuổi kịp Nga ở đầu cổng, anh lúng búng:

- Cho anh xin lỗi em nghe. Ngồi lên đây anh chở về.

Cô không nói gì chỉ yên lặng ngồi lên sau xe đạp của anh. Suốt thời gian đạp xe chở Nga về nhà gần ba cây số, hai người gần như không nói gì với nhau cả. Nga để tay lên thắt lưng Quân và áp má vào lưng anh. Anh cảm thấy sự dịu dàng và tin cậy của người con gái mảnh mai bên cạnh mình. Đến trước cổng nhà Nga, anh chưa kịp nói giữ cô lại một chút để chia tay, cô đã nhảy xuống xe hôn phớt vào má anh rồi chạy vụt vào cổng nhà. Cô biến mất trong vòm cây đen của bóng cây xum xuê trước cổng.

Hôm sau Quân dậy rất muộn. Ba ngày mệt nhọc và câu chuyện ban đêm với Nga đã làm Quân đi vào giấc ngủ như một cơn say nồng nàn. Sau khi rửa mặt qua loa, Quân ra phố uống cà- phê. Trên đường Quân tạt ngang qua văn phòng ủy ban nhân dân huyện rủ Phương cùng đi. Phương là bạn học của Quân từ trước giải phóng, cũng là cơ sở của Hoài trong phong trào tranh đấu của thanh niên, học sinh ở đây. Khu vực cơ quan ủy ban vắng vẻ.

Hầu hết cán bộ đều đi họp hay đi cơ sở. Mỗi phòng ban chỉ có một hai người, có phòng cửa khóa. Phương đang cắm cúi đọc tài liệu ngồi một mình trong văn phòng. Quân bước vào nói lớn:

- Chào cán bộ. Làm việc nghiêm túc quá. Dám bỏ cơ quan đi uống cà-phê không?

Phương ngước lên nhìn Quân, gật đầu chào rồi nhìn đồng hồ:

- Đi một lát thì được. Tao phải làm xong báo cáo sáng nay.

Hai người ra quán cà-phê quen ở gần ngã ba có quốc lộ đi ra khỏi huyện. Đây là một quán tư nhân hiếm hoi vào thời kỳ này. Giá đắt một chút nhưng cà-phê ngon, không khí yên tĩnh và chỗ ngồi khá thoải mái vì bàn đặt dưới các gốc cây của một mảnh vườn.

Phương hỏi:

- Kết quả đại hội huyện đoàn thế nào?

- Nói chung là tốt. Ban chấp hành có vài người yếu. Điều làm tao ngạc nhiên nhất là ông Hoài không trúng vào ban thường vụ. Tao tưởng nếu ông không là bí thư thì cùng phải là phó chứ.

Kết quả bầu ban thường vụ huyện đoàn, chiều hôm qua Quân đã có nghe loáng thoáng nhưng vì bận rộn Quân chỉ nghĩ thoáng qua. Hôm nay Quân cùng định đem băn khoăn đó trao đổi với Phương. Phương trầm ngâm một lúc rồi thở dài:

- Thế thì lạ thật. Ở đây ai không thấy ông Hoài là người có năng lực hoạt động thanh niên nhất trong số ban chấp hành lâm thời ! Mọi hoạt động vừa qua ông Hoài điều hành là chính. Hay tại ông lớn tuổi?

- Lớn gì! Ông Hoài mới hơn ba mươi, trong khi ông Nghi, bí thư huyện đoàn đã hơn bốn mươi.

- Ông Nghi ở đâu ra vậy?

- Trên tỉnh đưa xuống. Nghe nói ông này là cán bộ Bắc chi viện và đưa xuống làm bí thư huyện đoàn để cơ cấu vào huyện ủy sắp tới.

- Ông ta thế nào?

- Tao cũng mới tiếp xúc. Ông là cán bộ đoàn lâu năm ngoài Bắc, có vẻ rành về tổ chức và phương pháp hoạt động của đoàn nhưng chưa quen tình hình và cách hoạt động của phong trào thanh niên miền Nam.

- Thế thì cùng khó đấy. Hoạt động thanh niên không thể rập khuôn đâu. Nhưng ông Hoài có vấn đề gì? Mày ở cơ quan với ông lâu nay có nghe gì không?

Quân đắn đo một lúc rồi trả lời:

- Cá nhân ông Hoài thì không. Nhưng mới đây tao nghe một tay bên ban tổ chức huyện ủy nói hình như chi bộ Trung Kiên của ông Hoài trước giải phóng có vấn đề gì đó mà tổ chức đang xác minh. Mày có nghe chuyện đó không?

Phương ngạc nhiên:

- Hoàn toàn không. Chi bộ à? Chi bộ trước giải phóng của ông Hoài, tao và mày cũng đâu biết gì. Ngay ông Hoài và mấy ông thày nữa là đảng viên mà tụi mình đâu có biết. Tụi mình chỉ đoán thôi. Các ông bí mật lắm.

Hai người ôn lại những hoạt động thời trước giải phóng. Bao giờ cũng thế, nói chuyện cũ đấu tranh rất hào hứng nhưng lần này liên hệ đến chuyện Hoài họ lại thoáng ưu tư.

Quân và Phương mỗi người ưu tư khác nhau. Họ không nói hết ý nghĩ sau cùng của mình. ý nghĩ sau cùng của Quân liên quan đến Nga, cô gái vừa cho anh một cái hôn tuyệt vời của sự trong trắng, ngây thơ và tin cậy. Trong nổi xao xuyến rung động thanh cao như một lần hương bồng thoáng gợn một nét ưu tư mơ hồ.

Dư luận về chi bộ Trung Kiên "trước giải phóng có vấn đề" bắt đầu âm ỉ. Nhiều tin đồn được đưa ra từ nhiều nguồn với nhiều dụng ý khác nhau. Trước khi bầu hội đồng nhân dân, một vài cán bộ tổ chức huyện ủy được một số "quần chúng" "phản ánh" nói Tâm, chủ tịch thị trấn, nguyên là sĩ quan ngụy và không phải là đảng viên. Nghi, bí thư huyện đoàn, trong một buổi trà dư tửu hậu, tiết lộ với một số cán bộ đoàn cơ sở rằng, Hoài, cán bộ huyện đoàn, đang bị nghi ngờ vì lý lịch không rõ ràng. Phòng giáo dục huyện xầm xì về việc Mân, cán bộ của phòng, một đảng viên của chi bộ Trung Kiên, đã đốt hồ sơ của phòng trong ngày giải phóng khi tiếp quản phòng giáo dục. Nghiêm trọng hơn là một số cán bộ có chức quyền nói một cách không chính thức đây đó, đặt vấn đề hoài nghi chi bộ Trung Kiên đã thỏa hiệp với ngụy quyền trong thời gian hoạt động hợp pháp vì chi bộ đã không vỡ sau khi Tư Trung ủy viên thường vụ tỉnh ủy phụ trách tổ chức, đã ra chiêu hồi.

Các tin đồn không công khai, người phát ngôn nói nhưng không chịu trách nhiệm, ai cũng nghe nói, hình như, có dư luận... Một buổi sáng, Tâm, Hoài và Mân, ba đảng viên của tổ đảng trí thức thuộc chi bộ Trung Kiên cũ, hẹn nhau đến gặp đồng chí Tân, nguyên cán bộ tỉnh ủy phụ trách vùng tạm bị chiếm, trực tiếp chỉ đạo và là bí thư chi bộ Trung Kiên, để trao đổi về những tin đồn khó chịu họ mới nghe.

Ngôi nhà của ông Tân ở phía nam của thị trấn, trong một xóm khá hẻo lánh tiếp giáp với những đồi chè bạt ngàn chạy dài đến tận bìa rừng. Con đường đầy ổ gà dẫn đến nhà ông Tân xuyên qua một xóm lao động nghèo nàn trước đây là căn cứ lõm* của chi bộ (* Căn cứ lõm: khu vực an toàn trong một vùng địch, như căn cứ của những người hoạt động nội thành). Ba người hẹn gặp nhau ở nhà Tâm rồi cùng đi bộ, lòng bồi hồi nhớ lại những ngày tháng cũ, đã bao lần ba người cùng đến nơi này nhưng phải đi riêng rẽ, với nhiều lý do và thời điểm khác nhau để đánh lạc hướng theo dõi của mật vụ.

Khu vườn yên tình lạ lùng. Mấy cây vú sữa già cành lá xum xuê tỏa bóng rợp mát lối đi. Nhiều loại cây ăn trái đều đã lâu năm bao quanh căn nhà rêu phong tạo cho nó một vẻ yên bình bề ngoài. Ít ai nghĩ rằng suốt mười mấy năm dài, đây là một cơ sở hoạt động cách mạng đã nhiều phen gây sóng gió cho đối phương và trong bản thân nó cũng đầy sóng gió.

Cùng tại ngôi nhà này, trong ngày giải phóng thị xã, các lực lượng trong ngoài đã lập kế lại đây, đặt bộ chỉ huy để tiếp lục hành quân truy quét địch và chỉ đạo tiếp quản thị xã. Hoài không bao giờ quên được giờ phút thiêng liêng đó. Trong buổi sáng mờ sương cao nguyên, giữa lúc những lực lượng cuối cùng của ngụy quân tháo chạy và dòng người di tản hỗn loạn, Hoài đã lách khỏi đám đông về đây để nhận chỉ thị. Những chiếc mũ cối, mũ tai bèo huyền thoại và đồng phục xanh lá cây rừng đầm mồ hôi và mùi thuốc súng. Những gương mặt đồng chí trong vùng tạm bị chiếm lạ và quen. Tiếng cười nói râm ran và những ôm choàng thắm thiết. Nhất là cuộc họp chi bộ Trung Kiên đông đủ lần đầu tiên để chuyển giao cho tỉnh ủy trực tiếp chỉ đạo. Đồng chí Tân, bí thư chi bộ đã nghẹn ngào, ấp úng mãi mới nói được, gần như nước mắt lưng tròng. Lời phát biểu của ông đã làm những người tham dự rung động đến tận tâm can. "Hai mươi năm sống trong lòng địch, tôi đã mơ ước và chiến đấu cho ngày hôm nay. Tôi đã tập họp, giáo dục và rèn luyện một đội ngũ giác ngộ và trung kiên với cách mạng, chiến đấu với địch ngay trong lòng địch. Hôm nay, ngày giải phóng đã đến, ngày hạnh phúc nhất trong đời tôi. Tôi xin trình diện và chuyển giao cho đảng đội ngũ trung kiên này. "

"Đội ngũ trung kiên". Hoài cay đắng nhớ lại lời ông Tân.

Ngày giải phóng qua chưa đầy ba năm, đội ngũ trung kiên đó hiện nay đang bị nghi ngờ là "có vấn đề", thậm chí cả vấn đề "phản bội", như một vài ý kiến thâm độc đã được tung ra. Hoài không sao hiểu và lý giải ngay được tình hình lạ lùng đang được đặt ra, tình hình đã làm anh cảm thấy thương tổn đến xé lòng.

Nghe tiếng chó sủa ông Tân từ nhà sau đi ra. Ông có vẻ hơi ngạc nhiên nhưng tươi cười đón khách:

- A! Chào ba anh. Hôm nay sao lại đi cả bộ ba thế này? Đâu còn họp chi bộ ở đây nữa. Vào đây? A, mà lâu lâu ta lại họp chi bộ cũ hàn huyên chuyện xưa thì còn gì hay bằng. Sau giải phóng có mấy khi gặp nhau đầy đủ đâu.

Hoài thấy ông Tân vẫn thế. Khuôn mặt cao quý với đôi mắt sâu, lông mày rậm, đôi môi mỏng, hàm râu quai nón luôn cạo nhằn và giọng nói trầm tĩnh, toát ra một cái gì tự tin, chín chắn và lạc quan làm người khác tin cậy. Hiện ông đang phụ trách một ngành của huyện và cũng luôn bù đầu với công việc như nhóm anh em Hoài.

Vào phòng khách, sau khi trà nước, hỏi thăm sức khỏe, gia đình và công việc của nhau xong, Hoài nóng lòng nêu ngay vấn đề:

- Bác Tân này, gần đây bác có nghe dư luận gì về chi bộ Trung Kiên cũ của ta không?

Đôi mày rậm của ông Tân nhíu lại và ánh mắt ông thoáng một tia chớp lạ lùng. Ông đắn đo một lúc:

- Tôi cũng có nghe loáng thoáng. Nhưng các anh đã nghe nói những vấn đề gì và ý kiến được tung ra từ đâu?

Hoài không cần vòng vo rào đón:

- Đại khái là "có vấn đề", nhiều nghi vấn, một kiểu như thỏa hiệp với địch, đặc biệt có liên quan đến việc tên Tư Trung, ủy viên thường vụ tỉnh ủy ra chiêu hồi địch mấy năm trước. Dư luận tung ra từ nhiều phía, cán bộ ngoài bắc vào, trong rừng ra, thậm chí cán bộ tổ chức, kể cả một số người tại chỗ mà ta đã biết là xấu trước đây.

Ông Tân nhìn Hoài chăm chú rồi quay sang Tâm và Mân, giọng ông nhẹ nhàng nhưng hơi khàn khàn như đang cố kiềm chế một cơn xúc động.

- Đó là lý do mà ba anh cùng đến đây phải không? Tôi sẽ nói ý kiến của mình nhưng trước hết tôi muốn nghe suy nghĩ của các anh.

- Một chuyện đê tiện? Hoài lớn tiếng một cách phẫn nộ.

- Một việc đau đầu đáng cho ta suy nghĩ một cách nghiêm túc.

Giọng Tâm trầm trầm.

- Phải tìm nguyên nhân trong hoàn cảnh hiện nay. Không phải tự nhiên người ta tung ra chuyện này.

Mân lên tiếng sau cùng theo thói quen của anh trong các buổi nói chuyện, hội họp. Ông Tân lại chăm chú nhìn từng người đối thoại, trán hằn vết nhăn đã sâu hơn so với hồi trước giải phóng:

- Có lẽ các anh rất thắc mắc và thắc mắc cả chính tôi nữa. Kể ra sự việc có nguyên ủy của nó. Đó là việc tên Tư Trung đầu hàng địch trước giải phóng. Hồi đó tôi không hề nói với các anh việc này vì thấy chưa cần thiết và sợ các anh giao động. Từ ngày tôi hoạt động ở đây, không phải đó là lần đầu có tên "chiêu hồi". Ngay sau khi sự việc xảy ra, tỉnh ủy có chỉ thị cho chi bộ phải chạy để bảo toàn lực lượng nhưng sau khi phân tích tình hình, tôi thấy trụ lại có lợi hơn nên đã trực tiếp vào rừng xin ý kiến của thị ủy và đã được đồng ý. Tư Trung tuy đầu hàng địch nhưng chủ yếu là do sợ gian khổ, phạm hủ hóa chứ không phải vì lập trường chính trị. Hắn tuy phụ trách tổ chức nhưng đối với các chi bộ bên trong, hắn chỉ biết qua bí số chứ không biết con người cụ thể, do đó dù muốn khai báo với địch, hắn cũng không thể khai báo cụ thể được. Vả lại tình hình năm 1972 đầy chuyển biến mạnh, tôi không muốn chi bộ chúng ta tan vỡ và mất vai trò trong những ngày tháng quyết định đó. Dĩ nhiên điều này cũng rất nguy hiểm.

Tuy nhiên tôi cũng đã chuẩn bị phương án hai, đề phòng hắn khai báo và ta bị địch truy bắt. Chắc chắn anh còn nhớ hồi đó tôi đã bàn với các anh về tình huống xấu nhất tuy không nói rõ ra là việc gì. Và các anh có lẽ cũng không quên tôi đột nhiên bạc nửa mái tóc sau một đêm mà các anh đã hỏi nhưng tôi nói tránh đi. Chúng ta đã chuẩn bị đầy đủ cho phương án hai nhưng rất may là tình huống xấu nhất vẫn chưa xảy ra cho đến ngày giải phóng. Sau giải phóng, trong những ngày chỉnh đảng để công nhận đảng viên phong trào, tôi đã nói rõ vấn đề này trong kiểm điểm của mình. Không ngờ bây giờ vấn đề đó lại được đặt ra theo một chiều hướng tệ hại như thế. Tôi cho rằng nguyên nhân bắt đầu từ tình hình hiện nay như anh Mân nói. Chúng ta sẽ cùng nhau phân tích thêm. Về phần tôi, tôi có thể bảo đảm với các anh rằng không bao giờ có vấn đề thỏa hiệp hay phản bội. Tôi khẳng định điều này với tất cả những gì mà các anh đã thấy là tốt đẹp ở tôi trong suốt những năm qua.

Hoài cảm thấy một cái gì bực bội, gần như khó chịu khi nghe ông Tân nói. Cho tới bây giờ, chưa lúc nào Hoài nghĩ xấu về ông cả. Trái lại, anh kính trọng ông vì nhiệt tình cách mạng luôn bùng cháy trong con người cộng sản suốt mấy mươi năm sống và hoạt động trong vùng tạm bị chiếm, vì sự kiên trì và nhận thức chín chắn của ông trước những vấn đề chính trị, vì cả tình cảm chân thành mà ông đã đối xử với đồng chí trong đó có anh. Nhưng tại sao một vấn đề nghiêm trọng như thế mà ông lại không bàn với các anh? Hoài nói không đắn đo:

- Sự việc đã qua rồi. Tuy nhiên, tôi nghĩ chúng ta sẽ trao đổi xem quyết định của bác vào thời điềm đó có phải là giải pháp đúng đắn nhất không? Nhưng tôi lấy làm tiếc là tại sao lúc đó bác lại không đem ra bàn với chúng tôi. Bác thiếu tin ở chúng tôi chăng? Hồi đó, thoát ly ra chiến khu là một nguyện vọng của anh em kia mà. Dĩ nhiên, vấn đề không đơn giản. Đối với cá nhân mỗi người thì dễ thôi, nhưng còn gia đình và các ràng buộc khác. Nhưng lẽ nào chúng tôi lại không đủ can đảm khi cần thiết để quyết định hay sao? Còn về niềm tin đối với bác, cá nhân tôi chưa hề thấy biểu hiện gì xấu và cũng chưa hề có ý nghi ngờ.

- Nhưng khi có dư luận, làm thế nào đề khẳng định sự trong sáng và đánh tan mọi nghi vấn? Tôi cho đó là vấn đề không thể xem nhẹ.

Những vết nhăn trên trán hằn sâu hơn, ông Tân nói:

- Đây là một vấn đề của lịch sử và lịch sử sẽ làm sáng tỏ, tôi không e ngại gì cả. Vả lại, ngay sau giải phóng, theo tôi biết, ta đã tịch thu được các tài liệu của địch để lại, kể cả hồ sơ về vụ này, với lời khai báo của tên Tư Trung, trong đó không có chi tiết nào liên quan đến chi bộ Trung Kiên cả. Dĩ nhiên cần có thời gian nhưng tôi cho rằng hiện nay và sau này, tổ chức đảng có đủ điều kiện để thẩm tra lại mọi chuyện. Cho đến nay, chi bộ Trung Kiên và các đảng viên trong chi bộ vẫn được công nhận, vẫn giữ các chức vụ nòng cốt trong bộ máy của đảng và chính quyền ở huyện, tổ chức đảng chưa hề có ý kiến chính thức gì về việc này. Nếu có vấn đề gì không rõ ràng, chắc chắn tổ chức đảng không để yên cho chúng ta. Về bản thân, tôi rất trong sáng nên không có gì phải băn khoăn cả.

- Hồi đó, nếu quyết định cần phải chạy, bác có sợ gian khổ không? Hoài buột miệng hỏi vì một ý mới lóe lên trong đầu và khi nói ra xong anh mới thấy mình thiếu thận trọng.

- Sợ gian khổ ư? Ông Tân chau mày nhìn Hoài. Trong cuộc đời hoạt động cách mạng của tôi, tôi đã chịu gian khổ nhiều. Nhưng vấn đề không phải là sợ hay không, chấp nhận hay không chấp nhận gian khổ. Vấn đề là lựa chọn được giải pháp đúng đắn nhất trong các tình huống để đạt đến mục đích sau cùng. Tôi xây dựng và duy trì chi bộ hoạt động trong lòng địch hơn mười năm trời, lẽ nào vì một nỗi hoài nghi mà để nó tan vỡ vào một thời điểm quyết định nhất? Tôi không có quyền làm như thế. Tổ chức đảng và tương lai sẽ đánh giá đúng việc làm của tôi.

Còn về những dư luận hiện nay chúng ta xét xem. Phải chăng là âm mưu của địch muốn đánh vào lực lượng tại chỗ? Hay vì sự thiếu thông cảm, đố kỵ giữa các nguồn cán bộ? Hay vì tranh chấp địa vị trong các bộ máy tổ chức đảng và chính quyền? Vì bè cánh? Vì những va chạm cá nhân mà mỗi người chúng ta đều không tránh được khi thực hiện công tác và muốn giữ sự trung thực, bảo vệ những nguyên tắc mà có người không muốn thực hiện? Các anh thấy thế nào?

Tâm xoay xoay tách nước trà đã nguội lạnh:

- Những vấn đề bác Tân nêu đều có cơ sở cả đấy, không loại trừ vấn đề nào. Chúng ta đâu thiếu kẻ thù, những kẻ không ưa vì chúng ta hoạt động tại chỗ và biết rõ mọi người ở đây nên bọn xấu rất gờm. Các nguồn cán bộ ngoài bắc vào, trong rừng ra và tại chỗ rõ ràng chưa có được sự thông cảm, gắn bó cần thiết mà vẫn còn khoảng cách, trong đó có lẽ lực lượng tại chỗ như chúng ta yếu nhất cả về thể và lực. Điều này không tránh khỏi sẽ dẫn đến bè cánh, phe phái, tranh chấp địa vị và quyền lực. Va chạm cá nhân không tránh khỏi nhất là đối với những người làm công tác chính quyền và giữ nguyên tắc hơi cứng rắn như tôi. Tôi rất buồn là những điều này hoàn toàn không đúng với bản chất của người cộng sản nhưng tôi cũng tin đây chỉ là khó khăn nhất thời của tình hình mới giải phóng. Rồi nó sẽ được khắc phục. Về chuyện chi bộ Trung Kiên, cũng như bác Tân, tôi cho rằng chúng ta không cần thanh minh, kể cả đối với tổ chức đảng. Bản thân chúng ta trong sáng, chúng ta không sợ gì hết và thời gian sẽ làm sáng tỏ mọi chuyện.

Suốt buổi sáng, bốn người phân tích mãi những khía cạnh chung quanh vấn đề được đặt ra nhưng sau cùng cũng chưa rút ra được một kết luận gì chung nhất. Vấn đề bỗng trở nên một cái gì ám ảnh treo lơ lửng trên đầu mọi người. Hoài có cảm tưởng mỗi người còn giữ một ý kiến riêng chưa nói ra hết. Riêng anh, anh vẫn không có ý nghi ngờ ông Tân nhưng một câu hỏi chợt xuất hiện đã làm anh băn khoăn mãi. Có phải ông Tân đã quyết định như thế vì sợ gian khổ không? Sau bao năm sống ở đô thị, hoạt động trong vùng tạm bị chiếm tuy căng thẳng nhưng ông đóng vai một kẻ trung lưu nên cuộc sống vật chất, sinh hoạt hằng ngày khá thoải mái, có nhà cửa, xe cộ đàng hoàng. Nếu phải chạy, ông và cả gia đình không còn được như xưa nữa. Điều đó có ảnh hưởng gì đến quyết định của ông không? Quyết định đó cùng là một canh bạc lớn nguy hiểm, "được ăn cả, ngã về không". Có phải đó là một biểu hiện của cầu an, cố thủ của người hoạt động lâu năm trong lòng địch luôn bị kìm kẹp và trước một tình huống đặc biệt đã lựa chọn con đường tưởng như ít chông gai nhất nhưng lại có thể gặp cạm bẫy nguy hiểm nhất? Có thể cầu an nhưng thỏa hiệp và phản bội thì nhất định không. Chưa bao giờ Hoài gợn lên ý nghĩ về sự đốn mạt này đối với ông Tân. Ông đã quá đẹp, quá trong sáng đến nỗi Hoài cho rằng chỉ chớm nghĩ đến thôi cũng đã là một sự xúc phạm nặng nề. Tuy nhiên vấn đề đã được đặt ra, trong một số dư luận xấu, đầy ác ý, không phải chỉ riêng đối với ông Tân mà đối với mọi đảng viên trong chi bộ Trung Kiên. Điều này làm anh vừa phẫn nộ vừa đau đớn. Một tên đê tiện đầu hàng phản bội, một lúc nào đó, ở đâu đó, anh không hề biết lại choàng phủ lên cuộc sống và sinh mệnh chính trị của anh một quáng đen u ám bẩn thỉu, không phải chỉ bây giờ, mà anh dự cảm sẽ còn lâu dài trong chế độ này, chế độ trong sáng đẹp đẽ nhất anh ước mơ xây dựng nhưng anh đã bước vào hình như bằng một hình ảnh đã hoen ố. Đây là bi kịch của riêng anh hay chính là bi kịch của thời đại này?

Từ chỗ ông Tân ra, Hoài về nhà đã hơn 12 giờ trưa. Vừa bước vào nhà, Vy, vợ anh đang ngồi ở cửa nói ngay, giọng khó chịu:

- Sao anh không đợi tối hãy về một thể.

Hoài thấy nóng mặt, anh chưa kịp nói gì, Vy hỏi luôn:

- Anh có biết hôm nay là ngày gì không mà đi kỳ thế?

Hoài ngớ ra trong một giây:

"Chết rồi". Anh nghĩ thầm. Hôm nay là kỷ niệm đám cưới, đúng hơn là kỷ niệm "ngày về với nhau" như cách nói của vợ chồng anh. Hoài bước tới nắm tay Vy:

- Anh xin lỗi. Anh vẫn nhớ chứ nhưng hôm nay có việc quan trọng quá.

Vy rút tay ra, giận dỗi:

- Việc gì của anh mà chẳng quan trọng. Chỉ có việc ở nhà này là không quan trọng thôi.

"Lại cái giọng đó". Hoài nghĩ thầm nhưng anh cố gượng cười:

- Thôi. Anh xin lỗi rồi mà. Chiều nay anh sẽ đưa em và con đi chơi. Chịu không?

Hai vợ chồng anh vẫn có thói quen kỷ niệm "ngày về với nhau" của mình hằng năm bằng cách riêng tư. Thường là một bữa ăn đặc biệt, một buổi dạo chơi ngoài trời, một buổi uống cà-phê có bánh ngọt do Vy tự làm. Đây là dịp họ ôn lại những kỷ niệm đẹp trong quá khứ và trao đổi giải quyết những vấn đề vướng mắc phát sinh trong quá trình chung sống. Họ về với nhau thế mà đã năm năm và đã có một đứa con đầu lòng. Những lần kỷ niệm này thường êm ả nhưng cũng có lúc đầy sóng gió vì cuộc chung sống giữa Hoài và Vy nhiều hòa thuận nhưng cũng không ít bất đồng, từ tính cách cho đến quan điểm tư tưởng, lối sống. Hai năm sau giải phóng, trong cuộc sống mới gian khổ hơn, những bất đồng giữa hai người càng sâu sắc hơn. Tuy nhiên cuộc sống chung lớn lao đã như một cơn lũ cuốn băng đi các số phận cá nhân, không cho họ thiếu thời gian để soi rọi lại nội tâm mình.

Buổi chiều. Hoài lấy xe gắn máy chở Vy và bé Mộng Chiêu đi ra ngoại ô chơi. Chiếc xe cà tàng vẫn còn đủ sức chở ba người leo lên những dốc thoai thoải của con đường quốc lộ chạy qua thị xã vùng cao này. Từ sau giải phóng, hầu như gia đình Hoài đã mất đi thói quen đi chơi ngoài trời hằng tuần, một "tập quán tiểu tư sản đáng yêu" như lời Hoài nói. Những cuộc đi chơi không tốn kém, thoát ra khỏi cảnh chật hẹp của phố xá và cả những tù đọng quanh quẩn của tư tưởng hàng ngày để tìm một thoáng đạt thanh bình cho tâm hơn. Công việc hội họp không cho Hoài ngơi ra một lúc nào, kể cả ngày nghỉ và ban đêm.

Những đồi chè bạt ngàn hai bên đường chạy dài đến tận bìa rừng không còn xanh tươi như trước. Các đồn điền chè của tư sản cũ bị quốc hữu hóa, do các nông trường quốc doanh không đủ công nhân nên có nơi để cỏ mọc lút che phủ cả chè. Các nương chè của hợp tác xã thiếu phân bón nên còi cọc. Những đám mì, lang trồng chống đói mọc lên một cách trái cựa ở vệ đường, những nơi đất còn trống, tạo ra một cảm giác thiếu hòa hợp, thiếu thẩm mỹ một cách khó chịu.

Hoài dựng xe bên lề đường và ba người leo dốc lên đồi Thanh Xuân. Không hiểu sao người ta gọi tên ngọn đồi này là Thanh Xuân, nơi ở của một chủ đồn điền Pháp ngày trước. Ngọn đồi khá cao nổi lên sát quốc lộ, giữa một vùng chè bát ngát. Chung quanh sườn đồi và cả trên đỉnh, những cây rừng vẫn còn để mọc tự nhiên. Lên tới đỉnh đồi, Hoài và Vy cùng sửng sốt. Ngôi nhà ngói hai tầng của chủ đồn điền cũ mà trước đây hai người đã có dịp đến chơi đã biến mất như một phép lạ. Thỉnh thoảng Hoài vẫn đi ngang dưới đường nhưng không chú ý vì ngôi nhà bị che khuất sau rừng cây. Cuộc sống thiếu thốn đã làm người ta thanh toán sạch ngôi nhà vắng chủ này. Chỉ còn lại cái nền đá cùng bị đào bới nham nhở. "Chao ôi! Sự phá hoại rõ ràng nhanh hơn xây dựng nhiều". Hoài nghĩ một cách cay đắng.

Hoài tìm một bãi cỏ ở phía tây đỉnh đồi, trải tấm bạt và Vy bày các thứ bánh kẹo, nước uống mang theo ra. Bé Mộng Chiêu thích thú chạy sục sạo vào các bụi cây để hái hoa, bắt bướm, không thèm đến bánh kẹo mẹ đưa cho.

Hoài nằm ngửa gối đầu lên tay, Vy ngồi bên cạnh anh cùng nhìn mặt trời đang xuống dần sau kẽ lá của rừng sao cao vút. Ngọn gió phóng khoáng hình như không bao giờ thổi rì rào trên đỉnh cao êm ả này. Tiếng gió không làm khuấy động không gian yên tĩnh mà hình như lướt đi êm theo những con đường riêng của mình, những con đường không rõ ràng và không biên giới.

Hoài nói với Vy mà như tự nói với mình:

- Ngày trước chúng ta về với nhau để tìm một thanh bình riêng rẽ nhưng có lẽ đó chỉ là một ước vọng và những thoáng ngắn ngủi trong cuộc sống xô bồ này thôi. Làm sao có thể có được những yên bình riêng lâu dài trong cuộc sống này?

Vy không nhìn anh, cũng nói như theo đuổi ý riêng:

- Nói gì đến yên bình lâu dài. Chỉ một thoáng thôi cũng đã hiếm hoi lắm rồi. Anh và cả em nữa, đâu còn thì giờ cho riêng mình.

- Biết sao được. Chúng ra sống trong xã hội mà. Hơn nữa lại là cuộc sống có trách nhiệm, sống bằng dấn thân cho lý tưởng chứ không phải sống cầu an.

- Anh luôn luôn nói đến lý tưởng, trách nhiệm. Điều đó đúng thôi. Em đâu phải không chia xẻ. Nhưng anh có nghĩ là đến một lúc nào đó, mình đánh mất cả mình không?

- Làm sao đánh mất mình được khi mình luôn sống bằng chính con người mình?

- Chưa chắc đâu. Đã có những lúc anh bị dụ vào hoàn cảnh và phải làm những điều anh không hề muốn hay không mấy tin tưởng.

- Em đừng nói thế. Anh luôn lin tưởng vào việc anh làm.

- Có chắc không? Những lời hô hào của anh và những ông cách mạng hiện nay có mang lại hiệu quả gì như lời hô hào không?

Hoài nén lại câu đối đáp của mình. Anh nghe trong giọng nói của Vy đã có nhiều gay gắt, cả của anh nữa. Tại sao thế? Gần đây những cuộc nói chuyện của hai vợ chồng thường xuyên trở nên gay gắt vì bất đồng quan điểm. Kể cả trong buổi chiều êm ả này hay sao?

Hoài cố tình nín lặng. Tiếng nói của Vy bay lên như một mũi kim nhói buốt xuyên vào sự yên tĩnh hiếm hoi của không gian và của cả tâm hồn Hoài.

- Cách mạng hô hào nhiều quá. Bao nhiêu đường lối, nghị quyết, khẩu hiệu. Nhưng phải chăng đó chỉ là những ngôn từ không có thực chất? Đâu phải em không từng tin tưởng và thực hiện? Hai năm qua, em đã học bao nhiêu lớp chính trị, đã phê bình và tự phê bình ra trò, đã soạn giáo án, thăm lớp, dự giờ, đăng ký thi đua, hoạt động công đoàn, rồi cả thêm dạy xóa nạn mù chữ, sinh hoạt với thanh niên địa phương và bao nhiêu thứ hằm bà lằng khác. Sống vì tập thể, dẹp bỏ cá nhân đến nỗi không có thì giờ lo cho cái gì riêng tư của mình nữa. Nhiều bữa gởi con không được phải mang nó đến lớp, có khi nó khóc nhè, đái ỉa cả trong giờ học. Thế mà vẫn bị phê là thiếu phấn đấu, ảnh hưởng tiểu tư sản, không được vô biên chế, không được kết nạp đoàn. Còn những ông bà cán bộ, từ trường cho đến phòng giáo dục thì lè phè, vô trách nhiệm, chỉ biết đi giáo huấn và phê bình người khác, kiểm điểm người khác trong khi bản thân mình không một chút gương mẫu. Các ông bà ở ngoài bắc vào, trong rừng ra đã bắt đầu "miền Nam hóa", sắm xe cộ, máy móc, quần áo mốt, xây nhà cửa. Tiền bạc ở đâu ra nếu không phải là hối lộ, ăn cắp? Thế mà một số dân miền Nam lại học đòi đội mũ cối, mặc áo đại cán, đi dép râu.

Thật nực cười! Hình tượng người cán bộ cách mạng, anh bộ đội cụ Hồ sáng ngời hào quang ngày mới giải phóng đã hoen ố rồi. Ngay cả chính anh cũng có lần đã có một cái mũ tai bèo và một đôi dép râu, may mà chưa có mũ cối và áo đại cán! Anh đã từng nói cán bộ cách mạng cũng có quyền được hưởng thụ, có nhà cửa xe cộ sau bao nhiêu hy sinh, mất mát trong một cuộc chiến tranh dài. Đồng ý. Nhưng "cán bộ là đầy tớ của nhân dân, khổ trước nhân dân, sướng sau nhân dân" kia mà! Nhân dân còn khổ lắm.

Dân miền Nam đâu phải ai cùng là đồ bóc lột, tư sản, "ngụy" hết. Bao nhiêu người lao động trước đây và hiện nay vẫn đổ mồ hôi, sôi nước mắt vẫn không đủ sống. Kể cả gia đình chúng ta đây đã có mấy lúc không nợ đâu. Nhà cửa, đồ đạc nào có gì ra hồn. Cách mạng xóa bỏ bất công ư? Bất công cũ chưa xóa được, bất công mới đã hình thành. Cán bộ có phải là một giai cấp mới không? Dĩ nhiên, không chối cãi rằng có một số cán bộ tốt, cho đến giờ vẫn sống đạm bạc, làm việc nhiều, nhưng số cán bộ không làm đúng điều bác Hồ dạy không phải là ít. Chức quyền, tư tưởng công thần đã làm họ hư hỏng nhanh chóng. Chính họ đã nhiễm độc tàn dư của chế độ cũ mà họ lên án nhanh hơn ai cả. Vậy thì làm sao có cách mạng được? Đến bao giờ nhân dân mới có hạnh phúc khi tình hình diễn ra theo chiều hướng này, kinh tế suy sụp cán bộ thoái hóa biến chất cho dù đảng ra hết nghị quyết này đến nghị quyết khác?

Bản thân anh nữa. Anh có phải là cách mạng không dù anh là đảng viên? Người ta có tin tưởng anh không, thứ "trí thức tiểu tư sản miền Nam", gia đình dính líu ngụy? Lại còn cái chuyện rắc rối gì đó liên quan đến chi bộ Trung Kiên của anh và việc tổ chức bố trí công tác mà anh đã nói. Người ta đâu có tin anh vì anh không phải là cách mạng gộc, thứ thiệt. Phải ở ngoài bắc vào hay trong rừng ra kìa. Anh đã công tác hết mình nhưng mang lại được gì? Lòng tin của tổ chức, của nhân dân, của ngay gia đình này, có không? Anh cứ nói xã hội tốt, gia đình sẽ tốt nhưng đến bao giờ xã hội mới tốt? Xã hội nào lo cho vợ con anh? Xã hội chưa tốt nhưng con anh tuy còn bé đã bắt đầu nhiễm các tính xấu. Anh không giáo dục thì ai sẽ giáo dục nó? Anh lấy thì giờ đâu ra để dạy con, chăm sóc vợ? Chao ôi, khi anh về nhà, thấy vợ con còn sống là anh yên lòng chứ anh đâu hiểu được vợ anh nghĩ gì, con anh hư hỏng ra sao? Anh trách móc khi về đến nhà vợ con không vui vẻ. Phải mặc quần áo đẹp, xức nước hoa, sửa soạn sẵn nụ cười để đón anh chăng? Em cũng muốn lắm. Nhưng dạy học mệt bã người, về là phải lăn vào bếp, đầu tắt mặt tối đủ thứ việc, cười gì nổi nữa. Anh đi về mệt, anh cũng chỉ nằm vật ra đấy thôi, còn quan tâm đến ai nữa. Hạnh phúc gia đình, thanh bình riêng rẽ.

Anh nói như trong tiểu thuyết. Thời đại này không có chỗ cho gia đình, cá nhân đâu. Anh còn muốn bán cả nhà để vào ở tập thể nữa kìa... Giọng Vy bỗng nghẹn đi, tức tưởi. Hoài nhìn vợ. Hai dòng nước mắt chảy dài trên má Vy, trên khuôn mặt hằn một nỗi đau khổ vô hình nhưng rõ ràng đến làm anh phát sợ. Những lời nói của Vy xuyên suốt tâm can anh như một nhát dao đâm nhức nhối. Anh phản ứng trong im lặng từng lời, từng ý của vợ anh. Anh đâu thiếu lý luận. Anh được trang bị đầy đủ bằng các nghị quyết và cả niềm tin, nhiệt tình cách mạng của chính anh. Thời kỳ quá độ, khó khăn tạm thời, ảnh hưởng của chế độ cũ, tư tưởng công thần và diễn biển hòa bình trong một số cán bộ, đảng viên, những vấn đề của lịch sử, vừa có vừa chưa có chủ nghĩa xã hội, cuộc đấu tranh "ai thắng ai"... Đã bao lần vợ chồng anh tranh luận. Anh đã thuyết phục được nhiều người nhưng không thuyết phục được vợ anh. Mà có thực anh thuyết phục được mọi người không khi anh đứng trên bục giảng trong các phòng họp? Người ta nghe anh phát biểu, thảo luận theo nghị quyết nhưng thực sự người ta nghĩ gì?

Hôm nay anh không muốn tranh luận với Vy vì anh biết sẽ vô ích. Anh muốn ôm lấy vợ, hôn lên khuôn mặt đầy nước mắt của Vy nhưng sao anh lại ngại ngần, sợ mình trở thành lố bịch. Chính trị xen vào tình cảm làm thui chột cả tình cảm chăng? Anh nằm trơ như đá nhìn lên bầu trời đã nhuốm hoàng hôn, nghe tiếng tức tưởi của Vy tràn ngập cả không gian, vang động cả rừng cây, cả tâm hồn anh. Một ý nghĩ kiêu hãnh đã nhiều lần chi phối anh: "Người cộng sản có thể cải tạo cả thế giới, có lý nào không cải tạo được đất nước, gia đình mình?" Giờ phút này, anh vẫn còn tin vào điều đó.

"Mẹ ơi?" Tiếng bé Mộng Chiêu thét lên làm cả hai người choàng tỉnh. Vy và Hoài chạy bổ đến bụi cây nơi bé vừa ngã xuống, không biết rõ gai đâm hay con gì cắn.

Cuộc họp của ban thường vụ huyện đoàn xét kỷ luật đoàn viên đã làm nổ ra cuộc tranh cãi gay gắt giữa Nghi và Hoài. Hoài không phải là ủy viên thường vụ nhưng là ủy viên chấp hành, cán bộ chuyên trách nên tham dự phiên họp tuy không có quyền biểu quyết.

Trong năm trường hợp xét kỷ luật do các cơ sở đoàn đề nghị, có một trường hợp phức tạp mà Hoài biết khá rõ. Ban chấp hành đoàn cơ sở một trường trung cấp chuyên nghiệp biểu quyết khai trừ Hà, phó bí thư đoàn trường vì các lý do khai man lý lịch, quan hệ với kẻ xấu và gây mất đoàn kết nội bộ. Các tội danh mới nghe rất nặng, nhưng thực chất không phải đơn giản như thế. Hà là một thanh niên gốc Thiên Chúa giáo, đã nhạt đạo, có giác ngộ cách mạng tốt, nhiều tài năng, có uy tín với thanh niên nên đã được đoàn trường kết nạp và tín nhiệm làm phó bí thư đoàn trường. Do trung thực và tinh thần đấu tranh mạnh, Hà va chạm với Danh, đảng viên, được bố trí làm bí thư đoàn trường. Danh là bộ đội xuất ngũ, theo học tại trường, ban đầu có tín nhiệm nhưng dần dần do tư tưởng công thần, Danh thoái hóa, tỏ ra chuyên quyền độc đoán, lợi dụng chức quyền để tham ô, lại còn quan hệ bất chính với một số nữ sinh trong trường, bị các cô tố cáo. Trong cuộc họp ban chấp hành đoàn trường, Hà góp ý phê bình Danh lại bị Danh tố cáo ngược. Danh tố cáo Hà khai man lý lịch vì trước giải phóng Hà có tham gia sinh hoạt tổ chức Thanh sinh công của Thiên Chúa giáo và tổ chức Du ca nhưng không ghi trong lý lịch. Hà đã quan hệ chứa chấp một học sinh cũ của trường đang bị nghi là tham gia một tổ chức phản cách mạng. Việc Hà phê bình Danh là ý đồ làm mất uy tín đảng viên và cán bộ đoàn, gây chia rẽ nội bộ. Trước áp lực của Danh, ban chấp hành đoàn trường đã quyết định khai trừ Hà và đề nghị huyện đoàn xét chuẩn y.

Sau khi nghe cán bộ tổ chức đọc văn bản đề nghị của đoàn trường trung cấp chuyên nghiệp, Nghi phân tích thêm:

- Đây là một trường hợp nghiêm trọng cần xử lý nghiêm minh và tuyên truyền rộng rãi để làm gương. Đảng và đoàn rất rộng lượng, không thành kiến với những người có dính líu với chế độ cũ với thanh niên miền Nam nhưng yêu cầu lý lịch phải khai báo rõ ràng, không được giấu giếm tổ chức. Thanh sinh công và Du ca là những tổ chức do địch lập ra, tập họp thanh niên để tuyên truyền chống phá cách mạng. Không khai báo chính là ý đồ chui sâu luồn cao. Anh ta đã leo lên đến phó bí thư đoàn. May mà đoàn cơ sở đã phát hiện được, nếu không anh ta sẽ còn leo lên tới đâu không chừng còn được kết nạp đảng và bố trí các chức vụ quan trọng. Việc quan hệ với kẻ xấu, tình nghi tham gia tổ chức phản cách mạng là một bằng chứng bộc lộ ý đồ xấu. Các đồng chí nhớ rằng ta luôn luôn phải cảnh giác, kẻ địch tuy thất bại nhưng chưa chịu từ bỏ âm mưu thâm độc của chúng, vẫn đánh phá ta bằng mọi cách và nguy hiểm nhất là đánh phá từ bên trong.

