Trong thời gian này, ngoài việc bàn bạc, vận động anh em văn nghệ đối phó với tỉnh ủy, Hoài tập trung suy nghĩ về vấn đề đảng. ý nghĩ từ bỏ đảng mỗi ngày một tăng lên trong Hoài. Ngay trong chuyến đi, khi còn ở thủ đô, chuẩn bị trở về, Hoài đã trao đổi với Minh Hương những ý nghĩ đầu tiên của mình về việc này. Anh dự đoán khi về thế nào cũng bị kiểm điểm, xử lý kỷ luật và rất có khả năng bị khai trừ. Minh Hương cùng nghĩ sẽ có chuyện kỷ luật nhưng không đến nỗi ở mức cao nhất. Không phải Hoài sợ bị khai trừ mang tiếng nên muốn tuyên bố ra khỏi đảng trước để giữ thể diện. Vấn đề có nguồn gốc sâu xa hơn.

Cho tới nay, Hoài nhận rõ lý tưởng của đảng là một chuyện nhưng bộ máy và phương thức thực hiện lý tưởng lại là một chuyện khác, đã thay đổi chiều và rõ ràng không có hiệu lực, không ăn khớp. Đảng không phải là cái gì trừu tượng trên lý luận.

Đảng rất cụ thể ở từng chủ trương chính sách và từng con người đảng viên. Đảng đã bộc lộ rất nhiều sai lầm ở những vấn đề cụ thể này và đã không thể dùng lý tưởng, đường lối để biện minh được. Bây giờ người ta thừa nhận cả việc có sai lầm trong đường lối nhưng trước đây không thế.

Hoài nhớ đã khá lâu, trong một cuộc học tập nghị quyết do huyện tổ chức, khi lần đầu tiên đảng thừa nhận sai lầm ở mức tổ chức thực hiện nhưng khẳng định đường lối vẫn hoàn toàn đúng đắn, trong thảo luận, Hoài không nhất trí với nhận định này. Anh cho rằng nếu tổ chức thực hiện luôn luôn không tốt thì phải xem lại sự đúng đắn của đường lối và sự đúng đắn của đường lối phải bao hàm cả việc tổ chức thực hiện có hiệu quả. Đường lối đúng chỉ thể hiện ở kết quả sau cùng trong thực tiễn, không có đường lối đúng chỉ trên lý thuyết và chưa hề được kiểm chứng. Lần đó, dù người ta kêu gọi tự do tư tưởng nhưng nhiều người khó chịu khi nghe ý kiến của anh. Có thể cũng có người đồng tình nhưng ai cũng chỉ phát biểu theo chiều hướng của nghị quyết.

Còn bộ máy và những con người của đảng, Hoài thừa nhận có nhiều đảng viên tâm huyết, đã xả thân cho lý tưởng, nhưng chung quanh anh, trong phạm vi huyện, tỉnh anh sống và ở cả các tỉnh khác, cả ở trung ương, anh đã gặp biết bao con người bảo thủ, ngu dốt, tham lam, vị kỷ, không có một chút gì là chất cộng sản cả.

Những người đó lại có chức quyền, đang điều hành xã hội và từng ngày từng giờ hô hào thực thi nghị quyết nhưng thực chất là chống lại phá hoại nghị quyết. Vậy thì đảng cộng sản là cái gì, là nghị quyết hay là bộ máy nhân danh lý tưởng, nhân danh nghị quyết để cai trị, để ăn trên ngồi trốc, để chà đạp lên giai cấp, dân tộc mình? Hoài và những người tâm huyết đã hết sức đấu tranh để thực hiện nghị quyết nhưng lại bị chính những người ra nghị quyết và tôn sùng nghị quyết đó quy là phá hoại, phản động, chống đảng. Vậy mà sắp tới đây, Hoài sẽ được những con người đó kiểm điểm, xem xét tư cách đảng viên về việc chấp hành điều lệ đảng, chấp hành nghị quyết. Anh không thể chịu đựng nổi khi tưởng tượng cảnh những gã xấu xa sâu mọt nhất, đang từng ngày từng giờ hại đảng, hại dân, lại đóng khuôn mặt đạo mạo, cao ngạo, nói toàn những lời giáo điều, nhân danh chân lý, nhân danh giai cấp và quyền lợi dân tộc để phê phán, kết tội anh, hoài nghi rằng việc tuyên bố ra khỏi đảng của anh, trước hết khẳng định quan điểm của anh về đảng, đồng thời ở một mức độ nào đó, cùng gióng lên một tiếng chuông báo động, một lời cảnh tỉnh. Anh sẽ tuyên bố ra khỏi đảng chứ không xin. Khi anh gia nhập, hoàn toàn tự nguyện, vì tin tưởng và với động cơ hoàn toàn trong sáng, anh sẽ tự ý ra khỏi đảng khi thấy tổ chức này không còn phù hợp nữa chứ không phải xin và đợi chấp thuận.

Hoài đã viết bản dự thảo tuyên bố ra khỏi đảng chung cho anh và Minh Hương vì anh nghĩ, lúc này, khi người ta đang tìm mọi cách chia rẽ hai anh, hai anh nên luôn luôn thống nhất trong mọi hành động. Sau khi xem bản dự thảo của Hoài, Minh Hương suy nghĩ rất lâu rồi nói:.

- Khi tới lúc cần thiết ta sẽ làm việc này nhưng bây giờ tôi nghĩ chưa nên. Ta đang còn tập hợp tranh thủ mọi lực lượng, không phải chỉ những thành phần cấp tiến trong và ngoài đảng, mà cả những thành phần trung gian trong đảng nữa. Trong khi phần lớn đảng viên vẫn còn gắn bó sâu đậm với đảng, việc ta tuyên bố ra khỏi đảng sẽ gây thành kiến xấu, họ sẽ xa lánh ta. Dù muốn dù không, trong lúc này đảng đang cầm quyền, ta phải nhân danh đảng để phát biểu hay hành động, tạo ra sự chuyển hóa trong đảng chứ không thể đứng ở thế đối lập. Tôi tin là những người tốt sẽ ủng hộ ta. Có thể sắp tới ta sẽ bị khai trừ nhưng nếu tôi không xấu mà anh khai trừ tôi, chứng tỏ anh xấu. Và việc khai trừ sẽ là một cớ để ta tiếp tục đấu tranh, ngay trong tổ chức đảng.

Lý luận này cũng gần giống với ý kiến của ông Tân và các đảng viên trong chi bộ Trung Kiên cũ khi Hoài có dịp tham khảo ý kiến của họ.

Đó là lý luận bên ngoài Minh Hương nói với Hoài. Hoài chưa thể thuyết phục Minh Hương nhưng trong thâm tâm, Hoài nghĩ, về đảng, có thể Minh Hương có những suy nghĩ và tình cảm khác mình. Minh Hương là người miền Bắc, từ bé được giáo dục và trưởng thành trong không khí và tín điều của chế độ, đã tình nguyện vào Nam chiến đấu theo lời kêu gọi của đảng, nên dù nhận thức có cấp tiến thế nào, về mặt tình cảm, chắc chắn Minh Hương đối với đảng còn rất sâu đậm, rất thiêng liêng, và việc tự ý lìa bỏ đảng không phải là điều dễ dàng.

Đối với Hoài, tình cảm đó không phải không có. Anh đã nghĩ về đảng với biết bao tự hào thân thiết, nhất là những ngày tháng sau khi giải phóng miền Nam. Đảng vĩ đại chừng nào khi tạo ra một kỳ tích như thế giữa thế kỷ 20, đưa người Việt nam chân đất thành người anh hùng của thời đại. Anh kiêu hãnh được đứng trong đội ngũ của đảng. Mặc dù những dấu hiệu đầu tiên của sự kỳ thị và độc đoán đã manh nha nhưng anh vẫn không bớt tin tưởng. Hoài nhớ đã mấy lần đại hội đảng bộ huyện anh đều không được tham gia dù trong các buổi thảo luận dự thảo nghị quyết chuẩn bị cho đại hội, anh là người đã đóng góp rất nhiều ý kiến, thậm chí đã có lần được đưa vào ban chuẩn bị văn kiện cho đại hội. Việc bầu đại biểu đi dự đại hội bao giờ cũng được chỉ đạo rất chặt chẽ, với cơ cấu và con người rất cụ thể. Nên ở chi bộ anh sinh hoạt, chi bộ dân vận - mặt luận, đương nhiên bí thư chi bộ và trưởng các đoàn thể tất yếu phải được bầu là đại biểu, bất kể người đó có thể phát biểu đóng góp gì cho đại hội không. Tuy thế mà lúc đại hội khai mạc, theo yêu cầu của tổ chức, Hoài phải dẫn đầu một đoàn đại biểu của trí thức hay mặt trận gì đó đến chào mừng đại hội. Thậm chí trong bài phát biểu, anh còn nói đến việc "dâng lên đại hội những bó hoa tươi thắm nhất" theo cách nói thông thường trong những dịp như thế. Bây giờ nhớ lại, Hoài cảm thấy vô cùng xấu hổ.

Những đại hội đảng như thế có phải là nơi tập trung tinh hoa trí tuệ của toàn đảng, toàn dân tộc khi thành phần tham dự chỉ là những kẻ ngoan ngoãn, trung thành, trình độ rất hạn chế, đã được chọn lựa, không bao giờ có ý kiến khác với cấp trên? Người ta chỉ cần sự nhất trí cao khi giơ tay biểu quyết thông qua các nghị quyết và bỏ phiếu bầu cấp ủy theo đúng sự chỉ định. Những đại hội đảng như thế sẽ giải đáp, giải quyết được gì tình thế gay cấn mà thời đại dang đặt ra với đảng, với đất nước?

Trước đây Hoài đã nhiều lần hăng hái tham gia trong việc góp ý với đảng. Anh vui mừng thấy trong các nghị quyết của đảng có những điều rất cấp tiến, rất phù hợp với nguyện vọng và suy nghĩ của những người trí thức và nhân dân. Mới đây, anh cùng với Minh Hương và bạn bè tham gia đấu tranh để thực hiện nghị quyết nhưng dần dần anh nhận ra rằng góp ý cho đảng chỉ là một hình thức dân chủ giả hiệu và những điều tốt đẹp trong nghị quyết chỉ là những chiêu bài. Những người lãnh đạo, những người cầm quyền thực sự đã trở thành một giai cấp mới, giai cấp thống trị và quyền lợi của họ đã đi ngược lại quyền lợi của giai cấp, của dân tộc cho nên họ không hề muốn thực hiện những điều họ nói và đưa ra trong nghị quyết.

Những điều người ta vẩn ra rả tuyên truyền như "cán bộ là đầy tớ trung thành của nhân dân", "cán bộ khổ trước, vui sau nhân dân"... đã thành trò hề, những điều bịp bợm. Người dân đã bắt đầu thấy rõ hình ảnh của các ông đầy tớ mới, các ông quan cách mạng. Chưa bao giờ có một ông quan cách mạng nào dám từ chức khi phạm sai lầm, còn thua xa thời kỳ phong kiến và tư bản. Thời phong kiến còn có những người bất bình lập tức "treo ấn từ quan" về ở ẩn. Trong chủ nghĩa tư bản, biết bao quan chức, kể từ tổng thống trở xuống đã tự nguyện rút lui hoặc bị buộc phải rút lui khi phạm sai lầm hay vướng vào một vụ tai tiếng. Còn những người cộng sản, trước đây, biết bao người phanh ngực, bỏ khăn bịt mặt nhìn thẳng vào họng súng xử bắn của kẻ thù ở pháp trường, nhưng giờ đây, không có ai còn một chút khí tiết, một chút dũng cảm để từ chức khi phạm sai lầm. Tất cả đều là khuyết điểm của tập thể, của cấp dưới, do nguyên nhân khách quan. May ra mới có vài người tự tử vì quá xấu hổ khi việc làm sai trái bị phanh phui trước công luận.

"Mình làm được gì trong bộ máy như thế này? Mình ở trong tổ chức đó để làm gì, có cần thiết nữa không?" Câu hỏi này cháy lên trong Hoài hằng ngày, cũng như ngày xưa Hoài đã tự hỏi:, Đảng ở đâu trong khi tôi khát khao tìm đến với đảng?" Tâm trạng của anh phải chăng là tâm trạng của một kẻ có người tình phản bội?

Vy lại trở về với Hoài trong lúc anh khó khăn nhất. Đã bao lần cô muốn lìa bỏ hẳn anh nhưng không thể được. Phải chăng định mệnh đã và sẽ gắn kết đầy hạnh phúc và đau khổ? Sự gắn kết bao hàm cả gần gũi và xa cách, đoàn tụ và ly tan, cảm thông và ngộ nhận, yêu thương và căm ghét. Nghĩa là những mâu thuẫn, nghịch lý hòa quyện.

Độ này Hoài mắc chứng nhồi máu cơ tim và đau bao tử. Thời gian ở một mình, anh ăn uống thất thường, thiếu dinh dưỡng lại làm việc, suy nghĩ căng thẳng, hút thuốc nhiều nên bắt đầu chớm lên dấu hiệu của những căn bệnh khó chịu này. Anh không thích uống thuốc. Vả lại, thuốc cũng đâu trị được bệnh khi mà nguồn gốc căn bệnh vẫn còn và càng có xu hướng phát triển trong một hoàn cảnh sống như thế. Vy cảm thấy se lòng khi thấy anh vốn đã gầy yếu nay trở nên xanh xao, nhất là khi anh để tóc dài và không cạo râu. Trông anh như một người ốm đang nằm bệnh viện mặc dù anh vẫn làm việc bình thường và đôi mắt anh lúc nào cùng ngời sáng ngọn lửa nhiệt tình.

Hoài và Vy vẫn giữ thói quen uống cà-phê mỗi sáng sớm và chiều tối sau khi ăn cơm xong. Đây là những lúc trầm lắng để hai người có thể chuyện trò về đủ mọi vấn đề, ở những khía cạnh tế nhị và sâu xa nhất. Câu chuyện thường xuyên giữa hai người vẫn là chuyện tình cảm và những vấn đề chính trị xã hội. Chúng đan xen vào nhau và thường xuyên làm cho họ nhức nhối, không ít khi họ bất đồng quan điểm. Cũng có lúc họ không nói gì, ngồi trầm mặc bên nhau, uống chung một tách cà-phê, mỗi người theo đuổi một ý nghĩ riêng. Sự lặng im có lúc thật dịu dàng đầy ý nghĩa nhưng cũng có lúc nặng nề không chịu đựng nổi. Vy cảm thấy ngay cả bầu khí cô hít thở hằng ngày cùng đầy mâu thuẫn. Phải chăng đó chỉ là biểu hiện bên ngoài của tâm trạng?

Tối nay, lúc hai người uống cà-phê như thường lệ thì trời bên ngoài bắt đầu mưa. Vy đi đóng các cửa sổ rồi ngồi sát lại bên Hoài. Khói thuốc và sự gần gũi với Hoài làm cô cảm thấy ấm áp.

Chợt cô nói:

- Anh đàn cho em nghe đi. Lâu lắm chẳng thấy anh đàn hát gì cả?

Hoài nhìn vợ trầm ngâm một lúc, đặt điếu thuốc xuống cái gạt tàn rồi lại chỗ treo đàn. Quả thật lâu lắm anh không đụng tới nó và thùng đàn bám đầy bụi. Anh lấy khăn lau qua rồi búng nhẹ mấy sợi dây, dạo một điệu nhạc quen thuộc mỗi lúc anh mới cầm đàn lên. Dây đàn hơi chùng nhưng vẫn không lạc. Những nốt nhạc rung lên và âm thanh những bản tình ca xưa cũ ngân vang. Hoài cảm. Ngày đó chúng mình. Besame mucho. Lamour, cest pour ren. Tình xa...

Rồi tiếng hát anh cất lên hòa theo điệu nhạc. Giọng anh hơi khàn nhưng ấm áp, truyền cảm. Vy cảm thấy anh dịu dàng và âu yếm, thân thiết biết bao trong tiếng hát này mặc dù cô biết rõ những bài hát không phải tất cả đều dành cho cô. Thế hệ của Hoài và cô có chung một số bài hát, những bài tình ca đã đi vào tâm hồn họ, thành bài hát của chính họ, không gì thay thế được. Vy biết mỗi bài hát sẽ gợi cho anh những điều gì, những cuộc tình nào trong cuộc đời làng đãng phiêu bỗng thời trẻ tuổi của anh. Cô cũng có những bài hát và những cuộc tình riêng của mình, dù chỉ là những cuộc tình học trò mong manh trước khi đến với anh. Và cuộc tình của anh với cô cũng đã thấm dàn, tràn ngập giai điệu những bản tình ca trong những quán cà-phê đèn mờ của Sài Gòn ngày nào.

Ngày đó có em đi nhẹ vào đời

và mang theo trăng sao đến cuối trời thơ nuối

Ngày đó có anh mê mải tìm lời,

tìm trong đêm rách rưới, cơn mơ nào lẻ loi.

Ngày đôi ta ca vui tiếng hát với đường dài,

ngâm khẽ tiếng thơ rơi ngậm ngùi rơi

Ngày đôi môi thương môi đã xé nát nụ cười...

Besame, besame mucho,

Embrasse-moi, mon amour, que íe puisse oub]ier...

Quan ton corps se réveille...

Ngày thường nào đã ra đi khi ta còn ngồi lại...

Chợt Hoài ngưng bài hát giữa chừng. Vy như bừng tỉnh. Cô ngước lên nhìn anh ngạc nhiên:

- Sao anh không hát tiếp đi? Em cùng thích bài này lắm.

Hoài đặt cây đàn xuống, nhìn qua cửa kính, cơn mưa đang ào ạt bên ngoài:

- Thế mà đã có lúc, hồi mới giải phóng, khi làm công tác đoàn, nói chuyện với thanh niên, anh đã phê phán những bài hát này và cả những người hát nó. Lúc đó anh thành thực tin rằng thời đại không cho phép những nỗi buồn riêng và những giai điệu sầu muộn. Anh đã cuồng lên và cực đoan khi tiếp thu chủ nghĩa cộng sản. Bây giờ, ngược lại, anh cảm thấy trong bất kỳ hoàn cảnh nào, những bản tình ca, những lời yêu thương, những nỗi muộn phiền riêng tư vẫn mãi mãi bất tử vì đó chính là con người. Con người cao hơn và trường cửu hơn chủ nghĩa cộng sản hay bất cứ chủ nghĩa nào. Như thế phải chăng đã có những lúc anh phản bội chính mình, một cách chính đáng và không tự giác?

Vy nắm lấy vai Hoài lắc mạnh rồi ôm lấy đầu anh, nhìn vào đôi mắt buồn bã của anh:

- Thôi anh đừng tự dằn vặt nữa. Anh luôn luôn là kẻ cực đoan, đi từ cực này sang cực khác và không ngớt khắc khoải. Lẽ ra em sẽ về hùa với anh và lên án chính anh trong chuyện này. Nhưng thôi, đừng nói chuyện chính trị nữa. Mình đi chơi đi. Cũng đã lâu lắm mình không đi chơi dưới mưa. Hôm nay anh chiều em nhé. Anh nhé.

Hoài hôn nhẹ lên đôi mắt dịu dàng, đắm đuối và khẩn cầu của Vy. Anh lại thấy cô như ngày xưa, nhí nhảnh, tươi mát nhưng lại phảng phất nỗi sầu muộn. Anh đứng dậy lấy áo mưa và chiếc dù. Họ đi ra đường. Họ ôm sát lấy nhau và đi trong cơn mưa. Hơi thuốc của Hoài trong cơn mưa và đêm lạnh dưới chiếc dù bé nhỏ làm Vy cảm thấy vô cùng ấm áp và hạnh phúc. Cả Vy và Hoài đều biết những giây phút thế này vô cùng hiếm hoi. Họ đi bất định dưới cơn mưa mênh mông và bóng rừng thông âm u trong đêm tối.

Minh Hương và Hoài đã giành được thắng lợi quan trọng trong cuộc họp của ban chấp hành của hội nhà văn thảo luận đánh giá về chuyến đi của hai người. Điều khá bất ngờ đối với hai anh là phần lớn ủy viên ban chấp hành sau khi thảo luận có nhiều ý kiến khác nhau đã đi đến biểu quyết một kết luận về chuyến đi là "chuyến đi có tính cách bình thường, bổ ích, đúng pháp luật, phù hợp với quá trình đổi mới và dân chủ hóa trong thời kỳ hiện nay". Kết luận này không phải do hai anh đưa mà lại do một ủy viên tuy cấp tiến nhưng không gần gũi lắm với hai anh đề xuất. Chỉ có một người tuy không phản đối nhưng không biểu quyết vì cho rằng chưa đủ thông tin. Kết luận này là một khẳng định quan trọng trong nội bộ ban chấp hành, từ đó sẽ tác động, tạo được sự ủng hộ rộng trong hội viên và là cơ sở để đấu tranh với tỉnh ủy. Trong những ngày này, ngoài ban chấp hành, số anh em hội viên nòng cốt thường xuyên lui tới cơ quan hội nhà văn trao đổi với Minh Hương và Hoài về những biện pháp cần thiết để duy trì sinh hoạt của hội nhà văn và đối phó với tỉnh ủy. Nội dung tạp chí La Ban, những hoạt động trong chuyến đi của Minh Hương và Hoài với tiếng vang từ các nơi khác dội về qua thư từ nói lên sự chia xẻ, ủng hộ của giới văn nghệ sĩ, cộng với nỗi ấm ức vì bị đè nén và khát vọng dân chủ lâu nay, anh em văn nghệ sĩ ở đây đã làm dấy lên một không khí đấu tranh thực sự. Điều này cũng tác động đến một số người trung gian hoặc còn ngại sợ.

Yên Trung và Chinh Ba, hai người thường đi đôi với nhau, tự nhận là có tư tưởng cấp tiến nhưng còn chịu nhiều ràng buộc của tổ chức, hôm nay rủ nhau đến gặp Minh Hương và Hoài.

Vẫn như thường lệ, Yên Trung mới đến đã vồn vã bắt tay bá vai hai anh:

- Tâm huyết lắm? Tâm huyết lắm! Các anh đừng lo, chúng tôi sẽ ủng hộ các anh.

Sau khi trà nước, Yên Trung nhỏ giọng thì thầm, có lúc hầu như không nghe được:

- Các anh biết không, tôi nghe phong thanh thường vụ tỉnh ủy quyết trị các anh đấy vì họ không những đã không ưa các anh mà còn nhận được sự chỉ đạo, thúc giục của trung ương. Ban tuyên huấn đã điện đi nhiều tỉnh đề nghị họ chính thức lên tiếng bằng văn bản lên án chuyến đi của các anh để làm cơ sở kết tội. Tôi còn được biết sắp tới ban tuyên huấn trung ương sẽ tổ chức một cuộc họp các ban tuyên huấn các tỉnh phía Nam bàn về công tác tư tưởng, trong đó sẽ nêu vụ của các anh như một trường hợp điển hình để phê phán. Tôi không nhất trí cách làm này. Theo tôi, trước tiên là phải hội đủ thông tin. Chính tôi đã đề nghị với ban tuyên huấn gởi văn bản và cử một phái đoàn đi điều tra, thu thập thông tin ở các tỉnh, không những chỉ gặp các ban tuyên huấn mà còn phải gặp các hội nhà văn và anh em văn nghệ sĩ là những người mà hai anh đã trực tiếp gặp gỡ, làm việc. Có như thế mới khách quan. Trưởng ban tuyên huấn đã bác bỏ đề nghị này. Ông ta nói không cần thiết, chỉ cần ý kiến của ban tuyên huấn các tỉnh vì ban tuyên huấn là cơ quan chính thức lo công tác tư tưởng của đảng. Ông ta vốn căm các anh từ trước nên nay là dịp cho ông trả đũa. Các anh phải hết sức cảnh giác. Có thông tin gì mới, tôi sẽ thông báo cho các anh ngay.

Chinh Ba là một nhà quân sự, anh luôn luôn mặc quân phục thắng nếp với cấp hiệu sĩ quan trên ve áo. Vầng trán cao, đôi mắt kiên nghị, anh lúc nào cùng nói chậm rãi:

- Thời đại của Stalin đã qua rồi. Chính sự bưng bít thông tin và nạn khủng bố của chế độ độc tài đã đưa đến những thảm cảnh khủng khiếp cho đảng cộng sản và nhân dân Liên Xô. Tôi mới được đọc một tài liệu công bố những vụ đàn áp dưới thời Stalin. Thật là ghê sợ. Bao nhiêu đảng viên kiên cường, gồm cả ủy viên bộ chính trị và các tướng lãnh, các nhà khoa học, văn nghệ sĩ bị thủ tiêu, đi đầy vì bị buộc tội phản quốc, chưa kể hàng triệu người khác bị xử tử, đàn áp dã man vì bị quy là chống chế độ. Như thế, chỉ có một số người độc quyền yêu nước, độc quyền xây dựng chủ nghĩa xã hội và nắm quyền sinh sát toàn thể nhân dân trong tay, không cho ai có ý kiến nào khác. Thế mà gọi là dân chủ hơn triệu lần tư sản. Tôi là đảng viên nhưng không chịu nổi chuyện này.

Đảng cộng sản Việt nam không thể đi vào con đường đó. Nhưng tôi thấy tình hình ở ta khó lắm. Các lãnh tụ của ta, những người lãnh đạo địa phương rất bảo thủ và họ kiên quyết làm theo ý mình, gọi là độc quyền lãnh đạo, bất chấp xu thế của thời đại và nguyện vọng của nhân dân. Tôi sợ rằng trong tình hình này, giải quyết vụ của các anh không dễ dàng.

Yên Trung nhấp nhổm xen vào:

- Tôi đồng ý về chuyên thiếu thông tin nhưng tôi nghĩ các ông lãnh đạo của ta không đến nỗi quá bảo thủ đâu. Tôi mới có ý nghĩ là sẽ tìm cách tiếp cận các ông trong thường vụ tỉnh ủy, cung cấp thông tin và tranh thủ các ông, nếu không tìm được sự ủng hộ thì ít ra cũng làm cho các ông phải dè dặt. không xử lý một cách vội vàng, thô bạo. Các anh cung cấp cho tôi những tài liệu, thư từ anh em các nơi gởi về. Tôi tin là sẽ làm được một cái gì giúp các anh. Nếu các anh bị kỷ luật thì đau xót quá.

Minh Hương nhìn Yên Trung:

- Vấn đề không phải là chúng tôi có bị kỷ luật hay không mà chính là nghị quyết của đảng có được thực hiện nghiêm túc không. Hiện nay có nhiều cách hiểu nghị quyết, thực ra không phải do trình độ mà do động cơ. Người ta muốn thực hiện nghị quyết mà không phương hại gì đến quyền lợi của mình. Tôi cho gốc của vấn đề là ở chỗ đó. Bảo thủ hay cấp tiến cùng xuất phát từ đó. Tôi sợ rằng anh không thuyết phục được ai.

Yên Trung vội vàng xua tay như muốn bác bỏ lời Minh Hương:

- Anh đừng quá bi quan. Tôi cũng có vài dịp gần các ông ấy nên tôi biết. Mới rồi, tôi nằm viện điều dưỡng, tình cờ ở bên cạnh phòng đồng chí phó bí thư tỉnh ủy cũng đang nằm đấy, tôi tranh thủ nói một số chuyện về các anh và thấy ông có vẻ hiểu biết, chín chắn.

Hoài vào phòng làm việc phía trong lấy một số tài liệu giao cho Yên Trung. Anh nói:

- Những tài liệu này thực ra chúng tôi cũng định gởi đến cho thường trực tỉnh uỷ để họ có thêm thông tin. Theo tôi, dĩ nhiên tranh thủ họ được là tốt nhưng không tranh thủ được thì phải đấu tranh. Chúng ta ở thế yếu nhưng tôi tin chúng ta có chân lý.

Chinh Ba nghe Hoài nói đến hai tiếng "đấu tranh", anh nhíu đôi lông mày rậm:

- Ông này quả là dân có máu tranh đấu. Tôi e rằng cuộc chiến đấu hoàn toàn không cân sức và các anh sẽ bị đè bẹp thôi. Dù sao chúng tôi cùng sẽ ủng hộ các anh.

Mắt Minh Hương sáng lên:

- Tôi vẫn mong rằng các bạn đừng cho đây là việc của riêng hai chúng tôi mặc dù có trực tiếp liên quan đến chúng tôi. Đó là cuộc chiến đấu của chúng ta, của tất cả những người có tâm huyết với đảng, với đất nước. Chúng ta phải tranh thủ cả những người trung gian, lôi kéo những người lạc hậu để tạo thêm sức mạnh.

Tôi tin là chúng ta sẽ không cô đơn.

Trong khi Minh Hương và Hoài chuẩn bị mọi điều kiện cần thiết để chờ đợi một cuộc tấn công từ phía thường vụ tỉnh ủy thì trung ương đã tạo ra một thời cơ để tỉnh có thể làm mạnh hơn. Trưởng ban tuyên huấn trung ương, người đã bị Minh Hương và Hoài cùng với những người ký tuyên bố ở bảy tỉnh miền Trung yêu cầu cách chức, viết một bài dài về công tác tư tưởng đăng trên báo đảng của trung ương. Trong bài có một đoạn nêu vụ việc của đoàn La Ban, và quy kết đây là một vụ việc lợi dụng dân chủ để hoạt động bè phái, có tính chất kích động lật đổ. Nhiều người cho rằng sự quy kết nêu trên báo đảng là một đòn nặng nề, nếu ở trong thời kỳ trước, chắc Minh Hương và Hoài đã phải vào nằm nhà đá rồi. Tuy nhiên, ở giai đoạn bắt đầu đổi mới này, người ta cũng có những dè dặt nhất định.

Vì chính trưởng ban tuyên huấn trung ương đã đưa vấn đề ra công khai trước, Minh Hương và Hoài nhân dịp đó tung ra bản báo cáo tường trình về chuyến đi của đoàn La Ban. Bản báo cáo này hai anh đã chuẩn bị kỹ, dài đến 25 trang, quay ronéo đến 500 bản và gởi đi đến các nơi cần thiết khắp cả nước. Vì tất cả báo chí đều đã bị răn đe không được thông tin về vụ này nên hình thức ronéo phổ biến rộng là cách làm duy nhất có hiệu quả trong tình hình đó. Trong bản báo cáo, hai anh trình bày rất chi tiết chuyến đi, về tất cả mọi hoạt động, thời gian, địa điểm, nội dung, con người cụ thể để cung cấp một thông tin đầy đủ nhất, tránh sự bóp méo, vu cáo. Phần cuối, hai anh nêu ra một số luận điểm phản bác lại những lời buộc tội về ý thức tổ chức, kỷ luật, hoạt động bè phái, gây phức tạp cho tình hình, vô chính phủ...

Ngay sau khi tung bản báo cáo này đi, hai anh lập tức triệu lập toàn thể hội viên hội nhà văn để thông báo và chính thức xin ý kiến của anh em. Giấy mời cuộc họp chỉ mời thường trực tỉnh ủy chiều ngày hôm trước để đề phòng việc ngăn cản cuộc họp. Sau khi giấy mời được gởi đi vài giờ, đến chiều tối, Minh Hương và Hoài nhận được thư của phó bí thư tỉnh ủy. Bức thư viết trên giấy có tiêu đề của tỉnh ủy nhưng không đóng dấu, nội dung đề nghị hoãn cuộc họp vì chưa có chỉ đạo của tỉnh ủy và chưa đủ thông tin. Minh Hương và Hoài trao đổi về bức thư, nhất trí cho rằng đây chỉ là một thư, không phải công văn chính thức, có tính cách gợi ý, không phải chỉ thị của cấp ủy. Vả lại cuộc họp là công việc nội bộ của hội nhà văn và anh em hội viên có quyền biết rõ công việc của những người lãnh đạo hội. Do đó, hai anh cứ tiến hành phiên họp. Bất đắc dĩ, thường trực tỉnh ủy phải chỉ thị cho ban tuyên huấn cử cán bộ sang theo dõi.

Sau khi tuyên bố lý do và chương trình cuộc họp, Minh Hương nêu ngay ý kiến của phó bí thư tỉnh ủy qua bức thư và xin ý kiến chung. Lập tức ba bốn người đứng lên phát biểu tán đồng cứ tiến hành họp và tỏ ra tức giận trước sự can thiệp của phó bí thư tỉnh ủy. Chỉ có một người, mà anh em biết rõ là tay chân của phó bí thư, phản đối nhưng rất yếu ớt. Minh Hương lấy biểu quyết chung và đa số hội viên đều nhất trí chương trình và quyết định cứ họp, coi đây là một hoạt động nội bộ của hội nhà văn. Sau khi nghe Minh Hương và Hoài báo cáo, Nguyễn Vũ hăng hái đứng lên phát biểu đầu tiên, giọng anh oang oang trong phòng họp:

- Trước hết tôi trách hai anh Minh Hương và Hoài tại sao không thảo luận và lấy chữ ký của anh em ở đây trước khi đi các tỉnh bạn. Nội dung như thế mà anh em các tỉnh bạn ký nhiều hơn ta, ta cùng xấu hổ chứ. Nếu hai anh lấy chữ ký ở đây, tôi sẽ là người ký đầu tiên và tôi tin đại đa số anh em ở đây đều ủng hộ. Các anh dở ở chỗ đó. (Nguyễn Vũ nhìn Minh Hương và Hoài mỉm cười khi nói đến đây. Hai anh nhìn nhau lắc đầu. Thằng cha này bao giờ cũng thế). Tôi biết sắp tới, thường trực tỉnh ủy sẽ xử lý kỷ luật Minh Hương và Hoài. Tôi cho rằng việc xử lý của đảng phải công khai. Trước hết, hội nhà văn cũng phải công khai hóa toàn bộ vụ việc này nên tôi đồng ý Minh Hương và Hoài chủ trương có cuộc họp là đúng. Minh Hương và Hoài không làm việc cá nhân mà nhân danh lãnh đạo của hội nhà văn. Đây là vận mệnh của hội. Ý kiến của anh em ta ra sao, ta cứ công khai phát biểu và đảng phải lắng nghe ý kiến của chúng ta. Tôi muốn nhắc lại vụ việc báo đảng của tỉnh ta trước đây, tổng biên lập bị trù dập, xử lý oan phải bỏ chạy khỏi đất này. Chỗ anh em tôi khuyên hai anh Minh Hương và Hoài nếu ngã xuống ở đâu cứ đứng lên tại đó để tiếp tục chiến đấu. Đừng bỏ chạy. Chúng tôi sẽ đứng bên cạnh hai anh. Mong rằng thường trực tỉnh ủy không để xảy ra vụ tương tự như vụ tổng biên tập báo đảng trước đây. Thời kỳ đó đã qua rồi.

Trần Dương, một hội viên có thái độ khó hiểu, khi thân thiện khi đố kỵ với Minh Hương và Hoài phát biểu tiếp theo Nguyễn Vũ :

- Về chuyến đi tôi được biết có nhiều thông tin trong đó có những thông tin nhiều phía. Bản báo cáo của hai anh Minh Hương và Hoài tuy rất dài nhưng tôi vẫn cho là chưa đủ vì cần phải có thông tin ở các phía khác nữa. Dù sao tôi vẫn thừa nhận hai anh Minh Hương và Hoài có nhiệt tình và tấm lòng đối với sự nghiệp đổi mới. Trước đây có lúc tôi xa hai anh, nhưng nay qua việc hai anh làm tôi thấy thương và quý hai anh. Tôi cho đó là tấm lòng của nghệ sĩ đối với đất nước. Tuy nhiên tôi có thể nói tôi không tán thành cách làm của hai anh và cũng không tán thành bản báo cáo tường trình có tính cách kiểm điểm hai anh đã trình bày. Kiểm điểm như thế tôi cho là không nghiêm túc. Các anh nói cái gì mình cùng đúng. Phải có khuyết điểm, phải có sai gì chứ sao lại đúng hết được. Tôi cho rằng cần có ý thức bảo vệ nhau nhưng không phải bao che. Chúng ta phải giúp hai anh Minh Hương và Hoài nhận rõ đúng sai.

Nhiều người đưa mắt nhìn nhau trong khi Trần Dương nói. Người ta hình như chưa nhận ra được thực chất của ý kiến Trần Dương, người trước đây đã lăm le tham gia ban chấp hành hội nhà văn nhưng không được.

Hà Sĩ Phu người nhỏ nhắn, nói giọng nhỏ nhẹ nhưng rất khúc chiết, đúng phong cách của một nhà khoa học:

- Về chuyến đi, mặc dù rất có cảm tình và ủng hộ hai anh Minh Hương và Hoài nhưng tôi cùng nhất trí rằng phần hai anh báo cáo chỉ là một phía thông tin. Phải có thêm thông tin từ các nơi đoàn La Ban đã đi qua, đặc biệt từ những người hai anh đã tiếp xúc, chứ không phải chỉ là ý kiến của ban tuyên huấn các địa phương đó. Cần phải làm sáng tỏ vấn đề và đừng để điều gì đáng tiếc xảy ra. Hình như Marx đã nói sự mập mờ là cái bẫy của nền dân chủ. Phải dân chủ trong quần chúng và cả trong đảng. Nguy cơ lớn nhất của việc xử lý là sự mù mờ. Do đó nếu hai anh Minh Hương và Hoài phải làm kiểm điểm thì bản kiểm điểm đó phải có sự góp ý của hội viên. Hai anh Minh Hương và Hoài là cán bộ chủ chốt của hội, làm việc nhân danh hội, có liên quan đến vận mệnh của hội. Tỉnh ủy không thể xử lý hai anh với tính cách xử lý nội bộ đảng. Tuy nhiên, khi kiểm điểm, tôi cũng không đồng ý với anh Trần Dương là phải có khuyết điểm, phải có sai trái, tự nặn ra cái sai để làm vừa lòng lãnh đạo. Dĩ nhiên, sự việc có thể đúng, có thể sai, hoặc có đúng có sai nhưng không phải lúc nào cùng bắt buộc có đúng có sai. Ta phải nhìn sự việc đúng với bản chất và giá trị của nó chứ không theo định kiến trước.

Nguyễn Đại Lư, người viết lý luận, lâu nay thường phát biểu rất thẳng thắn, triệt để, thậm chí đốp chát, nhưng lần này lại tỏ ra thận trọng, khách quan:

- Vừa qua tôi được nghe nhiều thông tin bên ngoài nói về chuyến đi với nội dung xấu, nay tôi được nghe hai anh trình bày đầy đủ nhưng tôi chưa phát biểu quan điểm của mình ở đây. Tôi chỉ phát biểu khi thực sự có ích. Đó là lúc có cuộc họp hội viên do tỉnh ủy tổ chức về vấn đề này để lấy ý kiến của anh em. Tôi đề nghị tỉnh ủy có cuộc họp đó trước khi xử lý và không nên phán quyết bản án trước.