Việc anh ta cố tình làm mất uy tín của đảng viên là một thủ đoạn thâm độc, trực tiếp đánh vào uy tín của đảng. Đồng chí Danh, bí thư đoàn trường là một đảng viên kiên cường, đã qua chiến đấu, được đảng bộ cơ sở giao lãnh đạo đoàn trường và đoàn trường hai năm qua là đơn vị lá cờ đầu của toàn huyện. Thành tích đó khẳng định phẩm chất của đồng chí Danh. Thế mà một kẻ xấu đã dựng đứng nhiều chuyện để bôi nhọ đồng chí. Chúng ta kiên quyết bảo vệ đồng chí mình và trừng trị nghiêm khắc kẻ xấu âm mưu phản cách mạng. Tôi đề nghị các đồng chí biểu quyết chuẩn y quyết định khai trừ của đoàn cơ sở.

Vài ủy viên thường vụ vội vã giơ tay biểu quyết nhưng Hoài đã đứng lên xin phát biểu ý kiến:

- Xin các đồng chí cho phép tôi trình bày thêm một vài điều trước khi biểu quyết. Dĩ nhiên quyền quyết định là của tập thể ban thường vụ, nhưng tôi nghĩ tìm hiểu đầy đủ vấn đề trước khi quyết định là điều cần thiết, hơn nữa đây là vấn đề quan trọng liên quan đến sinh mệnh chính trị của một cán bộ đoàn. Tôi không có quan hệ đặc biệt gì với đồng chí Hà, người đang được đưa ra xét kỷ luật, nhưng tôi biết khá rõ trường hợp của anh ta nên tôi thấy có bổn phận phải lên tiếng. Theo chỗ tôi biết, Hà không đến nỗi xấu như kết luận của đoàn cơ sở và ý kiến của đồng chí bí thư huyện đoàn. Những điều gọi là sai phạm của Hà đều có cách hiểu khác, cách nhìn khác.

Trước hết là vấn đề khai man lý lịch. Khai man là khai gian dối, không đúng sư thật. Hà có khai man không? Thanh sinh công là tổ chức thanh niên sinh viên công giáo hoạt động có tính chất tôn giáo và xã hội. Du ca là một tổ chức văn nghệ có tính chất quần chúng hoạt động âm nhạc và cũng có tính chất xã hội. Những tổ chức tương tự của miền Nam trước đây của các tôn giáo, tổ chức xã hội rất nhiều. Dĩ nhiên, những người sáng lập, đứng đầu các tổ chức này có thể có ý đồ chính trị nhưng đại đa số thanh thiếu niên lúc đó tham gia chỉ vì muốn sinh hoạt lập thể, làm công tác xã hội là nhu cầu chính đáng của họ. Ở lứa tuổi của Hà trước giải phóng, tôi tin chắc Hà không có ý thức chính trị gì khi tham gia nhưng tổ chức này. Hà cũng không ghi điều này trong lý lịch là đúng vì lý lịch yêu cầu ghi rõ việc tham gia các tổ chức phản động của các đảng phái và chính quyền cũ nhưng Thanh sinh công và Du ca không phải là loại tổ chức này nên Hà thấy không cần thiết. Vả lại, khi được hỏi, Hà không hề chối bỏ việc tham gia này.

Thứ hai là vấn đề quan hệ với kẻ xấu. Một bạn học cũ ở trường đi xa về thăm, Hà không biết rõ người đó ra sao nhưng là bạn cũ, học sinh cũ của trường nên Hà tiếp và cho ở lại ký túc xá đề thăm trường. Những người khác cũng đã làm như vậy. Anh bạn này cũng chưa làm gì hại đến trường, còn việc phát hiện anh ta là phần tử xấu, tình nghi tham gia tổ chức phản cách mạng nằm ngoài phạm vi trách nhiệm của Hà.

Cuối cùng, việc Hà va chạm với đồng chí Danh, bí thư đoàn trưởng, là một việc rất phức tạp mà dư luận đoàn viên và học sinh của trường đang xôn xao, đề nghị các đồng chí kiểm tra xem xét kỹ. Tôi cho rằng việc xử lý kỷ luật này sẽ có ảnh hưởng lớn, không phải chỉ đối với cá nhân Hà mà còn đối với thanh niên toàn huyện, những thanh niên đã phải sống dưới chế độ cũ nhưng sau giải phóng vẫn hào hứng tham gia cách mạng. Đoàn không thể làm mất niềm tin của họ. Vấn đề còn là...

- Thôi! Đủ rồi.

Nghi không còn đủ kiên nhẫn, cắt ngang lời Hoài. Vậy là đồng chí muốn biện minh cho kẻ xấu chứ gì? Phát biểu như đồng chí là thiếu lập trường, sai quan điểm, hữu khuynh, mất cảnh giác. Tôi yêu cầu đồng chí phải hết sức thận trọng. Ngay đồng chí cũng đang "có vấn đề" đấy.

Hoài và hầu như tất cả mọi người đang dự họp đều ngẩng lên nhìn Nghi sửng sốt, không ngờ buổi họp xét kỷ luật này lại chuyển sang một chiều hướng khác như thế. Rõ ràng Hoài đã không đo lường hết phản ứng của Nghi khi phát biểu ý kiến khác với ý kiến anh ta. Hoài đã quen nói thẳng, phê bình và tự phê bình theo tinh thần của người cộng sản. Hoài thực sự ngạc nhiên vì không khí họp của những người cán bộ đoàn thanh niên cộng sản này.

Nghi nhìn một lượt tất cả mọi người, cái nhìn đe dọa, hằn học làm một số người phải cúi đầu xuống hoặc nhìn đi chỗ khác.

Nghi tiếp tục nói:

- Đáng lý không nên nói ra ở đây nhưng vì đồng chí Hoài phát biểu rất sai quan điểm nên tôi buộc lòng phải nói và phải đấu tranh. Đó cũng là cách xây dựng cho đồng chí Hoài và các đồng chí khác.

Hoài như lặng đi một phút rồi sự căm phẫn bùng nổ trong anh:

- Đó không phải là xây dựng mà chính là sự vu cáo. Tôi "có vấn đề" gì? Đồng chí hãy nói có trách nhiệm và nói đúng nơi đúng lúc. Đừng gieo sự mập mờ, hoài nghi như thế. Tôi sẵn sàng trả chức vụ, trả thẻ đảng nếu tổ chức chứng minh tôi sai phạm. Đồng chí đã hiểu gì về tôi? Tôi có quyền nói lên quan điểm của mình để bảo vệ lẽ phải dù ý kiến của mình khác với ý kiến của đồng chí hay của bất cứ ai chức quyền cao hơn. Đồng chí đã tìm hiểu một cách khách quan nội dung vụ kỷ luật ở đoàn trường chuyên nghiệp chưa hay chỉ nghe báo cáo của đồng chí Danh?

Nghi đứng hẳn dậy trong khi Hoài nói, cặp môi dày thâm của anh ta trề ra, nhúc nhích như muốn phản ứng. Nghi nhún vai một cách khinh thị:

- Đồng chí nên nhớ rằng tôi phụ trách tổ chức và khối trường học chứ không phải đồng chí. Tôi có trách nhiệm và hiểu rõ hơn đồng chí.

- Điều đó chưa chắc.- Hoài cũng nhìn Nghi một cách thách thức - Vấn đề còn tùy thuộc cách nhìn nhận, phương pháp công tác của mỗi người nữa. Không phải cứ phụ trách lãnh vực nào đương nhiên hiểu rõ lãnh vực đó nếu người ta quan liêu và không chịu học hỏi.

Hoài đã nói ra nhận xét của mình về Nghi mà anh rút ra được qua thời gian công tác chung gần đây. Nghi là một cán bộ đoàn có kinh nghiệm, nhưng là kinh nghiệm hành chính quan liêu. Bản thân Nghi cũng đã hết nhiệt tình với công tác đoàn mà chỉ muốn ngồi một chỗ để chỉ huy, chỉ đạo người khác làm mà tìm cách vun vén cá nhân. Trong khi phân công ban chấp hành, Nghi giành lấy công tác tổ chức, khối cơ quan và khối trường học. Bí thư phải kiêm tổ chức, đó là nguyên tắc nhưng cũng là việc thể hiện Nghi không tin ai ngoài anh ta vì phần lớn ủy viên ban chấp hành đều là cán bộ tại chỗ, trừ những người ở các cơ quan khác cơ cấu vào.

Phụ trách khối cơ quan và khối trường học thì khỏi đi cơ sở như khối nông thôn và khối công nghiệp. Chỉ cần ở nhà gọi điện thoại và mời họp. Đặc biệt làm việc với khối cơ quan có nhiều cái lợi trong việc quan hệ mua hàng hóa, duyệt giá nội bộ hàng quý hiếm. Không thế mà Nghi mới về huyện vài tháng, căn phòng của anh ta đã chất đầy hàng hóa, từ phụ tùng xe đạp, xe máy cho đến nồi niêu xoong chảo, chăn màn ly tách, cả giường tủ... chuẩn bị lót ổ, đưa vợ con vào. Sự chuẩn bị là cần thiết nhưng ở đây, phương pháp chuẩn bị thiếu chính đáng, bao hàm một đầu óc cá nhân, tư hữu trái với tinh thần cộng sản và tình hình nhiệm vụ mà Nghi đang hô hào.

Hoài thấy rõ những nghi kỵ và đề phòng của Nghi đối với Hoài. Hoài nguyên là giáo viên, trước đã làm tuyên huấn của đoàn nhưng không được phân công phụ trách tuyên huấn và khối trường học mà lại theo dõi khối nông thôn và thanh niên xung kích.

Nhận xét của Hoài cũng đã làm Nghi bùng nổ. Nghi quát lên:

- Tôi cấm đồng chí không được phát ngôn bừa bãi. Ai quan liêu và không chịu học hỏi? Đừng tự cho mình là trí thức. Loại trí thức tiểu tư sản như đồng chí là thứ luôn luôn giao động và rất dễ ngả về phía bọn phản cách mạng. Đồng chí hãy coi chừng. Cách mạng không tha thứ cho bọn phản động dù chúng núp dưới bất cứ danh nghĩa nào.

Nghi ngừng một chút rồi lại nhìn mọi người:

- Thôi, ta họp tiếp. Đây là cuộc họp của ban thường vụ. Đồng chí Hoài có quyền phát biểu nhưng không có quyền biểu quyết.

Cuộc xung đột bất ngờ giữa Nghi và Hoài làm mọi người sửng sốt. Chưa ai kịp có phản ứng gì. Hoài cảm thấy đã hết chịu đựng nỗi. Nếu còn ngồi lại, anh sẽ trút ra những lời tàn tệ, kể cả một bạt tai tóe lửa vào bộ mặt quan liêu và độc đoán kia.

- Tôi không có quyền hạn gì. Tôi xin miễn họp.

Hoài nói không nhìn ai và bước nhanh ra khỏi phòng.

Tối nay, Quân ở lại trực cơ quan huyện đoàn. Việc trực đêm cơ quan dù có lúc lơ là, nhưng vẫn được duy trì vì đây là nghị quyết chung của huyện. Thỉnh thoảng khi có chỉ thị của cấp trên hay có tình hình xáo trộn gì đó tại địa phương, cơ quan lại họp hành kiểm điểm, củng cố việc bảo vệ cơ quan một thời gian ngắn, sau đó lại lơi lỏng. Quân thích những buổi trực đêm vì có dịp được một mình trong cơ quan im vắng để đọc sách và suy nghĩ. Cơ quan huyện đoàn là một khu vực rộng có vườn cây và sân chơi thích hợp với hoạt động thanh thiếu niên. Trước sân, một cây ngọc lan cổ thụ tỏa bóng và đêm đêm ngát hương cả một vùng.

Hương ngọc lan quen thuộc đối với Quân đã trở thành một cái gì mới mẻ và nhớ nhung kề từ lúc Quân hôn Nga và đưa Nga về trong đêm khuya trong đại hội huyện đoàn mấy tháng trước. Từ đó đến nay, Nga đã đến với anh mấy lần, cùng trong đêm và chuyện trò với anh dưới gốc ngọc lan thoảng hương này. Hương ngọc lan đã trở thành mùi hương riêng của Nga, kể cả lúc Nga không cài đóa hoa nào lên tóc. Hoa ngọc lan nhỏ bé, trắng muốt và dịu dàng xiết bao. Bàn tay Nga với những ngón thuôn dài thanh mảnh cũng thế. Có cái gì rất gần gũi, trộn lẫn giữa đóa hoa, mùi hương, những ngón tay và sự ngây thơ trong trắng trong tình yêu của Nga. Những lần gặp sau này Nga không cho anh hôn nữa mà chỉ cho phép anh cầm mân mê những ngón tay mềm mại của cô. Nhiều lúc anh không cưỡng được sự cuồng nhiệt của mình, ôm ghì lấy cô để cưỡng bức một nụ hôn, nhưng cô đã cương quyết kháng cự lại và làm mặt giận nên anh đành chịu thua. Có cái gì lạ lùng bí hiểm trong tâm hồn cô gái này. Một sự thánh thiện mang màu sắc tôn giáo và sự trinh bạch vô tội làm anh không dám thô bạo hơn.

Đêm nay Nga lại hẹn đến chơi với Quân. Anh ra sân ngồi trước bậc thềm tơ tưởng về cô như mọi lần mong đợi, nhưng đêm nay những ý nghĩ khác lại xen lẫn ám ảnh làm anh nghĩ về cô không được trọn vẹn. Cuộc họp xét kỷ luật của ban thường vụ huyện đoàn buổi sáng với sự va chạm giữa Nghi và Hoài đã tác động đến anh rất mạnh. Anh là học trò và là cơ sở của Hoài từ trước giải phóng. Trong mắt anh, Hoài vẫn là một thày giáo trẻ trung với những bài giảng tài hoa, nhiệt tình đã khơi dậy lòng tự hào dân tộc và đốt lửa đấu tranh cho cả một thế hệ trẻ tuổi ở ngôi trường tỉnh lẻ này. Con người ngang nhiên công kích chế độ Mỹ ngụy và bí mật hoạt động cách mạng, những hoạt động mà sau giải phóng Quân mới hiểu rõ hơn, đã làm Quân và nhiều bạn bè ngưỡng mộ. Con người trong sáng, hiến mình cho đấu tranh cách mạng đó ngày hôm nay bị coi là "có vấn đề!". Vấn đề gì? Mấy ngày trước Nghi đã gọi anh lên để hỏi về thời kỳ hoạt động của Hoài trước giải phóng. Sau khi hỏi han cặn kẽ, Nghi đã nói với anh một ý lạ lùng đã làm anh không ngớt suy nghĩ:

- Việc hoạt động trong lòng địch hết sức phức tạp. Cậu là cơ sở của Hoài nhưng lúc đó cậu vẫn còn trẻ lắm. Sau giải phóng cậu mới thực sự là thanh niên của cách mạng. Tương lai của cậu rất dài và chắc sẽ rất rực rỡ. Cậu là nòng cốt của cách mạng nên bất cứ vấn đề gì cậu cũng phải báo cáo với tôi. Tôi sẽ giúp đỡ và đào tạo cậu thành cán bộ nòng cốt, chủ chốt của huyện sau này.

Báo cáo vấn đề gì? Rõ ràng Nghi ám chỉ những việc liên quan đến Hoài từ trước đến nay. Ấn tượng mạnh mẽ nhất về Hoài đối với Quân vẫn là hình ảnh Hoài đương đầu với quân cảnh năm nào.

Lần đó, Hoài tập họp một số học sinh cốt cán đến bồi dưỡng về quan điểm cách mạng dưới hình thức trao đổi chuẩn bị thuyết trình môn văn trong trường. Ngoài những sách báo tiến bộ ở miền Nam, thỉnh thoảng Hoài còn giới thiệu cho nhóm học sinh cốt cán của mình một số sách báo của miền Bắc mà Hoài nói là do bạn bè ở nước ngoài gởi về, thực ra là do một đường dây từ Sài Gòn chuyển lên. Lần đó, Hoài đang giới thiệu cuốn "Lịch sử Việt nam" của nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội, thì một nhóm quân cảnh nhảy qua hàng rào xông vào. Không rõ đây là một cuộc vây ráp bắt quân dịch tình cờ ở khu vực này hay là một hành dộng nhắm vào Hoài, lúc đó đã bắt đầu bị nghi ngờ là hoạt động cho cách mạng. Trước tình huống bất ngờ, Hoài bình tĩnh lật những tranh sách có in ảnh chủ tịch Hồ Chí Minh nhét vào trong tờ bìa bao rồi đứng dậy đón đám quân cảnh. Trả lời những câu hỏi cộc cằn của họ, Hoài bình tỉnh giải thích việc thầy trò chuẩn bị thuyết trình như thế nào, lật cả mấy cuốn sách trong đó có cuốn "Lịch sử Việt nam" cho bọn họ xem, cuốn sách đã được bao bằng một bìa khác, ghi tên một nhà xuất bản ở miền Nam. Đám quân cảnh chỉ liếc qua rồi hỏi giấy tờ từng người. Có hai học sinh không mang theo giấy tờ bị bắt đi dù Hoài đã đứng ra bảo lãnh và giằng co với họ. Tuy nhiên chỉ vài giờ sau họ phải thả vì Hoài đã cho các bạn khác về nhà các em kia lấy giấy tờ đến chứng minh.

Lần đó Quân và các bạn có mặt thực sự hoảng sợ đến muốn đứng tim. Chính thái độ điềm tĩnh, vững vàng của Hoài đã trấn an mọi người và giúp thoát ra khỏi mẻ lưới trong đường tơ kẽ tóc. Đám quân cảnh không có lý do gì để lục vấn nữa bèn rút lui. Hoạt động trong lòng các đô thị miền Nam không gian khổ và trực tiếp chịu bom đạn như trên rừng nhưng căng thẳng từng giờ từng phút. Thiếu bản lĩnh, thiếu khôn ngoan và ý chí, chỉ sơ hở một tí là sập bẫy ngay. Xóm Hoài ở có nhiều nhà của cảnh sát, mật vụ, an ninh quân đội nhưng Hoài ngụy trang rất khéo để hoạt động dưới bề ngoài một thầy giáo hiền lành. Quân phải báo cáo với Nghi vấn đề gì để chứng minh cho việc "có vấn đề" của Hoài mới được tung ra gần đây? Quân thấy không có cơ sở nào cả. Nghi còn đề cập cả việc quan hệ giữa Quân với Nga mà Nghi cũng đã biết. Nghi nói rõ Nga là tín đồ Thiên Chúa giáo nên khó có thể tiến đến hôn nhân với Quân nếu Quân muốn tiến xa trên con đường cách mạng, và mối quan hệ yêu đương bình thường cũng cần phải cảnh giác. Quan hệ với đối tượng như thế không có lợi và còn có thể bị lợi dụng. Tình yêu của Quân đối với Nga chỉ là tình cảm nồng nhiệt tự nhiên của tuổi trẻ, Quân chưa hề suy nghĩ gì đến chuyện xa xôi, lâu dài nhưng ý kiến của Nghi đã khuấy động lên một cái gì gờn gợn, vẩn đục.

Tiếng động bên ngoài và bóng Nga đang hé cổng đi vào làm Quân sực tỉnh quên bẵng mọi chuyện, chạy vội ra đón cô.

- Em phải nói dối mẹ là đi sinh hoạt ở huyện và năn nỉ mãi mẹ mới cho đi đó.

Nga nói trong hơi thở gấp gáp và né tránh vòng tay của Quân. Quân đưa Nga vào phòng làm việc của anh để lấy nước cho cô uống. Cô phải đi bộ ba cây số để đến đây. Đêm nay cô mặc một bộ đồ bà ba giản dị màu nâu càng làm nổi bật khuôn mặt tươi mát và chiếc cổ thon trắng trẻo mịn màng của cô. Mái tóc dài óng ánh của cô đã được thắt lại thành hai con rết đong đưa hai bên má làm cô có một vẻ trẻ thơ đặc biệt. Đôi mắt to, hơi xếch, lòng đen lúc nào cùng lấp loáng ánh nước trong lúc chuyện trò làm khuôn mặt cô thêm sinh động. Hai người nói đủ chuyện như mọi lần nhưng đêm nay Quân đã có một tà ý đối với cô. Anh làm bộ ra ngoài để đi khóa cổng vào cơ quan và đóng cửa phòng, tìm cách dụ cô vào phòng trong, nơi có chiếc giường anh ngủ để trực đêm. Nga ngần ngại một chút rồi cũng theo anh vào. Hai người ngồi trên chiếc giường hẹp, Quân cho Nga xem một tấm hình chụp cho cô trong lần sinh hoạt thanh niên của huyện tháng trước mà cô có tham dự.

Trong lúc Nga hớn hở xem ảnh, anh choàng tay qua lưng và áp má anh vào má cô để cùng xem.

Đêm đó, Nga ở lại với anh đến một giờ sáng. Sau bao nhiêu nài nỉ, giận dỗi, chống cự, Quân đã làm cô khỏa thân hoàn toàn cùng với anh trên chiếc giường nhỏ. Lần đầu tiên anh được gần cô không còn một chút ngăn cách. Với chút hiểu biết về tình dục, anh đã làm thân thể thanh mảnh mềm mại của cô hừng hực như một ngọn lửa. Cô quằn quại trong tay anh, vừa sợ hãi vừa náo nức. Má cô cũng nóng bừng và môi cô mím chặt, hơi thở cô hổn hển. Những chiếc hôn dài không dứt và những bàn tay bấu víu cuồng nhiệt làm cả hai người như trộn lộn vào nhau, tan biến rồi lại hiện ra, đê mê ngây ngất. Chưa bao giờ anh được sống trong cảm giác sục sôi và bay bổng như thế. Anh tỉnh và mê. Anh không còn cả trí nhớ. Chỉ có thân xác anh điên cuồng rung chuyển. Nhưng đúng lúc anh lên tới đỉnh cao, muốn làm hành động sau cùng với cô gái trong khi gần gũi thân xác, anh bỗng khựng lại trong một giây. "Phải cảnh giác trong mọi quan hệ với Nga. Quan hệ với đối tượng như thế không có lợi gì và còn có thể bị lợi dụng". Câu nói của Nghi bỗng vang lên trong đầu anh và cả khuôn mặt với đôi môi dày mím lại, đôi mắt soi mói của Nghi hiện ra nhìn anh chằm chằm. Anh tỉnh giấc điên rồ một cách đột ngột, nghiêng người xuống và gục đầu vào ngực Nga. Nga đang đờ đẫn trong cơn mê đắm bỗng sực tỉnh, cô đẩy anh ra và nằm co người lại khóc tấm tức.

Cơn cuồng nhiệt qua đi một cách bất ngờ, như cơn gió mạnh đột ngột ngừng thổi. Quân bỗng cảm thấy sợ hãi. Anh giúp Nga mặc quần áo và đưa cô về. Cô khóc lặng lẽ khi ngồi sau xe đạp áp má vào lưng anh như mọi lần. Anh cũng không nói được gì với cô trên suốt chặng đường khuya đưa cô về nhà. Trở lại cơ quan, Quân thao thức không ngủ được. Sự việc với Nga vừa qua làm anh choáng váng. Có lúc anh hối tiếc vì đã dừng lại ở đỉnh cao lạ lùng mà anh đã mơ ước và trèo lên đến đứt hơi nhưng rồi lại buông tay rơi xuống ở phút sau cùng. Phải chi không có câu nói và đôi mắt quái quỷ kia xuất hiện. Có lúc anh thấy mình may mắn và đã dừng lại đúng lúc. Anh đã được cứu thoát khỏi một sự điên rồ mà sau đó chắc chắn sẽ có bao nhiêu hệ lụy, cả trong mối quan hệ với Nga, cả tương lai chính trị của anh. Có lúc anh phẫn nộ vì cái thứ chính trị quỷ quái đã xen lẫn vào cuộc sống riêng tư tình cảm của anh một cách thô bạo, cả trong cơn điên cuồng thiêng liêng và riêng tư nhất mà đáng lý không ai được xen vào. Cả Chúa, cả Phật và cả đảng, cả đoàn. Suốt đêm về sáng, anh vật và như lên cơn sốt.

Hầu như mỗi buổi sáng Hoài đi làm đều gặp ba bố con ông già kéo xe đi ngược chiều. Nơi gặp nhau thường cùng đúng vào giữa con dốc. Sự gặp gỡ và hình ảnh của ba bố con gây ấn tượng mạnh và ám ảnh Hoài cho mãi đến rất lâu sau này. Hoài không biết rõ nhưng cứ nghi là ba bố con, tuy ông bố có hơi già so với hai đứa con còn quá bé. Ông khoảng trên dưới sáu mươi, tóc râu đã điểm bạc. Ông để ria mép và râu cằm thành chòm không dài lắm. Tóc, râu đều cứng, trông như những sợi thép. Chiếc đầu vuông, khuôn mặt rám nắng, hơi nhăn nheo và râu tóc cứng làm khuôn mặt như được tạc bằng đá, nhất là khi ông đăm đăm nhìn về phía trước. Bộ quần áo lính cũ kỹ, bạc màu, vá vài chỗ không hề thay đổi. Trên đường đi, ông vẫn thường nhìn thẳng, không ngoảnh đầu qua lại, không chú ý người đi ngược chiều. Hoài tưởng chừng như ông chỉ nhìn về tương lai hay quá khứ, không sống trong hiện tại. Hai đứa con, đứa lớn khoảng mười tuổi, đứa bé khoảng năm tuổi. Đứa lớn mặt cũng đăm đăm như bố, luôn mặc chiếc áo sơ- mi xanh bạc phếch và chiếc quần đùi đen, đầu đội mũ đen rộng vành. Đứa bé áo quần có khi thay đổi nhưng lúc nào cũng nhem nhuốc. Hiếm khi Hoài thấy nụ cười trẻ thơ trên môi bé.

Ba bố con đều đi chân không. Có lẽ giầy dép không chịu nổi những chuyến đi xa hằng ngày của họ và họ không đủ tiền mua sắm thay đồi. Chiếc xe của họ là một chiếc xe cải tiến cũ kỹ, bánh bằng gỗ có đóng một lớp đệm cao su lấy từ vỏ xe hơi cắt ra. Giữa hai càng xe có buộc một sợi dây da lớn để khi cần, người cầm càng quàng vào cổ tăng thêm sức kéo. Thường ông bố cầm càng, đứa con lớn đẩy phía sau và đứa bé chạy lon ton theo sau. Cũng có khi đứa con lớn được thay bố và đứa bé được cho ngồi lên xe, kể cả khi lên dốc.

Họ đi từ sáng sớm và về lúc năm, sáu giờ chiều, có khi tối mịt. Họ lấy củi trong rừng và theo chỗ Hoài biết nơi gần nhất cũng xa khoảng mười cây số. Nhiều bữa, củi chất đầy xe, thường là củi cành ngọn đã được chặt dài gần bằng nhau, buộc lại thành bó, nhưng có khi chỉ là mấy gốc cây sần sùi. Củi càng ngày càng hiếm và họ phải đi xa hơn. Họ đã làm việc như thế gần hai năm nay, hầu như chưa nghỉ một ngày nào.

Ông già này là ai, nhiều khi Hoài tự hỏi. Một sĩ quan hay lính ngụy cũ? Một người lao động bình thường không có đất và công ăn việc làm? Sau giải phóng hầu như mọi người đều bị cuốn hút vào các tập đoàn, tập thể, tổ hợp, không ai làm ăn riêng lẻ hay tự do. Rõ ràng ông già này không vào tập thể và đã quyết tâm lựa chọn một công việc hoàn toàn tự do. Đôi chân, cánh tay, nắng lửa, mưa gió và củi rừng. Ông không lệ thuộc vào ai cả. Phải chăng đây là một thái độ chống đối, một cuộc chiến đấu tuyệt vọng không thấy tương lai. Chủ nghĩa xã hội mà đảng và các cán bộ trong đó có anh hô hào sẽ mang lại gì cho con người này. Mỗi tháng ông lại già thêm, khắc khổ hơn, hai đứa con có lớn thêm nhưng mệt mỏi và rách rưới hơn. Hoài thấy đau nhói trong lòng mỗi khi gặp ba bố con trên đường. Đôi lúc Hoài muốn đứng lại chuyện trò thăm hỏi nhưng lại tự thầm xấu hổ. Vả lại, ác nghiệt thay, nơi gặp nhau tình cờ vẫn là giữa con dốc, khi ba bố con gò lưng kéo, đẩy, mặt cúi xuống đường. Có lúc thoáng thấy chiếc xe cuối dốc, Hoài muốn đứng lại trên đầu dốc, đợi ba bó con lên hết dốc nghỉ ngơi sẽ tới chuyện trò. Hoài đã đợi nhưng khi ba bố con tới đầu dốc anh lại bỏ đi. Đôi mắt ông già nhìn anh một cách lạnh nhạt, hình như có chút khinh miệt và chối bỏ. Hoài không dám bắt chuyện. Một mặc cảm tội lỗi lạ lùng xâm chiếm anh. Anh đã hiến dâng và đấu tranh hết mình cho sự thắng lợi của chủ nghĩa xã hội, nhưng đến bao giờ chủ nghĩa xã hội mới thắng lợi? Thời kỳ quá độ khó khăn tạm thời sẽ kéo dài bao lâu? Ông già này có còn sống đến lúc chủ nghĩa xã hội toàn thắng theo mơ ước của anh không?

Một lần khác, trên con đường này, khi đi ngang qua một nhóm người đi ngược chiều, chợt Hoài nghe vang lên câu nói: "Các-táp nặng xách đến lệch cả vai". Anh nhìn lại nhưng họ đã đi qua, chỉ thấy sau lưng chứ không nhìn rõ mặt năm, sáu người vác cuốc, rựa đi làm. Họ nói về anh chăng? Họ biết anh và mỉa mai? Anh trước đây dạy học và là người tại chỗ nên được nhiều người ở đây biết, nhất là sau giải phóng anh làm cán bộ và đi nói chuyện nhiều nơi với dân. Có phải họ mỉa mai anh là thứ quan liêu, giấy tờ? Anh có thói quen bỏ tất cả tài liệu thường dùng vào trong cặp và đi đâu cũng mang theo để tiện dùng. Chiếc cặp và mớ tài liệu này phải chăng dưới mắt người dân chủ là một thứ quan liêu xa rời thực tế cuộc sống? Và anh đang bị kéo trĩu nặng bởi những chủ trương và ngôn từ sáo rỗng không có thực chất?

Không! Hoài không nghĩ như thế. Anh vẫn tin tưởng dù có khó khăn, chủ nghĩa xã hội vẫn thắng lợi và anh sẽ là người góp sức nhiệt tình cho cuộc đấu tranh này. Anh sẵn sàng chấp nhận thiệt thòi, bị hiểu lầm, thậm chí hy sinh trong một thời gian để lý tưởng này được thực hiện. Thời gian này chắc sẽ không quá lâu. Hoài đã khẳng định những điều này sau khi họp ở cơ quan huyện ủy trở về. Cuộc họp về phát động quần chúng xây dựng toàn diện ở vùng tôn giáo mà anh được cử vào làm thành viên của đội công tác.

Cuộc họp ở huyện ủy đã gần như trong một lúc xóa tan mọi thắc mắc, mặc cảm của Hoài đối với bí thư huyện ủy, bí thư huyện đoàn cũng như hoàn cảnh khó khăn của riêng anh. Anh là một người cộng sản và dù ở cương vị nào anh cùng phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về tình hình của đất nước, nhất là ở địa phương này. Anh sẽ đòi hỏi ở ai và đổ lỗi cho ai? Anh thắc mắc về số phận cá nhân để làm gì? Có phải hàng triệu người đã ngã xuống, trong đó có đảng viên cộng sản và nhân dân, cho cuộc chiến thắng hôm nay, họ có đòi hỏi và thắc mắc gì đâu? Đóng góp của anh vào cái chung còn quá bé nhỏ. Mà bây giờ tình hình còn khó khăn lắm, đặc biệt là ở địa phương này.

Huyện có hơn 90 phần trăm là đồng bào theo các tôn giáo. Sau hai năm phát động và xây dựng, tình hình chung của huyện chưa phấn khởi lắm. Trong cuộc họp chỉ có đảng viên này, lần đầu tiên bí thư huyện ủy xác nhận một đánh giá tình hình có tính thực chất làm mọi người lo lắng.

"Trừ thị trấn huyện lỵ và một vài xã có cơ sở cũ trước giải phóng, các xã còn lại, nhất là các xã tôn giáo, ta vẫn chưa thực sự nắm được chính quyền, có thể nói chính quyền vẫn còn là của địch, dù ở đó vẫn có chi bộ đảng, có đoàn thanh niên và các tổ chức cách mạng khác. Tại sao thế? Đảng viên, người thực sự của ta vẫn chỉ là người của trên đưa xuống, không có cốt cán tại chỗ. Người trong bộ máy của ủy ban, hợp tác xã đoàn thể đều là người tại chỗ chưa thể tin cậy. Ngụy quân, ngụy quyền cũ, các chức sắc tôn giáo hoặc bà con gần xa của họ nằm đầy trong các bộ máy mà ta không sao gạt ra hay nắm chắc được. Một chủ trương trên đưa xuống, nghị quyết mật của chi bộ chỉ ngày hôm sau là các nhà thờ đã biết và có chủ trương đối phó.

Ngay các đảng viên cùng bị chi phối, mua chuộc, thậm chí mất tác dụng. Gia đình bị khống chế gây sức ép với đảng viên, nhất là những đảng viên gốc đạo. Có đảng viên gốc Thiên Chúa giáo vẫn bí mật đi nhà thờ và xưng tội với linh mục. Chưa kể các tổ chức phản động chính thức hoạt động đã bị ta phá tan hoặc đang manh nha. Tại ba xã Thiên Chúa giáo, một tổ chức "phục quốc" phản cách mạng đã thành lập một bộ khung từ sư đoàn cho đến đại đội, có cả hệ thống hành chính kèm theo. Có đảng viên nói đùa bọn này chỉ là "tướng không quân" nhưng hãy coi chừng, khi tình huống xảy ra, bọn chúng và các linh mục hô lên, sẽ có bao nhiêu người cầm súng, lính trong dân chứ không phải ở đâu cả. Nhiều linh mục cũng đã trực tiếp hoặc gián tiếp dính líu vào các tổ chức này. Tại một xã Thiên Chúa giáo, mới đây một bí thư chi bộ và một xã đội trưởng đã bị bắn trọng thương. Đó là chưa nói đến vùng dân tộc mà bọn phản động Fulro cũng đã xây dựng bộ máy chính quyền của chúng khắp buôn xã. Vậy thì chính quyền này của ta hay của địch, hay là chính quyền hai mặt?"

Tình hình và sự đánh giá này chưa bao giờ được nói ra đầy đủ trong các cuộc họp, kể cả họp huyện ủy. Bí thư huyện ủy có vẻ lo lắng thật sự, khuôn mặt ông đăm chiêu khi nghe các ngành báo cáo bổ xung. Ông liên tục nhấc kính lên và bỏ xuống, ghi vào sồ tay vắn tắt những ý mới nảy ra hoặc các chi tiết đáng chú ý trong các báo cáo.

Trưởng công an huyện, người to lớn, giọng miền Trung trọ trẹ nhưng nội dung phát biểu rõ ràng, chi tiết chính xác làm mọi người hết sức chú ý, nhất là khi ông đi sâu vào các vấn đề cơ mật:

- Phương châm của bọn phản động trong Thiên Chúa giáo hiện nay là "Thà mất một nhà thờ còn hơn mất một linh hồn cho cộng sản " Do đó chúng ra sức củng cố niềm tin tôn giáo, tuyên truyền phá hoại chính sách của ta. Các em đội viên thiếu niên tiền phong trên đường đi học và về nhà không dám đeo khăn quàng vì sợ bị trêu chọc, thậm chí dọa đánh. Đã có trường hợp mấy em bị đánh.

Hình thức đọc kinh liên gia, tức là nhiều nhà tập trung lại một nhà đọc kinh buổi tối, trước đây đã bỏ, nay lại khôi phục. Đây là một hình thức tập hợp hết sức nguy hiểm mà ta không sao cài người vào được để nắm nội dung. Các hình thức hội đoàn tôn giáo khác đã bị giải thể đang có dấu hiệu được tổ chức lại. Trong các buổi rao giảng, các linh mục bắt đầu nói đến tình hình cụ thể của địa phương, đặc biệt là đã phá chính sách hợp tác hóa nông nghiệp. Bộ máy hội đồng giáo xứ, các trương trùm ta không thừa nhận nhưng vẫn lén lút hoạt động để nắm chặt tín đồ. Có bằng chứng cho thấy những hoạt động của các giáo xứ đều được chỉ đạo từ trên xuống hết sức nhanh chóng và đồng bộ. Có thể nói rằng việc nắm quần chúng, ta chưa bằng họ, nếu không nói là thua xa. Cốt cán của ta quá ít, nhiều nơi là cơ sở trắng. Một số cốt cán là người tôn giáo, tuy có giác ngộ nhưng bị khổng chế nên không dám hoạt động. Đã có người bị đánh lén khi đi họp về khuya.

Sắp tới chúng tôi đề xuất phải có tổ chức chi bộ và nhóm trung kiên mật, như thời kỳ còn trong vùng địch, nếu không, cốt cán của ta sẽ không dám hoạt động hoặc sẽ bị vô hiệu hóa, bị thanh toán.

Bí thư chi bộ xã X, một xã Thiên Chúa giáo toàn tòng, nói về tình hình quần chúng của xã mình:

- Tôi cho rằng, đúng như quan điểm của đảng, quần chúng cơ bản của ta là rất tốt, rất cách mạng, kể cả quần chúng vùng tôn giáo. Họ cũng bị áp bức, bóc lột, thậm chí còn nặng nề hơn ở nơi khác vì còn bị niềm tin tôn giáo ràng buộc, bộ máy giáo hội chi phổi. Vấn đề là chúng ta phải thực sự chứng tỏ sự tốt đẹp của các chính sách, của chế độ ta. Mới đây, trong một cuộc họp, một ông già đã nói: "Tôi đã sống qua ba chế độ, tôi chưa thấy chế độ nào lo cho dân từ cái lớn cho đến cái ăn, cái mặc, thậm chí nơi đi tiêu, đi tiểu, vấn đề sinh đẻ như chế độ ta".

Tôi tin đó là lời phát biểu thực lòng. Nhưng niềm tin đó sẽ đổ vỡ ngay nếu ta chỉ hô hào suông mà không làm đúng. Tôi đề nghị huyện ủy chỉ đạo các ngành thực sự quan tâm đến vùng tôn giáo, nhất là cung ứng đầy đủ lương thực, hàng hóa, vật tư nông nghiệp theo chính sách, các đoàn thể tăng cường đi cơ sở để xây dựng đoàn thể tại chỗ. Cán bộ được phân công đi xây dựng vùng Thiên Chúa giáo phải là người có trình độ, có nhiệt tình và hiểu biết về tôn giáo.

Một cán bộ khác, trưởng phòng tài chính, đã phát biểu một quan điểm hoàn toàn ngược lại với chính sách tôn giáo:

- Tôi không nghiên cứu kỹ chính sách tôn giáo của đảng, nhưng về tâm tư mà nói, tôi thấy có điều không ổn và không nhất trí. Tại sao lại ưu đãi, trọng vọng bọn cha cố khi bọn chúng là đối tượng của chúng ta. Uỷ ban mặt trận mở hội nghị cho tầng lớp trên trong tôn giáo yêu cầu tài chính phải chi theo chế độ đặc biệt, gấp đôi tiêu chuẩn họp cán bộ. Bọn chúng là những tên cầm đầu chống phá ta, việc gì phải ưu đãi chúng? Tên nào lôi thôi, có bằng chứng, cứ bắt nhốt là xong. Ngoài mồm chúng vẫn nói ủng hộ cách mạng nhưng thực chất, chúng coi ta là kẻ thù. Chính chúng đã tuyên bố "Tôn giáo và cộng sản không đội trời chung" kia mà. Đồng chí nào đó cũng mới phát biểu nói rằng hiện nay chúng tuyên truyền tôn giáo và cộng sản là hai con đường song song không bao giờ gặp nhau. Cả quần chúng theo tôn giáo cũng vậy. Có phải năm 54 họ bỏ miền Bắc chạy vào nam theo Chúa? Sao bây giờ họ không chạy theo Chúa sang Mỹ luôn đi?

Tôi cho là phải lo cho các xã căn cứ, các xã có cơ sở cách mạng trước đã. Chính họ trong kháng chiến đã hy sinh đóng góp cho cách mạng nhiều hơn cả, bây giờ họ cũng rất khó khăn và là chỗ dựa của cách mạng. Nói thật, đối với các xã Thiên Chúa giáo tôi vẫn có mặc cảm. Các xã này chính là vòng đai bảo vệ thị xã vững chắc nhất của địch trước đây. Bao nhiêu đồng chí của ta đã phơi xác khi đột nhập vào các xã này. Chính tôi cũng đã suýt bỏ mạng ở xã X. Vậy mà bây giờ phải ưu tiên cho họ là sao? Chính sách gì thì chính sách nhưng thâm tâm tôi không tán đồng đâu. Nói thật với các đồng chí thế.

Sau ý kiến này, người ta bắt đầu tranh luận về chính sách tôn giáo. Thực ra, trừ một vài cán bộ có trách nhiệm nghiên cứu, nắm tương đồi vững vấn đề, còn lại rất lơ mơ. Tại sao quần chúng nghèo khổ vùng tôn giáo cũng là quần chúng cơ bản của đảng ưu đãi tầng lớp trên trong tôn giáo không phải vì chính họ mà là vì quần chúng. Các địa phương vùng tôn giáo chính là mắt xích yếu nhất trong thế trận cách mạng nên cần phải hết sức chú ý. Tại sao phải dựa vào quần chúng tín đồ, tranh thủ tầng lớp trên và đấu tranh chống bọn phản cách mạng đội lốt tôn giáo?

Hoài là người tại chỗ, trước đây anh quen biết nhiều linh mục, sư sãi cũng như giáo dân và quan hệ với họ bình thường. Bây giờ, sau giải phóng, vấn đề tôn giáo bỗng nổi cộm lên như một vấn đề chính trị xã hội hết sức phức tạp. Đây là một thực tế của lịch sử. Cả về phía những người cộng sản lẫn tín đồ tôn giáo đều có mặc cảm đối với nhau, không dễ gì trong một sớm một chiều có thể xóa bỏ được. Do đó, công tác phát động quần chúng vùng tôn giáo là điều hoàn toàn không dễ dàng. Hoài chợt nhớ tới một câu tổng kết về các trường hợp thất bại trong khi phát động xây dựng vùng tôn giáo ở miền Bắc trước đây mà anh được nghe trong một lớp tập huấn về công tác tôn giáo vận: "Chân ta đến với họ mà lòng ta không đến". Hoài đã phát biểu về điều này trong cuộc họp và thực sự âu lo không biết có bao nhiêu cán bộ, đảng viên cộng sản hiểu thấu thực chất của vấn đề. Những người có quan điểm như ông trưởng phòng tài chánh, tuy là quan điểm riêng nhưng không phải là không có người đồng tình, sẽ là sự cản trở không nhỏ cho việc xóa bỏ hận thù, xây dựng đoàn kết thực sự trong nội bộ dân tộc. ở vị trí của mình, Hoài thực sự có sứ mạng riêng trong việc đóng góp vào sự hòa hợp chung đề vượt qua khó khăn trong lúc này.

Hoài thức gíấc sau một lúc ngủ thiếp đi. Việc gần gũi vợ chồng đã đưa anh vào cơn mê thiếp mệt mỏi dịu dàng. Anh đã chìm lịm dần lúc nào không biết. Mấy năm gần đây, việc gần gũi vợ chồng của anh có thưa đi do những lo nghĩ, mệt mỏi của cả anh lẫn Vy. Đêm nay, thân thể thanh mảnh nóng ấm của Vy và sự hòa hợp tuyệt vời của thân xác đã giúp anh tìm lại thứ hạnh phúc-khoái cảm của đời sống vợ chồng. Điều này không phải thường xuyên và dễ có được. Có khi chỉ là thói quen và anh tỉnh táo theo dõi những động tác lặp lại nhiều lần của chính mình. Có khi là sự vào vập khá thô bạo của đam mê hoàn toàn thân xác đã được đốt nóng ngùn ngụt. Có khi là sự rã rời. Có khi cả niềm chán ngán.

Anh hoàn toàn hiểu rằng đây là một nghệ thuật phức tạp mà để đạt đến giây phút cực đỉnh tùy thuộc nhiều yếu tố. Sự chuẩn bị tinh thần, tình cảm và xúc cảm với những độ dài thích hợp. Những ve vuốt có thể là thói quen nhưng đã được thăng hoa trong sắc màu hoàn toàn mới mẻ. Sự hiểu biết lẫn nhau, chiều chuộng nhau đến từng cơn run, từng hơi thở hồn hển, từng quằn quại châu thân, từng vùng cảm giác. Sâu xa hơn là lòng yêu thương vô bờ bao hàm cả ý muốn hiến dâng và chiếm hữu, cả cho và nhận, cả hòa tan trong nhau vào nhất thể tuyệt đối. Ở đỉnh điểm hình như là sự giãy giụa điên cuồng đến mất trí, trước đỉnh cao choáng ngợp, trước hư vô hay bên bờ vực tử sinh. Cám ơn tạo hóa đã cho con người những giây phút như thế.

Hoài tỉnh giấc cũng nhẹ nhàng như đi vào cơn mơ. Đó là sự lướt trôi im qua các vùng không biên giới. Anh nhìn sang bên, Vy vẫn yên ngủ gối đầu lên tay anh, tay quàng chặt người anh một cách tha thiết và tin cậy. Trong yêu thương, Vy như một con mèo nhỏ mềm mại muốn rúc vào lòng anh để tìm sự ấm áp và che chở.

Khuôn mặt Vy nhỏ nhắn trắng mờ mờ giữa những lọn tóc đen nhánh xòa dài rối loạn. Hàng mi dài khép nhẹ thành một vệt đen mờ ảo. Ngày mới gặp nhau, Hoài đã cảm thấy gần gũi với người con gái giản dị, không son phấn, mái tóc đen dài đề tự nhiên và đôi mắt mơ huyền như lúc nào cùng nhìn về một hướng xa xăm. Tâm hồn Vy cũng giản dị nhưng đã hằn vết đau đời sống, chớm thành một nỗi sầu muộn âm thầm dưới bề ngoài nhí nhảnh của một cô gái mười tám. Hoài đã nhận ra nỗi đau đó, cả sự phản kháng được dồn nén và ước mơ tìm gặp một tâm hồn đồng điệu, một giải thoát ra khỏi cuộc sống tù đọng hàng ngày.

Năm năm qua, Vy và anh đã vượt qua bao biến cố để chia xẻ với nhau biết bao điều. Hoài dần tỉnh táo hơn và anh nhận ra mấy vết nhăn nhỏ ở đuôi mắt và khóe miệng của Vy. Khuôn mặt Vy hình như hốc hác và mệt mỏi hơn, cả trong giấc ngủ say. Hoài chợt thấy xót xa thương vợ. Vy còn trẻ quá, mới hai mươi ba tuổi và cuộc sống với anh không được phiêu-bồng-hoa-cỏ như ước mơ lúc hai người mới gặp nhau. Ngôi nhà nhỏ bé riêng tư ấm cúng đã không có được. Cả những bãi cỏ non thanh bình cùng hiếm hoi.

Cuộc sống với bao nhiêu ràng buộc hệ lụy đã đưa hai người vào bao nỗi lo toan phiền muộn. Không thể có tự do tuyệt đối vì ai cùng phải lựa chọn một cách sống hoặc bị du vào một thế sống nào đó và tất yếu phải có ràng buộc dù là tự nguyện hay bị cưỡng bách. "Tự do hay là chết lý tưởng thời trẻ của anh, xét cho cùng, thực ra có ý nghĩa hết sức tương đối. Đạt đến cái tương đối đó đã khó và phải chăng khát vọng tuyệt đối chỉ là một giấc mơ bi thảm của con người.

Chợt Vy cựa mình, mở mắt nhìn Hoài một lúc rồi hỏi, giọng hoàn toàn tỉnh táo:

- Mai anh đi à?

- Ừ, anh đã nói với em rồi mà.

- Anh đi bao lâu?

- Theo kế hoạch, có thể từ ba đến bốn tháng.

- Hàng tuần anh có thể về được chứ?

- Có thể. Nhưng không chắc chắn. Còn tùy tình hình cụ thể nữa.

- Anh đi xuống xã cách đây có mười cây số và làm việc thì cũng phải có ngày nghỉ chứ.

- Lần này huyện ủy yêu cầu cán bộ phát động quần chúng phải thực sự thực hiện "ba cùng", cùng ăn, cùng ở, cùng làm. Anh lại làm công tác tổng hợp nên phải thường xuyên có mặt, nắm tình hình, nghe báo cáo và tổng hợp toàn diện.

- Việc gì anh làm cũng ghê gớm cả. Bao nhiêu người vẫn đi về có sao đâu. Không có anh một ngày, mọi sự đâu có sụp đổ?

- Đây là vấn đề tinh thần trách nhiệm, mỗi người khác nhau ở chỗ đó.

- Vậy anh có trách nhiệm với gia đình không?

- Anh lo cho cái chung cũng là cách gián tiếp thể hiện trách nhiệm với gia đình.

- Thôi đi. Anh đừng có ảo tưởng. Hai năm rồi, cái chung có tốt hơn và gia đình anh có tốt hơn không?

- Chính vì cái chung không tốt nên gia đình cũng không tốt được!

Hoài nghe giọng nói của vợ và của mình đều bắt đầu gay gắt. Đầu Vy gối trên cánh tay anh hình như nặng nề, cấn cái hơn.

Chao ôi! Tại sao thế này? Vô lý hết sức. Những giờ phút riêng tư không sao yên tĩnh được. Anh cố dằn lòng, quàng tay lên bụng Vy:

- Thôi em ạ. Chúng ta đừng tranh cãi nữa. Mình không thể đồng tình với nhau về bất cứ điều gì hay sao?

Vy yên lặng một chút rồi chợt thổn thức:

- Em thương anh nhưng anh không biết thương em.

- Tại sao em lại nói thế?

- Có bao giờ anh chiều em đâu, kể cả những việc nhỏ nhặt mà anh có thể làm được. Anh chỉ biết coi trọng công việc của anh thôi.

- Công việc hiện nay chính là thực hiện lý tưởng của anh, điều đó có gì là xấu đâu?

- Anh muốn chứng tỏ mình là đảng viên, là người cách mạng. Anh sợ tổ chức phê bình. Thực ra anh là một con người ích kỷ, anh chỉ nghĩ đến anh thôi.

"Ích kỷ!" Tiếng đó vang lên trong lòng Hoài như một vết dao cắt.  Anh là đứa ích kỷ ư khi anh đã xác định đời mình là cống hiến. Hai vợ chồng anh đã tranh cãi nhiều lần về khái niệm này và không sao nhất trí được. Lo cho sự nghiệp cách mạng, lo cho người khác, chính là một cách lo cho mình, vì mình. Điều đó có nghịch lý không? Lo cho mọi người nhưng không thể lo cho vợ con. Lại một nghịch lý nữa. Thật lạ lùng. Nhiều lúc Hoài tự nghĩ sao mình không chiều vợ một chút, nghe theo ý kiến của Vy trong một số vấn đề nhưng rồi anh lại tự cho như thế là hèn nhát. Anh đã đi quá nhiều và ít chăm lo đến gia đình. Có cuộc họp anh có thể vắng mặt được nhưng vì Vy nói trước, bảo anh ở nhà nên anh lại cảm thấy chạm tự ái, anh vẫn cứ đi.

Vy đã ngồi hẳn dậy, vén mùng bước ra khỏi giường, nói giận dỗi:

- Anh muốn đi đâu cứ việc đi. Em không cần đâu.

Hoài nghe tiếng Vy mò mẫm mặc quần áo, tìm dép, đi ra phòng trước mở cửa, bước ra khỏi nhà. Tiếng cửa đóng lại không lớn nhưng đầy vẻ giận dữ và dứt khoát.

Hoài cảm thấy đắng họng và một cơn giận trào lên.

Nghi, bí thư huyện đoàn, hôm nay đến cơ quan sớm hơn mọi hôm. Nơi làm việc của ông là một căn phòng khang trang lên lầu một ngôi nhà nằm phía sau của khu vực cơ quan. Tuy làm công tác thanh niên nhưng đã hơi đứng tuổi, hơn bốn mươi, nên ông không thích ồn ào. Vả lại, theo ông, nơi làm việc của thủ trưởng phải trang nghiêm và có vẻ gì oai vệ một tí, đề gây ấn tượng cho khách đến làm việc, nhất là khi làm việc với số đoàn viên, thanh niên vùng mới được giải phóng này. Nghi đã cho đặt làm riêng một bàn làm việc theo kiều "buya-rô" thật rộng lớn, có hai ngăn kéo và hai thùng tủ hai bên, bằng gỗ cẩm lai hẳn hoi. Ngoài ra, tất cả bàn làm việc còn lại trong cơ quan đều nhỏ hơn, cán bộ ngồi bàn có một thùng và một hộc, nhân viên ngồi bàn không có thùng, chỉ có bốn chân và một ngăn kéo nhỏ. Đó là trật tự thứ bậc mà ông muốn sắp xếp và thể hiện một cách rõ rệt ngay trong việc bố trí nơi làm việc của cán bộ, nhân viên. Mới đây, khi cơ quan mua được một số vải ni-lông trải bàn, ngoài phần lớn trải ở bàn của phòng họp chung, ông quyết định dành một miếng ni-lông hoa đẹp nhất trải trên bàn làm việc của mình. Ông rất khó tính trong việc trang trí nơi làm việc. Ngoài các cờ thi đua, tranh ảnh, ông tự tay cắt mấy khẩu hiệu để dán lên tường vì ông có tài này và không vừa lòng với các khẩu hiệu do anh em nhân viên cắt mà ông bảo là kiểu chữ thiếu nghiêm túc. Khẩu hiệu và các đồ trang trí, kể cả một số giáo mác bằng gỗ mà cơ quan tịch thu ở một nhà đồng bóng trong dịp cải tạo đối tượng này, ông đều dùng màu đỏ và vàng, màu chính thống, làm cho căn phòng ông luôn rực rỡ chói lọi. Ông thường nói với anh em ở cơ quan: "Nơi làm việc của tôi chính là bộ mặt của cơ quan, thể hiện khí thế của thanh niên toàn huyện, phải được trang trí một cách đặc biệt".

Hôm nay, Nghi cho mời Nga, cô thanh niên Thiên Chúa giáo xã X, lên làm việc. Sau khi dự cuộc họp phổ biến chủ trương phát động quần chúng xây dựng toàn diện vùng tôn giáo, Nghi đã soạn thảo một kế hoạch riêng cho công tác thanh niên vùng này đề triển khai chủ trương của huyện ủy. Nghi không trực tiếp đi xuống xã nhưng ông tham gia ban chỉ đạo đợt phát động, đặc trách công tác đoàn và thanh niên. Chính Nghi đã đề xuất Hoài trực tiếp tham gia phát động, vừa đẩy anh ra khỏi cơ quan một thời gian, vừa đưa anh xuống xã để thử thách anh chịu gian khổ, đồng thời cũng thử thách anh về quan điểm và khẳng định một số mặt yếu và sai lầm của Hoài mà ông chắc Hoài thể nào cũng bộc lộ qua đợt công tác. Sau vụ va chạm với Hoài trong cuộc họp thường vụ huyện đoàn xét kỷ luật đoàn viên, tuy vẫn nói phê bình, tự phê bình, đấu tranh nội bộ là chuyện bình thường, nhưng trong thâm tâm Nghi đã xem Hoài gần như kẻ thù địch cần phải thanh toán.

Có một việc đặc biệt Nghi không đưa vào kế hoạch phát động của đoàn nhưng ông âm thầm thực hiện và nếu thành công, có lẽ sẽ là thành tích nổi bật giúp đưa ông vào huyện ủy, thậm chí thường vụ huyện ủy và các chức vụ khác cao hơn sau này của huyện và cả của tỉnh. Đó cũng là lý do ông cho mời Nga lên làm việc hôm nay.

Nghi vừa mở cửa phòng, cô nhân viên phục vụ đã vào theo ngay, mang phích nước nóng và rửa ấm chén cho ông. Đó là quy định mà ông bắt buộc cô nhân viên phục vụ phải làm kịp thời hằng ngày, không được chậm trễ, nhất là khi ông có khách. Ông rất bực khi khách đã tới mà nước sôi chưa có hoặc ấm chén chưa sạch sẽ. Sau khi ngồi ở xa-lông uống một tuần trà, hút hết một điếu Sa lem, loại thuốc ngoại tự dưng được bày bán khắp nơi với một giá cắt cổ, ông đến ngồi sau chiếc bàn rộng mênh mông của mình đề suy nghĩ thêm trong khi đợi Nga đến.

Nga đến rất đúng giờ ghi trong giấy mời. Sau khi hỏi cô nhân viên phục vụ bên dưới, cô leo lên cầu thang và dè dặt gõ vào cánh cửa. Giọng Nghi vang lên bên trong một cách oai vệ "Cứ vào".

Nga thận trọng mở cửa và bẽn lẽn đi vào. Hôm nay cô mặc đồ tây, chiếc quần màu xanh sẫm và áo sơmi đơn giản màu nâu, tay áo xắn đến khuỷu. Khuôn mặt cô đỏ hồng, lấm lấm mấy giọt mồ hôi vì đi bộ xa, cổ và cánh tay tươi mát trắng ngần trên nền chiếc áo nâu tươi. Cô thật biết chọn màu sắc trong trang phục giản dị làm tăng vẻ tươi mát và nước da trắng trẻo của mình. Nghi chăm chú nhìn cô. Gần đây ông bắt đầu để ý đến cô trong các buổi sinh hoạt thanh niên, từ khi biết cô có quan hệ với Quân, cán bộ trong cơ quan.

Nga bẽn lẽn chào ông:

- Chào chú ạ.

Nghi đứng lên chỉ vào chiếc ghế trước bàn làm việc của ông, bảo Nga, vẻ thân mật:

- Cháu ngồi đây, uống nước nghỉ mệt rồi ta nói chuyện.

Ông tự tay ra chỗ bàn xa-lông rót hai tách nước đem đến cho Nga và cho mình đặt trên bàn làm việc. Một điều ông thường ít khi làm. Ông đã huấn luyện và bắt buộc cô nhân viên phục vụ, một cô gái quê mùa đồng hương của ông, phải làm việc này khi tiếp khách nhưng hôm nay ông đã dặn cô nhân viên khỏi cần làm và không cho ai vào phòng trong khi ông làm việc với Nga. Ông từ tốn hỏi thăm Nga về gia đình, công việc làm ăn ở nhà một cách hết sức chăm chú và thân tình làm Nga ban đầu dè dặt, có phần lo sợ, nhưng dần dần cô trở nên hoạt bát, nói năng tự nhiên và cả cất tiếng cười trong trẻo. Từ trước, Nga chưa bao giờ tiếp xúc riêng với Nghi, Nga chỉ thấy và nghe ông nói chuyện trong các buổi họp chung. Nga thấy ông có vẻ nghiêm khắc đặc biệt với trang phục bề ngoài luôn mặc áo đại cán, đi dép râu, đội nón cối của các ông cán bộ bắc chi viện. Lần này Nga thấy ông nói chuyện cởi mở, vui vẻ và biết pha trò nữa.

Chợt Nghi đổi đề tài, giọng ra vẻ quan tâm:

- Vừa qua cháu hoạt động thanh niên, phấn đấu rất tốt, cháu có muốn vào đoàn không?

Nga cười:

- Ai mà cho cháu vào. Cháu đâu đủ tiêu chuẩn.

Nghi nhẹ nhàng:

- Sao cháu nói thế. Những người như cháu là nòng cốt của đoàn và sẽ được kết nạp vào đoàn chứ còn ai nữa. Có điều cháu phải bớt tin Chúa, bớt đi nhà thờ. Tin Chúa, đi nhà thờ có ích gì cho cháu đã? Như chú đây, chú không tin Chúa, Phật, Thượng đế gì cả, không đi nhà thờ, không đi chùa, không cúng vái ai cả mà chú vẫn hoạt động cách mạng, vẫn sống tốt, có sao đâu.

Nga cảm thấy hơi khó chịu, cô trả lời ngay:

- Chú khác, cháu khác. Không tin Chúa, không đi nhà thờ cháu không sống được.

- Thật ra đó chỉ là thói quen cháu bị tiêm nhiễm từ nhỏ thôi. Cháu đâu có ý thức gì.

- Chú đâu hiểu được. Người công giáo chúng cháu coi niềm tin vào Thượng đế rất thiêng liêng. Cháu không giải thích được nhưng đó là ơn kêu gọi mỗi người tự cảm thấy..

Đến lượt Nghi cảm thấy hơi nổi giận vì sự đối đáp của cô gái, ông nói hơi to tiếng:

- Người cộng sản coi tôn giáo chỉ là thứ thuốc phiện đầu độc nhân dân. Cháu muốn trở thành đoàn viên thanh niên cộng sản, cháu phải hiểu điều đó và từ bỏ tôn giáo của mình.

Mắt Nga sáng lên long lanh, cô nói cứng cỏi:

- Điều đó thì không bao giờ đâu. Cháu không bao giờ từ bỏ tôn giáo của mình.

Nhìn khuôn mặt cương quyết của cô gái, Nghi im lặng một lúc rồi đấu dịu:

- Chú nói thế thôi chứ điều đó tùy cháu, chú không ép. Cháu sẽ dần dần tự giác ngộ.

- Cháu không bao giờ giác ngộ kiểu đó cả..

Nga tiếp tục nhìn thẳng vào mắt Nghi, khẳng định một cách kiên quyết. Nghi né tránh đôi mắt sắc sảo bừng vẻ giận của cô gái, ông ra bàn xa-lông lấy bình nước trà rót vào tách cho cô gái rồi cười xòa:

- Cháu mê tín quá. Nhưng thôi cháu yên tâm. Nói thế nhưng cách mạng tôn trọng tự do tín ngưỡng mà. Ta nói chuyện khác nhé. Chú hỏi chuyện riêng một tí nghe, cũng là muốn giúp cháu thôi. Cháu quen anh Quân bao lâu rồi và có ý định gì không?

Nga im lặng một lúc khi nghe nhắc đến Quân, mặt cô dịu dần.

Cô trở lại cô gái bẽn lẽn lúc đầu:

- Cháu mới quen thôi. Mà chú hỏi làm gì chuyện đó?

Nghi nghiêm sắc mặt:

- Cháu đừng cho là chú xen vào chuyện riêng của người khác. Quân là cán bộ trong cơ quan của chú, lại là đoàn viên phấn đấu tốt, sắp được kết nạp Đảng nên chú có trách nhiệm vì chú là bí thư huyện đoàn. Cháu phải tìm hiểu kỹ. Chú ủng hộ việc thanh niên trưởng thành có tình yêu trong sáng. Hình như Quân yêu cháu lắm và cháu đối với Quân cũng vậy phải không ?

Nga cúi đầu không trả lời. Mặt cô nóng bừng, má và cả vành tai nhỏ bé của cô cùng đỏ hồng.

Nghi gật gù nhìn cô gái trước mặt, giọng nhẹ nhàng:

- Chú hỏi thật, cháu có muốn lấy anh Quân không chú giúp cho. Hai đứa cùng đẹp đôi đấy.

Nga vẫn cúi đầu, di di bàn chân lên đôi dép nhật mềm mại, tay bấu vào ghế, má và tai cô càng đỏ.

Nghi thận trọng lựa lời:

- Chú sẵn sàng giúp Quân và cháu nhưng cháu cùng phải giúp lại chú một việc, một việc nhỏ thôi.

Nga ngẩng lên ngạc nhiên:

- Cháu mà giúp chú được gì?

- Có đấy! Rất dễ thôi. Mà đó cũng là trách nhiệm của cháu. Cháu là cốt cán của đoàn ở một xã Thiên Chúa giáo nên cháu có bổn phận báo cáo những hoạt động, tư tưởng của thanh niên ở xã cháu cho đoàn, kể cả những hoạt động và những lời rao giảng của linh mục nữa. Chú sẽ hướng dẫn, gợi ý các nội dung và cháu chỉ báo cáo riêng cho chú thôi. Đó cũng là công tác cách mạng giao cho cháu, cháu hiểu không?

- Việc đó cháu không làm được đâu.

- Có gì đâu. Mỗi sáng chủ nhật cháu đi lễ nhà thờ xong lên huyện chơi, nhân tiện gặp chú nói chuyện một lúc. Có thế thôi mà.

Nga ngầm nghĩ một lúc rồi nói dứt khoát:

- Cháu không làm đâu.

- Cháu không nghĩ đến anh Quân à? Cháu giúp chú chính là giúp Quân đấy, cả chính vì cháu nữa. Còn không thì việc của cháu với Quân sẽ khó đấy. Cháu phải xứng đáng với sự tin cậy của chú, của đoàn và cả với tình yêu của Quân. Đây là thử thách đối với cháu. Cháu làm được cháu sẽ có tất cả: kết nạp đoàn, kết hôn với Quân. Chú là bí thư huyện đoàn nên chú có thể hứa chắc với cháu như thế. Ngược lại, cháu sẽ mất tất cả.

- Cháu không làm đâu.

Nga không nhìn Nghi nhưng cô vẫn nhắc lại một cách kiên quyết.

Nghi trừng mắt lên nhưng rồi ông cố nén bực tức, nói nhẹ nhàng

- Chú để cháu suy nghĩ thêm. Tuần sau cũng vào ngày giờ này cháu lại lên gặp chú để nói chuyện tiếp nhé. Mà này, chú dặn cháu việc chú vừa nói là hết sức bí mật và quan trọng cháu không được nói với ai, kể cả với gia đình, với Quân nữa, nhất là đối với linh mục. Cháu mà lộ ra là cháu chịu hoàn toàn trách nhiệm, nguy hiểm cho cháu và gia đình nữa. Chú không dọa đâu. Đây là công tác cách mạng, không phải chuyện đùa. Cháu nhớ kỹ đấy. Thôi bây giờ cháu về đi.

Nga lặng lẽ đứng lên đi ra cửa không chào Nghi. Nghi khép cửa, trở lại chỗ ngồi, đốt một điếu thuốc và đôi môi dày thâm nở một nụ cười bí hiểm.

Trên đường đi xuống xã X công tác, Hoài gặp lại một người bạn cũ, nhà thơ Mây Đầu Non. Hai người đi ngược chiều và đến lúc gần chạm mặt nhau, Hoài mới nhận ra anh. Hai người nhìn nhau chằm chằm và Hoài kêu lớn:

- Mây Đầu Non phải không ?

Anh bạn thắng xe đạp, nheo mắt nhìn Hoài một cách diễu cợt, rồi lắp bắp theo thói quen cố hữu của anh:

- Chớ... chớ... không phải hay sao ông làm quan rồi lơ... lơ cả người quen.

Hoài nhìn kỹ anh bạn. Nét chung anh ta vẫn như xưa. Chiếc đầu húi cua gần như trọc. Đôi mắt nheo nheo tinh quái, chiếc mũi khoằm và đôi môi mỏng giật giật liên tục khi nói lắp. Chiếc áo sơ-mi trắng nhưng đã ngả vàng, sờn cổ, chiếc quần xanh bạc màu và đôi dép da đen tróc xi bám đầy bụi. Chiếc xe đạp cà khổ không vành, với boóc-ba-ga thô kệch chở một bao gì lớn tướng, buộc bằng một sợi cao su đen bản to gần bằng nửa bàn tay. Anh và chiếc xe đạp toát lên một cái gì mệt mỏi, tàn tạ. Hoài nói với anh, giọng cảm động:

- Sao ông lại nói thế. Tôi mà quan gì, chỉ là thứ cán bộ tép riu. Lâu lắm rồi mới lại gặp ông. Không chừng đến bốn, năm năm rồi, kể từ ngày ông bị quân cảnh bắt quân dịch đưa đi dạo đó. Mới đây có người quen nói ông mới trở lại đây, tôi có ý tìm nhưng chưa gặp.

- Chỉ sợ... sợ... Ông quên thôi. Ông... Ông là cộng sản mà. Tôi đã mấy lần thấy ông nhưng ông không thấy tôi hay cố tình lơ lơ nên tôi cũng không gọi. Vậy là huề. Tôi đâu có nợ gì ông?

- Nếu thật thế chắc là vì tôi không thấy ông. Tôi đời nào lại tệ thế. Chắc ông hiểu tôi chứ.

- May ra là vậy. Nhưng có người khác cùng loại như ông đã lơ tôi đấy. Cán bộ cộng sản mà.

Hoài không giận vì biết tính của Mây Đầu Non. Anh ta là thế và từ xưa đã không biết kiêng nể ai bao giờ. Hoài hỏi:

- Bây giờ ông ở đâu? Bà xã và các cháu có khỏe không?

- Kỳ này tôi thật sự ở trên núi. Mây Đầu Non mà. Ông biết đồi cây mai không? Tôi đang dựng lều ở trên đó và sống như người rừng.

Mây Đầu Non chỉ vào chiếc bao ở phía sau xe đạp:

- Nguồn sống của tôi đây. Măng, sim, đót, củi... Mùa nào trong rừng có gì gia đình tôi đi lấy đem về đổi gạo, mắm. Chủ nghĩa xã hội của các ông cho tôi tự do, hạnh phúc, thế còn gì bằng. Bà xã và bốn đứa con tôi cũng như tôi, đều là "sơn nhân" cả. Chưa chắc lương cán bộ của ông đã bằng nghề của tôi đâu nghe. Thôi bây giờ tôi phải đi giải quyết cái này đã. Lúc nào rảnh rỗi tôi dẫn ông lên chỗ tôi chơi. Ông dám đi không?

Hoài suy nghĩ về công việc sắp tới, giờ giấc không chủ định và chắc sẽ rất bận rộn. Anh nói:

- Tôi đang đi công tác dài hạn, nên thời gian chưa sắp xếp được Chỉ có nhiều nay còn rảnh. Ông xuống phố mất bao lâu?

-Thế thì tốt rồi. Sau trưa tôi về. Khoảng 1 giờ, ông đợi tôi ở ngã ba này được không?

- Được rồi. Tôi sẽ chờ ông ở đây từ 1 đến 2 giờ.

Trước khi đạp xe đi, Mây Đầu Non còn quay lại lắp bắp:

- Nhớ... nhớ... đợi đó. Cán bộ cộng sản các ông là... là... hay quên lắm.

Buổi chiều, khoảng 1 giờ, Hoài và Mây Đầu Non cùng tới chỗ hẹn. Hai người đi xe đạp về chỗ Mây Đầu Non ở xã X, cách thị trấn khoảng năm cây số, từ đó theo đường mòn đi vào dẫy núi phía tây khoảng năm cây số nữa. Trên đường đi, Hoài ít nói, nhất là khi leo dốc thở không ra hơi, trong khi Mây Đầu Non không ngớt lắp bắp phê phán cộng sản và nói về đủ mọi thứ trên đời, kể cả văn chương, triết học đông tây kim cổ. Có lẽ việc gặp lại Hoài là một dịp cho Mây Đầu Non bùng nổ các tư tưởng chất chứa trong đầu óc mang mang thiên địa của anh.

Cho đến khi Hoài thở dốc, hai người mới đến chỗ ở của Mây Đầu Non, một vùng khá bằng phẳng trên đỉnh ngọn đồi gần sát dẫy núi bên trong. Quang cảnh ở đây rất hoang sơ, vài cây thông lẻ loi còn sót lại, đứng chụm vào nhau giữa một vùng cỏ lau bạt ngàn. Ngôi nhà của Mây Đầu Non nằm im lìm đơn độc dưới mấy góc thông.

Chợt một con chó chạy xồ ra sủa và một thằng bé khoảng tám tuổi, tóc vàng cháy để dài phủ vai, mình tràn trùng trục đen nhẻm chạy theo con chó la lớn:

- Người! Người! Đi vô! Đi vô?

Con chó vẫn hướng về phía của Hoài sủa dữ dội cho đến lúc thằng bé nắm lấy cổ nó, đánh vào đầu và quát lớn:

- Người! Im đi.

Hoài ngạc nhiên nhìn Mây Đầu Non:.

- Con của anh đấy à? Có phải thằng bé gọi con chó là Người không?

Mây Đầu Non cười lớn:

- Có gì mà ông phải ngạc nhiên. Tôi đặt tên con chó là Người vì nó trung thành và tử tế hơn người, còn người hiện nay lắm kẻ không bằng chó.

Nói xong, Mây Đầu Non cúi xuống vuốt ve con chó đang nằm im dưới chân thằng bé. Thằng bé đứng nhìn Hoài chằm chằm. Trong mắt nó, Hoài cảm thấy có cái gì hận thù và man dại đến làm Hoài chột dạ. Thằng bé bỗng chỉ tay vào mặt Hoài la lên:

- Đi đi! Đi đi.

Hoài luống cuống quay lại nhìn Mây Đầu Non. Anh ta đứng lên nói với thằng bé:

- Sơn, không được hỗn. Bạn của cha đó. Con vô nhà đi.

Thằng bé lại trừng mắt nhìn Hoài một lần nữa rồi bỏ chạy vào nhà cùng với con chó. Mái tóc dài gợn sóng vàng hoe của thằng bé bay tung trong gió cùng với đám cỏ lau gợi một cảm giác hoang dã lạ lùng.

Mây Đầu Non đi lên trước theo đường mòn dẫn vào nhà, vừa đi vừa quay đầu lại nói:

- Đó là thằng Sơn, con út tôi. Mẹ nó và ba đứa lớn giờ này chắc đi rừng chưa về. Bà xã tôi vẫn nhắc đến ông đấy. Từ khi lên đây các con tôi đều căm thù con người. Ai lạ đi qua hay đến gần nhà đều bị chúng ném đá.

Hoài bước vào căn nhà lạ lùng của Mây Đầu Non, một loại nhà sàn lai nửa kinh, nửa thượng. Tất cả đầu làm bằng tre, kể cả các sạp dùng đề nằm được đan bằng nứa đập dập. Ngay phía trong cửa ra vào là một sạp lớn có bếp lửa ở giữa theo kiều đồng bào dân tộc ít người. Phía trên là một gác lửng có cầu thang để leo lên nằm sát góc. Các cột đều đen bóng vì khói và tay người. Trong nhà hầu như trống trơn, một vài chiếc thạp, gùi đủ kiểu để dọc theo vách. Trên các sạp nằm, chăn chiếu rách và quần áo bẩn vứt ngỗn ngang.

Mây Đầu Non nổi lửa nấu nước sôi và pha chè già vào một chiếc ấm đen nhẻm, rồi rót ra chiếc bát ăn cơm mời Hoài uống:

- Ông đừng chê. Chè già này còn ngon và vệ sinh gấp mấy chè ướp hương của các tiệm dưới phố, làm bẩn thấy mẹ. Ông uống nước rồi ta ra gốc thông nói chuyện cho mát. Chiều ông ở lại ăn cơm với tôi, ông sẽ được thưởng thức những món ăn thuần túy thực vật do tôi tự chế biến bằng rau cỏ, trái cây chung quanh đây

Hoài uống bát nước nóng bỏng họng chưa hết, Mây Đầu Non đã bảo:

- Ta ra ngoài kia nói chuyện thoáng hơn.

Hoài theo Mây Đầu Non ra ngoài, hai người ngồi dưới gốc thông lớn nhất. Ở vị trí này Hoài có thể nhìn bao quát toàn thị trấn về hướng đông và thấy rõ quốc lộ chạy ngang phía dưới. Hai bên đường, một số nhà dân với vườn cây ăn trái có vẻ xanh mát, nhưng những dẫy đồi chè trùng điệp phía sau trông khô khan trơ trụi vì phần lớn chè mới đốn. Trời chưa chiều hẳn nên nắng vẫn gay gắt, dù có gió nhưng toàn bộ vùng không gian này vẫn bị nung nóng hừng hực, một khí hậu hoàn toàn khác hẳn với vùng này trước đây lúc nào cũng se lạnh kể cả trong mùa khô. Mây Đầu Non vỗ vào cây thông bên cạnh:

- Tôi phải chiến đấu ghê gớm, đúng là chiến đấu, mới giữ được mấy gốc thông này. Bao nhiêu người đã định làm thịt chúng, từ bọn xẻ gỗ lậu cho đến dân kiếm củi và cả một số cán bộ. Có hôm suýt đánh nhau và tôi phải mang dao ra đòi thí mạng bọn chúng mới chịu để yên. Vậy mà đài phát thanh của các ông cứ ra rả chuyện bảo vệ rừng, trồng rừng. Toàn là tuyên truyền láo toét. Cộng sản chỉ giỏi nói chứ không làm, chỉ sính hô khẩu hiệu. Đi đâu cũng thấy khẩu hiệu. Nào là "Nhiệt liệt chào mừng... ", "Tất cả vì... " "Muôn năm....". Ai nhiệt liệt chào mừng các ông? Tự các ông tung hô nhau thì có. Từ ngữ nào cũng kêu ghê gớm. Lại còn rêu rao bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt. Tôi không chịu nổi tên của các cửa hiệu. "Cửa hàng mậu dịch quốc doanh" thì tiếng Việt trong sáng ở chỗ nào? "Bị vong lục" là cái quái gì? Lại còn "Cửa hàng may đo", "Cửa hàng ăn uống", may chẳng lẽ lại không đo, ăn xong lại không uống à?. Nghe thật lố bịch và thô tục. Rồi tên của các cơ quan nhà nước, ủy ban nhân dân, Tòa án nhân dân, Kiểm sát nhân dân... Hiệu sách cũng nhân dân, cái gì cũng nhân dân, nhưng nhân dân nằm ở đâu hay chỉ là những con chốt thí. Cộng sản thực ra không khác gì tôn giáo cả, đúng ra là không khác gì Thiên Chúa giáo. Một hệ thống tín điều và một bộ máy ràng buộc ghê gớm. Cộng sản chống được Thiên Chúa giáo nhưng lại thiết lập một hệ thống giáo điều mới, đẩy con người vào chỗ cuồng tín và mất tự do. Cộng sản đã đào tạo một lớp cán bộ cuồng tín, giỏi nói dối và có khi không tự biết mình nói dối. Còn nhân dân thì trở thành một đàn cừu bị xua đi về một tương lai huyễn hoặc...

Mây Đầu Non càng nói càng hăng lên, không còn lắp bắp nữa, nước miếng phun cả ra ngoài.

Hoài nghe anh ta nói với nhiều cảm giác và ý nghĩ mâu thuẫn. Có lúc Hoài thấy tức giận vì bị xúc phạm, vì anh ta báng bổ cả những điều mà Hoài coi là thiêng liêng và chân lý, nhưng cũng có lúc Hoài thấy anh ta có lý, tuy cách diễn đạt cực đoan, thậm chí cả nhưng lời chửi tục, những lời mỉa mai dè bỉu không thương tiếc.

Hoài rất muốn tranh luận với Mây Đầu Non, nhưng chưa được. Anh ta nói không ngừng, không để cho Hoài xen vào. Vả lại đã lâu lắm Hoài mới gặp lại anh ta, biết anh ta có nhiều mặc cảm và muốn tìm hiểu thêm tư tưởng, tình cảm của anh ta nên Hoài đành bóp bụng ráng ngồi nghe.

Cuối cùng, Hoài chờ dịp ngắt lời Mây Đầu Non để hỏi anh ta:

- Nhận thức ông như vậy thì sắp tới ông sẽ làm gì? Ông có ý định sáng tác gì mới không?

Mây Đầu Non nhìn Hoài chăm chăm:

- Làm gì à? Trước hết là kiếm sống đã, kiếm sống một cách lương thiện bằng sức lao động của chính mình. Mơ ước của tôi là tôi sẽ trồng thông lại toàn bộ khu vực này, không cần nhà nước nào cả. Tôi sẽ xây dựng một thư viện ở cuối dốc bên đường quốc lộ nơi đó bất cứ ai đi ngang muốn vào đọc cũng được, và có thể tìm thấy bất cứ tác phẩm đông tây kim cổ nào, từ Shakespeare cho đến Tagore, Nietzsche và J. P. Sartre, Marquès và Dostoievski, Kinh thánh của Thiên Chúa giáo và Kinh Kim Cương của Phật giáo... nghĩa là bất cứ danh tác nào của nhân loại. Đó sẽ là kho tàng của trí thức và tự do. Còn sáng tác ư? Dĩ nhiên tôi sẽ viết, viết để lật mặt tất cả những gì giả trá, phi nhân bản hiện nay. Nhưng với điều kiện là phải được an toàn. Ông cũng là cộng sản, ông sẽ đi tố cáo tôi với cấp trên hay sẽ bảo vệ tôi?

Hoài không trả lời và bỗng dưng cảm thấy thương hại Mây Đầu Non. Phải chăng đây là một con người không tưởng, một kẻ hư vô chủ nghĩa, nạn nhân của mọi chế độ và là nạn nhân của chính anh ta. Dưới chế độ cũ, Mây Đầu Non đã phải trốn quân dịch, sống chui lủi khổ sở như một con chuột, có khi phải cạo đầu vào ẩn trong chùa nhưng cuối cùng cũng không thoát khỏi tay quân cảnh. Anh ta đã phải vào tù, đi lao công đào binh. Cuộc sống của bản thân và vợ con nghèo xơ xác đến mức khốn cùng.

Văn chương của anh thời đó là tiếng kêu của sự cùng quẫn, bế tắc, những giấc mơ điên rồ, những tiếng vang dài trong núi sâu và đêm khuya, những lăn lộn bên bờ vực tử sinh... Còn bây giờ anh ta sống ra sao trong ngôi nhà sàn nửa kinh nửa thượng nơi đèo heo hút gió này? Rồi còn vợ con nữa. Thế mà anh ta mơ ước chuyện trồng thông, chuyện xây dựng thư viện, chuyện sáng tác dài hơi. Anh ta điên hay anh ta đích thực là một con người chân chính không thể sống giữa cõi đời trá ngụy này? Ôi, Mây Đầu Non mà mỗi ngày phải đạp xe xuống phố chợ để bán từng trái sim, mụt măng kiếm sống thì còn gì là Mây Đầu Non nữa. Mây Đầu Non mà phải đọc sách với một ngọn đèn dầu tù mù và như anh ta nói, có đêm khi đọc một trang sách hay, đèn sắp tắt vì hết dầu, anh ta phải cầu nguyện cho ngọn đèn cố cháy thêm một phút nữa để đọc xong trang sách.

Trước khi về, Hoài còn gặp vợ và ba đứa con lớn của Mây Đầu Non đi rừng về. Ba đứa con gần như bằng nhau và còi cọc so với tuổi của chúng. Hai đứa để tóc dài phủ vai và một đứa đầu trọc lóc, tất cả đều mặc quần đùi, đi chân đất, thân hình đen nhẻm.

Còn vợ của Mây Đầu Non, chao ôi, hầu như Hoài không còn nhận ra người phụ nữ xinh đẹp với cặp mắt xanh biếc và hàng mi dài rợp bóng liêu trai năm nào. Trước mắt Hoài là một phụ nữ ốm tong teo, quần áo rách rưới, tóc vàng cháy, đang còng lưng dưới bó củi nặng. Khi chị vứt bó củi ngước lên, Hoài mới nhận ra giữa khuôn mặt gầy guộc lem luốc bụi than, một phần đôi mắt xưa nhưng đã nhuốm nỗi u hoài mù mịt, trong đó vẫn ánh lên nét hoang dã căm hờn như trong đôi mắt của mấy đứa con.

Hoài chia tay gia đình Mây Đầu Non như trốn chạy mặc dù vợ chồng anh ta cố sức giữ Hoài ở lại. Hoài viện cớ tối còn phải bận họp đội công tác. Một nỗi buồn lạ lùng và những dấu hỏi phân vân xâm chiếm Hoài. Hoài rời khỏi núi đồi lúc hoàng hôn chập choạng và khi chiếc xe đạp lăn bánh trên đường quốc lộ, anh tưởng như mình vừa rời một cơn mơ.

Hoài thực sự dấn thân vào đợt phát động quần chúng xây dựng toàn diện xã X. X là xã Thiên Chúa giáo toàn tòng trọng điểm của huyện. 99% nhân dân là dân miền Bắc di cư năm 1954, chỉ có vài ba hộ gốc miền Trung mới nhập cư ở ven xã mấy năm sau này. Đây là xã điển hình với những vấn đề nóng bỏng trên tất cả các lãnh vực, từ xây dựng đảng, chính quyền, đoàn thể cách mạng, đến thực hiện chính sách hợp tác hóa nông nghiệp và các chính sách khác, nhất là vấn đề an ninh chính trị, trật tự xã hội, đấu tranh chống bọn phản động lợi dụng tôn giáo.

Xã có ba giáo xứ, ba linh mục, trong đó có linh mục Hoan, nhân vật được coi là đứng đầu trong số linh mục cực hữu phản động. Nhiều nguồn tin nói rằng Hoan nguyên là linh mục tuyên úy trong quân đội ngụy, cấp bực đại úy, nhưng không hiểu sao lại lọt sổ không đi cải tạo theo chính sách, đang ra sức chống phá cách mạng bằng nhiều hình thức rất thâm độc và tinh vi. Ngay hồi mới giải phóng, Hoan đã thực hiện một cuộc tập dượt bằng cách rung chuông nhà thờ huy động hàng ngàn giáo dân đến bảo vệ cha khi nghe tin chính quyền cách mạng có ý định bắt linh mục.

Địa bàn và cách thiết kế, xây dựng nhà thờ đường sá, nhà cửa của giáo dân ở giáo xứ N của linh mục Hoan là một mẫu mực về các phương diện tôn giáo, chính trị, an ninh, kể cả thẩm mỹ dưới chế độ cũ. Địa bàn giáo xứ N có hình lục giác với sáu giáo khu, phân chia bởi các con đường xóm theo hình lưới nhện hướng về tâm điểm là nhà thờ. Các con đường vòng tròn liên tiếp, bắt đầu từ đường vòng chung quanh nhà thờ, mở rộng dần cho đến hàng rào bên ngoài của giáo xứ. Nhà thờ là một kiến trúc hài hòa giữa cổ kính và hiện đại, đặc biệt với tháp chuông cao vút chọc thắng lên trời, không những đứng ở mọi nơi trong giáo xứ đều trông rõ mồn một, mà cả cách xa năm, sáu cây số vẫn nhìn thấy chiếc thánh giá uy nghiêm vượt lên hàng cây xanh. Mỗi sáng, chiều khi tiếng chuông nhà thờ vang lên lanh lảnh, lướt đi trên vùng không gian rộng lớn như một làn sóng vô hình, lập tức mọi giáo dân đều hướng về nhà thờ, lắng lòng mình lại hướng về Thiên Chúa, ngưng mọi công việc hằng ngày để chuẩn bị đi lễ.