Đất nước ta hiện nay thiếu pháp luật và chuyến đi của hai anh đặt ra những vấn đề lớn, những hình thức đấu tranh trong chuyến đi đó chưa có cái gì làm cơ sở để kết luận đúng, sai cả. Vả lại, sự việc này không phải của riêng thành phố ta mà của cả nước. Vụ tuần báo Văn nghệ trung ương cũng thế. Có những vấn đề mới, liên quan đến toàn quốc. Tôi nghĩ rằng tỉnh ủy phải hết sức thận trọng trong cách xử lý.

Hoàng Ly Chân cho đến giờ này, bên ngoài vẫn giữ thái độ trung dung trong khi Minh Hương và Hoài chờ đợi những lời phê phán nghiêm khắc:

- Tôi cho rằng ta chưa nên bình luận gì nhiều khi chưa đủ thông tin. Tôi chỉ có một ý kiến ngắn là chuyến đi đã thắng nhưng chưa lợi. Vì không ai đưa ra tòa được nhưng ta chưa hiểu ta và chưa hiểu đối tượng. Không nên nói đấu tranh với đảng và nhà nước, không nên dùng từ nặng nề, phải có nghệ thuật, chiến lược và sách lược để giành chiến thắng.

Trà Giang, một nhân vật thường được coi là cực đoan trong các cuộc họp, đứng lên đốp chát ngay:

- Tôi tán thành ý kiến anh Nguyễn Đại Lư và phản đối ý kiến anh Hoàng Ly Chân. Tại sao lại sợ đấu tranh? Phải đấu tranh để tồn tại. Đây là việc làm hết sức đúng đắn và trong sáng. Đã đến lúc phải làm như thế và chúng ta phải bảo vệ những người dũng cảm dám đi tiên phong.

Cuộc họp bắt đầu sôi động lên. Anh em hăng hái tranh cãi, cướp cả lời nhau. Minh Hương và Hoài rất mừng khi thấy đa số anh em tuy giữ vị trí khách quan nhưng vẫn tỏ ra đồng tình, ủng hộ hai anh và yêu cầu tỉnh ủy phải công khai hóa vấn đề, phải tham khảo ý kiến hội viên trước khi xử lý. Có tình hình đáng chú ý là hai anh Yên Trung và Chinh Ba dự họp nhưng không có ý kiến gì. Có lẽ hai anh có tính toán và cách làm riêng của mình. Minh Hương và Hoài tin rằng ý kiến của anh em sẽ làm thường trực tỉnh ủy phải dè dặt dù họ có ý định xấu hay muốn trù dập hai anh. Công khai và dân chủ bao giờ cũng là một cái thắng rất tốt để ngăn chặn độc tài.

Thư Sơ Huyền gởi Hoài:

Anh yêu quý,

Thế là anh đã đi qua thành phố Thơ này như một cơn bão.

Nào chúng ta đã nói gì được với nhau riêng tư giữa bao nhiêu cuộc tranh cãi sôi động với bạn bè về chuyến đi của các anh. Em đã nhìn ngắm anh và lại thấy anh như ngày xưa, biết bao gần gũi, nhưng em lại chẳng có phút nào giành anh riêng cho em cả. Anh đang giữa cơn lốc. Và chính anh cũng là một cơn lốc đã xoáy vào trong em, lâu lắm không tan. Sau khi anh đi qua rồi, trong im lặng của đời thường, em vẫn cứ hoài nghe tiếng cơn bão ấy vẫn vũ thổi trên cuộc đời mình và khi cơn bão ấy đột ngột tắt, em không ngờ sự im lặng trống rỗng ấy hóa ra còn khủng khiếp gấp trăm lần.

Nhưng thôi, có lẽ em không nên nói chuyện riêng của em nữa, khi mà anh đang đứng giữa cuộc giao tranh, cuộc giao tranh mà em biết rõ không cân sức. Em mới nghe sau chuyến đi xuyên Việt của các anh, trung ương có họp phổ biến và lên án về hai vụ "lạm dụng dân chủ là vụ tờ Truyền thống kháng chiến ở Sài Gòn và vụ La Ban đi "kiện trời". Điều đáng buồn là khi nội dung đó được truyền đạt về thành phố Thơ này, trong một cuộc họp, chính một người ủng hộ các anh lại lên tiếng khẳng định việc làm của các anh là "gây kích động". Anh em ở đây gọi "đồng chí" đó là "bộ trưởng chiêu hồi". Anh thấy đó, trước sức mạnh của uy quyền, không dễ có mấy người đứng vững. Nhưng đa số anh em ở đây đều có cảm tình với các anh và mong muốn La Ban phải sống hoặc chết đi trong danh dự chứ đừng đầu hàng.

Em cũng nghe nói sau khi La Ban đi qua thành phố Biển, anh em văn nghệ ở đó bị phân hóa thành hai nhóm, nhóm ký tuyên bố và nhóm không ký, bắt đầu mâu thuẫn nhau. Phải chăng như ai đó đã nói, La Ban là sao chổi, đi đến đâu là gieo rắc tai họa đến đó? Thực ra em nghĩ tai họa tự nó vốn có, bây giờ chấn động chỉ làm nứt rạn bức màn giả tạo che lấp nó mà thôi. Ở đây cũng có vụ gay cấn tiếp tục bùng lên chung quanh việc tạp chí Sông Thơm đăng bài thơ "Người đàn ông bốn mươi ba tuổi tự nói về mình" của Trần Vàng Sao mà anh đã biết. Anh em ở đây đang sôi sục lên vì chuyện này sau chuyến đi của các anh. Nhiều người muốn "yên ổn" nhưng có được đâu. Khi người ta muốn bịt miệng, bắt văn nghệ sĩ uốn cong ngòi bút, thậm chí khom lưng quỳ gối thì ai chấp nhận là đã bán rẻ lương tri, phẩm giá của mình. Điều đáng mừng là số đó không nhiều và sắp tới, thành phố Thơ và dòng sông Thơm này chắc chắn sẽ có nhiều sóng gió.

Em lo cho anh quá nhưng chưa biết phải làm cách nào, làm được gì cho anh. Em không khóc nhưng những giọt nước mắt chảy vào trong mới thực nặng nề vì không làm sao lau khô được. Em khắc khoải chờ đợi tin anh. Đó có lẽ cũng là một thứ hạnh-phúc-khổ-đau như anh nói. Điều khủng khiếp cho một người là không có gì để chờ và không muốn chờ đợi gì nữa cả. Yêu thương một người chân thực, hết lòng và say đắm, điều đó không phải ai cũng có dược và không phải lúc nào trong đời cũng có được. Đó là phép mầu. Nó làm cho những sự sống buồn tẻ trở nên rực sáng.

Em nghĩ đau buồn và thất vọng, sự hiểu biết về cuộc đời, dù trả giá như thế nào cũng không phải là đắt. Theo một cách nghĩ nào đó thì nỗi đau có khi cũng rất bổ dưỡng cho tâm hồn con người. Nó làm cho mình chín chắn và tỉnh táo hơn. Em nói thế nhưng em biết mình cực kỳ mâu thuẫn. Vì khi hai chúng ta được cân hòa trong nhau thì hình như chính niềm đau cùng trở thành êm dịu. Nhưng để làm gì, hai niềm đau cộng lại cũng chỉ là bất lực. Anh không thể có một cuộc đời thứ hai để cho em và em cũng thế. Vậy thì dìm ngập phần đời còn lại trong những tiếc nuối phỏng có ích gì? Em thích chuyện cổ vì chuyện cổ bao giờ cũng có hậu, còn cuộc đời thì không thế. Dù sao ta cũng phải sống trong cuộc đời "vô hậu" này và cũng phải suy nghĩ về nhau cho trọn vẹn, dù là trước khi chia lìa đi nữa.

Em viết lung tung quá. Anh chắc đã rối rắm lắm rồi. Em cầu mong anh và La Ban vượt qua được những thử thách mà em biết sẽ vô cùng gay go.

Nhớ và mong tin anh vô cùng.

Sơ Huyền

Cuộc đấu trong giai đoạn này diễn ra chủ yếu bằng báo chí, văn bản và hội nghị. Một bên là Minh Hương, Hoài và một số anh em văn nghệ tâm huyết, cấp tiến trong tỉnh và các tỉnh bạn, một bên là bộ máy đảng từ trung ương đến địa phương với tất cả quyền lực và các công cụ của mình. Rõ ràng cuộc đấu không cân sức. Nhưng cuộc đấu vẫn cứ diễn ra.

Sau khi trưởng ban tuyên huấn trung ương viết bài trên báo đảng trung ương quy chụp chuyến đi của Minh Hương và Hoài là lợi dụng đổi mới để hoạt động bè phái, dân chủ tư sản, gây rối tình hình, hai anh lập tức viết bài "Chúng tôi lên tiếng" để trả lời, thách thức công khai tranh luận, nhưng gởi đi, báo đảng trung ương và các báo khác đều không đăng. Hai anh liền viết tiếp một "Thư ngỏ về công khai và dân chủ" quay ronéo gởi đi khắp nơi, trong đó công khai hóa mọi chuyện để cung cấp thông tin cho các báo chí, các cơ quan của trung ương, các hội nhà văn và anh em văn nghệ sĩ, trí thức trong cả nước.

Cùng trong thời gian này, Nguyễn Đại Lư viết một loạt bài về luật pháp hóa sự lãnh đạo của đảng, Hoài viết mấy bài về tự do báo chí và sắp xếp lại báo chí, động dao về chủ nghĩa xã hội, bàn về đổi mới, công khai và dân chủ. Một điều khá ngạc nhiên là báo đảng của tỉnh lại chịu đăng các bài này vì tổng biên tập muốn tỏ ra mình đổi mới. Ngay sau đó, thường trực tỉnh ủy chỉ đạo một số cán bộ chủ chốt của các ngành viết bài phê phán kịch liệt các bài của Nguyễn Đại Lư và Hoài, kiểm điểm tổng biên tập báo đảng tỉnh, không cho đăng các bài khác tham gia tranh luận bênh vực hai anh cũng như bài trả lời của hai anh. Chính bí thư tỉnh ủy khi đi chỉ đạo đại hội đảng bộ các huyện đã mang mấy bài báo của hai anh ra phân tích như biểu hiện điển hình của tư tưởng và dân chủ tư sản hết sức nguy hiểm cần phải cảnh giác và đấu tranh.

Minh Hương và Hoài lại triệu tập họp hội viên để thảo luận về vấn đề tự do báo chí và góp ý về việc xử lý kỷ luật của tỉnh ủy đối với Minh Hương và Hoài. Thường trực tỉnh ủy định ngăn chặn cuộc họp với lý do nội dung không phù hợp, chưa báo cáo trước với ban tuyên huấn. Anh em nhà văn nghe tin bảo nhau dù tỉnh ủy không cho họp cũng cứ đến. Sợ gây căng thẳng không có lợi nên cuối cùng tỉnh ủy không ngăn chặn nhưng đích thân phó bí thư tỉnh ủy đến dự. Một cuộc đấu khẩu nổ ra và anh em nhà văn không hề kiêng nể phó bí thư cũng như các cán bộ của tỉnh ủy dự họp.

Có hai ý kiến và thái độ gây ấn tượng mạnh nhất làm phó bí thư sửng sốt và anh em nhà văn nức lòng.

Hằng Nga, nhà thơ nữ, con gái của một cựu tổng bí thư trung ương đảng, hiện đang sống ở đây, cũng là hội viên hội nhà văn thành phố Sương Mù, nói rất ít, rất nhỏ nhẹ nhưng đầy sức nặng:

- Tôi không có quan hệ thân thiết gì với hai anh Minh Hương và Hoài. Tôi đối với hai anh chỉ là hội viên đối với các anh trong ban chấp hành hội nhà văn như bao nhiêu người khác. Mới đây, tôi nghe tin hai anh sẽ bị khai trừ đảng và cách chức nên tôi phải có ý kiến. Ai có lương tâm cũng phải áy náy trước việc này. Tôi biết đảng có thể làm mọi chuyện. Như vụ Hoàng Minh Chính trước đây, bị trù dập hai mươi năm nhưng không hề công bố kỷ luật hay đưa ra tòa. Chỉ có đảng cộng sản Việt nam vĩ đại mới làm được chuyện đó thôi.

Vì chân thành với đảng nên tôi phải có ý kiến. Đừng làm cho người ta mất tín nhiệm với đảng. Đảng lãnh đạo phải có nghệ thuật. Hai anh Minh Hương và Hoài trong hoạt động của mình cũng phải có nghệ thuật, không phải thiếu trung thực. Đó là cách làm việc của hai anh, quy vào tính đảng là không đúng.

Qua phát biểu của đồng chí phó bí thư tỉnh ủy, tôi hiểu là hai anh Minh Hương và Hoài có thể bị khai trừ đảng và cách chức. Do đó tôi phải phát biểu trước điều sau đây nhân danh là hội viên hội nhà văn, là đảng viên và chi ủy viên chi bộ cơ quan tôi đang công tác. Tôi tự thấy năng lực và sự cống hiến của mình không bằng hai anh Minh Hương và Hoài, do đó nếu hai anh Minh Hương và Hoài bị khai trừ, tôi cũng không xứng đáng là đảng viên, tôi sẽ xin ra khỏi đảng.

Tiếp theo lời phát biểu đầy xúc động của Hằng Nga làm mọi người lặng đi lại là một sự việc vừa khôi hài vừa khó chịu. Trần Dương, một hội viên có thái độ bất nhất đối với Minh Hương và Hoài bỗng chạy bổ đến trước mặt Hằng Nga, cúi đầu, chắp tay, nói rất kịch, vừa nói vừa thổn thức lau nước mắt như đang khóc thật:

- Tôi xin chị. Tôi can chị. Tôi rất xúc động trước ý kiến của chị nhưng tôi xin chị đừng làm thế. Hai anh Minh Hương và Hoài không xứng đáng với thái độ của chị đâu. Tôi đau khổ quá. Tôi đau khổ vì không thể cung cấp một thông tin về Minh Hương và Hoài nhưng hai anh không xứng đáng đâu.

Mọi người nhao nhao lên:

- Thông tin gì? Nói đi. Nói đại đi.

Trần Dương giơ hai tay lên trời rồi ôm đầu lảo đảo trở về chỗ ngồi vừa rên rỉ:

- Tôi không thể kể. Tôi đau khổ quá nhưng rất tiếc không nói được. Không nói được.

Rồi anh ta ngồi im, gục đầu xuống làm mọi người tức giận ồn ào lên một lúc.

Nguyễn Đại Lư không đi dự họp nhưng đã gởi tới một bài phát biểu dài đến mười trang đánh máy nhờ Nguyễn Hữu đọc thay. Chắc anh phải thức đến mấy đêm liền để chuẩn bị cho bài phát biểu gay go này.

"Ngày mai tôi phải dự một cuộc họp khác mà tôi không thể vắng mặt, tôi không thể đến dự cuộc họp của hội được. Tôi muốn qua lá thư này để phát biểu công khai quan điểm của mình về một vấn đề có trong chương trình nghị sự, đó là vấn đề xử lý kỷ luật hai anh Minh Hương và Hoài.

Trước đây, tôi chưa phát biểu công khai về việc này, bởi vì tôi chưa rõ hai anh bị quy về những khuyết điểm nào. Điều đáng tiếc là cho đến nay, tôi vẫn chưa được nghe lãnh đạo công bố chính thức những khuyết điểm của hai anh, phần lớn cũng chỉ nghe những lời truyền khẩu, mà cũng không phải là từ miệng những đồng chí lãnh đạo. Phát biểu trong hoàn cảnh như vậy kể cùng hơi khó. Tuy nhiên, điều làm tôi và một số anh chị em trong hội lo ngại là gần đây có tin đồn hai anh sắp bị thi hành kỷ luật. Không phát biểu sớm, tôi e rằng có khi lại quá muộn. Vì vậy tôi cứ mạnh dạn nói lên suy nghĩ chân thành của mình.

Trước hết, cần dẹp bỏ cái giáo điều cho rằng không phải là đảng viên thì không được quyền bàn việc của đảng. Trong một đất nước mà đảng giữ vai trò lãnh đạo, mọi hoạt động của đảng đều có ảnh hưởng ít nhiều đến vận mệnh quốc gia, đến cuộc sống từng người dân, cấm bàn chuyện đảng là điều cực kỳ phi lý. Hơn nữa, tuy không phải là đảng viên, tôi cũng không phải xa lạ gì với sinh hoạt của đảng. Hai năm ở chiến khu, đã từng là đối tượng đảng, quan hệ công tác với nhiều đảng viên, không ít bạn bè là đảng viên, sao tôi lại không hiểu được những vấn đề của đảng. Chính là với tư cách một người gần gũi với đảng, tin yêu và lo lắng cho đảng mà tôi phát biểu những điều sau đây.

Về trường hợp của hai anh Minh Hương và Hoài, theo những gì tôi nắm được, hai anh không phải là những kẻ phản bội, cũng không phải là sâu dân mọt nước, tham ô hối lộ, thoái hóa biến chất... Nếu hai anh bị thi hành kỷ luật vì những lý do tương tự tôi không phải nhọc công viết lá thư này.

Vậy thì tội lỗi của hai anh là gì? Theo những gì tôi nghe được thì khuyết điểm chủ yếu của hai anh là đã dấu tranh mà không thông qua tổ chức đảng, nghĩa là thiếu ý thức kỷ luật. Nếu kê khai cụ thể thì có thể có bốn điểm, năm điều gì đó nhưng thực chất vấn đề có lẽ cũng chỉ có thế.

Tôi nghĩ rằng nếu xã hội ta thực sự dân chủ, nếu những quyền cơ bản của công dân được ghi trong hiến pháp được cụ thể hóa một cách đầy đủ thì hai anh Minh Hương và Hoài đã chẳng phải nhọc công đi hàng ngàn cây số ra tận thủ đô để nêu kiến nghị. Chỉ cần gửi cho bất cứ tờ báo nào là có thể bày tỏ công khai ý kiến của mình, hoặc chỉ cần nhờ một đại biểu quốc hội nào đó là có thể lên tiếng tại quốc hội. Có người cho rằng kiến nghị thì được nhưng vận động lấy chữ ký để làm kiến nghị tập thể thì không được. Tôi cho rằng đó là cách nói để che đậy sự thật mà thôi. Biểu thị công khai ý kiến của mình về một vấn đề nào đó, dù là cá nhân hay tập thể, có gì là ghê gớm? Ta đã chẳng từng có phong trào lấy chữ ký vì hòa bình đó sao?

Hay là hai anh Minh Hương và Hoài sai lầm ở chỗ dám đòi cách chức một số vị lãnh đạo nào đó ở trung ương? Quả thật, đó là điều đáng coi là kinh khủng dưới chế độ chiếm hữu nô lệ hay chế độ phong kiến. Ấy thế mà ngày xưa ông Chu Văn An dám dâng sớ xin chém đầu bảy tên nịnh thần, sử sách thời phong kiến cùng chẳng hề lên án. Ở các nước dân chủ tư sản ngày nay, phê bình hay đòi cách chức cả đến tổng thống, thủ tướng có gì là đáng kinh hoàng đâu?

Có người cho rằng hai anh Minh Hương và Hoài đấu tranh như thế là "ngoài vòng của tổ chức". Đấu tranh trong pháp luật thì còn hiểu được, chứ đấu tranh "trong vòng của tổ chức" thì thật khó hiểu. Nếu thủ trưởng của tôi là một kẻ thoái hóa, biến chất chẳng hạn, đấu tranh "trong vòng của tổ chức" có nghĩa là tôi tự mình biến thành "con vật tế thần", thành đối tượng trù dập của chính người bị tôi tố cáo. Lâu nay, không ít trường hợp đơn khiếu tố, khiếu nại lại chạy vòng vo, cuối cùng trở về tay kẻ bị khiếu nại, tố cáo. Thế là người tố cáo bị chính người mà mình tố cáo trù dập. Quần chúng làm sao còn có đủ can đảm để tiếp tục đấu tranh? Trong trường hợp hai anh Minh Hương và Hoài, hai anh đấu tranh cho dân chủ, cho báo chí, liên quan đến những vấn đề rộng lớn của cả nước. Nếu phải đấu tranh trong vòng tổ chức thì làm sao kiến nghị lên tới được trung ương? Và đã chắc gì đấu tranh trong tổ chức mà hai anh lại không bị quy cho khuyết điểm này nọ?

Vấn đề là phải xét xem các anh ấy và văn nghệ sĩ kiến nghị có hợp lý hay không để giải quyết thỏa đáng, chứ không phải thi hành kỷ luật hai anh ấy trước khi giải quyết xong những vấn đề có tầm quan trọng đặc biệt đối với cả nước. Suy cho cùng, theo tôi, hai anh Minh Hương và Hoài đã phạm phải khuyết điểm sau đây: đã dám vượt qua ràng buộc của chế độ cũ lỗi thời để làm tròn trách nhiệm của những văn nghệ sĩ - công dân.

Đã từ lâu tôi có cảm nghĩ rằng điều lệ và những nguyên tắc hoạt động của đảng không còn phù hợp với tình hình mới. Trong kháng chiến, trong đấu tranh bí mật, sự đánh phá của kẻ thù vô cùng ác liệt, vì vậy, "bí mật của đảng" là điều cần bảo vệ tuyệt đối. Do điều kiện của cuộc đấu tranh gian khổ ấy, không thể áp dụng các phương pháp dân chủ. Sự phục tùng vô điều kiện đối với cấp trên là yêu cầu hàng đầu. Nhưng ngày nay tình hình đã đổi khác. "Bí mật nội bộ" rất dễ bị các phần tử thoái hóa biến chất trong đảng lợi dụng để bao che nhau. Nạn "ô dù" phát triển là vì thế. Còn sự "phục tùng tuyệt đối" cùng dễ trở thành có lợi cho chủ nghĩa quan liêu.

Đảng là tổ chức tiên phong của giai cấp công nhân. Muốn giữ vững vai trò lãnh đạo của mình, đảng phải tự đổi mới để thích ứng với điều kiện mới, hoàn cảnh mới. Đáng tiếc là sự đổi mới ấy còn quá ít, quá chậm. Do vậy, mà không ít đảng viên đã cảm thấy bị ràng buộc, đứng trong hàng ngũ của đảng mà vẫn cảm thấy mình không làm tròn nhiệm vụ, không làm tròn được vai trò công dân gương mẫu. Gần đây, hai người bạn của tôi đã làm đơn xin ra khỏi đảng: một người nguyên là tỉnh ủy viên, phó giám đốc trường đảng tỉnh, một người nguyên là thành ủy viên, phó chủ tịch ủy ban nhân dân thành phố. Bản thân tôi cũng không hoàn toàn tán thành hành động của hai anh, nhưng tôi tôn trọng tấm lòng của hai anh và hoàn toàn thông cảm với tâm tư của hai anh. Bởi vì, nếu đứng trong hàng ngũ của đảng mà không làm gì có lợi cho dân cho nước thì thà ra khỏi đảng còn hơn. Đó là những con người trung thực, mà những quần chúng trung thực thì bao giờ cùng đáng quý hơn những đảng viên không trung thực.

Còn bây giờ thì hai anh Minh Hương và Hoài đứng trong hàng ngũ của đảng để đấu tranh cho sự nghiệp đổi mới lại có nguy cơ bị khai trừ. Sự thật quả là ác nghiệt. Cái sự thật của một thời kỳ "quá độ" đến mức "quá quắt" này. Những con người đã từng một lòng một dạ với đảng và cho đến nay vẫn băn khoăn ray rứt với lý tưởng của đảng thì lại bị khai trừ hoặc tự mình rời khỏi hàng ngũ của đảng. Trong khi đó, không ít kẻ thoái hóa, biến chất, cơ hội, thậm chí sâu dân mọt nước, vẫn còn tiếp tục dùng danh nghĩa của đảng để mưu cầu lợi ích cá nhân. Không hiểu sao tôi cứ nghĩ rằng: nếu hai anh Minh Hương và Hoài bị khai trừ ra khỏi đảng thì điều đau xót ấy cùng chẳng khác gì sự đau xót của ông già Tanabai trong "Vĩnh biệt Gunxaru" của nhà văn Tsinghiz Aimatop. Người đảng viên bị khai trừ một cách oan ức ấy, vào một đêm khuya, đã phi ngựa như bay qua thảo nguyên để đến văn phòng huyện ủy trao lại tấm thẻ đảng của người bí thư chi bộ cũ của mình vừa từ trần, để được nói lên nỗi oan khuất của mình, nhưng chỉ gặp được những gương mặt lạnh lùng, thản nhiên của những cán bộ, nhân viên ở đấy. Sự đau xót của ông già Tanabai theo tôi, không phải là nỗi đau riêng tư. Và sự đau xót của hai anh Minh Hương và Hoài cũng là nỗi đau xót chung của chúng ta, của dân tộc này, và cả của đảng nữa.

Dù sao tôi vẫn tin rằng như một quy luật, muốn tồn tại và đứng vững, đảng phải tự mình thay đổi, hay như nhiều người thường nói, phải "tự lột xác". Cái bi kịch của hai anh Minh Hương và Hoài là đã bước một bước quá sớm. Nhưng ai đóng vai trò tiên phong mà không phải chấp nhận hy sinh, mất mát?

Có thể những điều tôi nói trong lá thư này là quá táo bạo và gây ra nguy hiểm cho chính bản thân tôi. Những bài báo của tôi trong thời gian vừa qua đã chẳng đem lại cho tôi ít nhiều tai vạ đó sao? Có thể lãnh đạo sẽ nghe ý kiến chúng ta và cũng có thể không nghe. Nhưng điều quan trọng là chúng ta phải bày tỏ một lập trường, một thái độ dứt khoát, rõ ràng. Để cho con cháu chúng ta sau này vẫn còn tin rằng trên đời này còn có lẽ phải. Để cho các thế hệ sau này, khi tìm hiểu lại lịch sử, biết rằng: dù là trong thời buổi đảo điên, chân lý bị đánh lộn sòng, trắng đen lẫn lộn, vẫn còn có những con người trung thực, dũng cảm, dám đứng lên bảo vệ chân lý. Chúng ta, những người cằm bút, vốn không phải là những "anh hùng", những người có quyền lực. Nhưng chúng ta có sức mạnh. Sức mạnh ấy không phải do bản thân mỗi chúng ta, mà bắt nguồn từ chân lý, từ lòng tin vào nhân dân. Sức mạnh ấy, theo tôi nghĩ, chẳng ai có thể bẻ gẫy được".

Sau cuộc họp, Minh Hương và Hoài tiếp tục nhận được nhiều thư từ của bạn bè văn nghệ khắp nơi gởi về chia xẻ, động viên.

Một loạt kiến nghị của anh em văn nghệ sĩ, trí thức trong tỉnh, của các nhà văn là đảng viên ở bảy tỉnh miền Trung đã cùng ký các văn bản kiến nghị, tuyên bố với Minh Hương và Hoài trong chuyến đi, tới lấp gởi về thường trực tỉnh ủy yêu cầu không xử lý kỷ luật Minh Hương và Hoài. Các kiến nghị này rơi vào im lặng nặng nề của bộ máy đảng thành phố Sương Mù nhưng lại rung vang lời tâm huyết trong lòng anh em nhà văn. Điều đó làm Minh Hương và Hoài tăng thêm niềm tin vào sức mạnh của chân lý để tiếp tục cuộc đấu tranh.

Hoài và Minh Hương bắt đầu lao vào những cuộc vận động để chống lại những quyết định thô bạo của tỉnh ủy mà hai anh tiên đoán sắp xảy ra. Hai anh không mong gì sự ủng hộ của những người có chân trong tỉnh ủy hoặc các cán bộ có chức quyền. Tất cả những người này, dù quan điểm riêng thế nào - mà những người có quan điểm riêng rất hiếm hoi - cũng sẽ chỉ biết phục tùng ý kiến chỉ đạo của cấp trên. Đó là kết quả của nguyên tắc tập trung dân chủ đã được áp dụng chặt chẽ từ bao năm nay trong đảng, trong chế độ. Những hành vi của hai anh và anh em văn nghệ cấp tiến vừa qua đã đi ra ngoài quỹ đạo đó, chắc chắn sẽ không được chấp nhận. Hai anh chỉ còn trông cậy vào lực lượng anh em văn nghệ. Sự ủng hộ của họ sẽ không đảo ngược được thế cờ nhưng nếu đa số anh em văn nghệ ủng hộ mà tỉnh ủy vẫn bất chấp, thì đây là một bằng chứng hùng hồn nữa về sự thô bạo, độc đoán, đàn áp dân chủ mà tỉnh ủy khó thể biện minh dù họ có quyền hành. Đó là kết quả thấp nhất mà hai anh hy vọng sẽ đạt tới trong cuộc chiến đấu không cân sức này.

Hoài thường xuyên vắng nhà, kể cả ban đêm và Vy lại có những giờ phút buồn bã mong đợi chồng. Trong thâm tâm, cô không tán thành việc làm của Hoài vì thấy trước những việc làm đó sẽ không có kết quả. Cô nghĩ đã cho rằng mình có chính nghĩa thì không việc gì phải thanh minh, vận động. Người nào có lòng, có tâm huyết nhất định phải ủng hộ, đó là bổn phận của họ. Những người cầm quyền thô bạo, thực tế đã quá thô bạo và mất dân chủ, nhân dân sẽ càng ngày càng oán ghét, không cần gì phải chứng minh thêm. Theo cô, Hoài nên bỏ tất cả để quay về với sáng tác cá nhân. Đó mới là việc quan trọng nhất của đời Hoài.

Cô cũng biết rõ Hoài không muốn nghe lời cô. Hoài là kẻ luôn muốn đứng giữa cuộc chiến đấu, không bỏ qua bất cứ cơ hội nào trên con đường đi tới của anh và ý muốn đó mạnh hơn tất cả. Trước 75, anh cũng đã hành động như thế.

Vy nhớ lại thời gian Hoài tham gia hoạt động cách mạng bí mật. Công việc của anh và mấy người bạn đồng chí hướng được giao phó là tổ chức vận động thanh niên, học sinh tập dượt đấu tranh dân chủ bằng các hình thức hội thảo, báo chí và cả những cuộc bãi khóa, xuống đường. Ở một thị xã tỉnh lẻ chưa có truyền thống đấu tranh, công việc cực kỳ khó khăn. Ngoài những hoạt động đó, Hoài vẫn ôm ấp chuyện sáng tác và học thêm vì suốt thời gian ở đại học, anh lao vào những cuộc đấu tranh nhau hơn học tập. Anh tự thấy kiến thức mình còn nhiều chỗ hổng. Một cơ hội đến với anh là trường Đại học Sư phạm Sài Gòn mở một lớp cao học về giáo dục để đào tạo giảng viên cho trường dành cho các giáo viên đã kinh qua một thời gian giảng dạy. Trong thời gian ba tháng, anh tập trung nghiên cứu những vấn đề giáo dục và ôn lại ngoại ngữ để chuẩn bị cho kỳ thi. Vy cố gắng làm hết mọi việc trong gia đình, ghi chú giúp tài liệu và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho anh. Anh đã qua được kỳ thi tuyển khá gay go này. Vy rất mừng vì đây là cơ hội tốt để anh học chuyên sâu hơn, có tương lai hơn. Mặt khác, đối với Vy, đây còn là ước mơ thầm kín của cô được trở về Sài Gòn, nơi cô đã bỏ tất cả để theo anh.

Cuộc sống buồn tẻ ở thị xã tỉnh lẻ không hợp với cô và nếu không có tình yêu đối với anh, cô đã không sao chịu nổi. Nhưng việc đó đã không thành vì anh không còn được tự do quyết định nữa. Anh đã là người của tổ chức. Vy vẫn còn nhớ cuộc tranh cãi và nỗi buồn của cô lúc đó. Sau khi đi gặp bí thư chi bộ để trao đổi về chuyện trên, lúc trở về, mặt Hoài khó đăm đăm. Vy đoán được điều gì đã xảy ra, cô nói ngay:

- Người ta không đồng ý việc anh chuyển đi chứ gì?

Hoài im lặng một lúc lâu mới trả lời:

- Vấn đề không đơn giản là đồng ý hay không. Anh đã hoạt động cho tổ chức nên phải có trách nhiệm với tổ chức. Tình hình đang cần anh ở đây. Anh không thể vì chuyện riêng của mình mà không đáp ứng yêu cầu của tổ chức.

Vy phản ứng;

- Tình hình ở đâu mà không cần người và anh ở đâu mà không hoạt động được nếu đã có lý tưởng? Biết đâu về Sài Gòn, môi trường rộng lớn hơn anh hoạt động lại có hiệu quả hơn, chứ em thấy ở tỉnh lẻ này công việc của anh rất hạn chế.

Hoài nói tiếp một cách ngập ngừng:

- Cũng có thể như thế. Nhưng ở đây còn có vấn đề khác. Bác Tân chính thức báo cho anh biết tổ chức sắp kết nạp anh và việc anh chuyển đi dù ở đây có giới thiệu anh về tổ chức nơi mới đến nhưng nơi mới phải mất thêm một thời gian tìm hiểu và thử thách.

Vy vẫn có lý lẽ riêng của mình:

- Theo em, việc kết nạp hay không không quan trọng. Vấn đề là anh làm được gì cho lý tưởng của mình. Lâu nay anh chưa được kết nạp, anh vẫn hoạt động có hiệu quả đấy thôi. Em biết cái chính là người ta sợ mất anh và anh cũng sợ mất cơ hội.

Hoài thở dài:

- Đó cũng là một phần sự thật. Anh đang băn khoăn quá về việc này.

Vy cảm thấy tủi thân, trong giọng cô đã có nước mắt:

- Em biết mà. Anh đã quyết định rồi. Băn khoăn chỉ để băn khoăn thôi. Anh chỉ nghĩ tới anh và công việc trước hết. Em và con luôn luôn phải tùy thuộc, chỉ là thứ yếu.

Vy bỗng òa lên khóc, bỏ chạy vào giường nằm tức tưởi. Hoài bối rối đến nằm bên cô, đặt tay lên người cô nhưng không nói thêm được gì.

Sau đó rồi Hoài cùng thuyết phục được cô. Thực ra Vy không bị thuyết phục mà cô chỉ chiều anh, vì thương anh và muốn chia xẻ với anh.

Bây giờ, mười lăm năm sau khi chung sống, tình trạng đó tái diễn, cũng như đã bao lần xảy ra. Nhưng lần này Vy tự hỏi cô có còn nên chiều theo anh nữa không mặc dù cô vẫn thương anh, vẫn muốn chia xẻ với anh. Lẽ nào trong tình yêu một người phải lệ thuộc người kia mãi mãi? Một sự phẫn nộ ngấm ngầm hòa lẫn trong nỗi buồn làm cô đau như bị một vết thương cứa sâu vào da thịt, cứa cả vào tâm hồn cô vốn mong manh dịu dàng. Cô nghĩ đến cái mà Hoài gọi là tổ chức và yêu cầu của tổ chức. Người ta đã nhân danh điều đó để sử dụng Hoài, buộc anh phải làm theo họ, không hề chú ý một chút nào đến nguyện vọng và hạnh phúc của cá nhân. Khi cần thiết. người ta sẵn sàng chà đạp lên cá nhân không thương tiếc, điều mà có người đã nói là "vắt chanh bỏ vỏ". Cô tự hỏi Hoài đã nhận thức được hết điều này chưa trước khi quá muộn.

Theo yêu cầu của đảng ủy dân chính đảng, Minh Hương và Hoài đã làm kiểm điểm với tư cách đảng viên để trình bày trước đảng ủy. Hai anh được giải thích, theo một chỉ thị mới của bộ chính trị, trong trường hợp đảng viên phạm sai lầm là đảng viên có chức vụ lãnh đạo, do cấp trên quản lý hoặc trường hợp có hai phần ba đảng viên trong chi bộ phạm sai lầm thì việc kiểm điểm sẽ do tổ chức đảng cấp trên thực hiện. Cả hai trường hợp này đều đúng với hai anh nên Hoài nói đùa rằng có lẽ chỉ thị này được soạn cốt dành riêng cho hai anh. Minh Hương nói nghiêm chỉnh quả thực đây là một chỉ thị mới và nhằm đối phó với một số đảng viên có ý chống lại đảng mà cách làm cũ không xử lý được như trường hợp Câu lạc bộ Kháng chiến Sài Gòn và một số tổ chức khác.

Sau khi bản kiểm điểm được gởi đi một hôm, hai anh được đảng ủy mời lên yêu cầu làm lại bản kiểm điểm vì cho rằng bản kiểm điểm như thế chưa đạt yêu cầu. Theo họ, chưa đạt yêu cầu nghĩa là chưa thành khẩn, chưa nhận khuyết điểm. Hai anh rất tức giận trước việc này vì thấy rõ người ta không muốn tìm hiểu vấn đề một cách khách quan mà chỉ muốn áp đặt người bị kiểm kiềm phải thừa nhận những sai lầm đã được cấp trên chỉ ra. Hai anh phản ứng bằng cách gởi hai bản kiểm điểm cũ kèm theo chú thích, chúng tôi chưa có nhận thức gì mới nên vẫn trình bày bản kiểm điểm như trước". Hai anh đã gởi bản kiểm điểm tới đảng ủy theo đường công văn chứ không trực tiếp đến giao như yêu cầu của đảng ủy. Đây là một thái độ ngang bướng chưa từng có trong tổ chức đảng. Rốt cuộc, sau khi xin ý kiến của ban thường vụ tỉnh ủy đảng ủy đành tổ chức kiểm điểm trên cơ sở văn bản kiểm điểm cũ của hai anh.

Buổi kiểm điểm này tuy không có bí thư và phó bí thư tỉnh ủy dự, nhưng đã được chuẩn bị kỹ trước với một thành phần tham dự hùng hậu nhằm mục đích áp đảo. Thường trực đảng ủy có bí thư, phó bí thư và một số đảng ủy viên, đặc biệt trong đó có Phan Mai Kha, một cán bộ mới được đề bạt làm phó giám đốc sở văn hóa thông tin và cơ cấu vào đảng ủy. Các ban tuyên huấn, tổ chức, kiểm tra đều có đầy đủ trưởng, phó ban và một số cán bộ. Ngoài ra còn có chánh, phó văn phòng tình ủy. Trong số cán bộ ban tổ chức, Hoài ngạc nhiên thấy có Nghi, nguyên là bí thư huyện đoàn, thủ trưởng và là kẻ thù cũ của Hoài lúc còn ở huyện. Gặp Hoài anh ta chỉ chào hỏi qua loa và giữ bộ mặt lạnh lùng đúng cách của cán bộ tổ chức, nhất là trong những dịp nghiêm trọng như hôm nay. Hoài thầm nghĩ mình lại có thêm đối thủ nhưng anh không mấy quan tâm đến gã này vì lên đây gã chỉ là một thứ cán bộ tép riu.