Trước giải phóng, các con đường xóm theo hình lưới nhện đã là một mê đồ trận đối với các chiến sĩ giải phóng đột ấp. Có người trong đêm tối không nhận ra phương hướng, khi rút lui đã chạy lòng vòng mãi và rơi vào tay nghĩa quân, dân vệ phục kích dày đặc. Dân trong giáo xứ sống khá sung túc, hầu hết đều có nhà, xây vườn cây ăn trái chung quanh nhà và vườn chè ở các ngọn đồi chung quanh giáo xứ. Cuộc sống ở đây đã đi vào thế ổn định, trong một trật tự hài hòa giữa đạo và đời.

Đội công tác đã họp với chi bộ xã để đánh giá tình hình, đề ra phương hướng, kế hoạch hoạt động và phân công cán bộ phụ trách các lĩnh vực, bám các địa bàn. Chi bộ chỉ có ba đảng viên do huyện đưa xuống, năng lực trình độ chưa tương xứng với nhiệm vụ khó khăn ở một xã phức tạp như thế này. Hoài có cảm giác trong báo cáo của chi bộ có cái gì không ổn, không thực chất mà chỉ dựa theo đánh giá chung của huyện về vùng tôn giáo. Hoài được phân công phụ trách xây dựng đoàn và hội thanh niên của toàn xã, đồng thời trực tiếp theo dõi chỉ đạo các tập đoàn sản xuất của giáo xứ N, chuẩn bị lên hợp tác xã, ngoài ra còn có nhiệm vụ tổng hợp tình hình phát động của toàn xã. Đây thực là một nhiệm vụ nặng nề và phức tạp đối với anh. Do yêu cầu ba cùng, theo sự bố trí của cán bộ xã, anh về ở tại nhà của bà Hường, trong khu vực tập đoàn 1 của giáo xứ N. Bà Hường là cán bộ phụ nữ xã, mẹ của cô Nga, một thanh niên cốt cán của đoàn tại đây. Bà Hường chồng mất sớm, ở vậy nuôi ba đứa con, Nga là chị lớn, hai đứa em trai đang học phổ thông. Khi mới xách ba-lô đến nhà bà Hường, Hoài hơi ngần ngại khi hỏi thăm biết nhà không có đàn ông, nhưng vì bà Hường tỏ ra niềm nở đón tiếp sắp xếp nơi ăn nghỉ, và ngay từ đầu thoái thác thay đổi không tiện, sợ gây hiểu lầm, Hoài định sẽ ở một thời gian ngắn, nắm thêm tình hình cụ thể rồi sẽ tìm cách chuyển sang nhà khác.

Bà Hường khoảng trên bốn mươi tuổi, thuộc thành phần nghèo trong xã, tuy góa chồng nhưng rất tích cực công tác xã hội, được chi bộ lựa chọn bồi dưỡng thành cán bộ phụ nữ ngay từ ngày đầu giải phóng. Nhà của bà làm bằng gỗ, tuyềnh toàng so với nhiều nhà khác chung quanh. Nhà cũng có vườn cây ăn trái và một ít chè.

Nga đối với Hoài khá thân mật và tin cậy, coi anh như người anh, vì anh đã biết cô từ trước trong các sinh hoạt của huyện đoàn và Quân cũng đã nhiều lần nói chuyện với cô về anh. Từ hôm đến ở, Hoài thấy Nga có vẻ buồn và hình như có điều gì băn khoăn làm cô trở nên trầm lặng, trái hẳn với bản tính vui tươi, nhí nhảnh của cô. Buổi chiều, sau khi ăn cơm xong, hai anh em thường bắc ghế ra sân ngồi nói chuyện, có khi đi dạo trên mấy đường xóm gần nhà.

Chiều nay, trong khi đi dạo. Hoài cố ý gợi chuyện đế tìm hiểu sâu hơn về Nga và tình hình trong xã. Nga nói chuyện rất hồn nhiên. Cô kể về ngày di tản năm 75:

- Gia đình em có biết gì đâu, thấy người ta chạy mình cũng chạy. Bốn mẹ con mang bốn chiếc túi đựng quần áo và các thứ vật dụng lặt vặt vì nhà đâu có tài sản gì. Đi bộ, đi xe, đi thuyền mất ba ngày đêm. Em cho là nhờ phép lạ nên gia đình em không chết hay thất lạc nhau vì người đông vô số và bọn lính tráng, côn đồ cướp giật, giết người, hãm hiếp không từ ai. Lúc chạy trên quốc lộ 1 có một thằng lính ôm em tính làm bậy, em cắn nó gần đứt tai nó mới thả. Cùng may đông người quá nên nó không dám tiếp tục. Em không ngớt cầu nguyện Đức Mẹ. Chính Đức Mẹ đã cứu em cũng như gia đình em trong suốt thời gian chạy loạn. Khi về, nhà cửa cũng còn y nguyên không mất mát gì.

Hoài mỉm cười hỏi lại:

- Em thực sự tin tưởng là Đức Mẹ Maria cứu em à?

- Chứ còn ai nữa. Không ai có thể cứu em ngoài Đức Mẹ ra.

- Vậy sao Đức Mẹ không cứu những người khác, để họ chết nhiều quá vậy?

Nga ngẩng nhìn Hoài, thấy tia diễu cợt thoáng trong mắt anh, cô phụng phịu:

- Anh chế nhạo em phải không? Anh không hiểu đâu. Chỉ có người công giáo chúng em mới hiểu được ơn phước thiêng liêng của Chúa. Từ nhỏ đến nay em luôn tin tưởng như vậy.

- Thế những người không tin Chúa có sống được không, như anh chẳng hạn?

Nga lại nhìn Hoài, đôi mắt thanh tú của cô nhíu lại:

- Anh nói giống luận điệu của ông Nghi rồi. Anh đừng tuyên truyền em bỏ đạo không được đâu. Mỗi người có cách sống riêng. Người khác có thể không cần nhưng đối với em, niềm tin vào đấng thiêng liêng là hạnh phúc và sự cứu rỗi khi đau khổ cũng như ngày thường. Ngay cả ngày thường cũng có mấy ai sung sướng đâu, kể cả những người giàu có. Em cũng đang đau khổ đây dù em mới mười bảy tuổi...

Hoài nghe giọng nói trong trẻo của cô bỗng chìm xuống, nghẹn ngào. anh bối rối:

- Anh xin lỗi. Quả thực anh chưa hiểu được em và niềm tin của em. Anh quen đấu tranh chứ không quen cầu nguyện.

- Rồi có lúc anh sẽ phải cầu nguyện. Em cũng biết anh không yên ổn đâu. Em biết ông Nghi đang thù anh. Ông Nghi ác lắm. Ông cũng đang muốn hại em đó.

Hoài ngạc nhiên:

- Sao ông Nghi lại muốn hại em. Em có liên quan gì đến ông ấy đâu?

Đến lượt Nga ngạc nhiên:

- Anh không biết thật à? Ông Nghi bắt em phải báo cáo tình hình của xã, kể cả chuyện bí mật của nhà thờ, của cha xứ nữa. Em là tín đồ làm sao em làm được chuyện đó? Ông đang đe dọa và tìm cách chia rẽ em và Quân. Quân độ này đối với em cũng hơi lạnh nhạt. Quân tránh không gặp riêng em và có nhiều luận điệu y hệt ông Nghi. Em có cảm tưởng Quân coi trọng nhiệm vụ hơn tình cảm và sợ ông Nghi lắm. Ông hứa hẹn với Quân chuyện kết nạp đảng, bố trí công tác nên Quân xiêu lòng. Mới rồi, Quân nói rõ với em là nếu không làm theo lời ông Nghi thì em và Quân khó gần nhau được.

Nga nói một thôi, giọng cô trở nên phẫn nộ:

- Tại sao lại có thứ tình yêu có điều kiện như thế? Em mới biết yêu lần đầu nhưng em không bao giờ nghĩ như thế cả. Đó đâu phải là tình yêu mà là tính toán đổi chác. Hay em đã đặt tình yêu không đúng chỗ? Em khổ quá. Sao anh Quân lại thay đổi mau thế anh? anh biết Quân từ trước, ngày xưa Quân có vậy không anh? Bây giờ em phải làm sao đây anh?

Nga chợt bíu lay Hoài, ngước nhìn anh cầu khẩn. Trong bóng hoàng hôn chập choạng, hàng cây hai bên đường xóm nhòa nhạt một màu xanh u ám, Hoài thấy đôi mắt cô long lanh ngấn nước. Cô chớp mắt và hai giọt lệ lăn dài xuống đôi má trắng hồng thơ ngây vẫn sáng lên trong bóng chiều tà. Hoài thấy dậy lên mỗi niềm xót thương, anh nắm lấy tay cô, giọng nhẹ nhàng:

- Em cứ buồn đi. Anh không khuyên em đừng buồn vì làm sao không buồn, không đau được. Cuộc đời là thế thôi. Mọi chuyện đâu phải hoàn toàn theo ý mình. Quân là học trò cũ, là cơ sở của anh trước đây, dù không thân lắm như một số học trò cơ sở khác, nhưng trước đây Quân rất tốt. Gần đây, anh có cảm tưởng Quân đối với anh cũng có thay đổi. Trước đám đông, Quân tránh không gọi anh bằng thày mà bằng đồng chí, có khi bằng anh. Dĩ nhiên, chuyện xưng hô không quan trọng nhưng nó thể hiện một sự thay đổi nào đó. Có lẽ bây giờ Quân không coi trọng anh bằng ông Nghi, vì ông ta có chức, có quyền hơn anh. Dù sao, anh sẽ nói chuyện với Quân. Muốn làm một đảng viên cộng sản, muốn có chức quyền mà bắt đầu bằng sự dối trá, thậm chí phản bội thì chỉ trở nên một tên đê tiện thôi. Nếu quả thực Quân như thế, em cũng không nên tìm cách giữ Quân làm gì, dù em đau khổ đến đâu đi nữa.

Nói xong điều đó, Hoài đột nhiên muốn ôm lẩy vai cô gái bé nhỏ đang thổn thức đi bên cạnh mình, trong một thương cảm và chia xẻ thanh sạch, giữa những người cùng chung một nỗi đau. Đúng lúc Hoài vừa choàng lay lên đôi vai mảnh mai run rẩy của cô, một tiếng động lạ nổi lên trong bụi cây gần đó và một tiếng "soạt" rất mạnh tiếp theo. Phản xạ tự nhiên, Hoài kéo cô gái nghiêng sang bên. Một viên đá lớn lao tới sượt qua vai Hoài.

Quên cả đau, anh kéo tay cô gái bỏ chạy. Có tiếng chân đuổi theo một quãng ngắn rồi im bặt. Cùng may chỗ này gần nhà Nga. Hai anh em chạy về nhà đứng thở dốc trước ngõ. Hoài nói vội với Nga trong tiếng thở dồn dập:

- Em đừng lo. Bọn phá hoại muốn đánh anh đó thôi. Em không liên quan gì đâu. Đây là điều đội công tác và chi bộ xã đã lường đoán trước.

Hoài có cảnh giác nhưng không ngờ cú tấn công đầu tiên lại nhắm vào anh, trong một buổi chiều hoàng hôn nao lòng bên cô gái ngây thơ và đau khổ này.

- Báo cáo tổng hợp của đồng chí có trung thực không?

Bí thư huyện ủy nheo mắt hỏi Hoài, trong ánh mắt ông ánh lên vẻ thận trọng và cảnh giác. Hoài cảm thấy mặt nóng bừng, anh cố tự kiềm chế:

- Tại sao đồng chí nói thế? Tình hình này tôi lấy ở đâu ra được? Chính các đồng chí trong đội công tác đi ba cùng phản ánh lại. Đồng chí có thể kiểm tra bằng cách trực tiếp làm việc với họ.

Sau một tháng công tác, báo cáo tổng hợp toàn diện đầu tiên của đội phát động về tình hình của xã làm chính Hoài cùng ngạc nhiên, và hôm nay bí thư huyện ủy cũng hơi hoảng hốt. Tình hình xấu hơn dự đoán rất nhiều, không phải về phía quần chúng hay hoạt động của giáo hội mà lại về phía chi bộ và các đoàn thể cách mạng.

Trong thời gian hai tuần đầu, các cuộc họp chính thức của đội phát động với dân không mang lại kết quả nào tích cực. Dân đi đông, chịu khó ngồi lắng nghe cán bộ nói nhưng không ai có ý kiến gì. Những lời hô hào đi vào khoảng không, không một chút hồi âm, theo kiều "phát" mà không "động". Đội họp rút kinh nghiệm, thay đổi phương thức bằng cách đi sâu trò chuyện với từng người, nhất là số quần chúng nghèo khổ. Phương thức này mang lại kết quả bất ngờ mà sau khi tổng hợp, Hoài phải yêu cầu chỉ báo cáo riêng với bí thư huyện ủy.

Bí thư chi bộ xã, một cán bộ vững vàng và tin cậy do huyện đưa xuống cắm ở một xã trọng điểm, sau hai năm đã là một con người hoàn toàn khác. Ông đã xây dựng một mạng lưới, không phải là cơ sở cách mạng mà chính là một bè phái để thao túng xã, bao gồm cả những thành phần có chức quyền và tham gia bóc lột trong chế độ cũ. Có nhiều bằng chứng cho thấy ông ăn hối lộ, bị mua chuộc và khống chế. Đất xã cấp cho gia đình ông sản xuất là một vườn chè tốt nhất của một tư sản cũ đã bỏ trốn. Ông đã chuẩn bị đầy đủ vật liệu để xây một ngôi nhà hai tầng vĩ đại mà không tốn một đồng nào, kể cả công thợ sẽ làm trong thời gian tới. Trưởng công an xã bắt từng cân trà của dân nghèo chạy chợ hằng ngày trong khi bao che bọn buôn lậu đưa hàng tấn chè ra khỏi xã. Xã đội trưởng là một người suốt ngày sực mùi rượu, đang quan hệ bất chính với một nhân viên hợp tác xã mua bán, nguyên là nữ tu xuất. Một đảng viên khác, là cán bộ về hưu, mới được đưa về sinh hoạt chi bộ ở đây, ngày nào cũng xách giỏ đi chợ mua thịt, cá không trả tiền, dân sợ không dám đòi nhưng rất khinh... Còn bao nhiêu chuyện bê bối khác nữa. Đây không phải là một chi bộ cộng sản mà là một tập đoàn cường hào mới ở nông thôn. Bí thư chi bộ là một ông vua nhỏ, một lãnh chúa ở xã này. Nguyên nhân tình hình xấu của xã không phải như chi bộ báo cáo trước đây.

Dân chỉ bán hai mươi phần trăm sản lượng chè cho nhà nước không phải chỉ vì dân không muốn chấp hành chính sách, giáo hội chống đối mà vì dân đói, một trăm phần trăm hộ trong xã đều làm chè lậu, trong đó có bí thư chi bộ. Dân không tích cực xây dựng tập đoàn sản xuất vì làm ra chỉ có cán bộ hưởng. Bất cứ sau cuộc họp nào của tập đoàn, của xã cũng đều có đánh chén và không hề vắng mặt các đồng chí trong chi bộ. Toàn bộ bộ máy chính quyền, đoàn thể của xã không có hiệu lực vì không làm theo chính sách của nhà nước mà làm theo chủ trương của bí thư chi bộ, vì quyền lợi riêng của mình và bè phái. Người dân nghèo thấp cổ bé họng bị mấy tầng áp bức nhưng không dám kêu, họ tìm an ủi trong niềm tin tôn giáo nên số người đi lễ nhà thờ hằng ngày còn đông hơn trước giải phóng. Giáo hội ở xã bề ngoài có vẻ tuân phục chính quyền mới nhưng bên trong hoạt động nắm chắc quần chúng và âm ỉ tinh thần chống đối. Tình hình thực sự là một nguy cơ cho huyện.

Trong khi nghe Hoài báo cáo, bí thư huyện ủy không ngớt nhăn mặt, miệng phát ra những tiếng "chà, chà" ngạc nhiên và khó chịu. Sau phần tình hình, Hoài đề xuất bổ sung phương án hoạt động đã được vạch ra từ trước:

- Theo ý kiến của nhiều đồng chí trong đội công tác, muốn tiếp tục phát động xây dựng có hiệu quả, biện pháp đầu tiên là huyện phải thay đổi bí thư chi bộ, trưởng công an và xã đội trưởng, vì còn những người này dân sẽ không tin và ngay chính họ cũng là lực cản đối với chủ trương phát động, xây dựng của huyện.

Bí thư huyện ủy trầm ngâm khi nghe đề xuất này, tay gõ gõ xuống bàn. Một lúc sau ông mới nói:

- Tôi sẽ nghiên cứu và xin ý kiến của tập thể thường vụ. Nhưng theo tôi, trước mắt chưa được đâu. Lấy cán bộ ở đâu ra để thay trong khi huyện đang thiếu cán bộ nghiêm trọng? Vả lại, tình hình phản ánh về chi bộ xã này cùng phải xem xét thêm, không loại trừ bọn xấu nhân đợt phát động này để bôi nhọ cán bộ, đảng viên. Ta luôn luôn phải nhìn vấn đề hai mặt. Tôi không tin rằng cán bộ ta có thể suy thoái nhanh chóng như thế. Việc đưa người mới thâm nhập địa bàn này cũng không dễ dàng gì, phải mất vài năm mới nắm được tình hình. Ta đã đầu tư người vào đây giữa chừng lại thay rất khó, phải bảo vệ cán bộ của mình. Nếu anh em có gì sai, ta kiểm điểm rút kinh nghiệm, không thể xử lý ngay được.

Suy nghĩ nhiều về vấn đề này, anh chưa đồng tình với bí thư huyện ủy:

- Dĩ nhiên cần xem xét kỳ nhiều mặt, nhưng tôi cho rằng việc thay đổi các đồng chí trong chi bộ ở đây rất bức xúc, nhất là ta đang tiến hành phát động quần chúng. Ta quý cán bộ đảng viên của mình nhưng nếu ai hư hỏng mà ta vẫn bao che thì quần chúng sẽ mất tin tưởng ngay vì họ chính là hiện thân của đảng ở cơ sở...

- Đồng chí nói ai bao che? - Bí thư huyện ủy phản ứng một cách tức thời theo thói quen của ông khi gặp điều không đồng ý - Bản thân tôi và thường vụ huyện ủy không bao giờ bao che cán bộ sai trái cả. Nhưng phải hiểu rằng cán bộ, đảng viên của ta đã có quá trình hy sinh, cống hiến cho cách mạng, nay nếu sai trái phải xem xét có lý, có tình, có chiếu cố đến công lao, chứ không thể xử lý thẳng băng được đâu.

Hoài cũng đối đáp tức thời, bộc trực theo thói quen của anh:

- Đồng ý phải xem xét đến công lao nhưng không phải vì công lao rồi muốn làm gì thì làm, đi ngược lại đường lối, bôi nhọ uy tín của đảng. Cán bộ, đảng viên như thế không còn xây dựng đảng nữa mà thực chất là phá hoại, chống lại đảng, làm cho đảng suy yếu. Theo tôi, nếu muốn đền đáp công lao, nhà nước nên có chính sách cấp nhà, cấp đất cho họ nghỉ ngơi an dưỡng, nhất là đối với những người không đủ trình độ để đáp ứng yêu cầu của giai đoạn mới. Chưa nói đến chuyện thoái hóa, nhiệt tình cộng với ngu dốt chỉ là phá hoại thôi. Nhiệm vụ cách mạng hiện nay nên giao lại cho những người có trình độ hơn.

Hoài nói những điều này khi liên tưởng đến những cán bộ lãnh đạo của huyện mà sự ngu dốt và kiêu ngạo đã làm cho không ít người khó chịu. Có người trong khi truyền đạt nghị quyết đã giải thích lò rèn là công nghiệp nặng vì công việc rất nặng nề. Có người nói với giáo viên và học sinh: "Đại học mà làm gì. Đại học ngụy không bằng cấp hai của ta. Tôi không có đại học, chỉ "học đại, mà cũng đủ sức lãnh đạo cách mạng bao nhiêu năm nay". Có người khi học tập, phát biểu dân không hiểu, thắc mắc, đã nói: "Vừa rồi tôi nói trình độ trên đại học và đại học mới hiểu được, bây giờ tôi nói lại cho trình độ phổ thông và bà con nghe". Sau đó, người ta vẫn không hiểu những từ rất kêu của ông có nghĩa gì mà cứ "vấn đề là trên cơ sở... trên cơ sở của vấn đề..." lặp lại không ngớt. Thậm chí có cán bộ khi phát biểu về tôn giáo, không phân biệt nhà thờ và chùa, bên nào thờ Chúa, bên nào thờ Phật, khi có người bắt bẻ đã nổi giận: "Phật, Chúa cùng đều là sản phẩm của giai cấp tư sản cả, đều là thuốc phiện của quần chúng, không cần gì phân biệt."

Hoài vừa đối đáp vừa liên tưởng, không chú ý đến thái độ của bí thư huyện ủy. Ông hình như vừa bị chạm nọc, đứng phắt dậy khi anh vừa nói hết câu:

- Đồng chí đừng tự kiêu. Ai là kẻ ngu dốt? Bằng cấp chưa phải là trí thức và chưa chắc đã có ích cho cách mạng đâu. Học cấp một nhưng yêu nước, có giác ngộ giai cấp, hy sinh vì cách mạng còn ích lợi hơn hằng trăm trí thức đi theo địch hay chỉ biết lo cho bản thân. Trí thức rất hay giao động, kể cả trí thức giác ngộ cách mạng như đồng chí. Chúng tôi là nông dân, đi theo cách mạng mấy chục năm nay vẫn chí cốt, chưa hề chao đảo. Đồng chí phải nhận rõ điều đó, nhất là khi đi công tác cơ sở, đừng để kẻ xấu tác động, đưa đến chỗ sai quan điểm...

Bí thư huyện ủy còn thuyết một tràng dài về lập trường giai cấp, quan điểm cách mạng. Ông đi lại trong phòng, giọng vang vang một cách hùng hồn như khi thuyết giảng trước đông người.

Bí thư chi bộ xã và mấy người nữa ở phòng bên nghe tiếng nói lớn chạy sang xem có chuyện gì. Hoài chợt giật mình khi thấy bí thư chi bộ xã, anh đang làm việc với bí thư huyện ủy trong phòng họp của xã, phòng này chỉ cách phòng bên bằng một vách gỗ.

Không loại trừ việc bí thư chi bộ xã đã theo dõi nghe được toàn bộ nội dung buổi làm việc. Trong mắt ông ta khi nhìn Hoài, anh thấy ánh lên một ác cảm không che giấu.

Hoài nghiên cứu lại tài liệu do một cơ sở mật báo cáo về nội dung các bài giảng của linh mục Hoan trong thời gian gần đây.

- Lễ Thánh Mađalêna.

Chúng ta là bậc làm cha, làm mẹ và những người hiểu biết hơn, phải giáo dục cho con cái một lòng kính Chúa, yêu Chúa như thánh Mađalêna. Phải năng đọc phúc âm và suy gẫm lời Chúa vì một mai này đạo Chúa có bị vùi dập, nếu trong bản thân ta còn lòng tin, lòng mến và trông cậy mãnh lực của Chúa thì Chúa sẽ không từ bỏ. Nhiều người công giáo lúc nhỏ còn biết giáo lý và phúc âm một ít, lớn lên không tin gì đạo Chúa, chỉ coi giữ lúc nhỏ là đủ rồi, không cần gì nữa. Đời sống đạo trở thành khô khan nguội lạnh rồi sinh ra nhiều tật hư, nết xấu, từ đó làm cho xã hội ngày một suy đồi.

- Lễ cầu cho các linh hồn.

Chúng ta không thể dửng dưng trước những linh hồn mồ côi và từ hiện tại, từ ngày giải phóng đến nay, chúng ta cũng chưa biết bà con ngoài bắc hiện nay thiếu người ở đâu, sống chết ra sao. Mối lo lắng ấy đang vây bủa. Chúng ta phải cầu cho các linh hồn đó vì cũng là người Việt nam, sống trên quê hương Việt nam.

- Thánh lễ dành riêng cho thanh niên, thiếu nữ.

Có người nói chúng ta sống trong một tổ chức, nam nữ có tình cảm với nhau nhưng muốn kết hợp phải có sự đồng ý của tập thể. Tập thể quyết định và đứng ra tổ chức lễ cưới chứ cha mẹ họ hàng không có quyền gì. Hôn nhân như thế thì chỉ là gượng ép, bắt buộc, không thể nào có hạnh phúc. Dù sống trong tập thể nào, nam nữ kết hôn cũng phải có sự tìm hiểu và sáng suốt lựa chọn, không phải chỉ tùy thuộc vào tập thể. Chúng con là những người trẻ, dù muốn dù không cũng phải bước qua ngưỡng cửa đó. Dù đời sống đang rất khó khăn thay đổi, chúng ta là con cái Chúa phải sáng suốt nhận định con đường mình chọn.

- Theo bài phúc âm kính Chúa yêu người.

Phúc âm khuyên phải kính Chúa yêu người, nhưng không phải chỉ nói bằng môi bằng miệng mà phải thực thi bằng việc làm của mình. Có nhưng người đã suy diễn lời Chúa bằng việc làm của mình. Có những người đã suy diễn lời Chúa cách này cách khác để xuyên tạc bắt bẻ. Dù đời sống gặp khó khăn này, cản trở khác do hoàn cảnh đất nước đưa đến, ta cùng phải cố gắng cầu xin Chúa.

- Lễ khánh nhật truyền giáo.

Hãy cầu nguyện cho những người chưa tin và chưa biết Chúa, nhất là trước hiện cảnh xôi đậu này. Chúng ta hãy sáng suốt nhận định rõ con đường nào thật, con đường nào sai để làm gương cho nhiều người chung quanh được trở lại theo chân Chúa.

- Lễ thánh Mân côi.

Thực hiện theo phúc âm, chúng ta phải ăn ở hiền lành, cư xử với nhau cho đẹp. Nhiều người dùng pháp luật để đối xử, đưa đến thù hận nên pháp luật không sửa đổi được ai mà lại làm cho người ta nghi kỵ, xa lánh nhau. Chúng ta là con một Cha, thờ một Chúa, chúng ta phải thương yêu và giúp đỡ nhau trong hoàn cảnh khó khăn này. Lễ các linh hồn. Con người chết chỉ có hai con đường là chết đời đời và sống đời đời. Sống trên đời không có gì vĩnh viễn. Nếu được hưởng sung sướng rồi hống hách, bê tha tội lỗi thì sẽ mất đời đời và ngược lại. Sống đời này không có gì bền bỉ lâu dài mà tất cả sẽ mất đi không gì ngăn nổi, dù có luật lệ này, luật pháp nọ hay nhà nước nào đi nữa cũng không ngăn được. Ba mươi năm qua chúng ta sống được, hiện tại ta còn sống đây, nhưng một trăm năm nữa, các thế hệ này sẽ qua đi vì đời sống vắn vỏi và chóng tàn. Ở với nhau mà dùng thủ đoạn này, lý lẽ khác, chèn ép, gây khó khăn cho nhau, làm cho con người không ngoi đầu lên nổi thì sau này Chúa sẽ dùng uy quyền rất công minh mà đoán phạt những con người ấy.

- Lễ thánh Phao-lô.

Phải bắt chước thánh Phao-lô rao giảng lời Chúa. Đạo có mạnh hay không là do ở tầng lớp thanh niên, thiếu nữ. Sau hai mươi, ba mươi năm, cuộc sống sẽ xuống dốc, lúc đó mình không còn đức tin và đời sống đạo không còn nữa. Cuộc sống hiện tại nếu không duy trì đức tin thì tương lai con cháu của ta sẽ mất gốc, xa Chúa.

- Lễ Đức Mẹ.

Chúng ta hãy noi gương nhân từ của Người, vì phải làm những điều thiện trong việc nhỏ thì trong việc lớn cũng thế. Mọi điều không có gì giấu được trước mặt Chúa, dầu giữ kín thế nào cùng bị lộ trước Thiên Chúa. Những người che mắt nhân dân, bà con, anh em thế nào sau này người ta cùng biết. Sự thật bao giờ cùng hơn vì dối trá, gian manh, bịp bợm thiên hạ được chứ không bao giờ che giấu được Chúa.

- Về đền thờ thân xác Người (Chúa).

Chúng ta phải dạy dỗ con cái làm sao cho đời sống của chúng được thấm nhuần đạo Chúa, có một lòng tin vững chắc. Không phải chỉ để cho một người nào đó hay một số tu sĩ dạy thôi mà mình phải chăm sóc cho đọc phúc âm, lo đời sống đạo nữa. Nhờ thế khi bị người ta xuyên tạc, tuyên truyền cách này cách khác thì khỏi bị mắc bẫy và sa ngã.

- Về đền thờ Jerusalem.

Ngày xưa nơi tôn nghiêm thờ cúng mà có người đã dùng làm nơi tụ họp buôn bán. Chúa đã khóc và đã chúc dữ, rồi sau sẽ không còn hòn đá nào chồng lên hòn đá nào nữa.

Ngày nay người ta lợi dụng nhà thờ và chuyện gì cũng có thể xảy ra ở nhà thờ. Thậm chí có người tới nhà thờ vì nhiệm vụ dò xét, bộ dạng đạo đức nhưng bên trong nhòm ngó, nghe ngóng tin lức để báo cáo làm đủ chuyện. Vậy chúng ta là con một Cha, phải khôn ngoan đề phòng vì muốn cho ngôi thánh đường không sụp đổ ta phải canh chừng cẩn mật để ngăn chặn những âm mưu đen tối, muốn đào vách, gỡ móng hay đặt chất nổ, lúc ấy ta không thế nào ngăn nổi.

- Bài giảng dành cho thanh niên.

Sống phải theo quy luật. Nếu trong xã hội ai không theo quy luật của Chúa sẽ bị Chúa trừng trị. Kể từ năm 1954, thanh niên đã tìm tự do và sống thoải mái cho đến gần đây. Nhưng hiện tại cái lối sống sung túc như xưa không còn nữa, bây giờ ta nhận thấy càng ngày càng khó khăn hơn. Nhiều gia đình thiếu cơm ăn, thiếu vật chất đủ thứ thành ra khung cảnh gia đình không còn nghĩa lý gì nữa cả. Chúng ta hãy đoàn kết để xây dựng một xã hội mới, một giáo xứ lành mạnh trong tình huynh đệ của Chúa.

Hoài ngầm nghĩ về các bài giảng và thán phục người đã tạo ra nó. Cách diễn đạt phần lớn đa nghi, trừ một vài ý cố tình nói rõ, còn lại để người nghe suy diễn. Các bài giảng đều toát lên ý tha thiết muốn duy trì đạo tốt đẹp của Chúa trong một hoàn cảnh khó khăn đang bị đe dọa. Lời giảng kêu gọi củng cố lòng tin, nếp sống đạo để chống lại những cái xấu, cái ác nói chung của cuộc đời và cũng có thể hiểu là cái xấu, cái ác của chế độ cộng sản.

Một sự lo ngại toát lên và lời báo động không ngớt về nguy cơ đạo sẽ bị suy đồi, hủy diệt, nhưng đồng thời lòng tin vào quyền lực tuyệt đối của Thiên Chúa vẫn không hề suy giảm. Rõ ràng bài giảng như thế sẽ thuyết phục được nhiều người, nếu không nói là tuyệt đại bộ phận tín đồ. Đây là khó khăn lớn vô cùng cho những người cộng sản muốn tranh thủ lòng tin vào chế độ đối với tín đồ Thiên Chúa giáo.

Mấy tuần liền Hoài có ý quan sát và thấy giáo dân đi nhà thờ rất đông đảo và thành kính. Không phải chỉ có lễ chủ nhật mà cả hai lễ sáng và lễ chiều hằng ngày lúc nào cũng đông người, không chỉ có ông bà già mà cả người trung niên và thanh thiếu nhi. Các ông bà già mặc áo dài theo lối quốc phục cổ mà họ vẫn còn giữ được cho đến bây giờ. Một số người trung niên có lẽ là công chức trong chế độ cũ, mặc vét-tông, thắt cà-vạt, đi giày nghiêm chỉnh. Thanh niên, thiếu nữ diện những bộ quần áo đẹp sặc sỡ nhất. Vào ngày chủ nhật quá đông người, trong nhà thờ không đủ chỗ, những người đứng ngoài hành lang và cả ngoài sân vẫn vòng tay im lặng rất thành kính, kể cả thanh niên.

Tình hình này không phải chỉ ở nhà thờ giáo xứ của linh mục Hoan mà tất cả các nhà thờ khác trong huyện đều như thế. Khi việc triệu tập họp dân đã trở nên khó khăn hơn so với ngày mới giải phóng, nhiều cán bộ xã đã mơ ước người ta đi họp được một nửa như đi nhà thờ. Có cán bộ đã nói thẳng và kêu gọi dân như thế. Giáo dân chỉ mỉm cười không trả lời. Làm sao để chủ nghĩa cộng sản trở thành tôn giáo của người dân như Thiên chúa giáo đối với tín đồ của mình? Điều đó thật hoàn toàn ảo tưởng.

Hoài quyết định sáng chủ nhật tới sau giờ lễ, anh sẽ đến thăm, trực tiếp nói chuyện với linh mục Hoan, một linh mục mà anh nghĩ có thái độ tiêu biểu cho các linh mục Thiên Chúa giáo hiện nay.

Nga quỳ trong nhà thờ một mình lặng lẽ. Ở đây thật yên tĩnh. Cô ngước nhìn tượng Chúa bị đóng đinh trên cao. Người đau khổ và cao cả vô cùng. Những vết máu còn rỉ ra trên sườn và tay chân Người, nơi mũi giáo đâm và những dấu đinh của bọn phản thần đóng Người vào cây thập tự giá. Xương thịt Người phơi ra trước nắng gió trần gian. Dưới vòng gai khổ nạn đội trên đầu, đôi mắt thăm thẳm đớn đau của Người vẫn ngời lên ánh bao dung và tha thứ.

Khi Nga ngước lên, cô có cảm giác như Người đang chăm chú nhìn cô và thầm hỏi: "Con đau khổ lắm ư? Con hãy thổ lộ cùng ta và con sẽ nhẹ lòng".

Phải. Nga đã rối bời đến gần như mất trí trước khi chạy về đây, quỳ gục đầu trong thánh đường bao dung này. Sau nhiều đắn đo dằn vặt, chiều nay cô quyết định đến tìm Quân để hỏi cho ra lẽ.

Quân đang ngồi làm việc ở cơ quan huyện đoàn. Thấy Nga vào, Quân ngẩng nhìn lên, hơi ngạc nhiên:

- Nga đấy à. Em ngồi chơi. Có chuyện gì không em?

Nga vẫn đứng trước bàn làm việc Quân, cô nói ngay:

- Em có chuyện cần nói với anh. Anh đi với em một lúc nhé. Đi ngay bây giờ.

Quân nhìn cô. Đôi mắt to rất đẹp của anh thoáng vẻ dò hỏi và ngần ngại:

- Anh đang bận quá. Lúc khác được không em?

- Không. Ngay bây giờ cơ. Em khổ quá.

Giọng cô nghẹn ngào và mắt cô đã long lanh ướt.

Có tiếng động ở cửa, Quân nhìn ra thấy Nghi đang đi vào, anh hốt hoảng xua tay về phía Nga:

- Nga ngồi đi.

Rồi anh đổi giọng, nói lớn một cách bình thản:

- Sao? Tình hình thanh niên ở xã thế nào? Qua đợt phát động có khá hơn không?

Nga đột nhiên thấy anh trở nên xa lạ và lạnh nhạt vô cùng, hình như là một người nào khác, không phải là Quân thân yêu của cô nữa. Cô muốn nói một điều gì nhưng không đủ sức. Cô chớp mắt và hai giọt nước long lanh đã lăn dài trên má. Đột nhiên cô bỏ chạy ra khỏi phòng, xuýt va phải Nghi đang đi vào. Không biết cô đã đi đường nào và cuối cùng cô thấy mình quỳ ở đây Thánh đường tĩnh mịch và trang nghiêm dần dần làm cô dịu đi. Cô gục đầu rất lâu trên thành ghế, hai vai run rẩy, thổn thức. Trái tim non nớt của cô đang rướm máu.

"Tình yêu là hạnh phúc hay khổ đau? Những trang sách em đã đọc về tình yêu không giúp gì cho em cả khi em tự mình đi vào cõi đắm say. Tình yêu đầu đời mới chớm, nào em đã hiểu được bao nhiêu trong cuộc đam mê này. Những giờ phút hoan lạc bên nhau sao ngắn ngủi quá, chóng tàn như một nụ hoa quỳnh trong sân nhà em. Hay số kiếp của em cũng chỉ là một đóa hoa quỳnh? Đóa hoa trắng muốt tinh khôi, chỉ nở một lần về đêm, tỏa hương ngọt ngào, xòe nở hết sức mình những cánh mỏng manh, rực rỡ trắng trong như một thiên thần trong khoảnh khắc rồi cụp lại, kiệt sức gục xuống trong phai tàn. Có lẽ nào định mệnh em lại đau thương như thế? Em mới mười bảy tuổi thôi.

Tại sao tình yêu lại phải lệ thuộc quá nhiều điều và Quân thân yêu của em đã trở nên lạnh nhạt xa cách dường ấy? Cái gì đã làm anh thay đổi nhanh chóng? Lẽ nào đảng và đoàn có thể buộc anh phải sống khác điều anh nghĩ. Hay là tại em, tại tôn giáo của em ? Đâu là điều ngăn trở? Tôn giáo ư? Chúa có dạy em điều gì xấu đâu? Chúa dạy em phải bác ái, nhân từ, coi mọi người đều là anh em chung một Cha. Chúa dạy em phải thương kẻ khó, phải làm điều lành, tránh điều dữ. Có gì trái ngược với lý tưởng của Đảng, của đoàn đâu? Dĩ nhiên đảng và đoàn không cầu nguyện. Nhưng cầu nguyện nào có hại đến ai? Khi sức mạnh trần gian không đủ sức chống chọi với khổ đau, em lại cầu xin đấng thiêng liêng để được nhẹ lòng.

Muốn yêu anh, muốn vào đoàn phải bỏ đạo. Sao lại có lựa chọn khắc nghiệt như thế? Em không bỏ được đâu. Đạo đã vào trong máu xương hơi thở của em rồi. Và em có nên oán trách anh không khi anh thà bỏ em để theo đuổi con đường của đảng của đoàn. Mà có thực đó là lý tưởng của anh không hay tất cả cũng chỉ là nấc thang cho anh leo lên trên tảng cao tham vọng? Mà thôi, xét cho cùng đó là quyền của anh, em đâu can thiệp được. Nhưng có điều anh xa em dễ dàng quá. Anh cố tình tránh mặt. Anh lạnh nhạt như không trong khi ngày xưa anh tha thiết với em biết chừng nào.

Chao ôi! Ngày xưa. Mới ba tháng thôi mà sao xa thăm thẳm đến thế? Xa đến hụt hơi ngút mắt. Quân ơi, em phải làm sao đây? Anh thân yêu và đáng ghét của em! Suy nghĩ đến đây, Nga ngước nhìn lên, bắt gặp tượng Chúa với đôi mắt đau khổ và bao dung đang nhìn cô dò hỏi. Cô cảm thấy được che chở, an ủi trong cái nhìn ấm áp của người. "Hay là con đi tu, quên mọi sự trần gian để hiến thân trọn đời cho Chúa nhân từ?" Ý nghĩ đó lóe lên như một tia chớp. "Phải rồi. Chỉ có bàn chân Người cao cả con mới được thanh sạch nhẹ lòng. Chính chị của con cũng đã lựa chọn con đường phụng vụ cho Người và chị sống thanh sạch yên ổn biết bao. Mỗi lần gặp chị, con đều thấy khuôn mặt chị ngời sáng, thánh thiện trong chiếc mũ trùm và bộ quần áo dài đen khắc khổ của nữ tu. Chị yêu thương hết mọi người, chăm sóc người bệnh, kể cả người bị phong cùi, làm hết lòng không một chút tiếc thân. Chị đâu cần đến một tình yêu trần thế vì chị đã có tình yêu lớn và cao cả của Người rất đỗi bác ái nhân từ. Phải chăng Người mới chính là người yêu đẹp đẽ, cao thượng và chung thủy nhất, đến với Người sẽ không bao giờ bị phản bội. Người là thần tượng chung của mọi người và là người yêu riêng của từng người, không sợ ai chia xẻ. Người đã yêu thương mọi người và có thể đáp ứng khát vọng được yêu thương của mọi người. "

Nga nhìn tượng Chúa trên cao với đôi mắt mở lớn hầu như không chớp. Tiếng nói âm thầm trong cô hình như mỗi lúc một ngân vang trong vòm thánh đường tĩnh mịch. Chợt cô giật mình quay lại. Một bàn tay nhẹ nhàng đặt lên vai cô. Linh mục Hoan đang cúi xuống nhìn cô chăm chú và dò hỏi. Cô đứng lên bối rối:

- Chào cha ạ. Xin cha tha lỗi, con không biết cha vào.

Khuôn mặt cha Hoan hồng hào, đầy đặn tuy tóc và lông mày đã điểm bạc, mấy đường răn khá rõ lên vầng trán khi cha nhíu mày lại. Khuôn mặt cha mới nhìn loé lên vẻ nhân từ, sung mãn nhưng khi cha nói, đôi môi mỏng uốn éo của cha hình như có cái gì đó không thật làm người ta gợn chút hoài nghi và bớt phần kính trọng. Cha vẫn đặt tay trên vai Nga, nói từ tốn:

- Con ngồi xuống đây đi. - Ông đẩy cô ngồi xuống và ngồi bên cạnh cô. - Chắc con đang có chuyện buồn. Con đến đây là đúng vì chỉ có Chúa nhân từ mới có thể cảm thông và che chở cho con thoát khỏi mọi bẫy sập của loài người. Cha nghe nói có cán bộ phát động đến ở nhà con. Họ có gây khó khăn gì cho con không?

Nga nghe cha Hoan nói, một lúc sau cô mới như tỉnh trí lại và hiểu cha muốn hỏi gì. Cô lắc đầu nhẹ nhàng:

- Có anh Hoài cán bộ huyện đoàn ở nhà con nhưng anh tốt lắm, không gây khó khăn gì cho con đâu. Con buồn chuyện khác kia.

- Sao con dễ tin thể. Con là tín đồ công giáo, người ta là cán bộ cộng sản đang đi điều tra dò xét xã mình. Con coi chừng kẻo mắc bẫy người ta đấy. Thế ông cán bộ có dò xét gì về giáo xứ của ta không?

Nga cảm thấy chấn động khi cha nói đến tiếng "dò xét", mặt cô tái đi cô lắp bắp:

- Không. Không... anh Hoài không dò xét gì đâu.

Sắc diện biến đổi của cô không qua khỏi đôi mắt tinh tường của cha Hoan, ông nói nhẹ nhàng:

- Sao con có vẻ hốt hoảng thế. Họ đe dọa con sao? Con đừng sợ. Có Cha và có giáo xứ đây, không ai làm gì được con đâu. Có gì con cứ nói thực với Cha, Cha sẽ giúp đỡ, che chở cho con. Hay tại con thương người ta rồi...

Cha bỏ lửng câu nói. Nga mở lo mắt ngạc nhiên nhìn ông:

- Cha nói con thương ai? Anh Hoài ư? Ai nói với Cha vậy?

Cha Hoan tránh cái nhìn của Nga, ông ngó qua cửa sổ, như dõi mắt nhìn mấy người đang hái trà cuối vườn nhà xứ. Một lúc lâu, ông mới nói:

- Cha có nghe nói chuyện con đi chơi với người ta ban đêm nên bị thanh niên trong xã dọa đánh. Nhưng đó là chuyện nhỏ, Cha cũng không tin. Có điều chắc chắn là cán bộ cộng sản không ai tốt với tôn giáo ta đâu. Con cũng đã biết rồi, họ chỉ muốn phá đạo thôi. Ta cần phải biết âm mưu thủ đoạn của họ. Chính ra khi có cán bộ ở nhà con, con không để họ dò xét mà con phải dò xét họ. Con nghĩ có phải không?

Một lần nữa, tiếng "dò xét" làm Nga kinh hoàng. Cô bỗng đứng bật dậy, nhìn cha Hoan một cách ghê sợ, cô lắp bắp:

- Dò xét... Dò xét... Ai cùng bắt con phải dò xét. Con không dò xét ai cả. Con chỉ muốn sống trung thực thôi.

Cô tựa vào thành ghế như muốn ngã, lùi mấy bước rồi bỏ chạy ra khỏi nhà thờ.

Sau khi Nga bỏ chạy khỏi nhà thờ, linh mục Hoan lững thững đi về khu nhà riêng của ông ở phía sau. Ông vừa đưa tay mở cổng, chợt có tiếng nói:

- Xin chào linh mục.

Ông quay lại, thấy Hoài đang đứng nhìn ông chăm chú. Hoài đi sau ông một lúc nhưng mải suy nghĩ ông không hay biết. Ông có vẻ ngạc nhiên nhưng rồi mỉm cười lịch sự:

- À vâng. Chào ông. Mời ông vào chơi.

Hai người đã có gặp và biết nhau nhưng chưa lần nào nói chuyện riêng. Linh mục Hoan đưa Hoài vào nhà. Hoài ngạc nhiên thấy phòng khách của ông có vẻ khô khan và bàn ghế đầy bụi. Ngoài mấy ảnh tượng tôn giáo trên tường, căn phòng chỉ có một kệ sách và một bộ bàn ghế gỗ đơn sơ. Ông xin lỗi Hoài, lấy chổi lông quét sơ bàn ghế rồi ra sau gọi người lấy nước pha trà.

Hoài tự hỏi phải chăng ông có phòng tiếp khách nữa ở nơi khác vì anh biết các linh mục thường xuyên có nhiều người đến gặp.

Linh mục Hoan trở ra, lấy một bao thuốc đầu lọc trên kệ mời Hoài và nói giản dị:

- Xin ông dùng tự nhiên. Tôi không hút thuốc, chỉ mời khách thôi.

Hoài chưa vội mở lời, anh chậm rãi mồi thuốc lá để quan sát ông. Linh mục Hoan khoảng gần sáu mươi tuổi, người mập mạp, khuôn mặt hồng hào, lông mày rậm luôn nhíu lại và đôi môi mỏng một cách khác thường. Trước khi đến đây, Hoài đã suy nghĩ về nội dung nói chuyện và cách xưng hô. Bình thường trước đây, tuy không phải tín đồ công giáo, trong quan hệ Hoài vẫn gọi các linh mục bằng "cha" theo cách gọi của giáo dân nhưng từ sau giải phóng, cách xưng hô đối với các linh mục bỗng trở nên lấn cấn.

Có cán bộ đã phát biểu trong cuộc họp về vấn đề này: "Cha gì! Cha ai chứ cha chúng ta à. Già thì gọi bằng cụ, sồn sồn gọi bằng anh, trẻ thì gọi bằng cậu. Việc gì phải rắc rối." Nhưng vấn đề không đơn giản. Nói chuyện riêng hoặc khi làm việc ở cơ quan thì dễ nhưng trước mặt giáo dân mà gọi linh mục bằng anh, bằng cậu quả có cái gì không ổn. Các cán bộ tôn giáo ở miền Bắc khuyên nên gọi linh mục bằng "cha xứ", nhưng ở đây cách xưng hô này hơi lạ tai, vả lại đâu phải linh mục nào cũng là cha xứ vì có nhiều linh mục dòng không trông coi giáo xứ. Hoài chọn cách xưng cho có vẻ "trung tính" và lịch sự nhất: khi có tín đồ, gọi là linh mục. Khi gặp riêng gọi bằng ông.

Linh mục Hoan lên tiếng trước:

- Nghe nói ông về xã này công tác đã khá lâu. Được mấy tháng rồi ông nhỉ?

- Mới gần hai tháng thôi ạ.

- Ông thấy xã này thế nào, có khá không?

- Thật khó nói một cách ngắn gọn. Theo tôi có nhiều mặt tốt nhưng cũng có mặt chưa tốt.

- Ông nói đúng thôi. Làm sao mà tốt hết được. Giải phóng mới ba năm, dân chưa quen đâu. Cái gì cũng phải có thời gian, nhất là vấn đề làm ăn tập thể.

"Làm ăn lập thể". Hoài hơi ngạc nhiên thấy linh mục Hoan đề cập vấn đề này. Anh cứ tưởng ông sẽ né tránh và anh phải tìm cách gợi ý để thăm dò thái độ của ông. Anh không bỏ lỡ cơ hội:

- Theo ông, làm ăn tập thể khó khăn ở điểm nào và giáo dân có tự nguyện chấp nhận không?

Linh mục Hoan trả lời ngay như thể ông đã từng suy nghĩ chín chắn về vấn đề và không e ngại khi phải bày tỏ chính kiến:

- Tôi chưa hiểu rõ lắm về việc làm ăn tập thể ở miền Bắc trước đây nhưng hiện nay tôi đã được phổ biến về chủ trương này, nghe nói về sự ưu việt của nó và tôi chú ý các nguyên tắc tự nguyện, cùng có lợi. Như thế việc tiến hành đòi hỏi phải có thời gian, sự hiểu biết và tự nguyện thực sự. Giáo dân chúng tôi vẫn có tinh thần tập thể đấy, nhất là trong các vấn đề bác ái và công ích. Họ làm theo lời răn của Chúa Ki-tô và tinh thần "lá lành đùm lá rách" của dân tộc. Nhưng còn về công việc làm ăn của từng người, mỗi gia đình có hoàn cảnh riêng, khó có thể lo toan chung. Không phải "đèn nhà ai nhà nấy sáng" nhưng việc riêng, trước hết mỗi người phải tự lo rồi tập thể giúp đỡ sau. Vả lại còn có tình trạng "cha chung không khóc" là một tâm lý thông thường trong nhân dân, nếu làm không tốt thì làm ăn tập thể sẽ không có kết quả gì. Người ta ta quen với đầu óc tư hữu và cái đó không dễ gột bỏ được. Ông có thấy thế không?

Qua vài lời của linh mục Hoan, Hoài thấy rõ ràng ông đã để tâm nghiên cứu vấn đề và những lý lẽ ông đưa ra có thể hiểu theo nhiều cách, hoặc có ý nghĩa chống đói, hoặc tán thành nhưng xem xét nó một cách thực tế, không chủ quan ảo tưởng. Tuy nhiên nếu muốn quy kết ông là chống đối cùng rất khó vì ông nói rất đúng theo đường lói chính sách và nhìn nhận vấn đề trên cơ sở thực tiễn. Hoài đã có chủ định, anh không tranh luận mà chỉ cốt thăm dò, tìm hiểu. Anh đưa đẩy câu chuyện:

- Ông phân tích rất có lý có tình. Nhưng quần chúng không phải tự nhiên mà giác ngộ, phải có người vận động, thuyết phục. Ở đây vai trò của cán bộ rất quan trọng và cả những người có ảnh hưởng đến giáo dân như các linh mục nữa. Chắc ủy ban mặt luận huyện đã trao đổi nhiều với các linh mục về vấn đề này.

- Vâng, có đấy. Mặt luận huyện vẫn mời chúng tôi họp luôn và chúng tôi vẫn xác định, làm theo phương châm "tốt đời, đẹp đạo": Cái gì không trái với tinh thần giáo lý của Chúa Ky-tô và xây dựng cuộc sống trần thế tốt đẹp hơn, chúng tôi đều gắng sức làm và kêu gọi giáo dân thực hiện. Đó chẳng phải là mục đích của chúng tôi hay sao? Nhưng trách nhiệm và ảnh hưởng của linh mục chỉ có giới hạn phần nào thôi. Cũng như ông nói, vai trò của cán bộ là quyết định. Tôi không dám nói về cán bộ ở cấp cao hơn vì tôi chưa có điều kiện hiểu rõ, còn về cán bộ ở cơ sở, ở xã này, tôi có thể nói với ông vài điều thẳng thắn. Những người trong chi bộ là đảng viên cộng sản, cán bộ do cấp trên đưa xuống lãnh đạo. Công lao và thành tích của họ trong kháng chiến chúng tôi không dám có ý kiến gì nhưng tôi sợ rằng ngày nay khi phải lãnh đạo toàn diện, nhất là về kinh tế - văn hóa, dù chỉ ở phạm vi một xã, họ không đủ năng lực để làm tròn nhiệm vụ. Tôi đã nghe nói lại có cán bộ chỉ đạo sản xuất nhưng không biết một hecta có bao nhiêu mét vuông và không phân biệt được các loại phân hóa học. Họ lên án phim "con heo" nhưng không biết đó là phim gì, cứ tưởng là có chiếu các con heo trong đó. Không phải tôi bịa ra để bôi bác đâu. Chuyện xảy ra tại xã này đấy. Còn các cán bộ khác là người địa phương như cán bộ ủy ban xã, các đoàn thể, thôn, xóm, tập đoàn sản xuất đều là giáo dân trong xã nên tôi hiểu họ lắm. Có người có trình độ nhưng không hiểu gì về cách mạng, về chủ nghĩa xã hội mà chỉ xu thời để kiếm lợi. Có người quá dốt nát, tôi nói xin lỗi, một chữ bẻ đôi không biết, do thành phần nghèo đói nên được lựa chọn đưa lên làm cán bộ. Nhà nước dựa vào họ, gọi là cốt cán. Nếu bộ máy cai trị xã hội mà chỉ toàn thành phần như thế, tôi e rằng xã hội sẽ không tiến lên nổi mà ngày càng lụn bại đi thôi.

- Thế theo ông, đảng và nhà nước nên lựa chọn cán bộ như thế nào và với tư cách linh mục, có ảnh hưởng nhất định đối với cán bộ cơ sở là giáo dân, ông có khuyên răn họ điều gì không?

Linh mục Hoan đã nói ý kiến mình rất thoải mái nhưng khi nghe câu hỏi của Hoài, đôi mắt ông ánh lên vẻ cảnh giác:

- Đó là việc của đảng và nhà nước, tôi không dám lạm bàn. Tôi chỉ xin trình bày một thực tế để đảng và nhà nước xem xét thôi. Còn một số cán bộ cơ sở là giáo dân cũng có hỏi ý kiến tôi đấy. Tôi cũng chỉ khuyên họ cái câu "tốt đời, đẹp đạo" thôi. Nhiệm vụ của cách mạng giao họ cứ làm nhưng họ còn là tín đồ công giáo thì không thể quên giáo lý của Đức Ky-tô được, ông nghĩ có phải thế không?

Hoài thấy thuận lợi để chuyển đề tài khác:

- Vấn đề tôn giáo là vấn đề rất lớn, đảng và nhà nước đã có chính sách rõ ràng, nhưng theo ông việc thực hiện chính sách đó ở địa phương ta như thế nào?

Nét mặt linh mục Hoan sinh động lên khi đề cập đến vấn đề tôn giáo. Ông nói một cách sôi nổi, có lúc vung tay lên để diễn đạt.

- Thú thật hồi mới giải phóng chúng tôi rất lo ngại vì chính chúng tôi đã bỏ miền Bắc di cư vào đây từ năm 1954 và đã nghe bao nhiêu chuyện nặng nề về sự đối xử của cộng sản đối với tôn giáo. Tuy nhiên khi được phổ biến về chính sách tôn giáo chúng tôi hơi yên tâm. "Tôn trọng tự do tín ngưỡng và tự do không tín ngưỡng của nhân dân", "nhà nước bảo hộ các cơ sở tôn giáo và các hoạt động tôn giáo bình thường của giáo dân"...

Nếu chính sách đó được thực hiện một cách đầy đủ, chúng tôi không mong muốn gì hơn. Tuy nhiên, trong thực tế còn nhiều vấn đề lắm. Tôi sợ rằng không phải chỉ cán bộ cơ sở mà ngay cả cán bộ tỉnh, huyện nhiều người không hiểu được và không thực hiện chính sách tôn giáo nên chúng tôi thường xuyên gặp khó khăn.

Xin nêu với ông vài chuyện: Có cán bộ đã cảnh cáo các linh mục không được kéo chuông nhà thờ sớm vì làm cán bộ và nhân dân mất ngủ. Các ngày lễ trọng, người ta không cho nhân viên cơ quan nhà nước và học sinh nghỉ để dự lễ, không cho đi hành hương các nơi thánh tích, viện cớ trật tự an ninh. Khi linh mục quản xứ đau ốm muốn nhờ linh mục ở giáo xứ bên cạnh sang làm lễ giúp cũng không cho, nói rằng vi phạm địa hạt hành chính. Ngay giám mục cai quản toàn địa phận mà xuống các giáo xứ làm lễ thêm sức cho các cháu cùng phải xin giấy phép, đăng ký tạm trú và trình diện với chính quyền địa phương. Nhà thờ hư hỏng chỉ sửa chữa cây cột, mái ngói cũng phải làm bao nhiêu thủ tục, cứ sợ chúng tôi mượn cớ để khuếch trương tôn giáo. Thậm chí linh mục đi thăm người ốm, làm lễ cho người hấp hối tại nhà cũng bị cảnh cáo, cho rằng linh mục chỉ được làm lễ tại nhà thờ... Ôi, biết bao nhiêu chuyện rắc rối mà chúng tôi đã nhiều lần trình bày với chính quyền, mặt trận nhưng không có ai giải quyết cả.

Hoài biết tất cả những điều linh mục Hoan nói đều có thực và rất khó giải quyết trong tình hình hiện nay. Chính Hoài đã có lần phát biểu trong cuộc họp của huyện về các vấn đề đó và đã bị phê bình là hữu khuynh. Chính sách tôn giáo nói chung thì dễ, nhưng khi đi vào những việc cụ thể có những việc không ai biết nên xử lý ra sao. Tư tưởng "tôn giáo là thuốc phiện của quần chúng", "tôn giáo và cộng sản không đội trời chung" đã chi phối mạnh mẽ cách nghĩ, cách làm của đa số cán bộ và vì không đi sâu nghiên cứu nên mọi hoạt động tôn giáo mà người ta không hiểu đều bị nghi ngờ, quy kết là có dụng ý thù địch. "Đồng tế" là gì? Người ta nhất định không cho một linh mục xứ khác đến làm lễ đồng tế dù là chỉ để chia xẻ nỗi đau buồn về một người thân mới mất. Đọc kinh "liên gia" nhất định là có âm mưu tụ họp bàn tán chuyện phản cách mạng. Cần gì phải sơn quét, làm đẹp các tượng Phật, tượng Chúa ở các đầu đèo, sườn núi trong khi cơm chưa đủ ăn.

Các lớp giáo lý cho trẻ em, các ca đoàn của Thiên Chúa giáo chính là hình thức tập họp thanh thiếu niên, các đoàn thể trá hình vi phạm pháp luật. Tại sao Phật giáo lại tổ chức tụng riêng kinh Pháp hoa trong khi chỉ cần đi lễ chùa vào ngày rằm và mồng một là đủ? Các mục sư Tin Lành phụ trách vùng dân tộc đi thăm tín đồ chỉ có thể là đi vận động chống phá cách mạng... Dĩ nhiên mọi việc đều có thể bị lợi dụng nhưng nếu vì thế mà cấm hết thì còn gì là tự do tín ngưỡng. Tuy vẫn nói chính sách tôn giáo một cách cởi mở nhưng Hoài biết rõ tư tưởng chỉ đạo của huyện là ra sức thu hẹp, khống chế, nếu được, triệt tiêu dần các tôn giáo. Vì thế, thánh thất Cao Đài đã bị buộc phải hiến cho nhà nước, các nhà thờ, chùa chiền, thậm chí các cốc của nữ tu khất sĩ phật giáo hư cũng không được sửa chữa. Một số linh mục, mục sư, đại đức không được làm lễ vì lẽ này lẽ khác. Thanh niên theo tôn giáo không được đi nghĩa vụ quân sự, không được vào học các ngành giáo dục, y tế... Hậu quả là sự căng thẳng ngấm ngầm tăng lên. Và điều không mong đợi là tín đồ các tôn giáo đi lễ ngày càng đông đảo hơn so với trước giải phóng.

Buổi nói chuyện với linh mục Hoan đã làm cho Hoài lo ngại sâu sắc. Hoài thấy rõ đối với tôn giáo không thể dùng quyền lực và sự thô bạo để khuất phục mà phải có một chính sách đại lượng, thực sự tôn trọng tự do tín ngưỡng và tạo ra sự hòa hợp trong nhiệm vụ chung xây dựng đất nước. Điều này thật không dễ dàng.

Khi Hoài cáo từ ra về, anh thấy linh mục Hoan có vẻ gần gũi với anh hơn. Ông ân cần mời Hoài lúc nào có dịp đến thăm ông để chuyện trò. Tiếng chuông nhà thờ vang lên báo hiệu giờ lễ chiều. Một số giáo dân đến sớm tò mò nhìn anh bắt tay từ giã linh mục Hoan. Hình như có một vài ánh mắt hằn học và nghi kỵ.

Tổ Chức sinh hoạt thanh niên ở xã này cũng như các xã Thiên Chúa giáo khác vô cùng khó khăn. Trong đội công tác phát động, ngoài những nhiệm vụ chung, Hoài đi sâu và chịu trách nhiệm về lãnh vực này. Thanh niên ở đây mang tính chất nửa nông thôn nửa thành thị. Một số có trình độ văn hóa khá, đã tốt nghiệp đại học hoặc đang học đại học dở dang, sau giải phóng trở về xã tham gia làm nông nghiệp vì không có việc làm hay không có điều kiện học tiếp. Số đông có trình độ trung học phổ thông. Họ lập gia đình sớm ra ở riêng và chăm lo đất vườn vừa mới được bố mẹ chia cho. Họ ít muốn đi xa và không quen sinh hoạt tập thể. Một thứ sức ỳ và thụ động bao trùm lên các buổi sinh hoạt. Đi dự họp họ chỉ yên lặng ngồi nghe, không phát biểu, ít cười đùa. Ngay việc tập những bài hát tập thể cùng khó khăn vì ban đầu không mấy người chịu bắt giọng theo người hướng dẫn mặc dù có một số thanh niên chơi đàn khá và nhà có cát-xét nghe nhạc. Cơ sở của đoàn ở những nơi này hoàn toàn trắng. Xã không có một đoàn viên nào và huyện đoàn có trách nhiệm trực tiếp tìm người bồi dưỡng, kết nạp để thành lập chi đoàn.

Tuần vừa qua, tỉnh đoàn có cử mấy cán bộ xuống hỗ trợ để tổ chức sinh hoạt thanh niên, đặc biệt hướng dẫn việc múa hát tập thể. Hoài tập trung một số thanh niên trong xóm đến nhà Nga để hướng dẫn trước làm nòng cốt trong những cuộc sinh hoạt thanh niên rộng rãi này.

Mặc dù khuôn mặt vẫn phảng phất nét u buồn, Nga có vẻ vui lên một chút trong những buổi lập dượt. Tính hồn nhiên trẻ trung vẫn là nét chủ đạo trong tâm hồn cô gái mười bảy tuổi này. Cô hát không điêu luyện nhưng giọng cô trong như tiếng chim lảnh lót. Còn múa thì tuyệt vời. Cô tiếp thu nhanh hơn mọi người, cánh tay mềm mại, những ngón tay thon muốt dịu dàng của cô uyển chuyển lướt theo giai điệu bài hát và tiếng ghi-ta bập bùng. Tuy là những điệu múa tập thể nhưng cũng có những đoạn múa đôi hoặc quay một mình, những lúc đó cô nổi bật lên như một vũ nữ bẩm sinh, ngay cả cán bộ tỉnh đoàn được tập huấn kỳ cũng phải thán phục.

Là cán bộ chỉ đạo nhưng hoạt động thanh niên, Hoài cùng phải tham gia vào các sinh hoạt này. Hát thì dễ dàng nhưng múa lúc đầu Hoài cùng hơi lúng túng dù trước đây anh cũng biết khiêu vũ đôi chút. Đã khá lâu anh không tham dự vào các hoạt động trẻ trung này. Anh cảm thấy mình đã hơi già so với lứa tuổi mình đang tiếp xúc.

Hoài có lý giải tình hình trì trệ của sinh hoạt thanh niên ở đây, ngay cả trong những hoạt động trẻ trung như múa hát tập thể. Trong phong trào đấu tranh đô thị miền Nam của thanh niên, sinh viên, học sinh trước đây và những ngày đầu sau giải phóng, tiếng hát có sức tập hợp, cổ vũ và lôi cuốn mạnh mẽ tuổi trẻ. Người ta đã hát những bài ca hào hùng với tất cả buồng phổi và nhiệt tình của mình, say sưa với hào khí đang bừng bừng của một thể hệ, một dân tộc. Tính cộng đồng, tập thể là một nhu cầu, một sự cuốn hút tự nhiên đối với tuổi trẻ trong không khí và âm vang của những giai điệu hùng tráng của cả tâm hồn lần lời ca. Nhưng bây giờ sự hòa điệu đó không còn nữa. Tiếng hát tập thể không có sinh khí, vang lên một cách gượng ép, lạc lõng ngay giữa tập thể trẻ trung này mà những cán bộ đầy nhiệt tình của đoàn không sao chi phối được.

Hoài đã nhiều lần phân tích về âm nhạc với đám thanh niên theo quan điểm của anh. Anh bảo thanh niên và âm nhạc phải đi cùng với thời đại của mình. Trước đây, có một thời anh và thế hệ của anh đã sướt mướt với "ca khúc da vàng" của Trịnh Công Sơn, cả những "nỗi buồn nhược tiểu" của Nguyễn Đức Quang và nhiều nhạc sĩ khác. Nhưng tới một lúc nào đó, khi khí thế đấu tranh chống đế quốc đã sục sôi thì không thể ngồi rên rỉ được nữa. Nỗi đau buồn, kêu than là điều tất yếu trong một hoàn cảnh, nhưng nó phải được vượt qua. Tiếng hát đấu tranh phải là "dậy mà đi", "tổ quốc ơi ta đã nghe", "hát trong tù" làm dậy lên hào khí của một thế hệ. Nhạc sĩ nào, bài ca nào không đáp ứng được yêu cầu này sẽ bị bỏ lại đằng sau.

Ngay cả âm nhạc về tình yêu cũng thế. Ngày trước anh đã từng đắm mình trong khói thuốc, chất men đắng cà-phê với tiếng nhạc ru hồn "chiều chủ nhật buồn", nằm trong căn gác đìu hiu, với những "bài không tên số 1, số 2, số...", cả những "Hoài cảm", "em đến thăm anh một chiều mưa"... xa xưa hơn. Nhưng bây giờ anh không thích, không hát và không nghe những bài đó nữa. Không phải anh lên gân, "đỏ hơn cộng sản" nhưng quả thật trong tâm hồn anh một cái gì sôi nổi, tự hào, hùng tráng, lao về phía trước, làm cho những giai điệu u sầu mang chứa nỗi niềm riêng tư bé mọn không còn chỗ đứng.

Hoài đã nói như thế với đám thanh niên. Họ nghe nhưng không chấp nhận cũng không phản đối. Hình như đối với họ có cái gì không ổn trong lập luận này, nhưng họ không đủ lý lẽ hoặc vì lý do gì đó, không phản đối được. Các điệu múa có lôi cuốn sự chú ý của thanh niên ở đây nhiều hơn một chút nhưng vì tò mò hơn là thích thú. Họ thích xem hơn là tham dự, một phần do bản tính nhút nhát của thanh niên ở nông thôn. Ngay cả việc vỗ tay cổ vũ một người hát, giữ nhịp cho một bài ca tập thể cũng làm họ ngần ngại, nói gì đến việc nhảy múa trước đám đông.

Trong những buổi sinh hoạt ở các xóm, Hoài và Nga đã phải múa biểu diễn cùng với các cán bộ tỉnh đoàn. Trong những lúc rảnh rỗi ở nhà, Hoài và Nga có dịp tập dượt thêm nên hai người múa với nhau khá nhuần nhuyễn. Khi múa với Nga trước đám thanh niên, Hoài thấy trong đám đông nhiều người thích thú theo dõi nhưng cũng có những đôi mắt ghen tị và ác cảm. Nga là một cô gái mới lớn xinh đẹp và không ít thanh niên ở đây ngấm nghé cô.

Một buổi tối sau khi sinh hoạt ở một thôn xóm cuối xã khá xa, Hoài và Nga đi về nhà khi trời đã khuya. Mặc dù sinh hoạt đêm thường xuyên, lần này dưới ánh trăng mờ, trong những ngõ xóm cây lá âm u, Hoài bỗng cảm thấy rờn rợn. Nga cùng tự nhiên nép sát bên anh, cô nói thật nhẹ như một hơi thở:

- Anh Hoài, tự nhiên em thấy sợ quá.

Hoài nắm lấy cánh tay cô:

- Có gì đâu. Đêm nào em chẳng đi sinh hoạt. Đây là xã của em mà.

Nga cùng bíu lấy tay anh:

- Nhưng lần này sao em sợ quá.

- Tại trăng mờ và trời hơi tối đó thôi.

Hai người im lặng đi tiếp. Tiếng chân cố ý đi khẽ của họ hình như dội vang hơn trong đêm vắng. Thỉnh thoảng, Hoài liếc nhìn Nga. Cô gái đi bên cạnh anh nhỏ nhắn, mềm mại và lúc này hình như vô cùng yếu đuối. Anh cảm thấy gần gũi và thân thiết với cô vô cùng khi cô tin cậy bám vào tay anh. Một cảm xúc nhẹ nhàng và hình như rất xa xưa khơi dậy trong tâm hồn đang lắng dịu của anh. Anh cảm thấy những lo nghĩ về những vấn đề chính trị phức tạp của xã này thường xuyên ám ảnh anh đã tan biến. Tất cả hình như đều vô nghĩa, xa lạ khi đi với một cô gái dịu dàng thân thiết thế này trong đêm khuya trên những con ngõ vắng. Một lúc lâu, Nga chợt lên tiếng:

- Hồi trẻ anh có nhiều người yêu không?

Hoài khẽ cười:

- Em nói "hồi trẻ", nghĩa là bây giờ anh già lắm rồi hả?

Nga cũng cười:

- Không phải đâu. Anh cùng còn trẻ chán so với các ông cán bộ khác. Em muốn nói hồi anh mới lớn như em bây giờ nè.

Giọng Hoài thoáng ngậm ngùi:

- Anh ngoài ba mươi rồi còn gì. Anh cùng thấy mình bắt đầu già vì anh suy nghĩ về các vấn đề chính trị nhiều quá. Anh sống cho lý tưởng nhiều hơn cho chính mình, dù hồi trẻ anh lãng mạn lắm. Anh biết yêu khá sớm, mới mười lăm tuổi đã yêu rồi.

- Thế à. Mười lăm tuổi thì biết gì? Hồi đó anh yêu ai?

- Một cô bé học sau anh hai lớp, lúc anh mới bắt đầu lên cấp ba. Anh còn nhớ anh đã viết ghép lên anh và tên cô bé khắp nơi, trên bảng, lên tường, trong vở, trên ghi-đông xe đạp... và đi theo lẵng nhẵng phía sau mỗi lúc tan trường làm cô bé xấu hổ phát khóc vì bạn bè chế riễu. Ban đêm có lúc anh còn đến trước cổng nhà cô đứng hàng giờ để nhìn cô qua cửa sổ.

- Sao anh si tình thế? Rồi cô ta có yêu lại anh không?

- Khổ thân cho anh là sau mấy năm đeo đuổi, khi cô bé lớn lên, bắt đầu yêu, lại yêu một thằng bạn cùng lớp với anh. Anh cũng bị bạn bè trêu chọc rất nhiều. Nhưng tình yêu hồi đó ngày thơ và trong trắng lắm. Anh đau khổ một thời gian rồi cùng nguôi ngoai. Lớn lên anh yêu rất nhiều cô khác, không biết có phải để trả thù cho mối tình tuyệt vọng trong tình yêu đầu đời của mình không. Tình yêu đó tuy đơn phương nhưng đối với anh rất thần thánh và hầu như chi phối tình cảm suốt cả đời anh.

- Em cũng đang đau khổ dù không phải là tình yêu đơn phương. -Giọng Nga chợt đượm buồn. - Có phải sự trung thành và tình yêu tuyệt đối mà người ta tưởng đã hiến dâng cho nhau chỉ là điều ảo tưởng không anh? Từ khi biết yêu, em vẫn cho là không có gì đẹp đẽ, cao thượng bằng tình yêu nhưng bây giờ em lại thấy tình yêu còn những khuôn mặt khác nữa. Người ta còn sống vì những điều khác chứ không phải chỉ có tình yêu, và có khi những điều kia còn mạnh hơn, chi phối cả tình yêu, đẩy người ta đến chỗ phản bội cả tình yêu. Thế sao em đọc sách, thấy người ta viết " tình yêu mạnh hơn cái chết" hả anh?

Nga ngước lên nhìn Hoài khi nói tới câu hỏi này. Hoài thấy trong đôi mắt to đen, không chớp của cô một nỗi đau đớn hơn cả điều cô diễn tả. Anh nói nhẹ nhàng:

- Đúng là có những lúc, những người mà "tình yêu mạnh hơn cái chết". Lúc đó, người ta cảm thấy được có nhau, thuộc về nhau là hạnh phúc và lẽ sống duy nhất, ngoài ra tất cả đều vô nghĩa, vô ích, kể cả sự sống. Chết cho nhau còn thỏa lòng hơn sống mà phải chia lìa, mất nhau. Đó là sự điên rồ đẹp đẽ của con người. Nhưng rõ ràng không phải ai, lúc nào cũng thế. Ngay đối với một người, có khi người ta nghĩ và sống như thế nhưng sau đó người ta có thể quên tất cả và khi nghĩ lại, cho đó là điều buồn cười dại dột. Theo anh, tình yêu chỉ bền vững khi có sự hiểu biết và đồng cảm sâu xa, trải qua thử thách trong nhiều cảnh ngộ. Còn sự phản bội là một mầm mống có sẵn trong mọi nơi, kể cả trong tình yêu. Thề thốt trung thành chung thủy chẳng qua là một điều dối trá.

Tốt hơn hết là cứ nên sống cho điều mình đang nghĩ và sẵn sàng chấp nhận những đổi thay khi nó xảy đến. Em đừng quá bi quan về nỗi thất vọng của mình.

- Thế anh đã có lần nào thất vọng chưa, và hiện nay anh có yêu vợ anh không?

- Trong đời, anh đã yêu nhiều và thất vọng nhiều. Những lúc thất vọng, tuyệt vọng, anh tưởng mình có thể chết được. Anh để cho nỗi đau dày xé mình cho đến rướm máu, tan nát nhưng rồi tất cả cũng qua đi mặc dù vết thương sẽ còn lại trong suốt đời. Còn vợ anh ư? Tụi anh đã đến với nhau cũng như một cơn điên rồ, thấy nhau là tất cả, không cần điều gì khác, không cho điều gì khác là quan trọng và quý giá hơn, sẵn sàng đánh đổi tất cả để thuộc về nhau. Nhưng còn cuộc sống hôn nhân, đó là một điều khác mà có lẽ em chưa hiểu được đâu. Vẫn là tình yêu nhưng còn là nghĩa, là trách nhiệm vợ chồng, là con cái, là cuộc mưu sinh, là sự chung đụng va chạm hằng ngày, là bao nỗi lo toan, là những bất đồng không thể tránh...

Hoài chợt lặng im khi nói đến đây. Những mối dằn vặt trong cuộc hôn nhân với Vy ngày tháng gần đây vẫn quặn thắt trong tâm hồn anh, lặn chìm dưới bao nhiêu điều sục sôi của công tác cách mạng mà anh đang theo đuổi. Từ lúc anh đi công tác xuống xã, thỉnh thoảng anh về nhà, thấy Vy có vẻ trầm lặng hơn, gần như một sự lạnh lùng xa cách. Hoài suy đoán có thể Vy cho anh quá trách nhiệm với công tác mà xem nhẹ gia đình. Đây là vấn đề hai vợ chồng đã tranh cãi nhiều lần.

Hoài nói:

- Trong chiến tranh, vợ chồng cách biệt nhau năm, mười năm là thường, thậm chí chỉ ở với nhau sau đám cưới ba ngày rồi chồng đi miệt mù, nhiều trường hợp con sinh không biết mặt bố, khi bố trở về con đã năm, sáu tuổi... Thế mà người ta vẫn chịu đựng được. Còn mình bây giờ mới đi công tác vài tuần, vài tháng, có gì là ghê gớm.

Vy phản bác ngay:

- Đồng ý chiến tranh là như thế, ai cùng phải chấp nhận cả. Dĩ nhiên người ta đau khổ nhưng đành phải chấp nhận. Còn bây giờ có phải là chiến tranh đâu, tại sao lại phải sống như thời chiến? Anh đừng có "bảo hoàng hơn vua".

Hoài hiểu thực ra vấn đề không chỉ là lý lẽ, chỉ là việc anh về nhà hằng tuần hay không. Trong việc này, lý lẽ đâu phải không thể dung hòa. Còn anh về nhà hằng tuần sẽ làm được gì cho gia đình, nếu không chỉ là chẻ mấy cây củi, xem lại bài vở cho con, đưa vợ con đi chơi cho khuây khỏa... Đối với Vy, quan trọng là việc bày tỏ tình cảm và chia xẻ những ưu tư, lo toan hằng ngày. Tuy nhiên đối với anh, những điều đó cũng cần thiết nhưng nhỏ bé hơn rất nhiều so với những gì anh phải làm cho cách mạng, cho đất nước. Bao nhiêu năm trước đây, dù đã sống hết mình cho lý tưởng, bây giờ anh thấy mình đã làm được quá ít. Không phải anh muốn lập công một cách cơ hội. Tự trong tâm hồn, ngọn lửa nhiệt tình vẫn bùng cháy không thôi.

Hoài lắc đầu xua đuổi những ám ảnh nặng nề. Nga đi bên cạnh anh vẫn chăm chú nhìn anh chờ đợi anh nói tiếp. Anh thở dài:

- Thôi đừng nói chuyện đó nữa. Không vui vẻ gì đâu. Một ngày kia lấy nhau chúng em sẽ hiểu.

Nga lắc tay anh vùng vằng:

- Em không lấy chồng đâu. Em sẽ đi tu. Chưa lấy chồng mà đã khổ rồi. Em không hiểu làm sao người ta có thể sống bên nhau và chịu đựng nhau lâu dài đến thế. Ngay bố mẹ em trước đây, hồi bố em còn sống, em thấy ông bà hình như cũng không hạnh phúc, nhất là vì ông rất đào hoa, được nhiều cô mê và mẹ em đã khóc hết không biết bao nhiêu nước mắt. Người ta có ai sống hoàn toàn hạnh phúc không anh?

Giọng Nga như cũng đong đầy nước mắt. Hoài cúi nhìn và lại thấy hai giọt lệ ứa ra, lăn dài trên khuôn mặt trắng nhợt nhạt của cô trong ánh trăng mờ, như một buổi hoàng hôn nào cô đã đi bên anh nói chuyện tình yêu. Một niềm thương cảm dâng lên trong lòng Hoài. Cuộc sống, tâm tình của anh và cô hoàn toàn khác nhau nhưng hình như có một cái gì đồng dạng, "cùng một lứa bên trời lận đận" làm anh xót xa đến não lòng. Anh chợt kéo Nga đứng lại, hai tay nâng mặt cô lên và thấy một nỗi đau thánh thiện, nguyên trinh lạ lùng, long lanh trong đôi mắt rợp hàng mi đen thăm thẳm, từ đó hai giọt lệ lại ứa ra. Anh cúi xuống hôn nhẹ nhàng lên đôi mắt có giọt nước kết tinh nỗi đau khổ dịu dàng kia, lắng nghe chất mặn thấm vào đầu lưỡi. Nga thình lình quàng chặt lưng anh, gục đầu vào ngực anh thổn thức. Hai người cứ đứng như thế một hồi lâu.

Họ không biết rằng ở một ngã ba gần đấy, có một bóng đen nhẹ nhàng lẻn đi, sau khi đã chứng kiến cảnh tượng mà hắn đã theo dõi dưới ánh trăng mờ.

Hoài được báo về huyện gấp để họp chi bộ. Chi bộ Hoài sinh hoạt có khá đông đảng viên vì bao gồm đảng viên các đoàn thể. Nghi là bí thư chi bộ kiêm tổ trưởng đảng tổ đảng huyện đoàn. Trên đường từ xã về huyện, Hoài cảm thấy buổi sinh hoạt chi bộ sắp tới có cái gì không bình thường và có thể bất lợi cho anh.

Sau buổi làm việc với bí thư huyện ủy khi tổng hợp tình hình phát động cả xã, Hoài thấy rõ bí thư huyện ủy không hài lòng về anh và sự thù nghịch, ác cảm của chi bộ xã đối với anh càng lúc càng bộc lộ rõ. Người ta đang chĩa mũi dùi vào anh. Không hiểu từ đâu, một số dư luận được tung ra nói xấu về anh. Nào là đi ăn nhậu và nhận hối lộ của cán bộ tập đoàn, bị linh mục chi phối, quan hệ mật thiết với các phần tử xấu, ngụy quân ngụy quyền trong xã, đặc biệt là quan hệ tình cảm bất chính với Nga... Mới đầu khi nghe một số cán bộ trong đội phát động phản ánh lại, Hoài chỉ mỉm cười vì thấy sự vu khống quá phi lý, trắng trợn và lố bịch. Nhưng dần dần anh cảm thấy các mũi nhọn đang chĩa vào anh mỗi lúc một nặng nề và bắt đầu thấy khó chịu nhưng không thể phản kích được vì sự tấn công này gần như vô hình.

Mở đầu, Nghi tuyên bố lý do của cuộc họp bất thường là để góp ý cho Hoài trong công tác phát động theo chỉ đạo của thường vụ huyện ủy. Điều này khá bất ngờ vì Hoài không nghĩ tình hình lại có thể nghiêm trọng đến thế.

Nghi báo cáo sơ bộ tình hình về Hoài từ khi xuống xã tham gia phát động, nhận xét một vài ưu điểm về nhiệt tình, tinh thần trách nhiệm rồi đặc biệt nhấn mạnh các dư luận xấu về Hoài mà Nghi cho là những dấu hiệu sai phạm nghiêm trọng và yêu cầu chi bộ góp ý xây dựng Hoài đề giúp Hoài sửa chữa kịp thời. Nghi trình bày cố ra vẻ khách quan nhưng không giấu nổi ác ý và thái độ gần như hả hê khi Hoài bị đưa lên bàn mổ. Trước khi chi bộ phát biểu, Nghi còn nói thêm:

- Bản thân tôi rất quý đồng chí Hoài vì đồng chí Hoài có năng lực, trình độ và nhiệt tình nhưng rõ ràng nhưng yếu tố đó chưa đủ cho một đảng viên cộng sản. Vấn đề cơ bản là lập trường giai cấp mà đây lại là chỗ yếu của đồng chí Hoài. Đồng chí Hoài xuất thân là trí thức tiểu tư sản, lại sống ở vùng tạm chiếm lâu năm nên không nhiều thì ít, chịu ảnh hưởng tư sản và tiểu tư sản, từ đó dễ giao động, nhất là trong tình hình còn khó khăn hiện nay. Tôi đề nghị chi bộ chân tình và thẳng thắn góp ý cho đồng chí Hoài, theo phương châm "trị bệnh cứu người" không để đồng chí Hoài tiếp tục sai phạm lớn hơn.

Anh ta nhìn Hoài một cách ý nghĩa và nói với riêng anh:

- Đồng chí Hoài nên bình tĩnh tiếp thu ý kiến của chi bộ. Đồng chí phải biểu lắng nghe vì ở đây ai cũng muốn xây dựng cho đồng chí cả.

"Ai cũng muốn xây dựng cho đồng chí cả". Hoài thầm lặp lại câu nói của Nghi và nhìn anh ta một cách khinh bỉ. "Có phải chính anh đã đạo diễn toàn bộ vụ này không? Anh muốn xây dựng gì khác hơn là tìm cách tống tôi ra khỏi đảng vì anh không chịu nổi thái độ đấu tranh của tôi đối với anh?" Dòng suy nghĩ của Hoài bị cắt ngang khi đồng chí chủ tịch hội nông dân giơ tay phát biểu. Đây là một ông già gầy gò, mặt xương xẩu, da cháy đen và bề ngoài lúc nào cũng mặc quần áo xuềnh xoàng trông rất "nông dân". Trong tay ông luôn có điếu thuốc rê to tướng bằng ngón tay cái bốc khói. Ông ngồi tại chỗ, giọng từ tốn như một người cha trong gia đình:

- Từ khi sinh hoạt cùng chi bộ, tôi thấy đồng chí Hoài rất nhiệt tình, có trình độ và chịu khiêm tốn học hỏi. Tuy nhiên, cũng như đồng chí nghĩ nhận xét, tôi sợ rằng do nguồn gốc xuất thân và thời gian hoạt động trong vùng tạm bị chiếm, lập trường quan điểm của đồng chí Hoài chưa vững vàng. Điều này không phải do trình độ mà có. Ngoài ra ý thức tổ chức kỷ luật của đồng chí Hoài tôi thấy cũng có những biểu hiện chưa tốt, nhất là khi đi công tác phát động dưới xã. Tại sao đồng chí Hoài tự động tiếp xúc với linh mục Hoan khi chưa có ý kiến chỉ đạo? Năng nổ, có sáng kiến là tốt, nhưng mọi hoạt động phải nằm trong kế hoạch và ý đồ chỉ đạo. Tiếp xúc với các linh mục không đơn giản. Tiếp xúc để làm gì phương thức ra sao, tất cả đều phải lính toán, không để bị lợi dụng. Tôi chưa hiểu rõ các hoạt động của đồng chí Hoài khi đi phát động dưới xã, nhưng những dư luận như thế không hay. Tôi chưa hoàn toàn tin những điều đó. Cán bộ phát động bị bôi nhọ là chuyện thường. Đây cũng là âm mưu thủ đoạn quen thuộc của địch để phá ta, nhất là ở vùng tôn giáo. Theo tôi, nên để đồng chí Hoài tự kiểm trước, chi bộ cử người đi xác minh rồi sẽ góp ý sau, sẽ chính xác hơn. Nói bây giờ sợ chưa đủ cơ sở.