Cuộc họp kiểm điểm căng thẳng và kéo dài lê thê đúng một ngày theo kiểu xa luân chiến. Mỗi cán bộ dự họp đều chuẩn bị sẵn bản luận tội ở góc độ của ngành mình nhưng đều tập trung vào các tội danh đã được chỉ định là vi phạm điều lệ đảng, thiếu ý thức tổ chức kỷ luật, thiếu trung thực, coi thường lãnh đạo, kiểm điểm không nghiêm túc. Đặc biệt, trưởng ban tổ chức nhấn mạnh bản kiểm điểm của Hoài là một bài giảng về điều lệ đảng mà các ủy viên thường vụ tỉnh ủy khi xem phải cố nén lòng lắm mới đọc nổi.

Minh Hương và Hoài hết sức ngạc nhiên khi nghe phát biểu của Phan Mai Kha, phó giám đốc sở văn hóa thông tin kiêm đảng ủy viên đảng ủy dân chính đảng. Gã đi họp bằng xe Honda Cub mới tinh sáng loáng, ăn mặc chải chuốt, láng bóng không kém. Gã mặc vét-tông xám nhạt, cà-vạt đỏ, giầy đen bóng, đội mũ phớt bằng da cùng màu xám và đôi kính trắng gọng vàng chễm chệ trên khuôn mặt dài ngoằng râu ria nhẳn nhụi. Khi gã xách chiếc cặp da cá sấu khóa mạ vàng nện giầy cồm cộp bước vào phòng họp, Hoài thấy hình ảnh của gã không hợp tí nào với khung cảnh của một cuộc họp kiểm điểm đảng viên lại văn phòng của đảng ủy dân chính đảng. Gã có vẻ là một tay lái buôn ăn chơi bốc trời đang đi giao dịch hơn là một cán bộ cộng sản. Nhưng khi đã bỏ cặp lên bàn, rút túi lấy bao thuốc Zet và bật hộp quẹt ga đi mời từng cán bộ cấp trên với nụ cười cầu tài, Hoài lại thấy gã đúng là một thứ cán bộ cộng sản kiểu mới, một loại người hãnh tiến, đầy âm mưu thủ đoạn, tìm cách nắm lấy các chức vụ và ăn cắp, nhận hối lộ, làm giàu bất chính không kém bất cứ một quan chức tham nhũng nào dưới chế độ tư bản mà những người cộng sản đã ra sức phê phán, bôi nhọ.

Sau khi các vị trong thường trực đảng ủy và các trưởng, phó ban đã phát biểu xong, gã mới giơ tay xin nói và mở sổ để ngay trước mặt, đứng lên nói với một giọng hùng hồn lạ thường:

- Về sai phạm của hai anh Minh Hương và Hoài, các đồng chí lãnh đạo đã phân tích rất rõ, rất có tình có lý, rất đầy đủ. Nhưng ở đây tôi cũng xin được phép phân tích thêm một số điểm theo quan điểm cá nhân và ở góc độ của ngành văn hóa.

Trước hết là chuyện hai anh đã tổ chức các buổi bình thơ khi đi qua các tỉnh. Theo nguyên tắc, việc tổ chức này phải thông qua các cấp quản lý nhưng sở văn hóa thông tin và ban tuyên huấn các nơi đó đều không biết. Đó là sai về nguyên tắc chưa kể về nội dung có nhiều điểm không lành mạnh mà chúng ta đã nghe các tỉnh bạn thông báo lại. Ngoài ra lại còn sự có mặt của Hữu Lần và những ý kiến phản động của y trong những buổi đó. Hữu Lần là ai? Hữu Lần có phải là một lên trong nhóm Nhân văn chống đảng đã bị đảng ta trừng trị nay đang ngóc đầu dậy? Phải chăng hai anh Minh Hương và Hoài đã cấu kết với nhóm Nhân văn hay đang đi vào con đường phản động đó?

Vấn đề lớn nhất là chuyện vận động đi lấy chữ ký để phê phán đảng và đòi cách chức người này người nọ ở trung ương. Các anh cho đó là quyền tự do của công dân. Công dân nào lại có quyền theo kiểu vô tổ chức, vô chính phủ như thế? Dĩ nhiên dân có quyền có ý kiến, nhưng phải thông qua các tổ chức. Ở đâu chẳng có đoàn, hội, thanh tra, kiểm sát. Muốn gì cứ việc trình bày lên các tổ chức đó chứ sao lại đi vận động từ tỉnh này sang tỉnh khác? Luật pháp nào cho phép như thế? Đó quả là một hành động gây rối an ninh trật lự, nếu không nói là kích động bạo loạn, kích động lật đổ hết sức nguy hiểm. Dù là với tư cách công dân, hành vi đó cùng sẽ bị luật pháp trừng trị. Hơn nữa ở đây hai anh lại là đảng viên. Đảng viên ý thức tổ chức kỷ luật phải cao hơn, trách nhiệm phải nặng hơn. Có những việc công dân được quyền làm nhưng đảng viên không được phép. Thí dụ như đảng viên không được thờ cúng. Hai anh đều là đảng viên trên dưới hai mươi tuổi đảng cả sao lại không biết việc này? Hai anh đã từng nghiên cứu điều lệ đảng sao lại không biết nguyên tắc tập trung dân chủ, cấp dưới phục tùng cấp trên, thiểu số phục tùng đa số, địa phương phục tùng trung ương? Muốn gì phải đề bạt theo hệ thống tổ chức đảng. Các anh biết gì về các vị ủy viên ban chấp hành trung ương đảng, những người tiêu biểu cho trí tuệ toàn đảng được đại hội đảng toàn quốc bầu ra mà lại dám yêu cầu cách chức người này người khác? May mà các anh chưa đòi cách chức cả tổng bí thư. Đây là một việc làm vô tổ chức, láo xược không thể chấp nhận được

Các anh tự đánh giá mình quá cao. Các anh luôn luôn bảo: "Tôi thấy đúng. Tôi cứ đi. Tôi cứ phổ biến. Tôi cho trung ương và tỉnh ủy sai. Tôi không có khuyết điểm". Các anh đặt mình lên cao hơn tổ chức, cao hơn đảng. Đó là gì nếu không phải là bệnh "cá nhân chủ nghĩa" mà đảng và bác Hồ đã nhiều lần phê phán, coi như kè thù?

Ở đây tôi xin phép nói rộng ra một chút trên lãnh vực văn hóa văn nghệ. Các anh tự cho mình là người đổi mới. Nhưng các anh phải biết rằng chính đảng đã đề ra và chủ trương đường lối đổi mới. Đổi mới phải có lãnh đạo, trên cơ sở chủ nghĩa Mác Lênin, không phải đổi mới là chạy theo dân chủ tư sản. Thời gian vừa qua, bên cạnh những tác phẩm văn học nghệ thuật mới mẻ, đúng đắn, đáng trân trọng và khuyến khích, đã có không ít những tác phẩm lợi dụng đổi mới để đả kích đảng, đả kích lãnh đạo. Bút ký "Cái đêm hôm ấy đêm gì", tiểu thuyết "Thiên đường mù", phim "Hà Nội trong mắt ai", phim "Sám hối"... là những tác phẩm phủ định cả chủ nghĩa xã hội, đánh vào đảng, đánh vào chế độ một cách thâm độc. Tình hình loạn xuất bản với những dâm thư như "Kim Bình Mai", "Chiếc chìa khóa", các sách vụ án, có phải là đổi mới không? Đổi mới đâu phải là tự do bung ra, ai muốn làm gì thì làm?

Các anh tự cho mình là đổi mới, là đảng viên chân chính, nhưng các anh đã làm được gì? Hội nhà văn, tạp chí La Ban của các anh đã làm được gì mới đâu, hay chỉ là tiếp tay cho những luận điệu phá hoại, xuyên tạc của địch? Các anh tự nhận đi đầu trong đổi mới nhưng thực chất là đi đầu trong một mũi nhọn đánh vào chuyên chính vô sản. Tôi cho rằng đó là điểm mấu chốt trong việc kiểm điểm hai anh. Tôi đề nghị đảng nghiêm khắc đối với trường hợp này để làm gương.

Gã cao giọng kết thúc bài diễn văn của mình rồi bỏ kính, trịnh trọng nhìn quanh một vòng trước khi ngồi xuống. Minh Hương và Hoài gần như sững sờ khi nghe gã phát biểu. Nội dung ngu xuẩn, tính chất cuồng tín, thái độ căm phẫn lạ lùng đã vượt xa ý kiến những cán bộ cấp trên của gã phát biểu trước đó.

Phải chăng đó là cách lập công của gã để xứng đáng với sự tin cậy của cấp trên khi được đề bạt? Hai anh chưa kịp nói gì thì Nghi đã hăng hái giơ lay xin phát biểu. Hoài như sực tỉnh. Chắc chắn gã này sẽ nhắm vào cá nhân anh. Quả nhiên như vậy. Sau khi thưa gửi đủ các cấp với thái độ khúm núm, nói hùa theo mấy vấn đề chung, gã trực tiếp đề cập đến trường hợp của Hoài:

- Tôi cho rằng đảng ta coi trọng lý lịch, thành phần xuất thân là đúng. Như trường hợp đồng chí Hoài đây, tôi biết rõ vì đã từng công tác chung nhiều năm ở huyện. Hồi đó đồng chí Hoài đã biểu lộ tính chất cá nhân chủ nghĩa, coi thường tổ chức, coi thường cấp trên và có những sai phạm khá nghiêm trọng. Tuy nhiên, do được thường xuyên kiểm điểm, giáo dục và đấu tranh, trong đó tôi có góp phần nhỏ của mình vì lúc đó tôi là thủ trưởng kiêm bí thư chi bộ, những sai phạm của đồng chí Hoài được uốn nắn khá kịp thời.

Còn từ khi chuyển về hội nhà văn, trong môi trường mới tự do, những nhân tố xấu lại có dịp bộc lộ và phát triển mạnh hơn. Đây là nhược điểm chính của giai cấp trí thức tiểu tư sản. Công nông chúng ta không bao giờ mắc phải khuyết điểm này...

Gã còn tiếp tục dài dòng với những luận điệu cũ rích. Hoài ngao ngán nhìn gã và hình dung thấy gã đúng là một con vẹt dốt nát vẫn còn lặp lại bài cũ vì lưỡi đã cứng rồi, không sao thay đổi được. Một vài trưởng ban, ủy viên thường vụ cùng nhíu mày, tỏ vẻ khó chịu. Bí thư đảng ủy chủ trì hội nghị đành cắt lời gã. Gã hậm hực vì mất dịp lập công trọn vẹn nhưng cùng ngoan ngoãn ngồi xuống. Minh Hương và Hoài gần như cùng một tâm trạng. Hai anh đều chán ngán cuộc kiểm điểm kiểu này. Đúng là cuộc đối thoại giữa những người điếc. Hai anh thừa sức bẻ gãy những lý lẽ ngu xuẩn như thế nhưng ai sẽ nghe hai anh? Họ chỉ nghe chính họ thôi. Tuy vậy, Minh Hương khi được yêu cầu cùng cố gắng đứng lên bác bỏ những lời buộc tội, đặc biệt cảnh cáo sự cuồng tín của gã phó giám đốc sở văn hóa thông tin. Hoài tiếp lời phân tích thêm những vấn đề cụ thể nhưng anh không mấy tin tưởng sẽ thuyết phục được họ.

Quả nhiên khi phát biểu kết thúc, bí thư đảng ủy lặp lại những kết luận đã đưa ra từ đầu, không lý gì đến những lý lẽ của Minh Hương và Hoài. Tuy thế, buổi kiểm điểm chưa đưa đến đề nghị hình thức kỷ luật nào. Đây là chủ trương từ trước. Để tỏ ra thận trọng, họ yêu cầu sẽ có một buổi kiểm điểm khác, sau khi để hai anh về suy nghĩ phản tỉnh thêm.

Bí thư đảng ủy và các ủy viên thường vụ vẫn đến bắt tay chào hai anh trước khi ra về với nụ cười trên môi. Hoài không hiểu được thái độ của họ. Họ chân thành với đồng chí hãy đã trở thành những diễn viên tài tình đóng vai trò hai mặt không thua bất cứ diễn viên điện ảnh lừng danh nào?

Vy cảm thấy quá lo lắng khi Hoài nhận được giấy mời của tỉnh ủy đến gặp vì vấn đề xử lý kỷ luật. Cô không sợ Hoài bị kỷ luật, dù với hình thức nào, mà cao nhất là khai trừ đảng. Cô đoán trước Hoài thế nào cùng bị khai trừ dù Hoài không tin điều đó. Hoài nói lẽ nào người ta thô bạo và vô lý đến thế. Ngược lại, cô tin người ta có thể làm mọi chuyện, còn ghê gớm hơn nữa kìa. Không phải cô hiểu hơn Hoài về cộng sản nhưng trực giác và cảm tính của phụ nữ làm cô nhận thức vấn đề khác Hoài. Chính Hoài đã kể lại một số người có kinh nghiệm về cộng sản đã nói về chuyện của Minh Hương và Hoài "Hai ông này ngây thơ quá và chưa hiểu cộng sản là gì. Giá như những năm trước hai ông chắc đã nằm nhà đá lâu rồi chứ ở đó mà đấu với tranh. " Hoài thuật lại nhận định trên và nói thêm: "Dù thế họ cũng phải thừa nhận là thời đại đã đổi khác. Bây giờ không ai có thể độc tài theo kiểu cũ được". Hoài vẫn tin tưởng vào tinh thần đổi mới của đảng và sự trưởng thành của nhân dân.

Khi Hoài đi gặp tỉnh ủy theo giờ hẹn trong giấy mời vào đầu buổi chiều, Hoài nói cuối buổi anh sẽ về. Vy ở nhà đừng sốt ruột. Anh còn hứa khi về anh sẽ đưa Vy đi uống cà-phê kể chuyện gặp tỉnh ủy. Anh vẫn bình thản như không và cho rằng anh đã có đủ lý lẽ và phương thức để đổi phó với mọi tình huống.

Hoài đi rồi, Vy không thể nào bình tâm được. Cô cảm thấy bồn chồn quá. Cô làm những việc lặt vặt trong nhà nhưng tâm trí không ngớt lo nghĩ về Hoài làm cô nhầm lẫn và để đồ đạc rơi vỡ lung tung. Đến khoảng ba giờ, không thể chịu đựng nổi tình trạng chờ đợi căng thẳng, cô quyết định đi đón Hoài.

Cô biết Hoài sẽ không bằng lòng và cho rằng đây là một biểu hiện của sự mềm yếu. Cô đã bị Hoài phê phán nhiều về chuyện này, trong đó có một lần cô vẫn bị ám ảnh cho đến bây giờ. Lần đó, cô phải đi dự một lớp tập huấn tập trung của ngành giáo dục, phải xa nhà khoảng một tháng. Cùng đi có một người bạn của Hoài là đảng viên, công tác trong ngành giáo dục. Lần đầu phải xa nhà, xa chồng con khá lâu, Vy rất nhớ. Cô vẫn theo dõi tốt việc học tập nhưng giờ rảnh cô thường thẩn thơ đi một mình nhớ chồng con và thường xuyên viết thư về nhà. Sau hai tuần, nhân ngày nghỉ chủ nhật cô đã tranh thủ về thăm nhà và bỏ mất một buổi học. Người bạn đảng viên của Hoài đã viết thư cho Hoài bảo anh nên góp ý xây dựng vợ có tinh thần chịu đựng hơn. Sau đó, Hoài đã nói chuyện với Vy về việc này, tuy không gay gắt nhưng lý lẽ của Hoài làm cô thấy thương tổn sâu xa. Hoài bảo trong chiến tranh, có người phải xa gia đình hàng chục năm, có khi vừa mới cưới vợ xong đã phải đi nhưng người ta vẫn chịu đựng được. Vy còn nhớ lý lẽ của cô lúc đó để phản bác chồng là cô đồng ý người ta phải chịu đựng và chịu đựng được trong hoàn cảnh đó nhưng chắc chắn là người ta phải đau khổ và nhớ thương. Điều đó đảng và cách mạng không cấm được. Tuy nhiên điều cô uất ức là chính người bạn đảng viên của Hoài lại cũng bỏ học mấy buổi vì có hẹn với người yêu mà cô biết rõ. Thì ra từ việc lớn đến việc nhỏ, người ta chỉ nói và buộc người khác làm chứ bản thân mình không làm và tự cho có quyền vượt lên trên. Đó cũng là một kinh nghiệm của cô về những người cộng sản. Từ đó cô có ác cảm sâu xa với người bạn đảng viên của Hoài mà tình thân của anh ta với Hoài cũng không sao xóa nhòa hay làm dịu bớt được.

Bây giờ cô vẫn yếu đuối như xưa nếu quả thực đó là yếu đuối. Mà có phải là yếu đuối không? Ngắm lại đời mình, cô thấy tình cảm chi phối cô rất mạnh và cô đã dám làm mọi chuyện theo thôi thúc của tình cảm. Cô đã từ bỏ tất cả, gia đình, học hành, thành phố sinh trưởng, cùng Hoài đến một tỉnh ly heo hút để sống với Hoài, để dựng cuộc chung đôi theo mơ ước dù phải chịu đựng trăm ngàn cay đắng. Cô đã òa khóc khi hai tên cảnh sát bóp còng số 8 vào tay Hoài lôi đi ngày nào nhưng sau đó cô đã một mình đến ty cảnh sát và nhà giam để đấu tranh và thăm Hoài dù đang bụng mang dạ chửa đứa con đầu lòng. Cô đã ăn bát bo bo thay cơm với chút nước mắm và bát canh rau hái ngoài vườn hàng tháng ròng cùng đứa con thơ trong những ngày đầu của cách mạng. Cô vẫn sống và tin yêu. Thế có phải là yếu đuối không?

Bây giờ cô đang đi trên con đường ngang qua cơ quan của ban kiểm tra đảng, nơi Hoài đã có lần chỉ cho cô, và bây giờ trong đó có lẽ Hoài đang chịu một cuộc đấu tranh căng thẳng. Cô đã ra khỏi nhà và đến đây lúc nào không hay, gần như trong một cơn mộng du. Đây là một con đường yên tĩnh có nhiều biệt thự, trước đây là các cơ quan của Mỹ và các cơ quan mật của chính quyền cũ. Sau 75, khu vực này trở thành nơi đặt các cơ quan của tỉnh ủy hai đầu đường có rào chắn và lính gác, dân thường không ai được qua lại, trở thành một khu vực tôn nghiêm biệt lập đầy bí mật đối với người ngoài. Mới vài năm trở lại đây, khi có chính sách đổi mới, các rào cản được bỏ đi, rồi lính gác cùng rút lui vào sát bên trong các tòa nhà của tỉnh ủy. Một số nhà là cơ quan bây giờ trở thành nơi sản xuất, làm kinh tế của đảng. Nào là công ty liên doanh của văn phòng tỉnh ủy, nào là xí nghiệp của ban tổ chức, cơ sở sản xuất của công an... Thật lạ lùng. Cô đã chứng kiến nhiều chuyện kỳ quặc trong công cuộc đổi mới này. Cơ quan hành chính đi sản xuất, mua bán, công an xây dựng khách sạn và mở phòng mát-xa, ngành thương nghiệp mua bán thua lỗ lại cho tư nhân mướn bảng hiệu, thuê mặt bằng, các đoàn thể cũng cho thuê cơ quan làm nơi buôn bán... Cứ thế bao nhiêu chuyện tiêu cực xảy ra. Người ta tha hồ ăn cắp, hối lộ, móc ngoặc, làm ăn phi pháp. Nhưng kỷ cương của đảng, pháp luật của nhà nước lúc nào cũng được rêu rao trên đài, trên báo. Hình như Vy đã đi qua đi lại trên con đường ngắn này đến bốn năm lượt, ngang qua ngôi nhà của ban kiểm tra đảng, ý nghĩ sôi lên những điều bất bình và lo lắng. Ngôi nhà của ban kiểm tra đảng trông thật khô khan và lạnh lùng. Một loạt ô kính cửa sổ vuông vức sơn màu xanh đậm, bờ tường vàng bẩn, mảnh sân xi- măng trơ trụi, những cánh cửa đóng im ỉm không người ra vào trông khắc khổ và ảm đạm. Cô tự hỏi Hoài đang ngồi đâu trong ngôi nhà đó, giữa một đám người thù địch đầy âm mưu thủ đoạn. Hoài không thừa nhận nhưng trong thâm tâm Vy thấy rõ Hoài đã là kẻ thù đối với họ. Tuy danh nghĩa vẫn là đồng chí nhưng họ làm sao chịu nổi những tư tưởng và hành động táo bạo của anh và bạn bè? Nếu những việc làm của anh thành công, những cán bộ, đảng viên đã trở thành quan cách mạng ăn trên ngồi trốc làm sao có thể yên thân để thụ hưởng được nữa? Họ biết rõ điều đó nên nếu các anh không coi họ là kẻ thù thì họ cùng xem các anh là thù địch. Họ đã gán cho các anh những từ tự do tư sản, vô chính phủ, kích động lật đổ, không kẻ thù thì là gì nữa trong lý thuyết của đảng cộng sản? Hoài vẫn còn tin tưởng vào tình đồng chí, cái từ thiêng liêng đối với anh ngày xưa nhưng liệu bây giờ từ đó còn nội dung cũ nữa không hay đều thay đổi, biến chất quá nhiều mà anh chưa chịu thừa nhận?

Vy đau đớn thấy giữa cô và Hoài có những khía cạnh không chia xẻ được. Đó là những gì thật sự sâu xa mà chính vì thế hai người đã tìm về với nhau, chung cùng trong hơn mười lăm năm gần gũi. Có phải đó là sự cảm thông giữa hai tâm hồn, ngôi nhà bé nhỏ ấm cúng, bãi cỏ non với thanh bình riêng rẽ, cả nỗi phẫn nộ của người dân nô lệ và nhược tiểu, cả những cuộc đấu tranh cho khát vọng làm người đích thực, cả những hy sinh mất mát? Nhưng Hoài có trung thực không? Phẩm chất tốt đẹp hai người đòi hỏi ở nhau mà thiếu nó mọi điều sẽ rạn nứt. Thế sao Hoài vẫn còn tin khi mọi sự đã quá rõ ràng về bản chất của một chế độ?

Hoài cuồng tín hay ngụy tín? Những cuộc tranh cãi vô tận chỉ làm khoảng cách giữa cô và Hoài xa thêm.

Như bây giờ đây, Hoài đi vào ngôi nhà của đảng kia để làm gì, để nói gì, thuyết phục được ai? Theo cô, Hoài nên vứt bỏ tất cả. Thẻ đảng và đồng chí còn có nghĩa gì khi mọi việc đã trở thành dối trá, phản trắc? Hoài đã tự hào về lòng trung thực, bây giờ anh hãy trung thực đi. Hay cũng như họ, tuy dưới một cách khác, Hoài đã đi gần đến sự phản trắc mà không hề tự biết khi anh bị huyển hoặc bởi những chiêu bài, những lý tưởng đã được đóng khung, mạ vàng và tôn thờ vĩnh viễn, bất chấp sự biến chuyển của lịch sử? Vy hốt hoảng bởi ý nghĩ này chợt đến. Có thể nào như thế được không? Nếu thế, giữa cô và Hoài chắc chắn khoảng cách sẽ trở nên rộng dài không sao với tới được. Và tiếp đó sẽ là chia lìa, mất mát. Cô đâu còn ai thân thuộc và quý giá trên đời ngoài Hoài và đứa con yêu dấu? Ôi, Mộng Chiêu của mẹ, ước gì có con ở đây để chia xẻ với mẹ trong giờ phút này. Trời tối dần. Con đường dưới hàng cây đã trở nên âm u. Khí lạnh thấm vào da thịt và ngọn gió phơ phất làm cô rùng mình khép chặt tấm áo khoác. Chợt cô hoảng hốt la thầm: "Trời ơi! Hay người ta bắt anh đi rồi?" Cô tự trách mình ngu ngốc và cũng cả tin đến thế. Cô chợt nhớ đến những điều một số bạn Hoài đã nói. Trước đây, biết bao người chống đối đã bị bắt, đưa đi giam cầm không cần lệnh, tòa án, pháp luật gì cả. Họ được mời đi họp rồi đi luôn không về, có khi cả vài năm sau gia đình mới biết tin. Có người bị đụng xe đạp ngoài đường rồi cảnh sát đưa đi lập biên bản và cũng mất tích luôn. Và bao nhiêu trường hợp chính cô đã biết, đã chứng kiến. Người ta gọi đi học tập cải tạo ba ngày, mười ngày rồi sẽ trở thành ba năm, mười năm. Chính sách khoan hồng, nhân đạo của người cộng sản đã được thực hiện như thế từ sau ngày gọi là giải phóng đất nước.

Sự lo lắng bùng lên trong cô như một ngọn lửa. Cô cả quyết đâm bổ vào ngôi nhà vẫn đóng cửa im ỉm kia để hỏi cho ra lẽ. Đúng lúc đó Hoài mở cửa bước ra. Mắt anh quắc lên và môi anh mím lại toát ra một sự phẫn nộ không cùng. Vy lao đến ôm chầm lấy anh, bất chấp mọi điều cô phải gìn giữ.

Chúng tôi đã chờ đợi điều đó xảy ra nhưng vẫn hơi có chút bất ngờ cả về sự việc lẫn thời điểm. Chúng tôi nghĩ vẫn còn khả năng khác và người ta cần thời gian lâu hơn để chuẩn bị cho một điều không phải dễ dàng tuy sự việc xảy ra đã hơn sáu tháng. Vả lại gần đây cũng có những phản ứng thuận lợi từ nhiều phía. Trong cuộc họp của hội nhà văn, nhiều hội viên tuyên bố sẽ ra khỏi hội, có người nói sẽ ra khỏi đảng nếu chúng tôi bị kỷ luật. Mười lăm cán bộ, đảng viên, trí thức, văn nghệ sĩ đã gởi kiến nghị lên tỉnh ủy, mười ba văn nghệ sĩ là đảng viên ở miền Trung có liên đới trách nhiệm với chúng tôi trong chuyến đi cũng đã gởi thư vào đề nghị tỉnh ủy hết sức thận trọng để khỏi gây bất lợi cho tình hình chung và làm mất niềm tin trong cộng đồng văn nghệ sĩ.

Những tiếng nói đó làm chúng tôi ấm lòng và vững tin. Trong thời đại này vẫn có những người chân chính, vẫn còn tiếng nói của lương tri, vẫn có những người dũng cảm bảo vệ chân lý. Những người có chức quyền dù thế nào chăng nữa cũng cần phải đắn đo, cũng không thể bất chấp công luận, xem thường tiếng nói của trí thức và văn nghệ sĩ. Do đó, một tuần trước đây, nghe phong thanh trong cuộc họp của thường vụ tỉnh ủy ngày 10-6 người ta đã quyết định kỷ luật, chúng tôi vẫn không tin. Theo lịch công tác tháng 6 của tỉnh ủy, ngày 9 và 10-6 ban thường vụ tỉnh ủy họp về vấn đề dân tộc và tổ chức, ngày 16-6 mới xét kỳ luật đàng viên.

Chúng tôi đã lầm.

Ngày 17-6 là một ngày đáng ghi nhớ. Tỉnh ủy tổ chức ba cuộc làm việc. Mời Minh Hương lúc 7 giờ 30, mời tôi lúc 10 giờ, mời những người ký kiến nghị lúc 14 giờ. Chúng tôi có hội ý và dự đoán đây là những cuộc tiếp xúc để giải thích, răn đe cốt ngăn chặn những phản ứng có thể lan rộng.

8 giờ 30, lúc mấy anh em đang ngồi ở cơ quan hội nhà văn, Minh Hương đi gặp tỉnh ủy về, nét mặt hơi căng thẳng, nói vắn tắt:

- Thông báo quyết định khai trừ đảng.

Chúng tôi hơi bàng hoàng, lặng đi một chút. Có người thốt lên: "Vô lý quá", "Sao lại thế được?"

Tôi hỏi Minh Hương:

- Thế anh phản ứng ra sao?

Minh Hương đáp:

- Tôi bực quá nên không nói gì nhiều, chỉ nói vắn tắt mấy ý phản đối quyết định. Người ta đã có quyết định rồi thì còn nói làm gì nữa vô ích. Tuy nhiên vì có người nói mấy câu chướng tai nên tôi có phản ứng lại.

Minh Hương kể vắn tắt mấy câu đối đáp trong cuộc gặp rồi vội vã đi dự cuộc tọa đàm do hội nhà báo mời. Sau này nhiều người sẽ ngạc nhiên khi biết sau lúc được thông báo khai trừ đảng một tiếng đồng hồ, Minh Hương vẫn phát biểu mạnh mẽ trong buổi tọa đàm, với tất cả nhiệt tình và trách nhiệm vì công việc chung.

Mấy anh em ở cơ quan dang ngồi trao đổi thì có điện thoại. Văn phòng tỉnh ủy mời tôi sang làm việc. Giấy mời 10 giờ mà bây giờ mới hơn 9 giờ. Người ta dự đoán sai phản ứng của Minh Hương nên dành thời gian làm việc với Minh Hương quá lâu trong khi Minh Hương bỏ về sớm, khước từ những giải thích, tranh luận không cần thiết ở thời điểm này.

Tôi chuẩn bị đi thì Lê Tân đưa mấy anh em văn nghệ ở Sài Gòn đi nghỉ mát thành phố Sương Mù lại thăm hội nhà văn. Đây là những người đầu tiên ngoài cơ quan biết tin chính thức về quyết định kỷ luật.

9 giờ 30, tôi tiễn khách về và đi sang gặp thường vụ tỉnh ủy.

Ngôi nhà làm việc của ban thường vụ tỉnh ủy trang nghiêm và yên tĩnh. Một người đang đi dạo trước hành lang, mấy người đang ngồi nói chuyện ở phòng ngoài nơi đặt bộ xa-lông. Họ đang chờ đợi tôi. Tôi vào. Phó bí thư tỉnh ủy và một vài người khác bắt tay tôi rồi mời vào phòng trong làm việc Tôi đưa mắt nhìn. Có gần mười người dự họp. Ngoài phó bí thư tỉnh ủy chủ trì có ba ủy viên thường vụ, một số cán bộ lãnh đạo của ban tuyên huấn, tổ chức, kiểm tra và đảng ủy dân chính đảng, hai cán bộ văn phòng ghi biên bản. Căn phòng vắng lặng một cách khác thường dù tiếng nói của phó bí thư vẫn vang lên thong thả, đều đặn, nhẹ nhàng một cách kềm chế, hình như có chút mỏi mệt. Lý do, đọc quyết định kỷ luật, giải thích sai phạm khuyết điểm: Lợi dụng danh nghĩa của hội để làm những việc có tính chất bè phái. Vi phạm ý thức tổ chức kỷ luật của đảng, vi phạm nguyên tắc của đảng. Không trung thực, kiểm điểm không nghiêm túc. Hình thức kỷ luật: " Khai trừ ra khỏi đảng". (Kết luận thứ nhất về sai phạm không hề được nhắc đến trong các buổi kiểm điểm trước đây).

Quyết định kỷ luật ký ngày 10-6-1989.

Tôi tỉnh táo ghi nhận. Tôi chọn thái độ khác với Minh Hương. Tôi nhìn từng người dự họp. Sự lặng thinh đương nhiên của họ hình như có một cái gì hơi khác thường, quá trang nghiêm và u uất. Hay là cảm giác khác thường ở tôi?

Tôi phát biểu ngay khi phó bí thư ngừng lời và yêu cầu. Tôi không bất ngờ và đã sẵn sàng đón nhận quyết định kỷ luật. Tôi phản đối quyết định và sẽ khiếu nại lên tổ chức đảng có thẩm quyền cấp trên cho đến ban chấp hành trung ương theo điều lệ. Tôi ghi nhận thường vụ tỉnh ủy vi phạm điều lệ đảng vì đã không để chúng tôi trình bày trước tập thể ban thường vụ tỉnh ủy trước khi ban thường vụ quyết định như điều lệ đảng đã quy định. Tôi xem quyết định này là một điều đáng tiếc vì có thể có khả năng giải quyết khác có lợi cho tình hình chung hơn, không phải đáng tiếc cho tôi mà là đáng tiếc cho đảng. Tôi muốn nói những lời tâm huyết đối với đảng như trước đây đã nói và hôm nay, ngay lúc bị khai trừ. Cho đến bây giờ chúng tôi vẫn tin mình làm đúng, bảo vệ chân lý, đòi thực hiện nghị quyết của đảng chứ không chống lại đảng. Chung quanh vụ kỷ luật này đã và sẽ có nhiều phản ứng của văn nghệ sĩ trí thức tỉnh ta và cả nước. Nếu tình hình đó phát triển, rõ ràng có sự không đồng tình, dẫn đến đối lập giữa quần chúng với đảng. Tình hình hiện nay của đất nước ta không có con đường nào khác hơn là mở rộng dân chủ. Hạn chế dân chủ sẽ dẫn đến sự phản kháng, thậm chí bùng nổ, hoàn toàn không có lợi cho đảng và là bước đầu thảm họa của chế độ. Tôi muốn báo động với đảng về tình hình này với tất cả tâm huyết và trách nhiệm.

Tôi nghe giọng mình âm vang trong căn phòng lặng lẽ. Mọi người lắng nghe một cách nhẫn nhục, vừa chịu đựng vừa khó chịu. Tôi cảm giác thế. Và cuộc đối thoại mang tính chất tranh luận gay gắt kéo dài hơn một tiếng hồng hồ, bằng những giọng nói không ồn ào nhưng đầy sức nặng. Tôi một mình. Và những người còn lại. Có lẽ tôi sẽ còn nhớ lâu cuộc đối thoại này. Tôi không đối đáp hết ý kiến của những người đối thoại vì tôi không có thời gian, tôi chỉ một mình, nhưng trong óc tôi vang lên những lời phản bác tức khắc đối với từng ý kiến.

- Tại sao đồng chí nói là không bất ngờ và đã sẵn sàng chờ đợi kỷ luật?

- Điều đó không khó hiểu. Trước đây đã có điện của ban bí thư, rồi kết luận của ban thường vụ tỉnh ủy cho việc làm của chúng tôi là sai trái, tiếp theo là đề nghị khai trừ đảng của đảng ủy dân chính đảng. Kết luận hầu như đã có trước khi kiểm điểm.

- Tại sao đồng chí nói đảng đối lập với quần chúng? Đảng không bao giờ đối lập với quần chúng cả.

- Đó là nguyên tắc nói chung. Tôi nói cụ thể, trong trường hợp này, với chứng minh cụ thể.

- Đồng chí có nói đến sự bùng nổ. Bùng nổ như thế nào, ở đâu, lực lượng nào?

- Tôi không rõ. Nhưng theo tôi, đây là sự báo động. Xin ghi nhận ý tôi. Đừng quy chụp tôi kích động. Tôi nói công khai với tâm huyết trước những người có trách nhiệm. Nếu có ý đồ kích động đã không nói. Cũng như vừa qua nông dân Nam bộ biểu tình vì bị áp bức...

- Với tư cách lãnh đạo phụ trách nông nghiệp của tỉnh, tôi xác định nông dân không hề bị áp bức.

- Đó là nhận định của đồng chí. Theo tôi có áp bức, có cường hào mới ở nông thôn.

- Không nên nói nhiều đến việc sẽ có lực lượng này kia phản ứng, bùng nổ. Lực lượng nào, làm gì, pháp luật sẽ điều chỉnh và phán xét họ. (Người ta sẽ làm đúng pháp luật và làm để thực hiện nghị quyết của đảng. Tôi phản ứng trong ý nghĩ). Có người sẵn sàng hy sinh quyền lợi chính trị của bản thân vì động cơ nào đó chúng tôi không cần biết. (Tại sao không cần biết? Động cơ nào đó là động cơ gì, có chính đáng hay không?) Đảng cần sự thống nhất cao về hành động và ý chí trong toàn đảng, nêu cao tính tiên phong đồng thời đòi hỏi ý thức tổ chức kỷ luật. (Không phải thống nhất một chiều mà là thống nhất trên cơ sở đấu tranh cho chân lý. Tính tiền phong đòi hỏi phải sáng tạo, dũng cảm, không đối lập với ý thức tổ chức kỷ luật). Ai xa rời đảng phải tự xem xét có xứng đáng ở trong đảng không? Những người không xứng đáng tự giác ra khỏi đảng càng sớm càng tốt, chúng tôi không hề thương tiếc. (Hiện nay có người xứng đáng đã tự ý ra khỏi đảng, nhiều kẻ không xứng đáng lại bám chặt vào đảng. Lãnh đạo của đảng sao không xem xét việc này?)

Thực ra thường vụ tỉnh ủy không ai có thành kiến, ác ý riêng tư gì với hai đồng chí cả và cũng không muốn thi hành kỷ luật khai trừ dù tính chất, mức độ sai phạm so với hình thức đó không quá đáng. Có khả năng khác là ở chỗ hình thức kỷ luật còn tùy sự tự giác của hai đồng chí nhưng hai đồng chí đã không tự giác.

- Trong vụ việc này nhận thức của thường vụ và chúng tôi hoàn toàn khác nhau. Chúng tôi chỉ tự giác trên cơ sở nhận thức trung thực của mình. Chúng tôi không tự giác khi bị áp đặt. Các đồng chí chưa thể thuyết phục được chúng tôi.

- Dù bây giờ thường vụ đã quyết định nhưng cũng không phải là quyết định sau cùng. Thường vụ vẫn có thể xem xét lại nữa nếu các đồng chí có nhận thức mới.

- Với ý kiến đó, tôi xem là cánh cửa vẫn còn hé mở. Tôi đã nói là chúng tôi hy vọng một khả năng khác có lợi cho tình hình chung. Tôi đề nghị thường vụ sắp xếp một buổi làm việc với chúng tôi như chúng tôi đã đề xuất nhưng văn phòng tỉnh ủy trả lời chưa bố trí được.

- Nếu điều đó cần thiết, thường vụ sẵn sàng sắp xếp.