Chủ tịch nông dân trong khi nói, thỉnh thoảng lại bập bập điếu thuốc rê, nhưng vì nói hơi dài nên cuối cùng điếu thuốc tắt ngấm. Ông ngừng nói, vất điếu thuốc xuống chân bàn, mở túi ni-lông đựng thuốc để trước mặt vấn điếu khác. Gần như thông lệ, trong các buổi họp chi bộ, sau chủ tịch nông dân là hội trưởng phụ nữ phát biểu. Chị là một cán bộ trước đây có hoạt động bí mật, bị tù nhiều lần trước khi thoát ly. Mái tóc dài buộc gọn phía sau một cách giản dị, trên khuôn mặt không nhan sắc của chị ngời lên một đôi mắt kiên trì và bao dung. Lâu nay chị đối với Hoài khá gần gũi. Chị là người thường chuyện trò với Hoài nhất trong số các đảng viên ở chi bộ, phần lớn đều là cán bộ thoát ly, từ trong rừng ra sau giải phóng. Hình như đối với họ, Hoài vẫn có một khoảng cách nhất định. Chị nói thong thả:

- Bản thân tôi không tin đồng chí Hoài sai phạm nghiêm trọng như thế trong một thời gian ngắn. Cái gì cũng có quá trình. Từ sau giải phóng, đồng chí Hoài đã chứng tỏ sự vững vàng của mình trong nhận thức và công tác. Tuy tin ở đồng chí mình, tôi cũng lo ngại vì điều gì cũng có thể xảy ra cả. Ở đây tôi hết sức chú ý đến âm mưu của địch nhằm bôi nhọ cán bộ và phá hoại chủ trương của ta. Đồng chí Hoài trước đây hoạt động trong lòng địch nên có nhiều quan hệ phức tạp. Tôi nói không phải với nghĩa xấu, nhưng địch có thể lợi dụng các quan hệ đó để tác động mà đồng chí Hoài không ngờ đến. Đó là việc cần cảnh giác. Riêng mối quan hệ với cô Nga, thanh niên ở xã, theo tôi không loại trừ đây là thủ đoạn của địch. Nghe nói cô này rất đẹp và lẳng lơ, mà đàn ông, xin lỗi các đồng chí, ai cùng dễ xiêu lòng trước gái đẹp. Chúng ta vẫn nói tiền, gái, chính là những viên đạn bọc đường trong thời bình có thể bắn ngã những đồng chí kiên cường nhất không hề lùi bước trong chiến đấu. Đồng chí Hoài tuy có gia đình, lâu nay rất đứng đắn, nhưng còn trẻ, lại đẹp trai nữa, biết đâu... Xin lỗi đồng chí Hoài. Tôi nói thí dụ thôi, nhưng chỗ đồng chí thân tình, xây dựng nhau, đồng chí Hoài không nên xem thường vấn đề này. Nếu có biểu hiện gì phải ngưng lại kịp thời trước khi quá muộn. Trong chuyện này, người ta sa ngã lúc nào không hay và đã vướng vào thì khó giẫy ra vô cùng.

Chủ tịch mặt trận, một ủy viên ban thường vụ huyện ủy mới được bố trí sang phụ trách khối dân vận - mặt trận, đáng lý ông là người phát biểu đầu tiên có tính cách chỉ đạo nhưng vì ông mới tham gia sinh hoạt chi bộ, chưa nắm được những vấn đề cụ thề nên ông phát biểu sau. Nghe nói ông này tham gia cách mạng từ trước năm 1945, trình độ văn hóa thấp nhưng có nhiều kinh nghiệm trong công tác tổ chức. Bề ngoài ông xuề xòa, sát quần chúng, ngôn ngữ bình dân. Ông hắng giọng và đứng dậy nói tuy điều này không cần thiết:

- Tôi cho rằng đồng chí Hoài có trình độ, nhiệt tình nhưng cơ bản chưa vững. Vấn đề lớn là quan điểm lập trường. Trước đây hoạt động trong vùng địch, đồng chí Hoài dựa vào học sinh không cơ bản và quá chú ý tầng lớp trên mà coi nhẹ thành phần cơ bản, sau giải phóng cũng chưa chú ý gốc vì chưa xây dựng được cốt, do đó nếu sai lầm sẽ nguy hiểm. Nếu lập trường quan điểm không vững, lúc khó khăn dễ giao động, bộc lộ tính chất của thành phần xuất thân. Đồng chí Hoài tuy có trình độ nhưng cách nhìn, cách đánh giá còn đơn giản, có mặt đánh giá tuyệt đối, phân tích chưa sâu, chưa cân phân, phân biệt địch-ta chưa rõ. Thành khẩn là tốt nhưng thành khẩn với tổ chức, còn đối với địch phải hết sức cảnh giác, nhất là lúc này. Phải có quan điểm tấn công thường xuyên, đừng cho rằng bây giờ là thời bình mà thiếu cảnh giác. Trong việc chỉ đạo phát động xây dựng xã vùng tôn giáo, ban thường vụ huyện ủy họp đã có ý kiến về trường hợp đồng chí Hoài. Đảng vẫn tin cậy đồng chí nhưng yêu cầu đồng chí rèn luyện về tư tưởng, khắc phục các biểu hiện và ảnh hưởng của tư tưởng tư sản, tiểu tư sản. Phương hướng sửa chữa là phải gắn mình trong tổ chức và tập thể, giữ vững sinh hoạt và nền nếp báo cáo thỉnh thị, hướng vào nhiệm vụ chính trị trọng tâm của đảng trong công tác hiện nay.

Sau đồng chí chủ tịch mặt trận, các đảng viên khác lần lượt phát biểu. Chi bộ có gần hai mươi đảng viên, chỉ có vài người nói ngắn gọn nhất trí với các ý kiến đã phát biểu, phần lớn đâu có phân tích, đi sâu vào những vấn đề cụ thể. Hoài phải thừa nhận rằng các đảng viên cộng sản, dù nhiều người trình độ văn hóa thấp, nhưng được học tập chính trị, hội họp phê bình kiểm điểm nhiều nên ai cũng có thể phân tích được những vấn đề đặt ra, tuy nói theo cùng một quan điểm, có khi máy móc. Một số đảng viên phê bình Hoài một cách chung chung nhưng một số khác nói có lý có tình và với tinh thần xây dựng thật sự. Rõ ràng tập thể đã giúp anh nhìn rõ mình hơn để tạo điều kiện tự hoàn thiện. Tuy nhiên có một điều gì đó làm anh cảm thấy bị thương tổn, hầu như không chịu đựng nổi. Tâm hồn con người không còn gì bí mật nữa.

Người ta phơi trần ra tất cả trước đám đông, không chừa một ngóc ngách nào. Con dao mổ của lý trí đến là kinh khiếp, thọc sâu vào tận những sợi thần kinh mong manh nhất. Mà thật sự cái lối phê bình, tự phê bình này có kết quả tốt trong mọi tình huống và người ta có hiểu được mọi việc một cách đầy đủ không? Đối với các đảng viên trong chi bộ, linh mục Hoan chỉ là một đối tượng của cách mạng đầy âm mưu thủ đoạn đang ra sức nắm giáo dân để chống lại các chủ trương chính sách của đảng, nhưng họ còn biết gì về tâm hồn của tu sĩ già này? Ông ta tin Chúa, hẳn nhiên rồi, và ông ta đã lo âu trăn trở, đã suy nghĩ, làm gì cho giáo dân của mình, có mang lại cho họ điều gì tốt đẹp như đảng đã mong ước và đảng đã làm không? Phải nhìn ông ta như một kẻ thù nguy hiểm hay như nhìn nhận một con người? Còn đối với Nga, cô gái xinh đẹp, hồn nhiên và trong sáng đó, lần đầu biết đến cách mạng và tình yêu, những gì đẹp đẽ thần thánh nhất, nhưng chính cách mạng và tình yêu lại mang đến cho cô bao nhiêu khổ đau và thất vọng. Ai chịu trách nhiệm về sự mất niềm tin này? Trước cô gái ngây thơ trong trắng này, ai là đảng, ai là cách mạng? Ông Nghi bí thư chi bộ, bí thư huyện đoàn ư? Trong một cuộc tranh cãi ở tổ đảng, chính Nghi đã nói với Hoài: "Tôi là đảng, đảng là tôi. Ai chống lại tôi là chống lại đảng". Chao ôi, nếu đảng toàn là loại đảng viên như ông Nghi thì đảng đã sụp đổ từ lâu rồi và Hoài cũng không vào đảng làm gì. Quân, người yêu của Nga, một thanh niên đẹp trai, có lý tưởng, đầy cao vọng đã trở thành một kẻ cơ hội ra sao? Điều gì đã làm anh ta gần như trở nên một tên phản bội, phản lại cả lý tưởng, tình yêu và sự trung thực trong cuộc sống? Hai giọt nước mắt lóng lánh trên khuôn mặt nhợt nhạt đau khổ nhưng sáng rỡ như thiên thần của Nga trong buổi hoàng hôn hôm nào đã làm cho Hoài rung động xót xa đến ngần nào. Nếu anh có hôn lên hai giọt nước mắt sóng sánh tuyệt vời kia thì đó có phải là tội lỗi không?

Hoài làm sao có thể trình bày những điều này trong cuộc họp chi bộ. Anh sẽ trở nên vô cùng lố bịch. Anh không thiếu lý lẽ để phản bác, làm sáng tỏ những phân tích của chi bộ, nhưng cuối buổi họp, một nỗi buồn lạ lùng xâm chiếm làm anh kiệt sức. Khi được yêu cầu phát biểu, anh chỉ nói ngắn gọn kiểu công thức:

"Xin cám ơn sự đóng góp của chi bộ. Tôi xin tiếp thu tất cả và hứa nghiêm túc xem xét, suy nghĩ để phát huy ưu điểm và khắc phục khuyết, nhược điểm".

"Có điều gì không phải là ưu điểm và khuyết, nhược điểm nhưng vô cùng quan trọng trong tâm hồn và cuộc sống con người?". Ý nghĩ này trĩu nặng đầu óc Hoài khi anh lặng lẽ rời phòng họp.

Bí thư huyện ủy ngồi trong nhà nhìn qua cửa kính, lặng ngắm ngọn núi hùng vĩ phía trước đang chìm dần trong màn mưa. Cơn mưa bây giờ không ảnh hưởng gì đến ông cả vì ông đang ngồi trong một ngôi biệt thự sang trọng và ấm cúng, vừa là nơi ở vừa là nơi làm việc. Nếu cần đi đâu, ông đã có ô-tô đưa đón tận nhà. Ngày trước khác hẳn, sau ngọn núi kia và các dải rừng trùng điệp kế tiếp, ông và đồng đội đã trải qua bao ngày tháng gian lao, nhất là về mùa mưa dầm rét mướt của vùng nam Tây Nguyên nổi tiếng ác liệt này. Có những đồng đội của ông, không chịu đựng nổi gian khổ, đã trở thành những kẻ đầu hàng, phản bội, như Tư Trung, ủy viên thường vụ tỉnh ủy năm nào đã làm cả tỉnh ủy lao đao. Hiện nay, sau giải phóng ba năm, không hiểu sao hắn lại ra đầu thú với chính quyền cách mạng sau khi đã trốn chui trốn nhủi ở một nơi đèo heo hút gió nào đó và người ta cứ tưởng hắn đã chạy sang Mỹ. Thì ra cuối cùng Mỹ cũng không dùng loại người phản bội như hắn. Hay Mỹ đã cố tình cài hắn lại để thực hiện một âm mưu hậu chiến? Hay bên trong trường hợp này còn có vấn đề gì nữa? Bí thư huyện ủy vừa được tin sau khi hắn ra đầu thú ở một tỉnh bạn, nơi hắn trốn lánh, hắn mới được đưa về đây để cho tỉnh ủy điều tra, xử lý. Sắp tới, sau khi khai thác hắn, có thể mọi điều sẽ trở nên sáng tỏ.

Bí thư huyện ủy hồi tưởng lại cái ngày kinh hoàng đầy lạ lùng và nghi vấn lúc tên Tư Trung ra đầu hàng địch. Hồi đó ông cũng đã là ủy viên thường vụ tỉnh ủy kiêm bí thư thị ủy của thị xã tỉnh lỵ này. Một hôm ông đang hội ý với ban thường vụ tỉnh ủy về tình hình mới thì nghe tiếng nổ dồn không xa, về hướng vùng giáp ranh giới với thị xã. Ông đang chỉ thị về phương án chống địch cần thì lực lượng bảo vệ đưa vào một chiến sĩ liên lạc của tỉnh. Chiến sĩ này mặt tái nhợt, xây xát những vết xước rướm máu, vừa thở hào hển vừa nói:

- Báo cáo các đồng chí... Đồng chí Tư Trung... đã bị địch bắt.

- Bị bắt ở đâu? Lúc nào? Tại sao bị bắt? Nhiều câu hỏi dồn dập.

Chiến sĩ liên lạc thuật lại trong hơi thở gấp:

- Sáng nay... đồng chí Tư Trung... đi từ cơ quan tỉnh ủy... đến đây để làm việc với các đồng chí... Trước khi đến đây, đồng chí định tạt qua một cơ sở làm giao liên ở vùng ven để nắm thêm tình hình bên trong. Tôi có nhiệm vụ đưa đường và bảo vệ cho đồng chí. Khi ra khỏi cánh rừng, ngay cuối con đường mòn, nơi có dòng suối và cây sao lớn, thình lình một toán lính ngụy núp trong bụi nhảy ra bao vây chúng tôi và hét lớn: "Bỏ súng xuống! Giơ tay lên! Đầu hàng đi! " Tụi lính ngụy khá đông, khoảng hơn một tiểu đội, mặc quần áo rằn ri, hình như đã phục kích sẵn từ trước. Chúng tôi bị bất ngờ quá nên hết sức kinh hoàng. Tôi thấy đồng chí Tư Trung rút súng ra khỏi vỏ nhưng một loạt đạn nổ dòn làm ông ngã lăn ra ngay. Tôi lúc đó đang đứng sau lưng đồng chí Tư Trung, quá hốt hoảng, tôi lia đại một tràng AK rồi quay đầu bỏ chạy. Chúng bắn đuổi theo nhưng may không trúng. Chạy được một quàng, tiếng súng im và nghe có tiếng xe nổ, tôi quay lại nhìn thấy một chiếc xe Jeep ở ngoài chạy vào, trên xe hình như có mấy người mặc quần áo dân sự và đồng chí Tư Trung đang được bọn lính dìu ra xe. Thế là anh Tư chưa chết và đã bị bắt rồi nên tôi vội vãng chạy về đây để báo tin cho các đồng chí biết.

Trước sự kiện đột biến này, bí thư thị ủy hội ý chớp nhoáng với ban thường vụ, có ngay quyết định khẩn cấp. Một mặt cho người đi báo cáo tình hình ngay lên ban thường vụ tỉnh ủy để xin ý kiến, mặt khác, thông báo ngay cho các chi bộ, đơn vị trực thuộc để đề phòng và chuyển ngay các cơ quan, các vị trí đóng quân tránh địch lập kích vì Tư Trung là ủy viên thường vụ phụ trách tổ chức nên biết rất rõ tình hình nội bộ.

Sau đó, thường vụ tỉnh ủy đã họp, báo cáo lên thường vụ khu ủy, thẩm tra lại toàn bộ tình hình, thống nhất đi đến kết luận là Tư Trung đầu hàng địch chứ không phải bị bắt. Việc bị bắt chỉ là một vụ dàn cảnh. Tư Trung xuất thân thành phần tiểu tư sản, tham gia cách mạng khá sớm, sau 54 tập kết ra bắc rồi được đưa về hoạt động ở chiến trường nam tây nguyên. Tư Trung có năng lực, trình độ, nhưng nặng địa vị, cá nhân và sợ gian khổ. Khi Tư Trung được cấu tạo vào thường vụ tỉnh ủy đã có một số ý kiến không đồng tình nhưng cuối cùng thường vụ khu ủy đã duyệt y. Hắn nghe dư luận này và đã có mặc cảm, ác ý với một số người trong tỉnh ủy, nhưng vì chiến trường đang ác liệt, nên mọi chuyện này đều được gác qua một bên. Tư Trung phụ trách tổ chức nhưng ít khi đi cơ sở mà chỉ nắm tình hình qua báo cáo. Hắn chưa bao giờ đột ấp vào vùng địch hậu, mà chỉ đi đến vùng giáp ranh móc cơ sở ra báo cáo rồi quay về cứ. Thời gian gần đây, hắn có quan hệ bất chính với một nữ y tá trong cơ quan tỉnh ủy, được thường vụ góp ý nhiều lần nhưng không dứt được. Chẳng may cô này lại mang bầu và sự việc sắp đổ bể lớn, thường vụ đã biết và có phương án chuẩn bị xử lý. Hắn biết tình hình này nên trước đó đã tìm cách móc nối với địch thông qua một giao liên hoạt động hai mang. Vụ phục kích chính là một màn kịch do hắn thông đồng với địch, dựng lên để cho đồng chí giao liên cùng đi chạy thoát về báo cáo mong sẽ che mắt được tổ chức. Tuy nhiên, kết hợp phân tích các sự kiện, nhất là việc tên giao liên hai mang, sau vụ này, sợ bỏ trốn luôn, thường vụ tỉnh ủy đã đi đến kết luận chính thức là Tư Trung đầu hàng địch.

Để đối phó với những hậu quả nghiêm trọng có thể xảy ra khi Tư Trung khai báo với địch, một trong những biện pháp ngăn chặn là thường vụ tỉnh ủy đã chỉ thị cho tất cả các chi bộ vùng ven và hợp pháp phải bỏ địa bàn thoát ly ra cứ hết. Chỉ thị này đã được truyền đạt đến đồng chí Tân, bí thư chi bộ Trung Kiên, ba ngày sau vụ phục kích. Sau một đêm thức trắng bạc nửa mái tóc, đồng chí Tân đã vào cứ gặp bí thư thị ủy, lúc đó trực tiếp chỉ đạo chi bộ Trung Kiên để trình bày đề xuất của mình. Đồng chí Tân cho rằng, tuy Tư Trung phụ trách tổ chức nhưng đối với chi bộ hợp pháp bên trong, hắn chỉ biết qua bí số chứ không hề biết người, biết tên cụ thể, do đó, dù hắn có khai báo cũng chưa chắc địch tìm ra ngay. Mặt khác, sau hiệp định Paris, tình hình đang chuyển biến thuận lợi và rất cần cho việc đấu tranh hợp pháp nên việc rút chi bộ, bỏ trống địa bàn thị xã là một tổn thất rất lớn, nhất là sau bao nhiêu năm xây dựng, kiên trì chịu đựng mới có được thời cơ hoạt động hữu hiệu nhất. Sau khi tính toán mọi đường và báo cáo xin ý kiến cấp trên, bí thư thị ủy nhất trí để đồng chí Tân giữ chi bộ Trung Kiên lại nhưng phải hết sức cảnh giác, nắm địch tình thật chắc và tích cực chuẩn bị phương án đưa toàn bộ đảng viên và gia đình của chi bộ Trung Kiên thoát ly ra cứ ngay khi có dấu hiệu địch phát hiện.

Bí thư thị ủy ngày đó chính là ông Hoàng, bí thư huyện ủy hiện nay. Ông vẫn còn nhớ rất rõ buổi làm việc với ông Tân lúc ông này vào cứ xin ý kiến. Hai người đã trao đổi gần như thâu đêm về tình huống phức tạp và khó xử này, cuối cùng ông đã xuôi theo ý kiến ông Tân. Ông Hoàng hết sức tin tưởng vào ông Tân, người bạn chiến đấu từ thời chống Pháp và rất dạn dày kinh nghiệm hoạt động trong lòng địch.. Từ sự kiện đó, cho đến lúc thị xã được giải phóng, không có biến có gì khác xảy ra và câu chuyện cũng dần rơi vào quên lãng. Ngày thị xã được giải phóng, chính ông Hoàng đã đi theo các đơn vị bộ đội chủ lực vào bắt liên lạc ngay với ông Tân, đặt bộ chỉ huy tại nhà ông Tân và tiến hành chỉ đạo các hoạt động tiếp quản thị xã Những ngày tháng kế tiếp, ông Tân cùng với các đảng viên trong chi bộ Trung Kiên đã được giao công tác và phần lớn họ đã hoàn thành khá xuất sắc các nhiệm vụ. Thế mà đột nhiên, mấy tháng gần đây, chính một đồng chí trong ban thường vụ huyện ủy đã gợi lại với ông chuyện cũ và đặt nghi vấn về ông Tân và chi bộ Trung Kiên. Mới đầu ông bác bỏ ngay, nhưng dần dần nhiều nguồn dư luận đã buộc ông phải chú ý, và tuy không chính thức nhưng cũng đã đặt thành vấn đề khi xem xét những việc có liên quan.

Hôm nay, ngồi nhìn ngọn núi qua cơn mưa, ông hồi tưởng chuyện cũ và chợt nảy ra ý nghĩ đi gặp ông Tân để trao đổi làm rõ vấn đề của chi bộ Trung Kiên và những việc liên quan đến Hoài gần đây. Ông cho gọi lái xe và chỉ mười lăm phút sau, ông đã ngồi đối diện với ông Tân bên tách là nóng, nơi chiếc bàn kê ngay phía trên miệng hầm bí mật trong phòng khách nhà ông Tân, chiếc hầm ông đã có lần ẩn mình khi đột nhập vào thị xã. Sau khi nói chuyện về tình hình chung của huyện, ông Hoàng làm như tình cờ chợt hỏi:

- Cậu Hoài trước đây ở chi bộ anh phải không? Cậu ta ngày trước thế nào anh?

Ông Tân nhíu mày hỏi lại:

- Sao? Hoài đang có vấn đề gì à?

- Cũng không có gì lớn. Cậu ta công tác tốt thôi nhưng gần đây có một số dư luận không hay.

- Về chuyện cũ hay chuyện mới?

- Cả hai.

- Thế anh đã khẳng định điều gì chưa?

- Chưa. Chính vì thế hôm nay nhân tiện mới hỏi anh.

Ông Tân nhìn ông Hoàng, thầm đoán ra mục đích việc viếng thăm của bí thư huyện ủy. Ông nói không đắn đo:

- Trước đây, chúng tôi đánh giá Hoài là một đồng chí giác ngộ tốt, có năng lực và nhiệt tình. Còn hiện nay có lẽ anh hiểu hơn tôi vì anh chỉ đạo trực tiếp.

- Trước khi kết nạp đảng cho Hoài, anh có thẩm tra lý lịch kỹ không?

- Thẩm tra à? Dĩ nhiên là có nhưng mức độ thôi. Cái chính là giác ngộ cách mạng của bản thân. Tôi đã tìm hiểu qua một số người quen biết của đồng chí Hoài, suốt thời đi học và làm giáo viên trước khi đến đây, cậu la có tinh thần dân tộc rất cao và liên tục tham gia đấu tranh chống địch. Từ khi chi bộ móc nối, tôi đã giao nhiệm vụ và thử thách nhiều lần trước khi kết nạp. Cậu ta đã từ chối nhiều chức vụ quan trọng do ngụy quyền giao, kể cả việc đưa về Sài Gòn và đi nước ngoài đào tạo để làm giáo sư đại học. Thế là quá đủ tiêu chuẩn để kết nạp rồi. Vào đảng lúc đó chỉ là để chiến đấu cho lý tưởng giải phóng dân tộc hoặc bị tù, bị giết thôi không có quyền lợi gì khác. Tôi hoàn toàn khẳng định động cơ của anh em lúc đó. Không phải dễ dàng gì có thể tìm được người giác ngộ như thế trong vùng tạm bị chiếm.

Ông Hoàng gật gù:

- Điều đó đáng quý lắm. Nhưng Hoài là tiểu tư sản trí thức, anh đã biết rồi. Có lúc nào anh ta tỏ ra giao động không

Trái lại là khác. Lúc đó anh em trí thức nhiệt tình lắm, thậm chí manh động. Họ còn muốn tổ chức các đội biệt động vũ trang và những cuộc biểu dương lực lượng quần chúng quy mô lớn nhưng tôi đã cản vì như anh biết, chi bộ Trung Kiên lúc đó làm nhiệm vụ chiến lược, không phù hợp với những hoạt động có tính cách cụ thể, chiến thuật.

Ông Hoàng bật ra câu hỏi mà đáng lý ông sẽ tìm cách đặt ra một cách khéo léo, tế nhị nhưng ông không tìm ra được:

- Có lúc nào anh đặt dấu hỏi về động cơ gia nhập đảng của Hoài và anh em trí thức lúc đó không?

Ông Tâm thực sự sửng sót trước câu hỏi này. Ông nói gần như to tiếng, bao hàm một nỗi tức giận không che giấu:

- Đặt dấu hỏi à? Không. Chưa bao giờ. Ai có ở trong vùng tạm bị chiếm mới hiểu được. Những người tâm huyết rất bức xúc trước tình hình và đảng đối với họ rất thiêng liêng. Tôi không cho phép ai đặt ra vấn đề này. Tình hình không phải như bây giờ, vào đảng là có chức quyền đâu.

Ông Hoàng vẫn nhẹ nhàng:

- Tôi hoàn toàn đồng ý với anh. Nhưng cùng xin anh đừng quá chủ quan. Mọi việc đâu có thể xảy ra. Tôi hỏi là hỏi thế thôi. Về việc đó Hoài không có vấn đề gì đâu.

Ông Hoàng ngừng một lúc, nâng tách trà lên môi hớp mấy ngụm rồi bất ngờ thông báo:

- Anh Tân này, Tư Trung ra đầu thú rồi đó. Anh biết tin chưa?

Ông Tân trợn tròn mắt kinh ngạc:

- Thật thế à? Vậy chứ lâu nay hắn ở đâu? Người ta đồn hắn đã trốn sang Mỹ rồi mà.

Ông Hoàng nhếch mép cười khinh miệt:

- Mỹ cùng bỏ rơi thứ đầu hàng phản bội đó thôi.

Ông Hoàng thuật cho ông Tân nghe những tin tức mới nhất về chuyện Tư Trung ra đầu thú và hỏi một câu đầy ý tứ:

- Anh nghĩ sao về chuyện này?

Ông Tân nhăn trán đắn đo một lúc khi ông Hoàng nhìn không chớp vào mắt ông đề dò xét một phản ứng:

- Nghĩ sao ư? Sự việc cùng bất ngờ quá. Nhưng theo tôi như thế thì tốt thôi. Chắc hắn đã ăn năn về sự phản bội của mình. Kẻ phản bội không bao giờ yên ổn được dù sống trong hoàn cảnh nào. Có thể hắn còn một chút lương tri và bây giờ hắn muốn chuộc lỗi, tuy muộn màng.

Ông Tân cảm thấy cái nhìn khác lạ của ông Hoàng nên cùng nhìn thẳng vào mắt ông kia. Hai tia mắt gặp nhau, lóe lên như một ánh chớp. Ông chợt hiểu lý do chính tại sao ông Hoàng đến thăm mình bất ngờ. Ông nói tiếp một cách tự tin:

- Đúng là điều này càng hay cho bản thân tôi và chi bộ Trung Kiên. Gần đây tôi cùng mới nghe những chuyện khó chịu liên quan đến việc này. Hắn đã khai báo gì chưa? Hắn đầu thú thì mọi việc sẽ rõ ràng. Tôi không có gì lo lắng cả. Trước sau như một, tôi đã trình bày trung thực về câu chuyện đó mà chính anh cũng dã hiểu rất rõ. Nào tôi có giấu giếm điều gì. Tôi hoàn toàn yên tâm dù hắn đầu thú hay không và tổ chức có đặt nghi vấn gì hay không. Tôi tin thời gian và lịch sử sẽ soi sáng tất cả. Và chính anh, anh cùng gián tiếp chịu trách nhiệm về chuyện ngày trước kia mà. Có phải thế không?

Ông Hoàng ngoảnh nhìn ra cửa sổ. Bên ngoài, sau lớp kính, cơn mưa đã ngớt và ngọn núi hiện lên trong một vẻ tươi mát và kỳ bí, hoàn toàn xa lạ với ngọn núi ông đã nương thân ngày nào. Ông nói một cách mơ hồ:

- Hắn chưa khai báo gì nhiều vì mới được đưa về tỉnh ta mấy hôm nay thôi. Chắc chắn rồi hắn sẽ khai báo. Nhưng trong câu chuyện hắn đầu hàng tôi có trách nhiệm gì đâu? Có chăng là trách nhiệm của tập thể thường vụ tỉnh ủy lúc đó đã không theo dõi và quản lý được hắn khi hắn có những biểu hiện giao động. Còn chuyện chi bộ Trung Kiên vẫn tiếp tục bám trụ là đề xuất của anh và tôi cũng thuận theo thôi. Anh ở bên trong, tôi cũng chỉ chỉ đạo đến mức độ đó. Còn ngoài ra anh phải chịu trách nhiệm là chính chứ.

Ông Tân ngạc nhiên nhìn ông Hoàng. Một câu hỏi lóe lên trong óc ông. Ông Hoàng đã né tránh trách nhiệm sao? Hoặc tên Tư Trung đã có khai báo điều gì bất lợi, hoặc ông Hoàng sợ liên quan sẽ ảnh hưởng đến vị trí chính trị của ông trong thời gian sắp tới? Có phải trong chiến tranh người ta sống chết có nhau, vì đồng chí của mình, nhưng thời bình lại khác? Mỗi người một chỗ đứng tách biệt, với bao nhiêu quyền lợi và ràng buộc, tính toán riêng tư. Người ta không dễ dàng chia xẻ nữa. Thậm chí khi cần, người ta sẵn sàng chối bỏ cả quá khứ lúc có điều bất lợi cho mình. Ông Tân nhún vai, giọng ông trở nên mệt mỏi không che giấu:

- Vấn đề trách nhiệm, phần tôi, tôi hoàn toàn chấp nhận. Nhưng còn người khác, kể cả anh, điều đó tùy. Tôi không đổ cho ai đâu. Nhưng những ai muốn trút bỏ hoàn toàn trách nhiệm mình đã có cũng không phải là điều dễ.

Ông Tân ngừng lời và ông Hoàng cũng không nói gì thêm. Không khí trở nên nặng nề đến nỗi ông Tân phải đứng dậy mở tung cửa sổ. Khi ông Hoàng cáo từ ra về, ông Tân chỉ gật đầu và không đưa khách ra tận cổng ngoài theo thói quen của ông. Lần đầu tiên ông tỏ ra lạnh nhạt với người đồng chí cũ đang có chức quyền.

Tối nay Nga đi lang thang một mình trên các đường phố của thị trấn. Sau bữa cơm tối, cô lặng lẽ rời nhà ra đi, không nói với mẹ như mọi lần. Hoài đã chấm dứt đợt công tác ở xã và từ giã gia đình cô tuần trước. Từ lúc vắng Hoài, gia đình cô như buồn và vắng hẳn đi mặc dù Hoài mới chỉ có mặt ở nhà cô có mấy tháng, trong khi gia đình cô vẫn sống như thế từ bao nhiêu năm nay.

Nga không có anh trai và cô coi Hoài như một người anh, càng ngày càng thân thiết. Hoài đã thông cảm và chia xẻ với cô nhiều, trong nỗi đau đớn lạ lùng mà cô đang gánh chịu.

Tối nay, Nga cảm thấy buồn và cô độc quá, đến không chịu nổi. Đầu tiên cô chỉ đi bất định lên các ngõ xóm quen thuộc, ra đường quốc lộ lúc nào không hay và cứ thế đi về phía thị trấn. Trời đêm mát mẻ làm cô cảm thấy dễ chịu. Cô đi như trong một cơn mơ, người lâng lâng một nỗi tái tê mơ hồ. Cô không suy nghĩ gì cả. Chỉ có một nỗi đau dịu nhẹ tràn cả hồn lẫn xác. Nỗi đau hầu như không tên và không định hướng. Cô cứ đi như thế, cho đến lúc cô thấy mình đứng trước cơ quan huyện đoàn, nơi cô vẫn hẹn hò với Quân bao lần. Căn phòng Quân làm việc đóng cửa tối om. Thế là đêm nay Quân không trực. Cô hít thở hương ngọc lan đang dịu dàng lan tỏa và chợt một nỗi cảm thương lạ lùng dâng lên trong lòng, cô thổn thức và hai dòng nước mắt trào ra, lặng lẽ chảy dài xuống má. Cô bíu lấy cánh cổng, mặc cho lồng ngực thổn thức và nước mắt tuôn tràn. Một lúc lâu, cô ngừng khóc, lấy khăn lau nước mắt và bỏ đi.

Có lẽ đã 9, 10 giờ đêm. Phố bắt đầu vắng vẻ. Các cửa hiệu đóng dần trừ một số quán ăn và quán cà-phê. Đường phố tối nhập nhoạng vì rất ít đèn đường. Cô không gặp ai quen và cũng không mong gặp ai. Cô đi như trong cơn mộng du, nhìn ngó vào các hàng quán nhưng không thấy ai cả. Cô chỉ thấy chính mình. Cảm nỗi đau và cô đơn của chính mình mỗi lúc một tăng lên. Đầu óc cô bừng bừng như lên cơn sốt. Cô không nghĩ được gì nhiều. Chỉ có mấy câu hỏi vang vang và lặp lại không ngớt trong chiếc đầu bé nhỏ của cô, dội lên tới bầu trời đen thầm trên cao rồi mất hút vào hư không.

"Tại sao tôi yêu hết lòng mà không được đền đáp? Tại sao người ta phụ bạc tôi? Tại sao tôi cô đơn trên mặt đất này?"

Không ai trả lời các câu hỏi của Nga cả và chính cô cũng không thể tự trả lời. Cô cứ đi miên man với các câu hỏi trong đầu, trong trời đêm và cuối cùng cô lại thấy mình đứng trước cổng cơ quan huyện đoàn. Lần này căn phòng của Quân mở cửa và có ánh đèn sáng rực bên trong. Nga thấy tim mình nhói lên và cô loạng choạng bám vào cánh cổng.

Lát sau cô nhẹ nhàng mở cổng đi vào. Quân hình như mới đi đâu về, vừa mở cửa đi vào phòng trong. Nga đứng yên ở cửa sổ lặng ngắm căn phòng làm việc quen thuộc mà cô đã lui tới bao lần, nơi không còn là chỗ làm việc khô khan lạnh lùng mà đã trở thành nơi hò hẹn, tổ ấm riêng tư của cô và Quân. Căn phòng bây giờ lại khoác về khô khan xa lạ của nó với nhưng bàn, ghế, tủ, cặp đựng hồ sơ giấy tờ hình như đang nhìn cô một cách nghiêm khắc. Một lúc sau, Quân ở phòng trong đi ra và sửng sốt thấy Nga đứng đó, mặt tái nhợt: bàn tay bíu chặt vào khung cửa như sắp khuỵu xuống. Quân thảng thốt chạy đến định đỡ Nga dìu vào phòng:

- Nga. Em đi đâu giờ này? Sao không báo cho anh biết trước?

Nga chợt bừng tỉnh, cô lùi lại:

- Em không vào đâu.

- Em vào đi. Ai lại đứng ở cửa kỳ lắm.

Quân cố níu tay nhưng Nga vẫn giằng co không chịu vào. Quân ngượng nghịu đứng trước mặt Nga, cảm thấy như mình có lỗi. Lát sau, anh bình tĩnh lại và đi ra bậc thềm ngồi xuống. Anh nói nhỏ nhẹ:

- Em không thích vào phòng thì ngồi đây nói chuyện vậy. Đêm nay trời đẹp lắm.

Nga vẩn đứng im ở cửa. Mãi sau cô mới đến ngồi xuống bậc thềm bên Quân. Đêm có lẽ đã khuya lắm. Tiếng động thường xuyên ngoài phố đã im vắng hẳn. ở đây những cây cao đứng im sừng. Mảnh trăng non mờ nhạt thấp thoáng sau tàng cây. Những vì sao xa xôi nhấp nháy dịu dàng trong ánh trăng mờ. Hương ngọc lan vẫn tỏa âm thầm và nồng nhiệt. Khung cảnh vẫn như những đêm nào Nga đến với Quân.

Nhưng Quân bây giờ không còn là Quân ngày xưa nữa, dù "ngày xưa" đó mới cách đây mấy tháng. Sau phút xúc động ban đầu anh ngồi ngẫm nghĩ và tìm cách mở lời để đưa câu chuyện với Nga không đi vào chỗ gay cấn mà anh đoán sẽ làm anh khó chịu.

- Em độ này có khỏe không?

- Anh không có câu gì khác để hỏi em à?

- Thì lâu ngày gặp nhau cũng phải hỏi thăm sức khỏe chứ.- Quân bối rối.

- Em chưa chết và vẫn còn đến đây được. Anh không thấy sao? Mà có lẽ em cũng không muốn sống nữa đâu.

- Em đừng bi quan. Em còn trẻ quá mà. Đời còn dài. Tương lai em còn ở trước mặt.

- Chính anh đã chắn đường tương lai em rồi anh lại rẽ đi ngã khác!

- Biết sao được. Có lẽ anh và em khác nhau nhiều quá.

- Khác nhau ư? Đúng rồi. Khác ở chỗ anh coi trọng tương lai chính trị hơn tình yêu. Anh phải nghe theo đảng, theo đoàn hơn nghe con tim của anh. A, nghe nói hình như anh sắp lấy vợ phải không?

Quân giật mình khi nghe Nga hỏi đến chuyện đó nhưng rồi anh bình tĩnh lại và quyết định nói  với Nga luôn vì chắc anh sẽ không có dịp nào khác.

- Tuần tới gia đình tổ chức đám hỏi.

- Với ai thế?

- Với cô Xuân. Chắc em biết.

- Xuân con ông phó chủ tịch huyện, làm ở văn hóa thông tin?

- Đúng rồi.

Tuy đã nghe có người nói loáng thoáng về chuyện này nhưng Nga cũng bàng hoàng khi nghe Quân xác định. Cô sửng sốt mất một lúc. Cô biết Xuân, một cô gái xấu xí và vô duyên nhưng rất õng ẹo và kiêu kỳ vì ỷ mình là con ông lớn.

Nga hỏi một cách cay đắng:

- Anh có yêu Xuân không hay chỉ muốn lấy con ông phó chủ tịch huyện?

Quân nhìn cô, mặt tái đi và nói một cách lạnh lùng:

- Em đừng xúc phạm anh. Xuân không phải là người xấu. Anh không nói đến nhan sắc, nhưng...

- Em không tin là anh yêu Xuân- Nga ngắt lời Quân- Anh chỉ chạy đuổi theo danh vọng. Anh đẹp trai, hào hoa thế không xứng với Xuân tí nào. Anh đừng chối nữa. Anh còn trẻ mà sao tính toán ghê thế.

- Thôi đi. Ai cho phép em nói thế? -Quân giận dữ nhưng bối rối. Nga vẫn không thôi:

- Anh không giấu nổi em đâu. Em biết tất cả mọi chuyện. Ông Nghi đặt điều kiện kết nạp đảng và đề bạt bằng cách lôi cuốn em bỏ đạo, lợi dụng em báo cáo tình hình tôn giáo cho ông ta. Nếu không được, anh phải bỏ em. Anh chối bỏ mối quan hệ và nói xấu anh Hoài là thầy giáo cũ của anh vì sợ liên lụy. Anh tán tỉnh cô Xuân vì hy vọng vào thế lực của cha cô sẽ đưa anh lên sau này. Anh tính toán kinh khủng. Tương lai chắc rạng rỡ lắm. Kết nạp đảng, làm bí thư huyện đoàn, rồi bí thư huyện ủy, rồi bí thư tỉnh ủy và lên trung ương không chừng. Con đường tiến thân của anh đang mở rộng đó.

Anh bắt đầu bằng việc bợ đỡ ông Nghi, chối bỏ tình yêu với em và chạy theo cô Xuân xấu xí. Ai đã dạy anh làm những trò đê tiện đó hay chính anh đã nghĩ ra tất cả? Anh đừng tưởng em đau khổ vì anh. Đúng. Em có đau khổ thật, vì anh thật. Nhưng là một anh khác kìa. Anh trong sáng đẹp đẽ ngày trước chứ không phải anh bán rẻ linh hồn cho quỷ bây giờ đâu. Bây giờ đối với em, anh không còn gì nữa cả. Em tiếc tình yêu của em đã đặt nhầm chỗ. Em không ngờ chế độ vẫn rêu rao tốt đẹp này lại chỉ đào tạo được những hạng người như anh...

Nga càng nói càng giận dữ gần như to tiếng. Đôi mắt đẹp và hơi xếch của cô ráo hoảnh và ngời lên trong bóng loáng như ánh dao lấp lánh. Quân bị xúc phạm nhưng cùng chột dạ vì những lời nói của cô vạch trần anh ra đến tận đáy sâu tâm hồn. Anh cúi đầu phản ứng một cách yếu ớt:

- Anh... Anh thông cảm với sự bực dọc và nỗi đau khổ của em. Nhưng em chưa hiểu đâu. Một ngày kia em sẽ hiểu.

Nga đứng phắt dậy:

- Một ngày kia ư? Không bao giờ nữa đâu. Em đã hiểu anh quá rô. Em đã nói hết với anh những gì em nghĩ. Thôi, vĩnh biệt anh. Anh hãy nhập bọn mau với bọn quỷ dữ đang chờ anh đó.

Nga nói vội vàng mấy câu sau cùng và ngoắt người đi ra cổng. Cô mau chóng thoát ra khỏi nơi địa ngục mà cô đã từng tưởng là thiên đường.

- Anh xin nghỉ phép năm đi với em về thăm ông bà ngoại đi.

- Anh đã nói với cơ quan rồi nhưng người ta chưa đồng ý.

- Tại sao chưa đồng ý? Đây là chính sách, quyền lợi chính đáng của cán bộ, công nhân viên nhà nước chứ có ai xin xỏ ơn huệ ai đâu?

- Đúng thế. Nhưng muốn nghỉ lúc nào phải đăng ký trước với cơ quan để cơ quan sắp xếp. Nếu cơ quan cần thì phải hoãn đến lúc thích hợp. Hiện nay...

- Trời ơi! Thôi anh đừng nói nữa. Công tác cách mạng lúc nào mà không cần? Anh nghỉ một tháng sự nghiệp cách mạng có sụp đổ đâu?

- Để anh sẽ nói lại, nhưng thủ trưởng cơ quan đã có ý kiến một lần rồi.

- Thế cái ông thủ trưởng Nghi của anh không phải đã đi phép ra bắc năm ngoái hai tháng liền đó sao? Cả cái ông Hoàng, bí thư huyện ủy cũng về thăm quê, đi xe cơ quan, lại còn nghe nói điều xe tải chở hàng chục khối gỗ về làm nhà mà có ai nói gì đâu? Họ cũng là cán bộ cách mạng, còn to hơn, quan trọng hơn anh nhiều. Họ vẫn đi đó thôi.

- Họ khác mình. Không nên suy bì như thế. Trong quá khứ mình cống hiến và chịu gian khổ không bằng họ. Dù sao mình vẫn ở trong gia đình còn họ đã xa nhà bao nhiêu năm. Phải thông cảm và ưu tiên cho họ là đúng.

- Anh lại còn bênh vực họ nữa à? Đồng ý họ có cống hiến, có gian khổ. Nhưng cán bộ cách mạng "khổ trước, sướng sau" dân kia mà. Sao họ nghĩ đến bản thân vội thế? Anh cho rằng bây giờ họ có quyền hưởng thụ chứ gì? Họ đã bắt đầu xây nhà, mua xe rồi đó, không đợi anh khuyến khích đâu. Mà thôi. Mặc kệ họ. Họ có quyền họ cứ làm. Nhưng bây giờ anh nói đi. Anh có chịu nghỉ để đi với em hay chỉ đặt công tác lên trên hết?

Hoài im lặng không tiếp lục cuộc tranh luận với Vy. Anh khó xử vô cùng. Không phải anh cố tình tỏ ra vị tha, cao thượng. Anh thực lòng thông cảm với những cán bộ cách mạng đã đi chiến đấu xa nhà lâu năm. Họ cũng là con người thôi. Ngoài sự nghiệp chung, họ cũng có một làng quê, nhất là một gia đình riêng thân thiết đã bao năm xa cách và phần lớn đã tan nát, thậm chí chịu cả những phản bội, đổ vỡ đau lòng. Họ có quyền dành cho mình những gì riêng tư mà phải chăng lý tưởng cách mạng một phần cũng để đạt đến những hạnh phúc cá nhân. Có điều một số cán bộ có chức quyền đã bắt đầu lạm dụng đề vun vén cá nhân. Dư luận trong nhân dân đã có những tiếng xì xào và hình ảnh người cán bộ cách mạng sáng ngời ngày mới giải phóng đã bắt đầu bị những vết hoen ố.