11 giờ 30, phó bí thư tỉnh ủy chủ động đến bắt tay tôi trước khi tôi rời phòng họp.

Trên đường về lại gặp vợ tôi chờ đón. Vy đã mấy lần đi đón tôi lúc tôi được tỉnh ủy mời đi họp kiểm điểm vì e rằng tôi có thể đi luôn không về. Tôi đã trấn an Vy nhiều lần là bây giờ điều đó không thể xảy ra được. Ngày xưa, khi hoạt động bí mật, vợ tôi đã bao lần đợi tôi trong đêm khuya và nước mắt khi tôi đi họp đảng, đi hoạt động về muộn. Tôi không hài lòng nhưng tôi không thể ngăn cản được những giọt nước mắt của người phụ nữ yêu thương mình. Ngày xưa tôi đến với đảng trong hoàn cảnh đất nước còn lệ thuộc, bây giờ tôi ở trong đảng của mình và đất nước tự do nhưng vợ tôi vẫn không hết lo âu. Điều oái oăm cay nghiệt này xuất phát từ đâu?

Buổi chiều, tôi đến nhà Nguyễn Hữu. Một số anh em ký kiến nghị được tỉnh ủy mời, vừa làm việc xong mới kéo về đây nói chuyện. Mọi người đang ồn ào. Có cả rượu trên bàn. Thấy tôi vào, mọi người nhao nhao lên:

- Cụng ly đi! Mừng thắng lợi! Hai bên cùng thắng cả.

- Yên chí đi. Chúng tôi sẽ kết nạp ông.

Không khí đang sôi nổi. Nhiều người tranh nhau nói về buổi làm việc với thường vụ tỉnh ủy. Tôi chưa biết được chi tiết, chỉ hiểu nhận định chung duy nhất: Thường vụ tỉnh ủy và anh em không gặp nhau. Bên nào nói bên ấy nghe. Thường vụ coi thường ý kiến của trí thức, anh em sẽ tiếp tục có thái độ.

Tuần trước, Minh Hương và tôi đã bàn nhau về một khả năng khác của tình hình, thông qua văn phòng tỉnh ủy, đề nghị thường vụ bố trí một buổi làm việc với chúng tôi. Sau buổi làm việc vừa rồi với thường vụ, mặc dù đã thông báo quyết định kỷ luật, nhưng với ý kiến sau cùng của phó bí thư tỉnh ủy, tôi vẫn còn một chút hy vọng. Không phải chúng tôi sẽ nhận khuyết điểm gì đó để được giảm nhẹ hình thức kỷ luật, điều đó đối với chúng tôi không cần thiết. Chúng tôi đã sẵn sàng trả mọi giá. Nhưng khả năng khác ở đây là sự tính toán đi đến một giải pháp có lợi cho tình hình chung hơn là gây thêm căng thẳng. Tôi có nói lại nhận định này của tôi với Minh Hương và một số anh em khác. Chúng tôi có ý chờ đợi.

Lại một lần nữa, chúng tôi đã lầm.

Sáng 19-6, đảng ủy dân chính đảng mời chúng tôi tới để trao quyết định kỷ luật. Cùng chiều ngày hôm đó, trong một cuộc họp có đầy đủ cán bộ của tỉnh và các huyện, thành, thường vụ tỉnh ủy đã kết hợp công bố, giải thích về quyết định kỷ luật đối với chúng tôi và yêu cầu triển khai đến tận cơ sở, một việc chưa từng có trước đây. Việc trình bày, giải thích trong cuộc họp của tỉnh ủy có những chỗ xuyên tạc, bóp méo sự thật và khi triển khai đến cơ sở lại càng bị thổi phồng, bóp méo hơn. Chúng tôi được thông tin lại, chỉ vài ngày sau cuộc họp của tỉnh ủy, ở thành ủy thành phố và một vài chi bộ phường, việc này đã được triển khai. Những người chưa biết sự việc, chỉ nghe thông báo "chính thức' trong các cuộc họp, đã phẫn nộ và xem chúng tôi như những kẻ gây rối, phản loạn, phá đảng. Người ta nói khi chúng tôi đi các tỉnh miền Trung, không những các tỉnh ủy và các ban tuyên huấn mà cả các hội văn nghệ và văn nghệ sĩ không ai hưởng ứng cả. Chúng tôi chỉ lừa gạt họ. Thế mà đại diện bốn hội, ba tạp chí và 108 văn nghệ sĩ và những người hưởng ứng đổi mới đã cùng ký kiến nghị và tuyên bố với chúng tôi và cho tới nay, chưa ai "phản cung" cả.

Người ta nói số anh em ở địa phương ký kiến nghị ủng hộ chúng tôi sau khi được tỉnh ủy mời giải thích, một số đã sáng ra, không còn thắc mắc nữa. Thực tế, trong cuộc gặp này, tất cả anh em đều không đồng tình, thậm chí phẫn nộ và nhận định chung là tỉnh ủy và anh em không gặp nhau. Chao ôi, cách lạm dụng quyền lực và cả bộ máy lớn lao của mình để khống chế dư luận, đè bẹp những người đấu tranh có chính đáng không? Trước đây trưởng ban tuyên huấn trung ương đã dùng thủ đoạn này đối với chúng tôi. Rõ ràng cuộc chiến đấu không cân sức. Một bên chỉ có sức mạnh của chân lý mà mình tin tưởng, một bên là quyền uy và cả bộ máy không lồ. Nhưng chúng tôi vẫn tin rằng chúng tôi không ở thế yếu vì quần chúng mãi mãi có đó, lịch sử vẫn muôn đời tiếp diễn, chân lý và sự sống bất diệt, không ai dập tắt được.

Vợ tôi nói với tôi sau khi tôi thuật lại với Vy tình hình này:

"Em đã bảo anh mà. Thế mà anh cứ tin tưởng vào cánh cửa hé mở. Em biết ngay là họ sẽ đóng sập lại và chỉ nói thể cho anh yên tâm. "

Tôi giật mình vì thực ra Vy nhạy cảm hơn tôi.

Khi nghe tôi nói lại về sự báo động của mình đối với tỉnh ủy, Nguyễn Hữu đã nói: "Ông quá tốt đấy. Làm sao tôi không thể tốt với đảng của mình, ngay cả khi bị khai trừ?"

Và như cổ nhân đã nói: "Quan nhất thời, dân vạn đại". Nguyễn Trãi nói: "Chở thuyền cũng là dân, lật thuyền cũng là dân".

Đảng cộng sản Việt nam trước đây, bằng kinh nghiệm máu xương của mình, thấm nhuần hơn ai hết bài học này. Ngày nay đảng vẫn đề ra "lấy dân làm gốc" nhưng có những người vẫn không hiểu nổi điều đó. Rõ ràng hiểu đến nơi đến chốn điều đó không dễ nếu người ta không còn trong sáng, không có trái tim của người cộng sản chân chính.

Đảng cộng sản của tôi trước đây theo tôi hiểu, đảng của những con người chân chính, tôi không một chút nghi ngờ sự cao đẹp của lý tưởng và sự hy sinh quên mình của những người cộng sản thực sự tôi đã biết. Nhưng tôi đoan chắc hiện nay trong đảng không còn nhiều người như thế. Trong buổi trao quyết định kỷ luật, một cán bộ lãnh đạo đảng ủy khuyên tôi: "Đề nghị đồng chí tiếp tục phấn đấu giữ gìn phẩm chất, làm một cán bộ tốt của đảng dù không còn ở trong đảng". Một lời khuyên theo thói quen của người làm công tác đảng, thừa và có phần trịch thượng đối với tôi. Tôi không muốn trả lời. Nhưng tôi đã trả lời vì lời khuyên ấy phải dành cho những ai khác kia. Tôi không tự cao đâu.

Bút ký của người bị khai trừ đảng mà hình như chỉ toàn lý luận. Tâm trạng, cảm xúc đâu?

Hôm được thông báo khai trừ đảng, nét mặt của Minh Hương có hơi căng thẳng và hôm sau có lúc đượm buồn. Tôi chưa hiểu hết tâm trạng của Minh Hương. Trên lý luận, chúng tôi hoàn toàn nhất trí, kể cả dự định tuyên bố ra khỏi đảng mấy tháng trước đây nhưng không thực hiện vì xét cho cũng phải chiến đấu trong đảng cho đến giờ phút cuối. Minh Hương 22 tuổi đảng, chắc chắn đảng đối với Minh Hương là máu xương, cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Minh Hương và tôi đã lường trước mọi điều, lý giải chúng đến tận cùng, kể cả tình huống bị khai trừ đảng. Nhưng điều gì đó khác thường vẫn xảy ra trong lòng Minh Hương và tôi. Tôi chưa chia xẻ với Minh Hương điều này. Một cái gì đã xảy ra. Một chút nao lòng. Một cơn đau đớn dịu nhẹ. Thấm dần, thấm dần. Len giữa những lý luận. Len giữa những cuộc gặp bạn bè. Len giữa những bước đi về. Len giữa đêm khuya. Len về quá khứ. Len vào tương lai. Len khắp mọi miền đất nước tôi đã đi qua.

Tôi không buồn đâu. Tôi tin có nhiều đảng viên cộng sản chân chính, trí thức, văn nghệ sĩ và quần chúng hiểu chúng tôi, đứng về phía chúng tôi. Những dòng thư của bạn bè khắp nơi đổ về, bát ngát thâm tình chia xẻ. Chúng tôi có phải là kẻ "tuẫn đạo" không? Khái niệm này tôi chưa lý giải đầy đủ. Chúng tôi sẵn sàng bị đóng đinh trên thập tự giá? Chúng tôi chiến đấu chưa có sách lược đúng đắn? Chứng tôi quá nôn nóng? Nhiều điều còn phải tranh cãi. Nhưng chúng tôi sốt ruột lắm rồi. Máu chúng tôi đã sôi lên trong mạch chảy. Lẽ nào chúng tôi không xông lên trong cuộc đấu tranh này?

Sau một ngày đêm vật và trên chuyến xe đò thổ tả xuất phát từ Thành phố Thơ, Sơ Huyền đến Thành phố Sương Mù vào lúc hừng đông. Cô quên cả mệt mỏi, đau nhức, chạy ngay đến cơ quan hội nhà văn để tìm Hoài. Cô đã quyết định chuyến đi sau một tuần bẵng tin của Hoài và nghe dư luận đồn đại những chuyện xấu đã đến với anh. Cô đã đi như trong một cơn mê hoảng. Trong cô chỉ có một khao khát duy nhất: đến với anh, ôm lấy chiếc đầu bướng bỉnh của anh, hôn lên đôi mắt dịu dàng và đôi môi nồng nhiệt của anh. Còn mặc cho mọi sự, muốn ra sao thì ra. Cơ quan hội nhà văn vắng vẻ, chìm ngập trong làn sương mỏng. Cô chạy qua đồi cỏ trước nhà. Một bóng người đàn ông đang đứng trước cửa. Anh ta để tóc dài chấm vai và râu ria xồm xoàm. Sơ Huyền đoán có lẽ anh ta là cán bộ, nhân viên gì đó của cơ quan. Sơ Huyền chưa kịp hỏi anh ta đã giương đôi mắt đỏ ngầu mệt mỏi nhìn cô nói:

- Cô tìm Hoài phải không? Muộn mất rồi. Người ta đang chuẩn bị xử bắn anh bên kia thung lũng.

- Sao? Xử bắn à? Anh... có điên không? Sơ Huyền lắp bắp hỏi lại trong khi chân cô sụm xuống, muốn ngất đi. Có thể nào như thế được?

Người đàn ông bước đến đỡ cánh tay cho cô khỏi ngã. Bàn tay anh lạnh giá và cứng như thép siết vào da thịt cô. Giọng anh ta cùng lạnh như băng:

- Cô hãy can đảm lên và nhanh lên. Bên kia thung lũng trước mặt. Tôi đã nghe tiếng lên cò súng rồi.

Sơ Huyền chợt tỉnh ra. Cô thấy anh ta không hề nói đùa và không điên chút nào. Một sức mạnh lạ lùng bừng lên trong cô. Cô hất tay anh ta ra và chạy ngược lên đồi cỏ, băng qua đường và đâm bổ xuống thung lũng.

Mặt trời vừa nhô lên chiếu những tia sáng đầu tiên xua tan đám sương mù lạnh lẽo. Mới đầu cô hoa mắt, chỉ thấy một vùng thung lũng trải dài với những cây anh đào khô chết, cành khẳng khiu trùng điệp trong lần sương mờ. Cô dụi mắt mấy lần. Ở chính giữa thung lũng, cách cô không xa, giữa những cây mai anh đào khẳng khiu là một cây thông hùng vĩ, thân lớn đến mấy người ôm, cao ngất trời và tán lá rợp cả một vùng. Hoài đang bị trói dưới gốc cây đó, trước mặt anh là một tiểu đội lính dàn hàng ngang đang ở trong tư thế chuẩn bị nổ súng. Sơ Huyền thấy rõ mặt Hoài. Khuôn mặt anh xanh xao, đôi mắt đẹp dịu dàng ẩn chứa một nỗi đau đớn và sầu muộn vô cùng. Đôi môi anh mím lại, quả cảm như một lời thách thức. Hoài vừa ngước lên nhìn cô và mắt anh chợt rực lên như một tia lửa. Sơ Huyền vừa gào lên vừa chạy bổ về phía anh:

- Ngừng lại! Không được bắn! Không được bắn? Không!

- Không!

Cô gạt gã lính cầm súng đứng giữa làm gã ngã lăn ra, va phải gã bên cạnh và cả hàng quân đầu ngả nghiêng. Cô ôm chầm lấy khuôn mặt Hoài, hôn lên đôi mắt, đôi môi thân yêu trong tiếng gọi tức tưởi và dòng lệ tuôn tràn làm ướt đầm khuôn mặt Hoài:

- Anh! anh thân yêu của em! anh... đừng chết!

Khi cô chạm vào Hoài, sợi dây trói anh bỗng rời ra, rớt xuống đất. Hoài quàng tay bế cô lên và đặt cô ngồi xuống bên gốc cây. Anh mỉm cười:

- Không đâu. Anh làm sao chết được. Sao anh lại chết trong mùa mai anh đào nở. Em xem kìa.

Giọng anh ấm áp, đầy tự tin và như một thoáng reo vui. Cô quay lại. Cả một thung lũng rực sắc hồng. Chao ôi là hoa.

Đúng là một rừng hoa. Những cây mai anh đào khô chết cô thấy lúc đầu bây giờ đã đơm đầy hoa. Hầu như không có lá, kể cả lá non. Chỉ có những bông hoa bé nhỏ, cánh hồng đơm đầy che khuất hẳn các cành khẳng khiu. Mỗi đóa hoa là một đốm ánh hồng. Mỗi cây là một ngọn lửa hồng. Cả thung lũng là một vùng lửa hồng bập bùng, ngời lên trong ánh nắng. Chưa bao giờ cô thấy cảnh tượng này. Cô sực nhớ đến tiểu đội lính hành hình nhưng chúng đã biến mất như chưa bao giờ xuất hiện. Cô tưởng mình nằm mơ. Cô ấp úng:

- Có thật không anh? Sao lại thế này?

Hoài cười. Tiếng cười anh trong trẻo:

- Em không tin à? Mà em có thích không ? Em đã từng mơ ước đến một thung lũng mai anh đào kia mà. Anh tặng em rừng mai này đó. Chính tay anh đã trồng cùng với sự giúp sức của một bầy chim. Chúng tha hạt đến bỏ vào những hố đất anh đào bằng chính bàn tay của mình. Cây lớn nhanh đến mức không ngờ. Đây là mùa hoa đầu tiên và em đã tới kịp như anh mong đợi.

Sơ Huyền nhìn vào mắt anh. Mắt anh cùng hồng ngọn lửa phản chiếu ánh hồng bát ngát của rừng mai. Đây là màu sắc hạnh phúc thứ hai của đời cô. Màu sắc đầu tiên là ánh trăng bàng hoàng trên dòng sông Thơm, nơi cô và Hoài ngồi trên phiến đá ở một bến sông trước ngôi chùa cổ trong cuộc tình đầu. Chao ôi là trăng. Trăng trên trời lặng lẽ. Trăng trong không gian mênh mông. Trăng dưới nước lao xao sóng vỗ. Trăng trong mắt người yêu ngời ngợi. Trăng bạc hay trăng xanh, trăng trắng. Chỉ là trăng thôi. Còn bây giờ là hương của mai anh đào. Cũng cuộc tình đó, sau khi đã xao xác gần một nửa dời luân lạc lại hương lên như lửa, một thứ lửa êm dịu cháy ngủn qua thời gian và xa cách, cô gục đầu vào ngực anh, nhắm mắt lại, thì thầm:

- Em đã đến kịp với anh. Bao giờ em cùng sẽ đến kịp dù anh có bị đầy ải đến tận thế giới nào. Phải không anh?

Bỗng dưng một nỗi mệt mỏi khủng khiếp tràn ngập lấy cô. Cô cố chống lại nhưng bất lực. Cô thiếp đi trong niềm nuối tiếc và sự rã rời. Cô thấy mình bỗng trôi đi bình bồng, giữa sắc hồng, xuôi về hư vô.

- Chuẩn bị! Bắn! Tiếng thét làm cô tỉnh giấc. Mọi việc diễn ra như trong một ánh chớp. Cô thấy rõ cô đang nằm bò sau hàng quân hành quyết chứ không phải trong lòng Hoài. Hàng quân vẫn đứng đó chứ không hề nghiêng ngả, súng giương lên nhằm thẳng vào Hoài. Hoài vẫn bị trói vào gốc cây. Sau lưng anh, gốc cây thủng một lỗ lớn đem ngòm như đáy huyệt. Rừng mai anh đào không có một nụ hoa nào mà vẩn chỉ là rừng cây khô trơ cành khẳng khiu. Có lẽ cô đã ngã xuống ngất đi và mọi chuyện vừa xảy ra chỉ là ảo giác. Hoài ngước lên nhìn cô và mỉm cười. Cô bất chợt gào lên nhưng tiếng thét của cô bị át đi trong tiếng súng. Mười hai khẩu súng cùng nổ một lúc. Cô thấy rõ Hoài giật nảy người lên, máu tuôn ra từ ngực anh xối xả trước khi hình ảnh giẫy chết của anh mờ dần đi trong khói súng.

Sơ Huyền lại thét lên và tỉnh giấc. Lần này cô tỉnh giấc thật chứ không phải tỉnh giấc trong mơ nhưng mãi đến mấy phút sau cô mới nhận ra mình vừa mơ thấy một giấc mơ khủng khiếp. Mồ hôi ướt đầm mình dù bên ngoài trời đang lạnh ngắt. Cô tung chăn ngồi dậy thẫn thờ. Cô quyết định ngay sáng mai sẽ đi Thành phố Sương Mù tìm Hoài.

Cuộc họp toàn thể hội viên hội nhà văn để công bố quyết định của tỉnh ủy cách chức Minh Hương và Hoài về mặt hội được thường vụ tình ủy chuẩn bị kỹ. Thường vụ tỉnh ủy đã quyết định xuống tay sau khi thấy không thể dùng sức ép nào để khống chế Minh Hương và Hoài. Sau quyết định khai trừ đảng, hai anh đã họp ban chấp hành hội nhà văn, tranh thủ ban chấp hành, nhất trí ra một thông báo đặc biệt tường trình toàn bộ vụ việc, công khai hóa mọi chuyện, quay ronéo gởi đi khắp nơi để nêu vấn đề ra trước công luận. Thường vụ tỉnh ủy xem đây là một hành động công khai chống đối, thách thức sự lãnh đạo của đảng và là một việc sỉ nhục cho cả tỉnh ủy trước dư luận cả nước.