Còn chuyện riêng của gia đình Vy. Lại một nỗi nhức nhối khác xen vào mối quan hệ vốn đã có nhiều căng thẳng của vợ chồng Hoài. Bố Vy là một công chức cỡ trung cấp của ngụy quyền. Ông đã về hưu trước ngày giải phóng nhưng sau đó cũng phải đi học tập cải tạo mất một năm. Hiện bố mẹ Vy đang ở Sài Gòn sống qua ngày. Gia đình Vy trước đây không khá giả gì. Vy sống trong gia đình cũng không mấy hạnh phúc vì bố mẹ thường xuyên bất hòa. Vy đã chấp nhận về với Hoài không cần sự đồng ý của gia đình. Vy đã lặng lẽ ra đi, gần như một cuộc bỏ trốn. Dần dần gia đình Vy cùng mặc nhiên chấp nhận cuộc hôn nhân của Vy với Hoài. Thỉnh thoảng hai vợ chồng cũng có về thăm bố mẹ Vy tuy tình cảm gia đình, kể cả của Vy, cũng không lấy gì đằm thắm. Một điều lạ là sau giải phóng, tình cảm của Vy đối với bố mẹ lại sâu đậm hơn, một phần vì thương bố mẹ đã già, nhất là bố sau khi đi cải tạo về. Hoài cũng có đi thăm ông một lần sau khi ông đi học tập về. Anh vui mừng vì thấy ông có vẻ phấn khởi và có "giác ngộ cách mạng" phần nào. Hào quang của chiến thắng năm 1975, những lý luận của cán bộ cách mạng trong trại cải tạo hay những suy nghĩ tự thân của ông, có lẽ do tất cả, đã làm cho ông tự nguyện chấp nhận chế độ mới. Ông hăng hái tham gia các sinh hoạt của khu phố, của tổ phụ lão và có tham gia lao động sản xuất tiểu thủ công nghiệp trong một tổ hợp đan lát. Bàn tay quen cầm bút của ông đã có vết chai do cầm dao, rựa chẻ, vót mây tre và ông làm việc một cách cần cù, say mê. Hoài đã chứng kiến ông ngồi suốt ngày trên chiếc ghế nhỏ, vừa làm việc vừa nói chuyện. Tình cảm của Hoài đối với bố mẹ Vy không có gì gay cấn tuy vẫn có một khoảng cách nhất định. Khoảng cách này có tính cách tự nhiên ngay từ đầu chứ không phải vì hiện nay anh là cán bộ cách mạng còn ông là "ngụy cải tạo về". Anh hoàn toàn khác biệt ông về quá trình, quan điểm sống về mọi vấn đề. Đó cũng là chuyện thường tình giữa các thế hệ và những người xuất thân từ các hoàn cảnh khác nhau trong một đất nước đã phân ly mấy chục năm ròng.

- Anh muốn cắt đứt quan hệ với gia đình em chứ gì anh sợ dính "ngụy" ảnh hưởng đến tương lai chính trị của mình phải không?

Tiếng nói của Vy cắt đứt dòng suy nghĩ của Hoài. Anh ngước nhìn vợ. Khuôn mặt Vy bừng lên một nỗi phẫn nộ, hầu như méo xệch đi. Cô tiếp tục một cách đau đớn:

- May mà anh chưa ly dị em để lấy một cô cán bộ cách mạng gốc bần cố nông. Anh còn sợ mang tiếng tàn nhẫn, có phải vậy không? Hay anh ly dị cho nhẹ người. Em sẵn sàng giúp anh thoát nợ.

"Trời ơi, còn đến cái nước đó sao?" Hoài kêu thầm một cách cay đắng. Ly dị? Nào phải chúng ta không từng nghĩ đến điều đó. Nhưng vì những lý do khác kia. Chao ôi! Cuộc sống gia đình. Cuộc sống chung đôi thiên đường và địa ngục, đẹp đẽ và khốn kiếp. Con người có thể hòa hợp nhau đến mức độ nào?

Những cảm thông chia xẻ da diết cả tâm hồn và thể xác giữa hai con người từ hoàn toàn xa lạ trong muôn triệu con người đến thân thiết gần gũi giữa trần gian đầy hạnh phúc và đau khổ. Nhưng rồi chính thịt xương cũng trở thành sông núi ngăn chia, từng cử chỉ vặt vãnh cũng đưa đến ngộ nhận, từng lời nói cũng làm nhức nhối cả hồn cả xác, thậm chí phát sinh, dấy lên lòng căm ghét, đôi khi cả hận thù. Hôn nhân phải chăng là đinh mệnh chói lòa hạnh phúc bi thảm của con người?

Trong chế độ mới này, ràng buộc hôn nhân đó còn bị chi phối bởi nhiều điều cay nghiệt hơn nữa kìa. Cái chủ nghĩa lý lịch trong hôn nhân ngày nay có khác gì quan niệm "môn đăng hộ đối" của phong kiến ngày xưa? Việc cậu Quân xa cô Nga để đi lấy con ông phó chủ tịch huyện phải chăng cũng là một sản phẩm mới tinh của chế độ đã mang đến cho lớp thanh niên gọi là "mới giải phóng" này? Còn tôi ư? Tôi tuy là đảng viên nhưng cũng "ngụy" quá đi chứ. Bản thân là trí thức tiểu tư sản được đào tạo dưới chế độ cũ. Cha là công chức ngụy quyền. Ông nội làm quan cho triều đình phong kiến. Gia đình, bà con có một số người hoạt động cách mạng nhưng cũng không ít người tham gia chế độ cũ. Lần đầu tiên khai lý lịch sau giải phóng, tôi đã phải mất cả tháng tìm hiểu, kể cả việc viết thư cho những người trong gia đình và bạn bè để biết họ ở đâu, làm gì, lúc nào... những điều trước đây tôi chưa bao giờ quan tâm một cách cụ thể, nhất là các chi tiết chính xác về ngày tháng, công việc. Tôi là tôi tự do kia mà. Những mối quan hệ kia ảnh hưởng bao nhiêu đến cá tính, nhân cách, tư tưởng của một con người đã vào đời, trưởng thành trong cuộc sống? Người ta đã xem lý lịch để đánh giá con người hơn là xem xét chính bán thân người đó. Ngay cả ông Tân, bí thư chi bộ Trung Kiên, đã nhiều năm hoạt động trong vùng bị tạm chiếm, quan điểm khá phóng khoáng về vấn đề này, khi lần đầu xem bản khai lý lịch của Hoài cùng khuyên anh nên bỏ bớt những chi tiết "có dính líu ngụy" không cần thiết đi, như tên dài lòng thòng sặc mùi phong kiến của những bà con là hoàng phái triều Nguyễn như Công Huyền Tôn Nữ... Anh đã quá thành khẩn với tổ chức khi khai báo lý lịch. Và đến sau giải phóng, tuy không nói ra nhưng Hoài biết rằng ông Tân mới thấy những "chi tiết dính líu ngụy" của Hoài không lợi gì cho bản thân anh và cả cho ông và cả chi bộ Trung Kiên nữa. Đây là điều cay đắng đầu tiên Hoài nếm trải với tư cách là đảng viên cộng sản, khi bước vào chế độ mới, chế độ có lý tưởng giải phóng con người.. Hoài nhìn khuôn mặt ràn rụa nước mắt của Vy và lắng nghe giọng nói tức tưởi của cô dội vào lòng anh một nỗi đau quặn thắt.

Rất lâu sau, Hoài nhẹ nhàng nói với Vy:

- Tại sao em lại nói với anh những điều quá cay đắng như thế? Em cũng đã biết rồi. Lý lịch của gia đình anh không tốt đẹp gì hơn gia đình em. Thành thực mà nói, trong chế độ này, lý lịch đó không có lợi cho cả anh và em, dù anh đã là đảng viên. Nhưng làm sao có thể chối bỏ được lý lịch? Đó là mối quan hệ, điều ràng buộc hoàn toàn ngoài lựa chọn. Dù ai có muốn chối bỏ cũng không được. Mà tại sao lại phải chối bỏ? Theo anh, bản lĩnh và nhân cách của mỗi người mới chính là điều đáng kể. Dĩ nhiên chế độ này không nói như thế hay chỉ nói trong nghị quyết, còn thực tế, người ta lại nghĩ và làm hoàn toàn khác. Nhưng anh nào có muốn tiến thân hay giành đặc quyền đặc lợi gì? Anh chỉ muốn tiếp tục con đường lý tưởng mà anh đã lựa chọn. Có thể lúc nào đó anh sẽ bị gạt ra hay sẽ phải xét lại. Nhưng bây giờ thì chưa. Anh vẫn còn niềm tin để cống hiến.

Còn việc của anh và em là chuyện hoàn toàn riêng tư. Tổ chức không dính dự gì vào đây cả. Em đừng nói như thế mà oan cho anh. Dĩ nhiên mối quan hệ của chúng ta có lúc rất êm đềm nhưng cũng có lúc căng thẳng. Ly dị không phải là điều chúng ta chưa từng nghĩ đến nhưng chúng ta đã vượt qua được. Trong tình hình hiện nay, những khó khăn khách quan lại tác động xấu thêm vào mối quan hệ của chúng ta. Anh không chỉ muốn nói đến vấn đề kinh tế mà nói đến mọi thứ bất hòa, va chạm lớn nhỏ giữa chúng ta. Nhưng xin lỗi em, như có lần anh đã nói một cách kiêu hãnh:

"Người cộng sản có thể cải tạo cả thế giới, lẽ nào không cải tạo được gia đình mình?". Gần đây, anh không nghĩ, không nói đến vấn đề ly dị nữa, không phải vì sợ tổ chức mà vì thực tâm anh nghĩ tình trạng của chúng ta có thể cải thiện được. Còn đối với chế độ này, ly dị có gì là tội lỗi đâu? Luật pháp cho phép mà. Nhưng anh vẫn tin tưởng rằng sóng gió trong căn nhà bé nhỏ này sẽ qua đi và chúng ta sẽ cặp bến bình yên, nơi thanh bình riêng rẽ mà chúng ta vẫn thường mơ ước.

Vy đã nén lòng nghe Hoài nói nhưng những điều anh lý giải hoàn toàn không thuyết phục được cô. Một cái gì đã rạn nứt hầu như không thể hàn gắn. Nỗi cay đắng lâu dài kết tụ trong lòng cô đã làm cô chán chường và nguội lạnh. Sự chân tình và sôi nổi của Hoài không làm tan được khối băng giá đang làm cô nhức nhối. Vy lau nước mắt, giọng ráo hoảnh:

- Anh đừng có ảo tưởng. Em không có lý luận bằng anh nhưng rồi anh sẽ sáng mắt ra. Anh còn cuồng tín lắm. Anh không cải tạo được ai đâu vì chính người ta đang cải tạo anh và còn lâu anh mới tự cải tạo được mình. Còn em, em không cần ai cải tạo cả. Em sống trung thực, nghĩ như thế nào sống như thế đó. Em không giả dối và không muốn ai giả dối với mình cả. Em biết anh không vì em mà chỉ vì anh thôi. Em còn lạ gì thói ích kỷ của anh nữa. Theo đuổi lý tưởng, cống hiến cũng chỉ là một hình thức ích kỷ...

- Thôi đi? - Hoài bất chợt quát lên. Cơn giận dữ điên rồ bùng nổ trong anh - Muốn ly dị thì ly dị đi. Đừng lắm lời nữa. Sao cô độc địa thế...

Hoài muốn nói tiếp nhưng không sao nói nổi. Anh thấy nghẹn thở và một nỗi chán nản đột nhiên xâm chiếm trùm phủ anh như một làn khói độc. Anh lảo đảo bước ra khỏi nhà.

Một chiếc xe Jeep mui trần và một chiếc xe tải cỡ trung đậu kín đáo dưới tàng cây nơi một ngã rẽ trên quốc lộ gần địa đầu cuối huyện, chỗ tiếp giáp ngọn đèo hiểm trở. Một số cán bộ hỗn hợp gồm công an, quân đội, thuế vụ, các đoàn thể đang phối hợp làm công tác quản lý thị trường, chủ yếu bắt chè và cà-phê buôn lậu chuyển về Sài Gòn. Theo sự phân công của ban chỉ đạo huyện, Hoài có mặt trong nhóm người này để nắm tình hình tuy anh không trực tiếp làm công tác này.

Thời gian qua, việc thu mua sản phẩm và đóng thuế, nguồn thu nhập tài chính chủ yếu của huyện bị sút giảm nghiêm trọng. Bao nhiêu nghị quyết đưa ra và được tổ chức học tập, phát động trong nhân dân có rất ít hiệu quả. Chè, cà-phê là những mặt hàng nhà nước độc quyền quản lý, phải xuất khẩu để thu ngoại tệ. Nhân dân phải làm nghĩa vụ thuế đối với nhà nước. Phải thắt lưng buộc bụng khi đất nước còn khó khăn. Sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật... Cán bộ đi nói rã miệng, các loa truyền thanh oang oang suốt ngày đêm nhưng hơn nửa năm rồi mà huyện chỉ thu mua chưa tới 20% kế hoạch. Có xã chỉ đạt 5%, gần như hoàn toàn không quản lý được sản phẩm. Huyện ủy, ủy ban nhân dân huyện đã mở nhiều hội nghị để xem xét vấn đề và cuối cũng đã rút ra kinh nghiệm là phải dùng đến biện pháp mạnh. Nhân dân chưa giác ngộ, bọn con buôn bất chấp pháp luật, không loại trừ đây là âm mưu của đủ loại kẻ thù, phản động đang phá hoại ta về kinh tế nên không được hữu khuynh. Phải cứng rắn, thực hiện chuyên chính vô sản.

Huyện quyết định mở một chiến dịch quản lý thị trường trong thời gian ba tháng. Đây là một chiến dịch thực sự, vì huyện thành lập một ban chỉ đạo do chính đồng chí chủ tịch ủy ban nhân dân huyện làm trưởng ban, trưng tập cán bộ và phương tiện các ngành dứt hẳn công tác chuyên môn, chuyên trách làm công tác này trong một thời gian. Các tổ công tác được thành lập và trấn giữ các nút chặn trên mọi ngả đường ra vào huyện, chưa kể các tổ kiểm tra đột xuất dùng xe lùng sục mọi ngả đường, kể cả đường trong xã, trong xóm. Huyện còn tổ chức một trại cải tạo lao động để đưa bọn con buôn bị bắt vào nhốt một thời gian. Toàn huyện sôi lên vì chiến dịch này. Ngày nào xe cùng đưa về hàng chục tấn chè, cà-phê nhập kho. Tiếng cãi cọ, mắng chửi, khóc lóc vang lên khắp mọi ngả đường.

Một nhóm người vừa lách ra khỏi bìa rừng bước ra quốc lộ. Họ gồm hơn chục người, có cả đàn ông, đàn bà, ông già và trẻ con. Họ mang vác nặng nhọc và thở phào, cười nói vui vẻ khi đi ra đến đường lộ rộng thênh thang. Họ không thể tiếp tục đi xuyên rừng vì phía trước là ngọn đèo hiểm trở. Đây là nhóm người buôn lậu chè, cà-phê, tơ kén. Người mang ba-lô, kẻ vác bao tải, người xách túi. Đi đầu là một anh thương binh hỏng một mắt, mặc đồ bộ đội đã sờn củ, chân đi dép râu, ngực đeo huân chương. Anh khoát lay về phía sau:

- Rán lên bà con. Thoát rồi.

- Chưa thoát đâu.- Một giọng nói lạnh lùng cất lên làm cả nhóm giật mình. Họ đã bị số cán bộ quản lý thị trường bao vây.

Một cán bộ công an mặc sắc phục tiến đến trước đám đông, giọng nghiêm khắc:

- Các người đã bị bắt quả tang buôn lậu hàng quốc cấm. Tất cả đưa hàng đến đây và trình giấy tờ cho cán bộ kiểm soát.

Nhóm người buôn lậu hoảng hốt đứng đờ ra một lúc, chưa ai phản ứng gì vì quá bất ngờ. Một lúc sau, anh thương binh tiến lên, cố ra vẻ đĩnh đạc:

- Các đồng chí không có quyền bắt. Đây là sản phẩm của dân làm ra, dân có quyền tiêu thụ. Tôi là thương binh đây, đói phải đi làm thuê. Ai dám bắt, thử bắt coi.

Một sĩ quan của huyện đội trong số cán bộ tiến lên trước mặt anh thương binh, nhìn anh từ đầu đến chân:

- Thương binh hả? Thương binh ngụy hay cách mạng? Thương binh cách mạng đã có chế độ chính sách của đảng và nhà nước. Thương binh cách mạng đâu có tiếp tay cho con buôn. Đưa giấy tờ đây coi.

Con mắt còn lại của anh thương binh long lên:

- Đồng chí đừng ỷ là sĩ quan nghe. Sĩ quan mà đã đi chiến đấu chưa hay chỉ ngồi cạo giấy? Nhìn đi! anh vỗ tay vào ngực. Huân chương chiến công hạng nhất đây này. Đã thấy cái này bao giờ chưa? Cái này không đem bán được nên phải đi kiếm ăn. Được không?

Trong lúc hai người đối đáp, số cán bộ còn lại xông vào đám con buôn để giật các bao hàng của họ. Cuộc giằng co om xòm vang lên.

- Bỏ xuống.

- Đưa đây.

- Chè nhà mà. Có buôn lậu đâu.

- Có mấy ký bán nuôi con đói. Các anh tha cho.

- Đồ ăn cướp.

- Ngoan cố hả?

Hai cô gái ăn mặc diêm dúa, mặt son phấn tay xách túi nhỏ có vẻ là con buôn chuyên nghiệp kéo anh cán bộ thuế vụ ra phía sau thầm thì, người nhét vào túi anh một xấp tiền, người mở vội bao thuốc ba số 5 mời anh hút. Anh ta lúng túng gạt đi:.

- Không được đâu. Đây là tổ công tác hỗn hợp của huyện, không phải chỉ riêng thuế vụ. Coi chừng ở tù cả lũ đa.

Cuộc giằng co càng lúc càng căng thẳng. Cả hai bên đều hăng lên, ra sức giành giật, chửi rủa. Có hai đứa bé bỏ chạy trở lại vào rừng. Mấy phát súng chỉ thiên vang lên.

Hoài đứng tựa vào thành xe nhìn cảnh náo loạn. Anh cảm thấy tim đau nhói và ngợp thở. Một cảm giác xấu hổ làm anh phải quay mặt đi như kẻ phạm tội. Chợt anh thấy có người đứng xa xa theo dõi cảnh tượng như anh.

"Ai như Mây Đầu Non?" anh lẩm bẩm và tiến lại phía người kia. Đúng là Mây Đầu Non. Anh ta không chào hỏi, liếc xéo Hoài một cái rồi lắp bắp, miệng giật giật liên tục theo thói quen:

- Đẹp mắt quá. Cách mạng lo cho dân dữ ha, ông cán bộ... Dân đói phải đi ăn cắp, buôn lậu, nhà nước lại ăn cướp của dân... Hòa cả làng phải không ông?

Hoài đặt tay lên vai anh ta:

- Ông đi đâu mà tới đây?

- Đi đâu hả? Đây là giang sơn của tôi mà. Tôi đang theo dõi hoạt động của bọn buôn lậu ngang qua vùng tôi ở.

- Để làm gì? Hoài ngạc nhiên.

- Để nhập bọn chứ làm gì nữa.

Mây Đầu Non cười phá lên, nước miếng bắn cả vào mặt Hoài. Anh ta hấp háy mắt:

- À quên. Tôi nói ông biết để ông đi bắt hả? Mà thực đấy nhé. Dễ ăn lắm. Không thì tôi sống bằng cách nào? Rừng các ông cách mạng đốt hết rồi. Đất thì hăm sung vào tập thể. Tôi ở trên núi mà có yên đâu. Mây Đầu Non ơi Mây Đầu Non! Mây tan, non lở và Mây Đầu Non rồi cùng đi buôn lậu thôi.

Hoài lo ngại nhìn anh ta. Anh nói một cách thành thật:

- Không được đâu ông ơi. Người ta bắt đi cải tạo lao động chứ không đùa đâu.

Mây Đầu Non trợn mắt:

- Ông tưởng tôi sợ à? Tôi đã từng bị biệt giam, đi lao động đào binh thời ngụy. Bây giờ nếm mùi tù cách mạng cũng không sao. Để so sánh hai chế độ chớ. Nhưng mà ai phải cải tạo lao động? Chính mấy cha cán bộ cách mạng chuyên nói dóc phải lo cải tạo trước đi. Dân người ta lao động thấy mẹ, không đủ ăn còn cải tạo nỗi gì?

Hoài ngoái nhìn số cán bộ đang dồn nhóm con buôn lên xe tải. Cả anh thương binh cũng chung số phận và đang gào lên câu gì đó nghe không rõ. Hoài hạ giọng:

- Này, ông nói nhỏ thôi nghe. Nói với tôi thì sao cũng được nhưng mấy ông cán bộ kia nghe cùng phiền đấy. Sao? Độ này ông đói lắm hả?

Hoài nhìn kỳ Mây Đầu Non. Vẫn chiếc bê-rê bạc màu đội lệch che cái đầu húi ngắn gần như trọc. Chiếc áo sơ-mi cháo lòng sờn cổ, đầy vết bẩn vẫn bỏ trong quần nghiêm chỉnh. Đôi giày ba-ta trắng đã biến thành xám đen loang lổ, cột dây đàng hoàng tuy dây cũng sờn gần đứt. Anh có vẻ già hơn nhiều so với lần gặp Hoài mấy tháng trước. Khuôn mặt đầy vết nhăn sâu cử động không ngừng do tật hấp háy mắt và giật giật đôi môi. Anh ta cũng chăm chú nhìn Hoài. Đôi mắt nâu nheo nheo tinh quái thoáng vẻ mệt mỏi và phẫn nộ, một chút gì hoang đã như mắt thú rừng.

Mây Đầu Non nói với vẻ điều cợt cố hữu:

- Đói à? Ông vẫn biết tôi thường xuyên đói mà. Tôi đói hư vô, đói tuyệt đối, đói cô độc, đói chân lý. Đó là cơn đói tự nguyện của tinh thần. Còn thân xác đói là đói cưỡng bức. Tôi thiếu ăn, không nuôi nổi vợ con và xã hội không cho tôi lao động chân chính để kiếm sống. Ông biết đó, tôi là một thằng đỗ cao học triết, một người viết văn nhưng tôi có ngại lao động chân tay bao giờ? Thế mà hiện nay tôi đang tính chuyện đi buôn lậu đây.

Chính chế độ các ông dồn tôi đến chỗ này chứ tôi không muốn đấy nhé. Ông không cãi được tôi đâu..

"Cãi lại anh ta ư?" Hoài nghĩ thầm. "Đâu thể đem chế độ chính sách để giải thích với anh ta được. Anh ta đã chiêm nghiệm chế độ này bằng chính cuộc sống bản thân và gia đình, một cuộc sống khắc nghiệt, bi thảm, cheo leo bên bờ vực, lơ lửng ở sườn non như dã thú kia thì thuyết phục anh ta thế nào được bằng đường lối chính sách?

Mây Đầu Non tiếp tục tuôn ra hàng trống không để cho Hoài kịp trả lời:

- Ông không cãi được tôi vì ông không phải là cách mạng thứ thiệt, cộng sản thứ thiệt. Ông chỉ là cộng sản theo, cộng sản dỏm. Cộng sản thứ thiệt có đầy đủ mọi loại lý luận và bẻ gãy mọi người bằng chuyên chính vô sản. Chuyên chính vô sản làm cho những thằng ngu dốt với các thứ lý luận giáo điều đủ sức mạnh để đè bẹp mọi lực lượng đối kháng. Chúng nhân danh hạnh phúc của nhân dân để hành hạ con người. Nhân dân trừu tượng mà con người là cụ thể. Chúng không đếm xỉa đến con người vì con người có thể chống đối, làm hại đến chúng nó. Còn nhân dân là một lập thể vô hình ngu muội đương nhiên chỉ biết ủng hộ và đứng về phe bọn ngu dốt cầm quyền. Đó mới là quan điểm đích thực của chúng nó.

Ông Hoài ơi, ông không hiểu được điều đó đâu vì ông là cộng sản dỏm mà, không phải thứ thiệt. Tôi với ông còn lạ gì nhau. Ông là trí thức tiểu tư sản, ông theo đuổi các giá trị nhân văn, còn chúng nó là vô sản. Ông cũng là đối lượng đấu tranh của chúng nó đấy. Ông phải coi chừng cái mạng của ông chứ đừng tưởng chúng thí cho cái chức cán bộ rồi mà có ngày vỡ mộng.

Mây Đầu Non liếc nhìn về phía hai cái xe của tổ công tác đang chuẩn bị chạy sau khi số cán bộ đã dồn hết người buôn lậu và hàng lên chiếc xe vận tải. Anh ta nói vội vàng hơn:

- Thôi ông đi làm nhiệm vụ đi, ông cán bộ. Tôi biết ông xấu hổ khi nhìn cảnh ăn cướp này. Còn chúng nó có xấu hổ đâu? Một ngày kia ông sẽ bị chúng triệt hạ vì thứ lương tri trí thức của ông. Ông cứ tin tôi đi.

Hoài quay về với chiếc xe của đội công tác đang chuyển bánh.

Anh đi chậm rãi mặc dù có mấy người trên xe đang vẫy gọi giục anh nhanh lên. Anh choáng váng vì những lời lẽ như dao sắc của Mây Đầu Non đau thấu tim anh. Anh mong cho chiếc xe chạy luôn bỏ anh lại một mình giữa chốn vắng vẻ này. Anh đã bị thương và muốn nằm liếm vết thương của mình như một con thú.

Sau một ngày cùng đi với tổ công tác quản lý thị trường, gần tối mịt Hoài mới trở về nhà. Một ngày không làm gì, chỉ đứng quan sát cảnh tượng bắt buôn lậu, Hoài đã chấn động và ê chề rời rã, nhất là sau cuộc nói chuyện ngắn ngủi với Mây Đầu Non. Anh chưa tranh cãi với Mây Đầu Non. Những lý luận, những lời báng bổ và những điều tiên tri của anh ta chưa đủ sức thuyết phục Hoài nhưng rõ ràng đã làm Hoài choáng váng. Có lẽ nào lại thế chăng? Chế độ xã hội chủ nghĩa là chế độ giải phóng con người. Những người cộng sản đã chịu biết bao khổ nhục, hy sinh biết bao máu xương cho ngày toàn thắng đế xây dựng chế độ mới, xây dựng đất nước "đàng hoàng hơn, to đẹp hơn". Lý tưởng, chính nghĩa và nhân cách sáng ngời của bao nhiêu người cộng sản ưu tú đã từng làm Hoài choáng ngợp, kính phục và say mê. Anh đã từ bỏ mọi hạnh phúc, tính toán riêng tư để đi theo con đường mà anh đã nhận là chân lý. Con đường đó bây giờ đã tới đích mà sao mọi việc lại khác đi?

Trong chế độ cũ Hoài không phải là một người cùng khổ nhưng anh đã chứng kiến bao cảnh bất công áp bức của từng con người và của cả đất nước. Hoài thốt nhớ đến những cảnh cảm động trong những buổi phát động "ôn nghèo gợi khổ" ngày mới giải phóng.

Hơn hai trăm người ngồi kín hội trường của khu phố. Ghế không đủ nên một số người ngồi cả dưới sàn và một số đứng ở cửa lớn, cửa sổ nhìn vào.

Một người được giới thiệu là trung sĩ ngụy quân lên kể chuyện. Ông ta khoảng năm mươi tuổi. người to mập, trán hói, mắt hấp hem, từ hàng ghế đầu đi lên trước hội trường, lúng túng hết xoa tay vào nhau lại vuốt mãi chiếc trán hói vẫn không mở miệng nói được làm nhiều người phì cười.

- Cứ nói đại đi.

- Có sao nói vậy.

- Bà con cả mà.

Nhiều người khuyến khích.

- Thưa... thưa cán bộ, thưa bà con. Tui tên là Trần An, nguyên trung sĩ địa phương quân. Tui đi lính hai mươi năm mới lên được trung sĩ và tụi nó gọi tui là "trung sĩ heo".

Tiếng cười ồ lên khắp hội trường. An lại lúng túng giơ tay vuốt chiếc trán hói, một lúc lâu, tiếng cười im hẳn mới tiếp tục nói:

- Không phải tui mập như heo đâu mà vì tui chuyên nuôi heo. Cách đây năm năm, sợ bị đầy ra chiến trường, tôi xin vào phục vụ cho ông thiếu tá Dương, tham mưu trưởng.

- Thằng thiếu tá chứ sao lại ông.- Một người nào đó ngồi giữa phòng nói lớn.

- Phải rồi. Thằng... thằng thiếu tá. Nhà nó có nửa tiểu đội phục vụ. Một lái xe, một đi chợ nấu ăn, một giặt quần áo, một thợ mộc, một làm vườn và một nuôi heo. Tui phải nuôi cho nhà nó năm chục con heo. Chuồng heo nhà nó còn to, sạch hơn nhà tui ở. Có lần tui để heo chết một con, mụ vợ nó lấy guốc đập lên đầu tui và chưởi tui ngu như heo rồi bắt tui xẻ thịt đem ra chợ bán. Thịt heo chết không ai mua, tui phải bỏ tiền riêng ra đưa cho mụ vì mụ dọa không bán được sẽ nói với thiếu tá đẩy ra chiến trường.

Ngày Tết, thằng thiếu tá cho tui chai rượu, rượu của người ta biếu nó, ra vẻ ơn nghĩa đối với kẻ ăn người làm trong nhà, nhưng tui lại phải bỏ ra hai tháng lương để mua quà biếu cho vợ chồng nó. Mụ vợ nó bán hàng ngoài chợ, ngày nào cũng bắt tôi xách giỏ đi hầu và khiêng dọn sạp hàng. Bà con ngoài chợ thấy tui đâu là chỉ trỏ cười: "Trung sĩ heo đi chợ kìa". Tui nhục lắm bà con ơi. Tui... tui...

Kể tới đó, An không nói được nữa, lảo đảo đi về ngồi xuống ghế, gục đầu hai tay ôm mặt...

Dân khu phố 4 họp để nghe một chiến sĩ cách mạng từ Côn Đảo chiến thắng trở về báo cáo. Phòng họp nguyên là hội trường của ty thanh niên cũ, khá rộng rãi, bàn ghế đầy đủ, mọi người đều có chỗ ngồi.

Sau phần giới thiệu của ban tổ chức, một người bé nhỏ bước lên bục diễn đàn. Anh đứng im lặng hồi lâu, tay vịn mép bục như để tự trấn tĩnh. Khuôn mặt anh đen xạm, hai gò má nhô lên hốc hác, miệng móm, đôi môi mỏng mím lại như một lằn gạch ngang với mấy nếp nhăn khắc khổ ở khóe miệng. Đôi mắt nhỏ, sâu và thỉnh thoảng ẩn hiện một tia sáng như chớp khi đảo mắt nhìn thính giả phía dưới. Anh nuốt nước bọt rồi bắt đầu nói, giọng nhỏ và giản dị:

- Thưa bà con. Chắc bà con ở đây cũng có người biết tôi. Tôi là Hoàng Lê, mười lăm năm trước cũng là người dân ở khu phố này. Tôi làm công nhân cho đồn điền chè của thằng Tây. Không chịu đựng nổi bóc lột áp bức, tôi cùng anh em công nhân nổi dậy đấu tranh đòi tăng lương và cải thiện điều kiện sinh hoạt. Đó là một cuộc đấu tranh tự phát, tổ chức lỏng lẻo. Cuộc đấu tranh bị dập tắt. Tôi bị đánh đập và giam một thời gian. Trong tù, tôi được các đồng chí đảng viên giáo dục, giác ngộ. Thế là tôi theo đảng làm cách mạng vì đảng nói đúng điều tôi nghĩ, chỉ ra con đường cho tôi đi, cho tôi tình thương yêu đồng chí. Ra tù, tôi xin vào làm ở một đồn điền của tháng Tây khác. Ở đây tôi khéo léo hoạt động, móc nối cơ sở, xây dựng được một tổ chức nòng cốt, dần dần nâng giác ngộ của công nhân, tổ chức nhiều cuộc đấu tranh với chủ có hiệu quả. Do sơ hở và một tên phản bội chỉ điểm, tôi bị bắt. Lần này chúng gọi đích danh tôi là cộng sản và đánh đập cực kỳ dã man. Lúc mới bị bắt, chính thằng Tây đã dùng giầy đinh đá tôi ba đá vào giữa mặt, làm gẫy tám răng cửa và hai răng hàm, cho đến bây giờ vẫn chưa trồng được... Đây, bà con xem.

Anh há lớn miệng cho thấy hai hàm răng chỉ còn ba bốn cái và những gốc lợi đen sì. Nhiều người nhăn mặt, chép miệng xuýt xoa làm gian phòng ồn lên một lúc.

- Tôi bị tra tấn khủng khiếp- Anh chậm rãi tiếp tục- Rồi sau đó bị đầy ra đảo. So với việc hành hạ ở đảo thì việc tra tấn ở đất liền không nghĩa lý gì. Tôi ở đảo mười năm. Năm nay tôi mới bốn mươi tuổi, nhưng chắc bà con tưởng tôi đã gần sáu mươi. Trong mười năm đó, tôi đã bị mất nửa lá phổi, gẫy hai xương sườn, loét hết bao tử, teo cơ cánh tay trái và có đúng bảy mươi sáu vết sẹo trên người.

Anh thong thả bước ra khỏi bục, đứng giữa phòng và từ từ cởi chiếc áo nâu bạc màu ra. Mọi người đều nhìn rõ thân hình anh, bộ xương bọc da với những vết sẹo ngắn, dài, đỏ, nâu chằng chịt.

Căn phòng im phăng phắc, hầu như mọi người đều tê liệt.

Chợt đồng chí Hoàng, bí thư huyện ủy, ngồi ở hàng ghế đầu xô ghế chạy lên ôm choàng lấy anh, nước mắt ràn rụa, giọng nghẹn ngào:

- Đồng chí. Đồng chí gian khổ quá.

Rồi quay lại đám đông đang sững sờ, đôi mắt rực hận thù, đồng chí Hoàng nói:

- Tội ác của Mỹ ngụy. Bà con thấy rõ cả rồi. Chúng đã và sẽ bị trừng trị đích đáng.

Hoàng Lê khép vạt áo lại, giọng rắn rỏi:

- Chúng tôi không bao giờ đầu hàng. Dù thân thể bị giam cầm, hơn mười năm chưa bao giờ anh em chúng tôi ngừng tranh đấu. Lý tưởng của đảng đã tiếp thêm cho chúng tôi sức mạnh nên hôm nay chúng tôi mới chiến thắng trở về.

Hai cảnh "ôn nghèo gợi khổ" ngày mới giải phóng hiện ra trong óc Hoài như hai đoạn phim quay chậm. Trần An và Hoàng Lê là hai con người có thật và câu chuyện của họ cũng có thật một trăm phần trăm, không hề có một chút cường điệu hay hư cấu.

Cách mạng và đảng đã giải phóng những con người chịu bao nhiêu áp bức, bất công và bị đầy đọa đó. Nhưng sau ba năm được giải phóng, họ như thế nào? Hoàng Lê hiện là giám đốc công ty thương nghiệp của huyện, một nhân vật có chức, có quyền, có hàng và tiền bạc trong tay, bắt đầu nổi tiếng vì những chuyện bê bối. Anh ta không còn gầy gò hốc hác như trước nữa. Bộ răng giả bằng vàng lóe sáng trong chiếc mồm trước đây móm mém của anh. Khuôn mặt anh tuy chưa hồng hào nhưng đã đầy đặn với mái tóc chải tém kiểu cách. Và người dân đang xầm xì về chuyện các cô muốn được tuyển vào công ty của anh phải tốn hai khâu vàng và một đêm vui chơi cùng đồng chí giám đốc gọi là kiểm tra tay nghề. Nhiều người muốn tố cáo Hoàng Lê nhưng vì còn sợ anh ta rất có thế lực và được bí thư huyện ủy che chở. Còn Trần An, một dạng cùng khổ khác, bây giờ anh ta làm gì? Dù bị bóc lột, đầy đọa, anh ta vẫn là ngụy, là tay chân của ác ôn nên hiện nay phải đi cải tạo lao động. Trong một dịp công tác ở vùng kinh tế mới, Hoài tình cờ gặp lại Trần An. Anh ta đưa một lũ con lóc nhóc đi khai hoang, nghèo khổ còn hơn trước, rách rưới nhưng lúc nào cũng sực mùi rượu và cứ lè nhè kể lể mãi chuyện "ôn nghèo gợi khổ" như một kẻ mất trí. Chế độ mới có công bằng nhân đạo thực sự không, hay chỉ đánh đổ bọn thống trị này để đưa lên một bọn thống trị khác? Giai cấp vô sản nắm chính quyền hay chính quyền chỉ thuộc về một số cán bộ đảng viên, và họ bắt đầu trở thành một giai cấp mới, giai cấp thống trị mới, giai cấp bóc lột mới? Những biểu hiện của điều này chỉ mới hé lộ, qua Hoàng Lê và một số cán bộ đảng viên khác, nhưng rồi nó sẽ phát triển đến mức độ nào? Những câu hỏi mới manh nha tuy mơ hồ nhưng đã làm Hoài nhức nhối.

Hoài đã về đến con dốc gần nhà. Trong bóng hoàng hôn chập choạng, anh thấy ba bố con đẩy xe củi quen thuộc đang gò lưng nặng nhọc đẩy lên dốc. Con dốc định mệnh nơi Hoài vẫn gặp ba người. Họ thở phí phò bên cạnh anh và lần này không biết vì đuối sức hay vì chuyến củi quá nặng mà tuy đã gần tới đầu dốc, họ không sao đẩy lên nổi. Chiếc xe nhích lên một chút rồi lại tụt xuống mặc dù cả ba người đều ráng hết sức và thân hình họ căng vòng như ba cánh cung. Hoài vội vàng chạy tới đẩy giúp. Sức anh yếu nhưng chỉ cần một chút phụ lực là chiếc xe lên được đầu dốc. Ông già và hai đứa con rũ xuống tựa vào thành xe thở hổn hển. Hoài đứng sát cạnh ông già, nghe tiếng thở của ông khó khè xen lẫn tiếng ho khúc khắc cố nén. Một nỗi xót thương và hổ thẹn dâng lên làm Hoài nghẹn ngào không thể nói với ông một lời nào mặc dù Hoài rất muốn nói ra một lời an ủi.

Chợt ông già cất tiếng nói, giọng run run:

- Cám ơn anh đã đẩy giúp... Nhưng anh không làm được gì hơn đâu, anh cán bộ. Tôi sắp chết rồi nhưng chắc chắn không thấy được cái chủ nghĩa xã hội tốt đẹp của các anh. Các con tôi sẽ đợi để nhìn xem. Anh nhớ đấy.

Một buổi sáng chủ nhật rảnh rỗi hiếm hoi, Hoài đến thăm Tâm. Tâm là bạn cố tri của Hoài. Hai người thân nhau từ hồi học đại học và một thứ định mệnh lạ lùng đã ràng buộc họ với nhau trong hơn mười năm qua. Hoài hiểu Tâm gần như chính mình tuy về cá tính, hai người hầu như hoàn toàn khác nhau. Sau giải phóng, vì mỗi người mỗi việc nên chỉ thỉnh thoảng họ mới gặp nhau.

Tâm vừa đi một vòng xem xét khu vực sản xuất của thị trấn. Anh cảm thấy băn khoăn và lo ngại. Những dãy đồi trùng điệp phía bắc của thị trấn bao lâu nay bỏ hoang hóa bây giờ dang được vỡ ra để canh tác. Cỏ tranh ngút ngàn và loại đất ba-dan lẫn lộn đá bô-xít là những thử thách khắc nghiệt đối với người dân thị trấn quen buôn bán và đối với chính anh, một tri thức, một thầy giáo quen cầm bút nay phải đảm đương chức vụ chủ tịch ủy ban nhân dân thị trấn. Việc gì ta lại không làm được nếu đảng phân công và huy động được sức mạnh của quần chúng.

Trong những ngày tháng này, ngay những người lao động binh thường cũng đã đọc trên đầu môi câu thơ: "Bàn tay ta làm nên tất cả, Có sức người sỏi đá cũng thành cơm". Thế nhưng sau những ngày ồ ạt xuống đường lao động với băng-rôn, cờ xí, loa phóng thanh rộn ràng đầy khí thế tưởng như có thể bạt núi ngăn sông, kết quả đến nay chỉ là mấy dãy đồi trồng mì và dâu còi cọc, cỏ tranh bắt đầu vươn dậy. Do phải chạy theo chỉ tiêu trên phân bố, làm không bảo đảm kỹ thuật, thiếu phân, không đúng thời vụ nên kết quả thật đáng buồn.

Dân bắt đầu trốn tránh việc huy động đi làm cỏ. Nếu tình trạng cứ như thế này thì chỉ mấy tháng nữa là nhưng ngọn đồi sẽ trở lại hoang hóa.

Tâm đứng trên đỉnh một ngọn đồi, dõi mắt về phía chân trời xa. Khuôn mặt anh hằn những nét khắc khổ với những đường nhăn trên trán, bên khóe miệng, gò má nhô cao và mái tóc đã bạc trắng quá nửa. Anh mới hơn ba mươi tuổi mà ai cũng tưởng gần năm mươi. Khi anh ngồi ở bàn chủ tịch để làm việc, người dân vào đều gọi anh bằng bác hay chú, kể cả những người đứng tuổi. Sự khắc khổ nơi anh gần như bẫm sinh, từ nét mặt, mái tóc bạc sớm đến tính cách, nếp sinh hoạt. Quê hương nơi anh sinh ra và lớn lên là một xã thuộc một tỉnh miền Trung nghèo nàn, đồng khô cỏ cháy. Anh sinh ra không biết mặt cha, chỉ nghe mẹ nói cha đi tham gia kháng chiến rồi mất liên lạc. Mẹ ở một mình tần tảo nuôi mấy người chị và anh. Lớn lên, khi vào đại học, anh đã tham gia tranh đấu chống ngụy quyền, được đảng móc nối xây dựng thành cơ sở trong sinh viên. Anh đã từng bị địch bắt giam, được kết nạp đảng trong tù, tốt nghiệp đại học ra trường đi xa nhận công tác bị đứt liên lạc, lại được móc nối hoạt động trở lại cho đến ngày giải phóng. Anh là người sống kiên định với lý tưởng mình đã chọn. Tuổi trẻ của anh cũng có tình yêu nhưng chỉ thoáng qua.

Anh sống bằng đấu tranh và tình bạn, những bạn bè chí cốt từ thuở mới vào đời.

Khi còn chế độ cũ, nhìn những ngọn đồi này, anh mơ ước đến những nông trường chè, cà-phê trù phú cho tương lai. Lẽ nào bọn chủ tư sản xây dựng đồn điền được mà chủ nghĩa xã hội không làm được? Bây giờ đất nước đã được giải phóng, bắt tay vào xây dựng chủ nghĩa xã hội, Anh thấy quả không dễ dàng. Nhiệt tình thôi chưa đủ. Và còn bao nhiêu khó khăn khác phải đương đầu. Anh đã khổ sở biết chừng nào khi nhìn thấy một số người dân, trong số có vài cơ sở cũ của anh, đã chặt cà-phê trong vườn mình đi để trồng mì, trồng lang. Họ nói cách mạng đâu cần uống cà- phê mà chỉ cần củ khoai, củ sắn và hạt gạo.

Đứng ngẩn ngơ trên đỉnh đồi một lúc, nhìn đồng bào, Tâm sực tỉnh lấy xe quay về trụ sở ủy ban để dự họp. Hôm qua có một đoàn cán bộ của tỉnh về kiểm tra việc thực hiện cải tạo nông nghiệp và công thương nghiệp ở thị trấn. Họ đã nghiên cứu tài liệu, đi xem xét một vài tập đoàn sản xuất nông nghiệp và cơ sở sản xuất tiểu thủ công nghiệp, chiều nay sẽ họp với ủy ban nhân dân thị trấn.

Cuộc họp diễn ra nặng nề, lê thê với những lý luận về chủ nghĩa xã hội, làm ăn tập thể, bước đi, biện pháp, số liệu thống kê, đánh giá tình hình, ưu khuyết điểm. Tâm đã quá quen với những cuộc họp loại này nhưng vấn đề ám ảnh anh nhiều nhất là sự va chạm giữa anh với Phong, một cán bộ trong đoàn kiểm tra của tỉnh. Phong đã chất vấn anh một cách gay gắt và Tâm cũng đã trả lời bốp chát gã một cách gay gắt không kém dù anh đã cố tự kiềm chế.

- Tại sao đồng chí không chú ý chỉ đạo đúng mức xây dựng vành đai nông nghiệp của thị trấn và không chú trọng lương thực mà lại phát triển trồng dâu nuôi tằm?

- Bởi vì diện tích đất hoang hóa ven thị trấn chỉ có chừng đó. Chúng tôi không thể lấn đất của xã khác được. Ai cùng biết đất này trồng lương thực không có năng suất nhưng lại là nơi lý tưởng để trồng dâu nuôi tằm. Có dâu tằm, tơ kén là có lương thực.

- Tại sao các tập đoàn sản xuất để cây dâu còi cọc?

- Vì không có phân bón. Công ty vật tư không cấp phân bón theo đúng hợp đồng.

- Tại sao tập đoàn viên không chịu đi làm cỏ theo lệnh của tập đoàn?

- Vì họ biết có làm cũng vô ích và họ đang đói nên phải đi làm việc khác kiếm ăn.

- Thế đồng chí không tán thành củng cố tập đoàn sản xuất à?

- Cũng cố không phải bằng cách lấy gậy quật vào lưng họ được. Họ không thể nhịn đói để đi cuốc.

- Tổ chức các tổ hợp tiểu thủ công nghiệp ở đây cùng bê bối. Tổ đan lát đan cái rổ, cái gùi cũng không xong.

- Những người buôn bán bước đầu chuyển sang sản xuất làm thế là giỏi rồi.

- Tại sao bố trí tổ trưởng tổ đan lát là một trung sĩ ngụy mới đi cải tạo về?

- Vì anh ta là người biết nghề và có năng lực tổ chức nhất trong tổ hợp.

- Đề nghị đồng chí xem lại quan điểm trong việc bố trí cán bộ.

- Tôi làm theo quan điểm của đảng. Đây là một tổ hợp sản xuất đề cải tạo những người buôn bán nhỏ, chứ không phải là tổ chức đảng.

Sau cuộc họp, những câu đối thoại như thế cứ vang vang trong đầu anh. Điều anh bực mình không phải vì bị chất vấn nhưng vì thực chất vấn đề không phải ở đó, mà do tay Phong muốn trả đũa anh một cách đểu giả. Ngày hôm trước, gã có lại trụ sở ủy ban tìm Tâm nói chuyện xã giao và nhờ anh chứng nhận để mua lại một chiếc Honda với giá rẻ. Anh đã thằng thừng từ chối vì việc mua bán và giấy tờ không hợp lệ. Gà đã có ý đe dọa sẽ làm khó dễ anh trong cuộc họp và anh đã cương quyết không nhân nhượng.

Rõ ràng Tâm đã không hề sợ hãi, thậm chí anh đã nặng lời với Phong trong cuộc họp trước mặt bao nhiêu cán bộ cấp trên của huyện và tỉnh. Tôi cần quái gì cái chức vụ chủ tịch ủy ban nhân dân thị trấn này. Tôi chỉ chấp hành sự phân công của tổ chức. Dĩ nhiên tình hình của thị trấn còn nhiều mặt khó khăn, trì trệ nhưng thần thánh nào có thể vực ngay lên được? Anh tài giỏi cứ việc làm thử xem. Cán bộ chỉ đạo cấp trên chỉ nói theo sách mà không hiểu gì thực tế thì chỉ đạo cái gì? Tâm không chịu được loại cán bộ như vậy. Người ta sẽ nói anh tự kiêu. Nhưng anh không thể cúi đầu khom lưng được. Làm như thế chính là phản bội.

Phản bội. Ý nghĩ về khái niệm này day dứt đầu Tâm trên đường về nhà sau buổi họp căng thẳng và mỏi mệt.

Tâm thuật lại nội dung cuộc họp ở thị trấn với Hoài và anh cay đắng nói thêm:

- Điều đáng buồn không phải là chuyện của tay Phong mà là thái độ của ông Hoàng, bí thư huyện ủy. Chính ông Hoàng trong phần phát biểu tổng kết cũng đã góp phần phê phán quan điểm của mình. Ông còn lạ gì chúng ta và cũng hiểu rõ tình hình của thị trấn. Trong chỉ đạo của huyện, chính ông ta cũng đã nói rõ về vành đai của thị trấn không phải là lương thực mà chính là cây công nghiệp. Cây công nghiệp sẽ mang lại lương thực. Đó là đặc điểm đất đai ở đây, không thể làm khác hơn được. Ông ta còn mới phát động toàn dân trồng bo bo chống đói trong khi chưa nghiên cứu gì về việc bo bo có phù hợp với thổ nhưỡng ở đây không. Dĩ nhiên có chỉ đạo của cấp trên nhưng cũng phải vận dụng, chứ biết chắc làm sẽ thất bại mà cũng cứ làm thì thật ngu dốt, thậm chí là phá hoại vì lãng phí bao nhiêu công sức, tiền của của dân.

Hoài nhìn Tâm ngạc nhiên:

- Điều đó kể cũng lạ. Thành thực mà nói, ông Hoàng cũng là con người có bản lĩnh. Chính mình đã nghe ông ta phê phán nặng nề cán bộ của tỉnh, kể cả một số lãnh đạo các ngành của tỉnh, trong các cuộc họp của huyện, khi họ tỏ ra làm ăn tắc trách. Ông ta không còn dám bảo vệ quan điểm của huyện nữa à?

Tâm vuốt mái tóc bạc sớm theo thói quen, như không hề sợ người khác chú ý đến đặc điểm bất lợi này của mình, trầm ngâm một lúc lâu rồi nhìn Hoài nói chậm rãi:.

- Hoài cũng như mình, chúng ta quá trong sáng và tin người, tin đảng. Bây giờ nhiều chuyện đã bắt đầu thay đổi khi đảng đã cầm quyền và quyền lực sẽ mang lại cho người ta nhiều thứ. Sắp tới có đại hội đảng của tỉnh và ông Hoàng đang ngắm nghé vào thường vụ tỉnh ủy đấy. Ông không muốn bị coi là không quán triệt và chấp hành nghiêm túc chỉ thị của cấp trên. Ông ta đã tự chuẩn bị nhiều thứ đấy chứ không phải chỉ chuyện đó đâu. Mình vừa nghe ông Tân nói lại là ông Hoàng đã chối bỏ trách nhiệm trong vụ tên Tư Trung đầu hàng địch hồi chiến tranh và đổ hết cho ông Tân.

- Thế à! Hoài kêu lên. Thế mà cũng là cộng sản à? Thế có phải là phản bội không khi chối bỏ chính quá khứ của mình?

Người ta sẽ chối bỏ bao nhiêu thứ và phản bội bao nhiêu lần nữa? Phải chăng Mây Đầu Non đã nói đúng khi nói về giai cấp cầm quyền thống trị mới? Mình vẫn không tin những người cộng sản có thể tàn tệ đến mức đó. Mình quyết gặp ông Hoàng để hỏi cho ra lẽ về chuyện này rồi tới đâu thì tới. Chúng ta đâu có hèn và cần quái gì các chức vụ này, kể cả danh hiệu đảng viên mà ngày hôm nay đâu còn mấy thiêng liêng.

Tâm đặt tay lên vai bạn:

- Hoài đừng nóng vội. Không dễ đâu. Gần đây mình mới thấy thêm đôi điều khi tiếp xúc với một số cán bộ ngoài bắc vào.

Người cộng sản vô cùng khôn ngoan và đầy âm mưu thủ đoạn khi giải quyết những vấn đề nội bộ. Mình làm theo kiểu "sinh viên tranh đấu" ngày xưa không được đâu. Mình đã bị triệt hạ mà họ vẫn sạch tay. Hoài không thấy chuyện chi bộ Trung Kiên của chúng ta sao? Chúng ta nào có hay biết gì về tên Tư Trung đầu hàng khốn kiếp. Thế mà vụ tên đó đang là lưỡi dao treo trên đầu chúng ta đấy. Nó sẽ phập xuống bất cứ lúc nào và chúng ta sẽ bị thân bại danh liệt. Hoài phải hết sức cẩn thận.

- Mình không cần -Hoài đứng hẳn lên, không ngăn được phẫn nộ - Mình đi gặp ông Hoàng bây giờ đây. Tên Tư Trung đầu hàng chứ chúng ta có đầu hàng đâu? Chính thường vụ tỉnh ủy hồi đó phải chịu trách nhiệm vì đã để Tư Trung là ủy viên thường vụ đầu hàng địch mà không biết, gây ra bao tổn thất cho phong trào cơ sở nội thành. Lịch sử còn đó, không ai bôi xóa được đâu.

Tâm cũng đứng lên ngăn cản Hoài nhưng Hoài vẫn nhất định đi. Nỗi căm giận đã làm anh sôi người lên. Anh bước ra đường với tâm hồn và tâm trạng thuở sinh viên tuổi hai mươi ngùn ngụt lửa đấu tranh. Anh quên rằng anh đã hơn ba mươi và ngày hôm nay những người cộng sản cầm quyền chứ không còn ngụy quyền tay sai như ngày xưa nữa.

Nga xin đi làm công nhân nông trường. Trong cơn khủng hoảng, cô muốn đi tu nhưng ở thời buổi này đi tu cũng không phải dễ. Các dòng tu muốn nhận người phải xin phép chính quyền, và chính quyền viện nhiều lý do để ngăn cản chuyện này. Người ta đang vận động để các tu sĩ xuất tu ra đời. Tu hành nào ích lợi gì cho ai trong khi nhân dân đang cần lao động sản xuất làm ra của cải cho xã hội. Các dòng tu cũng phải tổ chức lao động, tự nuôi sống và bán sản phẩm cho nhà nước. Có nơi còn thành lập hẳn các tổ, đội sản xuất đặt dưới sự quản lý của hợp tác xã nông nghiệp, cũng phải nhận chỉ tiêu kế hoạch, thực hiện hợp đồng hai chiều như các tập đoàn sản xuất khác.

Nga không thể đi ngược dòng lịch sử dù tâm trạng cô thế nào. Cá nhân cô quá nhỏ bé và phải bị hòa tan, xóa nhòa vào tập thể. Cô xin đi làm công nhân trực tiếp sản xuất trồng dâu nuôi tằm. Điều này đối với cô không có gì khó khăn vì cô vốn là con nhà lao động và ở nhà cô cũng phải làm việc cật lực.

Đất trồng dâu ở đây mênh mông và có điều kiện phát triển rất nhanh. Nếu làm cỏ sạch, có đủ phân bón, đặt hom dâu xuống chỉ ba tháng sau, lá dâu đã mượt mà phủ xanh cả một ngọn đồi. Vùng đất này được thiên nhiên ưu đãi, đặc biệt thích hợp với cây công nghiệp dài ngày như chè, cà-phê, dâu tằm. Riêng dâu tằm, trước đây các chuyên gia nước ngoài đã nghiên cứu và kết luận vùng đất này sẽ là "kho bạc trồng của Đông Nam á". Tương lai đó chưa biết bao giờ sẽ tới nhưng hiện nay tuy trong điều kiện đất đai thích hợp nhưng trồng được cây dâu xanh tốt không phải là điều đơn giản. Cỏ tranh bạt ngàn, cuốc, lật, đốt, phơi nắng mấy mùa nhưng khi đặt cây dâu xuống, những lá tranh non nhọn sắc như dao vẫn đâm lên tua tủa. Công nhân đã đổ bao mồ hôi trên những vùng đất mới khai hoang này nhưng có khi vô ích vì vật tư, phân bón cung cấp không kịp thời. Người ta chạy theo chỉ tiêu khối lượng, tính diện tích để báo cáo lấy thành tích và đôi khi những con số chỉ tồn tại trên giấy tờ. Đặc biệt ở các xã, hợp tác xã do có chính sách đối lưu và nhà nước cung cấp một phần lương thực trước nên người ta lại càng chạy theo số lượng.

Dù sao làm việc ở nông trường này một thời gian, Nga cũng thấy khuây khỏa. Nắng, gió làm cô hơi đen đi, nhưng cô lại có vẻ hồng hào khỏe mạnh hơn. Nét buồn rầu còn phảng phất lên mặt cô nhưng tính hồn nhiên, nhí nhảnh của tuổi mới lớn vẫn làm cô rạng rỡ giữa đám công nhân lam lũi, phần đông là những người lớn tuổi, trong đó có cả một số đồng bào dân tộc ít người. Những lúc nghỉ ngơi, có khi cô cất tiếng hát và giọng hát của cô bay lên giữa không gian trong xanh, hòa lẫn với tiếng chim ríu rít. Nét xinh đẹp tươi trẻ của Nga lọt vào mắt của gã đội trưởng sản xuất. Gã là một đảng viên mới được kết nạp, khoảng hơn ba mươi tuổi. Gã khá đẹp trai và hào hoa với mái tóc gợn sóng tự nhiên, miệng lưỡi ngọt ngào, đã làm cho nhiều cô công nhân trong đội khốn đốn. Gã tán tỉnh Nga ngay từ khi cô mới xin vào làm việc ở đội nhưng Nga đâu còn tâm trí nào nghĩ đến chuyện yêu đương. Hơn nữa, Nga biết rõ gã đã có vợ con và vợ gã cũng làm ở nông trường này. Hằng ngày Nga đi làm sớm, trưa ở lại và chiều về nhà. Tuy cô đi hơi xa nhưng đi về còn thoải mái hơn nhiều so với ở lán trại tập thể của nông trường chẳng khác gì một cái chuồng bò.

Một buổi chiều, khi Nga sửa soạn ra về, gã đội trưởng đến chuyện trò lăng nhăng và mời Nga ở lại tối xem phim do nông trường chiếu cho công nhân xem. Nga từ chối ra về nhưng gã vẩn bám theo lải nhải. Đến một khoảng vắng, gã định làm liều, nhưng Nga đã xô gã ngã lăn quay và bỏ chạy được, tuy cô đã bị gã xé rách mất một vạt áo. Sau vụ đó, Nga nghỉ ở nhà hai ngày rồi vào báo cáo với giám đốc nông trường.

Giám đốc nông trường là một cán bộ đã đứng tuổi, nguyên cán bộ miền Nam tập kết ra Bắc. Ông có vợ con ngoài quê ở một tỉnh miền Trung nhưng trong khi ông đi tập kết, vợ ở nhà đã lấy chồng khác. Hiện ông sống một mình ở nông trường. Giám đốc nông trường sau khi nghe Nga trình bày, ngắm nghía cô một cách chăm chú, hỏi kỹ cô về hoàn cảnh gia đình, ông trầm ngâm tính toán một lúc rồi nói:

- Thôi được. Chú sẽ cho kiểm điểm đội trưởng về chuyện này. Còn cháu, bắt đầu từ ngày mai, chú chuyển cháu lên văn phòng nông trường để làm tiếp tân cho chú. Cháu đồng ý không?

Từ đó, Nga làm công việc gọi là tiếp tân ở văn phòng nông trường, những việc lặt vặt như vệ sinh nhà cửa, trà nước, ly chén, cắm hoa... Nét tươi trẻ, tính ngăn nắp sạch sẽ và sự khéo tay của Nga đã làm giám đốc hài lòng, nhất là những khi có khách khứa, hội nghị, Nga phục vụ rất chu đáo. Giám đốc cùng tỏ ra quan tâm chăm sóc Nga. Ông bố trí cho Nga một phòng riêng để nghỉ trưa và nghỉ lại đêm khi cần thiết. Những lúc rảnh rồi ông vẫn thường chuyện trò với cô. Nga xem ông như chú và cũng có khi giúp đỡ, săn sóc khi ông ốm đau, nhất là thấy ông sống cô độc, Nga cùng thấy thương thương.

Một hôm, để chuẩn bị cho một hội nghị tổng kết quan trọng của nông trường có nhiều đại biểu cấp trên và đơn vị bạn về dự, giám đốc bảo Nga đêm ngủ lại văn phòng để sáng mai kịp lo phục vụ hội nghị. Buổi tối, Nga thức khuya để làm một số công việc chuẩn bị dần cho ngày mai. Hội trường và văn phòng vắng vẻ vì khu tập thể công nhân ở xa, chỉ có cô và giám đốc ở khu vực này.

Giám đốc cũng thức để xem lại các bản báo cáo sẽ trình bày trước hội nghị. Thỉnh thoảng ông ngưng công việc xem Nga làm và chỉ bảo cô sửa cái này, cái nọ theo ý ông. Khi Nga chuẩn bị đi ngủ, ông sang mời Nga qua phòng ông uống ly sữa bồi dưỡng. Ông nói thân mật:

- Hôm nay cháu vất vả đấy. Cháu sang phòng chú uống ly sữa nóng rồi đi ngủ. Chế độ ta "làm theo năng lực, hưởng theo lao động" mà. Cháu đáng được bồi dưỡng.

Nga cảm động vì sự chăm sóc của ông. Cô cởi chiếc áo choàng ngoài khoác lên ghế. Hai chú cháu ngồi nhấm nháp ly sữa nói chuyện bâng quơ. Chợt ông cầm lấy tay Nga, giọng hơi lạc đi:

- Chú thương cháu quá.

Nga ngạc nhiên nhìn ông:

- Cháu đáng thương lắm sao?

Hơi thở ông bỗng trở nên hồn hển, nhưng cố kìm chế nói với vẻ bình thường:

- Cháu xinh đẹp, thông minh, đáng lý phải được học hành tử tế và làm cái gì khác hơn công việc phục vụ này.

Nga rút tay khỏi tay ông:

- Vậy thì chú cho cháu đi học đi. Học văn hóa, kế toán hay nghiệp vụ gì đó cũng được.

Ông kéo ghế ngồi xích lại gần Nga hơn:

- Chú cũng đã tính rồi, nhưng với một điều kiện.

Nga nhìn ông dò hỏi:

- Điều kiện gì?

Ông nói với vẻ ngập ngừng:

- Điều kiện dễ thôi... Rất dễ... Tùy cháu... Cháu phải thương chú.

- Cháu vẫn thương chú đấy thôi.

- Không phải thương như vậy. Thương khác kia.

Vừa nói ông vừa choàng tay qua vai Nga kéo cô sát lại gần.

Nga hốt hoảng đẩy ông ra:

- Chú kỳ quá. Không được đâu. Cháu xem chú như cha cháu.

Ông vẫn ôm choàng lấy Nga, mặc cho cô chống cự:

- Chú thương cháu thật mà... Rồi chú sẽ... cho cháu đi học... Chiều chú một chút thôi.

Giọng nói ông đã trở thành mất bình tĩnh. Ông không còn kìm chế được nữa. Ngọn lửa dục ông đè nén lâu nay đang có cơ hội bùng lên. Ông đứng hẳn dậy bế xốc Nga vào giường của ông cạnh đó. Ông đã gần sáu mươi nhưng thân hình cao lớn và đôi cánh tay to khỏe nhắc cô lên một cách nhẹ nhàng mặc cô chống cự. Nga đấm đạp lung tung vào mặt, vào người ông nhưng ông đã đè ngửa được cô xuống giường. Nga quay vội mặt đi khi bộ mặt của ông áp lại gần. Không còn là bộ mặt đạo mạo, hiền lành bình thường nữa. Đó là một con thú dữ mới sổng chuồng. Đôi mắt ngầu lên một nỗi thèm muốn hung dữ, cánh mũi phập phồng, hàm răng to khỏe đen xỉn khói thuốc nhe ra như muốn cắn ngập vào cổ cô. Cô muốn hét lên nhưng ông đã vội vàng nhét chiếc khăn mặt vắt đầu giường vào miệng cô. Cô hết sức chống cự nhưng ông quá khỏe nên vẫn xé toạc được quần áo cô ra và tham lam xục sạo đôi bàn tay và chiếc mõm cá ngão khắp người cô. Nga cong người dẫy dụa như một con cá nằm trên thớt. Trong một lúc cô như bị tê liệt đi rồi lại quằn quại dưới sức nặng và cơn điên rồ của ông. Có khi ông cắn ngập răng vào cả bầu vú non tơ đầy đặn trắng như tuyết của cô làm cô đau quá kêu thét lên nhưng chỉ ú ớ trong chiếc khăn mặt đang chặn lấy miệng làm cô nghẹt thở. Có đến hơn mười phút như thế trôi qua. Trong khi Nga gần lịm đi, cả người đầy vết răng và dấu cào xước, ông giám đốc mới lăn sang bên cởi vội quần áo. Nga bỗng thấy mình nhẹ đi. Cô ngước lên và dùng hết sức bình sinh đạp vào hạ bộ ông. Ông kêu rú lên ngã lăn từ trên giường xuống và ôm lấy hạ bộ rên rỉ. Nga vội vàng rút khăn trong miệng ra, kéo vội quần áo lên, quơ đại chiếc áo choàng mắc ở lưng ghế khoác vội lên người rồi tông cửa chạy ra ngoài trời đêm.

Cuối cùng Nga cũng chạy về được đến nhà sau khi đã mò mẫm ngã lên ngã xuống không biết bao lần trên đường khuya vắng. May mà cô quen đường và trời không tối lắm. Khi cô đập cửa và mẹ cô hốt hoảng thắp đèn mở. Cô chỉ thều thào được mấy tiếng " con bị... giám đốc... " rồi ngất đi trong tay mẹ.

Đêm hôm sau, Nga uống thuốc sâu tự tử và được đưa vào bệnh viện cấp cứu. Nghe tin, Hoài vào bệnh viện thăm cô. Cô đã được súc ruột và đang nằm ở phòng hồi sức. Hoài thương cảm nhìn cô nằm thiêm thiếp. Khuôn mặt trắng xanh nhợt nhạt như nhòa đi trên áo gối và tấm trải giường màu trắng. Cánh tay đang chuyền nước biển cùng xanh xao yếu đuối. Chỉ có mái tóc của cô tuy có chút bù rối nhưng vẫn đen tuyền óng ả, tương phản và làm tăng thêm vẻ nhợt nhạt của khuôn mặt cô, trong cơn mê vẫn hằn lên nỗi đau khổ khốn cùng. Đâu còn cô thiếu nữ mười tám xinh đẹp hồn nhiên tràn đầy sức sống. Đây là một cái đẹp cheo leo bên bờ vực tử sinh. Chậm một chút nữa thôi, cô sẽ đi vào hư vô như một vẻ đẹp và đam mê vô ích của đời người.

Điều dáng băn khoăn là ở bệnh viện, Hoài nghe một vài người nói về nguyên nhân tự tử của Nga. Có người nói cô thất vọng vì tình. Có người bảo cô bị giám đốc cưỡng hiếp. Có người bảo cô ở trong một tổ chức phản động của tôn giáo, định đặt chất nổ ám hại một số cán bộ lãnh đạo sắp dự hội nghị ở nông trường nhưng bị bại lộ. Nguồn tin sau cùng chính thức do nông trường đưa ra. Hoài không tin Nga có thể làm điều đó nhưng biết bên trong vụ này có uẩn khúc và chắc chắn Nga chỉ là nạn nhân. Tại sao cô thiếu nữ ngây thơ, đầy tin yêu như thế lại luôn là nạn nhân của bao nhiêu tính toán hèn hạ, cả trong tình yêu và tham vọng của con người? Và bao trùm lên tất cả là chính trị. Một thứ chính trị nhân danh hạnh phúc con người. Lấy đa số đè bẹp thiểu số. Lấy mục đích biện minh cho phương tiện. Lấy khẩu hiệu thay thế cho thực chất. Và tội ác cứ từng bước phát triển, hoành hành bên trong vỏ bọc ngôn từ và hào nhoáng.

Hai ngày sau, Nga được đưa về nhà. Hoài nhân đi công tác ở xã lại đến thăm cô. Nga đã tỉnh và khi trông thấy Hoài, hai dòng nước mắt trào ra ướt đầm khuôn mặt. Cô cứ để cho nước mắt tuôn trào và khi đã hết thổn thức, cô nghẹn ngào thuật lại cho Hoài nghe câu chuyện ở văn phòng nông trường. Đây là lần đầu tiên cô nói ra sự việc, với Hoài là người cô có đủ tin cậy và ý muốn chia xẻ. Hoài cầm lấy tay cô muốn nói một lời an ủi nhưng anh không nói được điều gì. Cả anh và cả ý nghĩ của anh cũng nghẹn đắng.

Nga nhắm mắt lại, nói trong hơi thở mệt nhọc:

- Sao người ta cứu em làm gì? Em chỉ muốn chết thôi. Em làm sao sống được trong cái xã hội dã man trá ngụy này?

Hoài bóp chặt tay cô, ấp úng:

- Em... em đừng nghĩ thế. Anh... Anh có thể giúp gì cho em không?

Nga mở mắt ra, nhìn Hoài bằng một ánh mắt xót thương, như thể cô không phải là người đang gặp tai họa mà chính là Hoài:

- Anh không làm gì được đâu. Dù anh là một người tốt, một người cộng sản tốt. Anh không cứu được em mà cũng không cứu được anh đâu. Anh cũng bất lực thôi... như em...

Nga cố gắng nói một hơi rồi mất hết sức lực. Cô lại chìm vào cơn hôn mê.

Hoài nhìn sững vào khuôn mặt xanh xao đượm buồn của cô. Anh lẩm bẩm:

- Lẽ nào... Mọi sự đều bất lực hay sao...

Buổi tối sau hai ngày công tác ở xã về, Hoài vào nhà thấy im ắng, cửa khóa bên ngoài, anh linh cảm có điều gì bất thường. Anh mở khóa vào nhà, bật điện, thấy trên bàn nước, dưới lọ hoa có một lá thư gởi cho anh, với nét chữ quen thuộc của Vy. Anh ngồi xuống ghế mở thư ra đọc.

Anh thân yêu,

Khi đọc thư này, em và con đã ra đi. Điều này có lẽ làm anh sửng sốt nhưng "mọi chuyện đều có thể xảy ra" kia mà, như anh vẫn nói. Vả lại, cũng như anh vẫn nói, "chúng ta đã đến với nhau hoàn toàn tự do thì cũng có thể rời bỏ nhau không có gì ràng buộc". Anh thấy không, em vẫn nhớ như in vào lòng bao điều anh nói và em đã chiêm nghiệm nó hằng ngày cũng như vẫn có những suy nghĩ độc lập của mình. Chuyện chúng ta chia tay nhau đã bao lần được nói đến ngay cả khi chúng ta mới về với nhau kìa.

Chúng ta đã có nhau như một số phận đẹp đẽ và nghiệt ngã mà từng ngày từng giờ biết bao thử thách được đặt ra. Chúng ta đã sống với nhau những giờ phút ấm lòng nhất và cũng đã nếm trải bao vị chua cay, có khi lướt êm trên dòng sông mơ mộng và cũng có lúc quay cuồng trên thác lũ gập ghềnh. Biết sao được. Phải chăng đó là định mệnh của chúng ta, những người khát khao hạnh phúc nhưng lại quá trung thực và nhỏ bé trong cuộc đời. Em nói thế có nghĩa là em không oán trách anh đâu, mặc dù cũng có lúc anh hiểu lầm em, cho em đã có trong mình tình cảm oán hận. Không đâu, chúng ta khao khát tìm về với nhau đâu phải để oán hận nhau. Ngày đó, trong những quán cà-phê dịu dàng của Sài Gòn, anh và em đã nói với nhau biết bao điều. Quán Mộng và quán Chiêu, hai quán cà-phê quen thuộc đã đi vào tình sử của chúng ta ghi dấu mãi mãi bằng tên đứa con gái đầu lòng. Mộng Chiêu, đó là một cái tên đẹp, dù nó có thể không có ý nghĩa gì, nhưng nó đã là nơi kết hợp ước mơ của chúng ta, những con người xa lạ đã gặp nhau và chia xẻ với nhau đến tận cùng hồn xác. Ôi, sài Gòn, em không bao giờ quên được thành phố vĩ đại lạ lùng mà quen thân những ngày tháng đó. Anh, một chàng trai tỉnh lẻ vì đấu tranh cho công bằng và những giá trị nhân văn anh theo đuổi đã bị trục xuất về đây chờ ngày lãnh án kỷ luật. Anh, một kẻ cô độc, lòng đầy phẫn nộ, lang thang trong thành phố xa lạ mênh mông này. Đã bao lần anh ngồi nghiền ngẫm tâm trạng mình hàng buổi trong các quán cà-phê hoặc gặm bánh mì và ngủ quên trên ghế đá công viên. Em, một cô gái mới lớn đã u sầu, ngột ngạt trong cuộc sống gia đình, một gia đình đông đảo và chật vật vì miếng cơm manh áo. Em phải vừa đi học vùa đi làm thêm và luôn luôn khao khát một chân trời hạnh phúc mơ hồ. Anh và em đã gặp nhau như một định mệnh. Những quán cà-phê của Sài Gòn những ngày tháng ấy thực ra cũng không có gì thơ mộng đẹp đẽ lắm. Những mái tranh, vách nứa và cây cảnh giả tạo phủ lên các căn nhà bê-tông cốt sắt để mong tạo nên một chút êm đềm đồng nội giữa thành phố đầy xe cộ tiếng ồn ào và không khí chiến tranh bao trùm. Những căn hầm, những gian phòng nhỏ, những ngọn đèn mờ, nhạc êm dịu, cho người ta những giờ riêng tư để nói chuyện tâm tình. Như anh và em, chúng ta đâu còn chỗ nào khác giữa thành phố bốn triệu người lúc nào cùng cuồn cuộn sôi trào vì cuộc sống.

Trong khung cảnh đó, chúng ta đã nói với nhau về một hạnh phúc thanh bình riêng rẽ. "Thanh bình riêng rẽ - Separate peace" đó là ý tưởng trong tiểu thuyết của nhà văn Mỹ Hemingway mà anh đã nói với em. Mơ ước của con người trong cơn lốc ác nghiệt của chiến tranh, mà có lẽ ở bất cứ thời đại nào, chân trời nào, những con người nhỏ bé vô danh cùng hướng tới. Đó nào phải là sự yếu hèn, chạy trốn? Người ta đã nhân danh bao điều cao cả để kêu gọi hy sinh nhưng rút cục hạnh phúc riêng tư của mỗi người có phải là một trong những điều cao cả nhất mà xã hội phải đạt đến? Nếu không, xét cho cùng, mọi sự hy sinh vì những điều tưởng là lớn lao nhất lại chỉ là một bi kịch của con người, trong đó những kẻ có uy quyền định đoạt số phận của cả xã hội trở thành những tên trục lợi. Nói như thế, bây giờ có lẽ anh lại cho rằng em bị nhiễm độc tư tưởng tiểu tư sản. Em không tranh luận với anh đâu. Em chỉ nói lên lòng mình. Dù sao đã có một thời anh và em đã nói với nhau và khát khao thứ "thanh bình riêng rẽ" đó. Nào có nhiều nhặn gì và gây phiền phức, thiệt hại cho ai đâu. Một ngôi nhà nhỏ ấm cúng, một mảnh vườn đầy hoa, một ngọn đồi cỏ mượt, những đứa con xinh xắn chào đời... Chúng ta đã hối hả tìm về với nhau chỉ vì những ước mơ bé nhỏ đó thôi. Em đã từ bỏ tất cả những liên hệ cũ để về với anh. Cả gia đình, bạn bè, trường đại học, công việc, thành phố Sài Gòn... để đến với anh ở một tỉnh lẻ miền cao đèo heo hút gió.

Anh còn nhớ chứ. Ngày chúng ta vội vã rời Sài Gòn, sau khi mua vé máy bay, đến nơi, anh và em chỉ còn hai trăm đồng trong túi, đủ đề ăn hai tô bún bò, trong ngày đầu tiên của cuộc sống tự do và chung đôi...

Nhưng "thanh bình riêng rẽ" của chúng ta không sao thanh bình và riêng rẽ được. Anh đã cay đắng đọc câu thơ của kẻ sĩ ngang tàng Cao Bá Quát: "trói chân kỳ ký tra vào rọ, Rút ruột tang bồng trả nợ cơm". Và còn tâm hồn của anh nữa, một tâm hồn tràn đầy phản kháng không sao yên tĩnh được trước những bất công, áp bức của cuộc đời. Căn nhà nhỏ ấm cúng, dù là căn nhà thuê, không giữ nổi chân anh. Anh lại lao vào cuộc đấu tranh mới.

"Thanh bình riêng rẽ" chỉ là một giấc mơ, một thoáng lặng của cuộc đời anh luôn sôi trào bão tố.

Anh đã đến với những người cộng sản. Tuy hồi đó anh chưa nói rõ lắm nhưng em cũng đã hiểu phần nào và chia xẻ với anh những gì có thể. Trong vòng vây của những người mà anh gọi là "kẻ thù", nếu anh sa cơ, thì ngoài anh ra, chính em - chứ không ai khác - sẽ là nạn nhân và kẻ thiệt thòi đầu tiên. Em làm sao không chia xẻ được khi lý tưởng của anh là độc lập, tự do, hạnh phúc cho mọi người, là chống xâm lược, tay sai ngoại bang, bất công áp bức, nghèo đói, tủi nhục mà dân tộc ta đã gánh chịu biết bao năm tháng? Dù nhỏ bé, anh vẫn luôn tự hào là kẻ ngẩng cao đầu đi trong lịch sử, không bao giờ chịu làm kẻ đứng bên lề. Ngày hôm nay, anh và những đồng chí của anh đã trở thành những kẻ chiến thắng, đạt được mục tiêu của mình. Mục tiêu thôi, nghĩa là những dấu mốc, những cái đích trên đường đi, chứ mục đích sau cùng, lý tưởng đầy đủ của các anh hãy còn xa lắm, có khi còn xa hơn so với chế độ mà các anh đã đánh đổ. Em không hề bênh vực cho cái mà các anh gọi là "chủ nghĩa tư bản", "chế độ ngụy quyền tay sai". Trong chế độ đó, cả anh và em đều là nạn nhân, là những kẻ khốn cùng kia mà. Nhưng chế độ mới này, chế độ xã hội chủ nghĩa ngàn lần ưu việt hơn, nào đã thấy gì là tốt đẹp ngoài hào quang quá khứ, chiến thắng của những người cộng sản đang ngày một phai nhạt dần?

Cũng như anh, sau năm 75, em cũng đã từng phấn khởi, tin tưởng. Nhưng đó có phải là thời gian bắt đầu được "giải phóng" không? Em và bao nhiêu người khác đã được giải phóng khỏi những cái gì và mang vào cổ nhưng cái ách mới nào? Thí dụ một điều nhỏ thôi, nhưng em không chịu đựng được cái gọi là tiêu chuẩn, chế độ phân phối. Mà có phải là nhỏ không, hay nó lại là cái cơ bản của những điều vô cùng lớn của một chế độ? Tại sao cán bộ, đảng viên có chức quyền được ăn thịt nhiều hơn, mua vải tốt hơn, các mặt hàng cung cấp đều đầy đủ hơn, có xe cộ đi lại, cái gì cũng hơn cả so với công nhân viên chức thường và nhân dân? Quá khứ họ đã cống hiến nhiều hơn ư? Có thể. Nhưng hiện nay họ làm việc nhiều hơn thì cái đó không chắc. Một giáo viên bình thường như em làm việc vất vả hơn nhiều so với hiệu trưởng và trưởng phòng giáo dục. Nhân dân làm việc nhiều hơn so với cán bộ. Phải chăng đây bắt đầu hình thành một giai cấp mới, một giai cấp bóc lột của kẻ cầm quyền mà bất cứ chế độ nào cũng có, nếu nhân dân, những kẻ bị cai trị không có hoạt động chống đối lại? Phải chăng đó là "sự tha hóa của uy quyền" mà chế độ nào cũng thế, kể cả đối với nhưng người cộng sản, dù họ đã có cảnh giác đối với nguy cơ này? Cộng sản cũng là con người thôi. Và như anh vẫn nói, con người cao hơn cộng sản, phổ quát hơn cộng sản, trường tồn hơn cộng sản.

Chao ôi, trong bức thư này mà em lại nói "chính trị" nhiều quá. Bức thư giã biệt và cũng có thể là vĩnh biệt. Nào ai biết trước chuyện gì sẽ xảy ra? Em vốn là con người sống nặng về tình cảm, không thiên về lý trí, thế mà sau năm 75 cũng đã bị chính trị hóa. Anh và em thường xuyên tranh cãi về các vấn đề chính trị. Chính trị đã đến trong bữa ăn, theo dõi lúc đi chơi và len cả vào giường ngủ của vợ chồng. Ghê gớm quá. Đó là dấu hiệu của con người được giải phóng hay sao? Cũng có thể một phần là như thế, khi con người có suy nghĩ và quyền làm chủ đối với cuộc sống xã hội và bản thân mình. Nhưng tiếc thay, ở đây người ta chỉ được nói, bàn và làm theo nghị quyết chứ không hề có tự do tư tưởng, lựa chọn thái độ cá nhân. Nói và làm khác nghị quyết có nghĩa không phản động cũng là lạc hậu. Đây là một thứ chính trị độc tài chuyên chế, không phải của giai cấp vô sản là nhân dân lao động, mà chính là của những người cộng sản, một số ít những người lãnh đạo và cầm quyền. Bất kể mọi ngôn từ hào nhoáng hay lý thuyết gì đi nữa, theo em, đó là bản chất của chế độ chính trị hiện nay. Em nói thế tức là đã chống lại quan điểm của những người cộng sản, trong đó có anh. Em nhỏ bé, yếu đuối quá, kể cả trước riêng anh, nói gì trước bộ máy khổng lồ ghê gớm của những người cộng sản. Những người cộng sản có thể mặc kệ họ. Lịch sử sẽ phán xét họ. Nhưng đối với riêng anh, em phải lựa chọn một thái độ. Em phải nói hết lòng ý mình và lặng lẽ giã biệt anh. Bởi vì những cuộc đối thoại, tranh cãi giữa chúng ta, dù mục đích để cảm thông nhiều hơn, nhưng rút cục chỉ có bất đồng và ngộ nhận nhiều hơn, đưa đến căng thẳng hơn. Chúng ta về với nhau để chung cùng một thanh bình riêng rẽ, nhưng bây giờ sóng gió, thậm chí bão tố đã nổi lên. không phải từ chỉ bên ngoài mà chính ngay từ trong căn nhà nhỏ này, nơi chúng ta chung sống. Xa anh em đau lòng biết bao nhiêu. Cả Mộng Chiêu nữa, dù con còn quá bé nhỏ. Em đã hỏi nó trước khi ra đi: "Xa bố con có buồn không?". Nó trả lời: "Buồn lắm mẹ ạ" và nước mắt lưng tròng. Em chỉ nói với con đơn giản là hai mẹ con về với ngoại ít lâu chứ làm sao giải thích được cho con những điều em viết trên đây May ra mai sau con lớn lên. Anh yên tâm em sẽ dạy con nên người. Em sẽ truyền cho nó khí phách cương trực của anh, người không biết cúi đầu trước uy quyền và bạo lực và làm cho con hiểu những gì là giá trị chân chính trên cuộc đời này.

Chúng ta đã có với nhau biết bao kỷ niệm, cả ngọt bùi và cay đắng. Anh mãi mãi là người thân yêu nhất của em. Ngày trước khi ngồi trong quán cà-phê "Hầm gió" ở Sài Gòn, anh đã nói với em về một câu của Saint Exupéry: "Yêu nhau không phải là nhìn nhau mà là cùng nhìn về một hướng". Nhưng có lẽ bây giờ chúng ta đã nhìn về hai hướng khác nhau rồi. Chính trị đã làm ra điều đó. Anh là người cộng sản, cách mạng, còn em là kẻ "chưa giác ngộ". Và anh không thể giác ngộ nổi em, dù anh đã từng kiêu hãnh bảo rằng "người cộng sản có thể cải tạo toàn thế giới". Em cũng đã đọc loáng thoáng đâu đó về "thói kiêu ngạo cộng sản". Mà thôi, nói thế lại rơi vào chính trị mất trong khi em đang cố thoát ra đây.

Em đi rồi anh toàn quyền quyết định mọi chuyện. Và ngay cả khi chúng ta cùng chung sống cũng thế thôi. Chúng ta đều có đầy đủ tự do mà, ít ra là trong những quyết định cá nhân. Ở đây em cũng muốn nói đến chuyện anh với cô Nga nào đó mà em chưa hề biết mặt. Anh chưa bao giờ nói với em và em cũng chưa bao giờ nói với anh về chuyện đó dù em đã nghe người ta nói lại nhiều điều, nhất là từ hôm cô Nga tự tử được đưa vào bệnh viện cấp cứu. Không phải em ghen đâu, dù em có quyền ghen vì em yêu anh và là vợ anh, lại càng không phải đây là lý do để em ra đi. Nếu anh yêu cô ta và em trở thành một ràng buộc nặng nề đối với anh, anh hãy cứ nói thẳng ra và đến với cô ta. Anh vẫn luôn tự hào là người trung thực thì đừng bao giờ dối trá, đừng bao giờ làm kẻ phản bội. Em ghét cay ghét đắng sự dối trá và phản bội. Em vốn là người thủy chung, dù đối với anh, thủy chung trong tình yêu chưa chắc đã là một đức tính. Em sẽ không làm khó dễ gì anh đâu và chuyện pháp lý đối với chúng ta đâu có nghĩa lý gì. Chúng ta về với nhau đâu cần đến pháp lý. Pháp lý cao nhất là con tim và tâm hồn chúng ta. Không có những điều đó, pháp lý chỉ là những tờ giấy lộn có đóng dấu bị vứt vào sọt rác mà thôi.

Có bao giờ chúng ta lại về với nhau không? Câu hỏi làm em đau như dao cắt. Em vẫn yêu anh như ngày nào nhưng phải xa anh. "Hãy tự quyết định lấy đời mình". Đó là lời khuyên của anh và em đã thực hiện, lần thứ hai trong đời. Lần đầu em đã từ bỏ tất cả để về với anh và lần này em lại lìa bỏ anh. Phải chăng đó là số phận nghiệt ngã của em trong cuộc đời này. Cho em hôn anh lần cuối. Dịu dàng và xiết bao đau đớn.

Vợ anh

Hoài đặt lá thư xuống bàn. Những cánh hoa bướm đủ màu mảnh mai trong lọ rung rinh nhẹ nhàng trước mặt anh. Những cánh hoa Vy yêu thích, trồng đầy vườn và vẫn cắm trong nhà. Gần như những cánh hoa mộc mạc vô danh. Những cánh bướm dịu dàng trắng muốt, tím nhạt. đỏ thắm... Những chiếc cành mỏng manh và những cánh hoa nhẹ nhàng rung động. Đó là tâm hồn của Vy. Làm sao Vy có thể chịu đựng được sự thô bạo phũ phàng, bất cứ từ đâu tới?

Nhưng em ra đi là vì mọi chuyện hay vì chính anh, kẻ dối trá và phản bội? Chao ôi, trong tình yêu và trong chính trị, anh cũng gớm ghét hai từ này. Thế mà bây giờ, dưới mắt em, người hiểu anh và yêu thương anh hơn ai cả, hai từ này đã hiện ra, tuy chưa khẳng định nhưng đã là một dấu hỏi.

Dấu hỏi này, than ôi, anh cũng đang tự đặt ra, không phải chỉ cho riêng anh mà cho cả chế độ này, chế độ trong đó anh mơ ước được làm người trung thực.

Hoài ngồi mãi ở đó. Trước lá thư và những cánh hoa bướm dịu dàng. Cả khi điện tắt theo giờ quy định và căn nhà chìm trong bóng đêm. Anh muốn chìm vào đêm đen để gậm nhấm nỗi đau của mình và chiêm nghiệm về ánh sáng.

__________________

Tiếp theo Phần II