Trước cuộc họp, ban thường vụ tỉnh ủy đã triệu tập ban chấp hành hội nhà văn hai lần, một lần không mời Minh Hương và Hoài, lần sau có mời cả hai anh. Trong cuộc họp sau, dưới sức ép của thường vụ tỉnh ủy, một nửa ủy viên ban chấp hành đồng ý để tỉnh ủy chỉ định chủ tịch hội nhà văn mới, một nửa yêu cầu tổ chức đại hội bầu lại. Ban thường vụ tỉnh ủy đã tạo ra một tình thế khôi hài là có hai lần ban chấp hành họp biểu quyết 100% tín nhiệm hai anh và một lần biểu quyết có 50% yêu cầu tỉnh ủy chỉ định chủ tịch mới. Song song với quyết định cách chức Minh Hương và Hoài trong đó riêng đối với Hoài còn có thêm điều trục xuất anh ra khỏi cơ quan hội nhà văn. Thường vụ tỉnh ủy cũng ra quyết định chỉ định Văn Hổ, giám đốc sở văn hóa thông tin làm chủ tịch hội nhà văn. Trong cuộc họp này, tỉnh ủy yêu cầu chủ tịch mới chỉ định chủ trì. Cuộc họp có đông đảo hội viên và đại biểu các ban ngành của tỉnh ủy, chính quyền tỉnh nhất so với các cuộc họp từ trước tới này. Minh Hương và Hoài xem đây là một cuộc đọ sức để đo lường thái độ của hội viên đối với sự việc nên hai anh đồng ý để chủ tịch mới được chỉ định chủ trì. Hai anh cũng đã viết, quay ronéo hai bài phát biểu xác định thái độ của mình và phân phát cho hội viên trước cuộc họp. Sau cuộc họp này hai anh sẽ quyết định những biện pháp mới cho cuộc đấu tranh của mình. Sau phần thủ tục, phó bí thư tỉnh ủy nói rõ lý do, mục đích của cuộc họp, ông yêu cầu trưởng ban tuyên huấn trình bày lại toàn bộ vụ việc theo cách tổng hợp và quan điểm của tỉnh ủy. Mặc dù nhiều điều mọi người đã biết, trưởng ban tuyên huấn đã trình bày dài hai tiếng đồng hò, nêu tình hình ở các nơi mà đoàn La Ban đã đi qua với nhiều chi tiết không đúng sự thật, chỉ theo cách phản ánh của ban tuyên huấn các nơi đó nhằm né tránh trách nhiệm và lập công với trung ương khi thấy chuyện đoàn La Ban đi qua đã gây ảnh hưởng không tốt đối với văn nghệ sĩ, trí thức của địa phương họ. Trưởng ban tuyên huấn đã buộc tội Minh Hương và Hoài trong từng chi tiết của sự việc. Thật là một bản báo cáo nặng nề chưa từng có ở hội nhà văn cũng như ở tất cả các hội nghị trong thành phố Sương Mù này suốt bao nhiêu năm qua.

Sau bản báo cáo lê thê đó, phó bí thư lại tiếp tục phân tích thêm và nêu ý kiến của thường vụ tỉnh ủy đối với vụ việc. Ông nhìn lên trần nhà, theo thói quen khi nói chuyện trong các hội nghị, và nói đúng một tiếng đồng hồ nữa. Ông rào đón rất chặt chẽ và tỏ ra có lý có tình, lý luận đanh thép. Ông nói:

- Thường vụ tỉnh ủy thừa nhận hai anh Minh Hương và Hoài đã làm được một số việc tốt, có ý nghĩa đóng góp, đó là thực tế, nhưng hai anh đã có một số sai sót, khuyết điểm nổi rõ lên trong và sau chuyến đi xuyên Việt ra thủ đô, tập trung trong ba vấn đề lớn sau đây:

Một là hai anh đã lợi dụng danh nghĩa hội để làm những việc không nên làm và đi vận động có tính cách bè phái.

Việc can thiệp vào vụ tuần báo Văn nghệ của trung ương, yêu cầu cách chức một số đồng chí lãnh đạo ở trung ương là gây ra sự chia rẽ, bè phái trong khi hiện nay đảng ta đang ra sức bảo vệ sự đoàn kết và chống bè phái. Sắp tới, có thể cách làm này là bình thường nhưng hiện nay là không bình thường và tất cả chúng ta đều phải hết sức tôn trọng luật pháp, các quy định của đảng và nhà nước. Đừng hiểu lầm về đường lối đổi mới của đảng. Đổi mới không phải là phá vỡ cái cũ.

Sự việc hai anh làm là không bình thường, mang tính chất bè phái, gây phức tạp cho tình hình ở nhiều địa phương, can thiệp vào nội bộ các cơ quan khác, không khách quan khi lên án một số đồng chí ở trung ương. Tất cả đều xuất phát từ những suy nghĩ không đúng và gây rối rắm chưa từng có cho đảng bộ của thành phố Sương Mù trong 14 năm qua.

Hai là vi phạm ý thức tổ chức kỷ luật và nguyên tắc của đảng, không tôn trọng sự lãnh đạo của đảng.

Trước khi đi, hai anh có báo cáo với thường vụ tỉnh ủy về chuyến đi nhưng không hề nói rằng đó là một chuyến đi vận động.

Ngay cả ban chấp hành hội nhà văn, trong chương trình hành động của mình, cũng không hề có việc đi vận động, và ban chấp hành hội nhà văn, kể cả đồng chí phó chủ tịch hội kiêm bí thư chi bộ, cũng không được báo cáo. Việc hai anh làm là tùy tiện với động cơ cá nhân chứ không phải do tính chủ động, năng nổ. Đã thế, khi ra tới thành phố Thơ, tỉnh ủy biết sự việc, điện gọi về cũng không về. Đó là xem thường sự lãnh đạo của đảng. Mới đây khi hai anh triệu tập họp hội viên hội nhà văn, phó bí thư tỉnh ủy đã có thư yêu cầu hoãn họp cũng không chấp hành, cho là ý kiến không chính thức.

Hai anh đã dùng phương tiện, kinh phí của cơ quan in hàng loạt văn bản để bảo vệ mình trong khi kiểm điểm không nghiêm túc. Tự ý in và lưu hành bức thư của Câu lạc bộ những người kháng chiến cũ trong đó có nhiều quan điểm sai trái mà chính đồng chí tổng bí thư đã phê phán. Kể cả việc khi đi vận động, tổ chức hội họp ở các địa phương bạn mà không báo cáo, xin ý kiến các cơ quan có thẩm quyền ở các địa phương đó và đã phát biểu xúc phạm đến một số người. Tất cả đều do ý thức tổ chức kỷ luật và tính đảng kém.

Ba là thiếu trung thực và kiểm điểm không nghiêm túc. Như đã nói ở trên, trước khi đi, hai anh không báo cáo nhưng lại trình bày là đã báo cáo với thường vụ tỉnh ủy, làm như thường vụ tỉnh ủy đã đồng ý và hỗ trợ cho chuyến đi, có thể gây hiểu lầm nơi lãnh đạo các địa phương bạn. Khi hoạt động ở các địa phương đó hai anh dùng hình thức đọc thơ, tọa đàm để đưa vào các nội dung khác, đó là cách làm hay là thủ đoạn chính trị không tốt. Trong bản tường trình của mình gởi đi khắp nơi, hai anh đã phản ánh không đúng nội dung làm việc với các cơ quan của trung ương và nói không đúng thái độ của tỉnh ủy đối với cơ quan hội nhà văn và sự ủng hộ của tỉnh ủy đối với văn nghệ. Khi được thường vụ tỉnh ủy cho kiểm điểm, hai anh đã kiểm điểm không nghiêm túc, không hề tự thấy khuyết điểm, luôn cho mình là đúng, tỉnh ủy sai, trung ương cũng sai. Dù thế quan điểm của tỉnh ủy là bằng mọi biện pháp để hai anh có thể nhận thức đúng, không áp đặt và tỉnh ủy đã mất hơn sáu tháng với thái độ bình tĩnh, chân tình, khách quan và biết chờ đợi. Phương pháp của tỉnh ủy là thuyết phục, giáo dục, trao đổi nhưng hai anh vẫn không lay chuyển. Đến nỗi trong tỉnh ủy có người phê bình phó bí thư tỉnh ủy là hữu khuynh trong việc xử lý. Dù thế, hai anh vẫn tìm cách xuyên tạc sự thật, lôi kéo sự đồng tình của anh em văn nghệ sĩ để chống lại sự lãnh đạo của cấp trên. Do đó, cuối cùng tỉnh ủy không còn cách nào khác là phải xử lý kỷ luật với các hình thức khai trừ đảng và cách chức về mặt hội.

Tình hình không bình thường nên phải có biện pháp không bình thường. Tỉnh ủy yêu cầu ban chấp hành và hội viên ủng hộ quyết định của tỉnh ủy.

Phó bí thư tỉnh ủy kết luận phần phát biểu và tin rằng ông sẽ được ủng hộ. Tình hình trong cuộc họp lại diễn ra khác điều ông mong muốn. Sau ba tiếng đồng hồ ngồi nghe một cách chịu đựng, những người dự họp đã bùng lên. Người phát biểu đầu tiên như trong hầu hết các cuộc họp của hội nhà văn vẫn là Nguyễn Vũ. Lần này, thay vì mở đầu hùng hồn theo thói quen, giọng anh lại đầy cảm thán:

- Chao ôi, thế là mọi sự đều đã được an bài. Cũng như tất cả các vụ việc khác liên quan đến văn nghệ, báo chí ở xứ này mười mấy năm qua. Hãy xem thử tỉnh ủy đã cách chức và kỷ luật bao nhiêu người lãnh đạo văn nghệ, báo chí. Có lẽ đến hơn chục người rồi. Tỉnh ủy kỵ văn nghệ, báo chí chăng? Có thể như thế thật. Vì văn nghệ, báo chí hay nói thẳng và có những người không biết cúi đầu. Ngay trong vụ Minh Hương và Hoài, giả thử hai anh có sai phạm đi nữa nhưng tỉnh ủy đã quên xét một điều, một điều rất quan trọng, đó là cái tâm của hai anh. Tôi tin rằng mọi hành động của hai anh đều xuất phát từ cái tâm đầy thiện chí và khát vọng cho tự do, dân chủ, công bằng của mình. Đó là cái tâm của người văn nghệ sĩ chân chính.

Vả lại nhiều người lãnh đạo ở trung ương có xứng đáng không? Bộ trưởng văn hóa thông tin và trưởng ban tuyên huấn trung ương có xứng đáng không trong khi lãnh vực các vị này chịu trách nhiệm lại đầy bê bối. Cách chức là đúng quá và mọi người có quyền vận động cho sự cách chức này. Hai anh có quyền đi vận động, đó không phải là thủ đoạn, vì văn nghệ sĩ phải truyền bá tư tưởng của mình cho công chúng. Đây không phải là điều mới mẻ gì. Tạp chí Ngọn lửa nhỏ ở Liên xô cũng đã đòi cách chức một số lãnh đạo ở bên đó. Mới đây, đoàn đại biểu quốc hội thành phố Hồ Chí Minh cũng đã phản ánh nguyện vọng của cử tri yêu cầu cách chức một số bộ trưởng. Không đủ năng lực phải bị cách chức chứ ngồi đó chỉ ăn hại thôi. Rất tiếc là Minh Hương và Hoài đi khỏi thành phố Sương Mù mới làm vụ này nên không đưa tôi ký chứ nếu hai anh đưa, tôi sẽ ký vào bản tuyên bố đó ngay và tôi tin đại đa số anh em văn nghệ sĩ ở đây cùng sẽ ký. Tôi biết trưởng ban tuyên huấn trung ương có nói với một cán bộ cách mạng lão thành tôi quen là bọn hội nhà văn thành phố Sương Mù chống đảng. Chống bọn độc tài ăn hại đâu phải là chống đảng. Nếu đảng chỉ toàn bọn đó thì chống cũng đáng quá chứ sao?

Thế là tôi đã lầm. Tôi vẫn tưởng hội viên có quyền, nhân dân có quyền, thực ra chúng tôi không có quyền gì cả. Ban chấp hành do hội viên bầu nhưng tỉnh ủy lại cách chức.

Anh bỗng nổi khùng gầm lên:

- Cách chức đi. Cách hết. Cả ban chấp hành không còn ai xứng đáng nữa. Cách hết để chúng tôi bầu lại.

Trần Thái Tình, một hội viên bị mù cả hai mắt, lâu nay vẫn nhiệt tình với hoạt động của hội, đứng lên nói lớn, không đợi người chủ trì cho phép, đôi mắt đeo kính đen không nhìn thấy gì lại như nhìn thẳng vào phó bí thư tỉnh ủy:

- Tôi phản đối quyết định của thường vụ tỉnh ủy. Tôi là một người lính đã chiến đấu và hy sinh nhưng bây giờ tỉnh ủy quyết định như thế này đã làm tôi mất niềm tin. Tại sao tỉnh ủy cách chức hai anh Minh Hương và Hoài mà không hỏi ý kiến hội viên?

Tôi phản đối. Tôi phản đối...

Anh nghẹn lời không nói được nữa. Trà Giang đã đứng dậy sẵn gào lên:

- Tôi biết tỉnh ủy làm theo ý kiến của trung ương mà. Ở trung ương cũng có bọn vô học và cơ hội. Cách chức hai anh Minh Hương và Hoài kiểu này sắp tới tôi sẽ không tới hội nữa. Hội hè cái gì lạ vậy?

Nguyên Lâm cùng đứng lên giơ tay nhưng người chủ trì yêu cầu anh ngồi xuống và la lớn: "Trật tự! Trật tự!"  Nguyên Lâm vẫn đứng nói:

- Yêu cầu để chúng tôi nói.

Phó bí thư tỉnh ủy bỗng đứng dậy giơ hai tay: "Yêu cầu im lặng!" Mọi người lắng dần. Nguyên Lâm đành ngồi xuống. Phó bí thư giận dữ nhíu mày, rồi quắc mắt lên. cố gắng tự kiềm chế rồi lại nhìn lên trần nhà, ông dằn giọng:

- Bây giờ đã là mười hai giờ trưa rồi. Rất tiếc tôi không có thì giờ để nghe hết ý kiến của các đồng chí. Chiều nay tôi có cuộc họp quan trọng. Như đã thông báo, tối nay bí thư tỉnh ủy mời toàn thể anh em đến gặp để nói chuyện về cuộc họp quốc hội vừa qua, cần gì các đồng chí sẽ nói thêm trong cuộc gặp đó. Ở đây tôi nói ngay là thường vụ tỉnh ủy không phải chỉ làm theo ý kiến của trung ương. Dĩ nhiên trung ương chỉ đạo nhưng tỉnh ủy cũng có quyền chủ động của mình và thường vụ tỉnh ủy đã cân nhắc kỹ trong việc xử lý kỷ luật hai anh Minh Hương và Hoài. Tôi nói chung là các đồng chí không nên quá tự kiêu. Văn nghệ sĩ, trí thức cũng có sai lầm, khuyết điểm và nhiều khi cũng ngã không đứng dậy được. Vả lại, cần quan niệm rõ thế nào là dân chủ. Dân chủ phải có đảng lãnh đạo, phải có định hướng chứ không phải dân chủ lung tung, vô tổ chức.

Các đồng chí đừng hiểu lầm, thường vụ tỉnh ủy và bản thân tôi không ngại gặp, đối thoại với anh em văn nghệ sĩ đâu. Chính gặp gỡ, trao đổi mới tạo được sự thông cảm, xích lại gần nhau. Thôi, tôi xin phép về trước. Các đồng chí ở ban tuyên huấn sẽ ở lại để theo dõi nội dung cuộc họp và báo cáo lại với thường vụ tỉnh ủy.

Nói xong, phó bí thư cắp cặp ra về, đi len giữa các hàng ghế chật ních của phòng họp. Mọi người chưng hửng. Bất ngờ, Nguyên Lâm đứng lên chắn ngang trước mặt khi phó bí thư ra tới cửa, gần chỗ anh ngồi. Anh nói kiên quyết:

- Chúng tôi yêu cầu đồng chí phó bí thư ở lại nghe chúng tôi nói. Chúng tôi đã quá hiểu việc các đồng chí lãnh đạo chỉ đến chỉ thị rồi ra về, không cần nghe ai nói gì. Tối nay gặp bí thư tỉnh ủy chỉ để nghe báo cáo nội dung cuộc họp quốc hội, chúng tôi còn thì giờ đâu để nói. Chiều nay chúng tôi không đi họp vì không công nhận người chủ trì do tỉnh ủy chỉ định. Chúng tôi yêu cầu phó bí thư tỉnh ủy ở lại nghe chúng tôi nói ngay bây giờ. Anh em đồng ý không?

- Đồng ý. Đồng ý. Cả hội trường vang lên lời tán thành.

Phó bí thư tỉnh ủy bối rối một lúc rồi đành quay trở lại chỗ ngồi vì Nguyên Lâm vẫn đứng chắn ngang trước mặt ông trên lối đi chập hẹp.

Đợi cho mọi người ổn định, Nguyên Lâm nói đĩnh đạc:

- Tôi cho rằng quyết định cách chức của tỉnh ủy đối với hai anh Minh Hương và Hoài là không đúng về pháp lý vì hai anh do hội viên bầu chứ không do tỉnh ủy bổ nhiệm. Bầu ban chấp hành là quyền của hội viên. Điều đó ghi rõ trong điều lệ hội mà đảng đã công nhận và các chỉ thị của đảng về việc lãnh đạo các đoàn thể quần chúng cũng khẳng định điều đó.

Những người đáng cách chức hơn hai anh Minh Hương và Hoài ở trung ương và tỉnh ủy rất nhiều sao không cách chức trước đi. Thí dụ tôi nói thẳng ở đây là tôi rất muốn cách chức phó bí thư tỉnh ủy và trưởng ban tổ chức đảng nhưng vì tôi không có quyền, trong khi đó tỉnh ủy lại bao che lẫn nhau.

Theo tôi, giám đốc sở văn hóa thông tin do tỉnh ủy chỉ định không đủ tư cách làm chủ tịch hội nhà văn. Nếu cần tôi sẽ chứng minh bằng các sự việc cụ thể. Nếu tỉnh ủy thấy anh em văn nghệ sĩ không ai khác đủ tư cách làm chủ tịch và không tin cậy hội nhà văn, anh em xin nhường hội lại cho phó bí thư tỉnh ủy làm thơ tình và trưởng ban tuyên huấn hát giọng nữ cao.

Cả phòng họp vang lên tiếng vỗ tay và tiếng cười nghiêng ngửa. Không khí hóa ra hài hước sau câu nói của Nguyên Lâm, không còn nghiêm trọng nặng nề như trước.

Cuộc họp vào buổi chiều vẫn được tiếp tục dù nhiều người dọa sẽ bỏ họp, họ vẫn cứ đến, kể cả Nguyên Lâm. Để họp lại sớm, hầu hết mọi người không về nhà mà tỏa ra các quán ở khu vực chung quanh, ăn trưa qua quít rồi trở lại phòng họp. Sự phẫn nộ đang dâng trào nên người ta muốn nói cho hả vì có thể đây là buổi họp cuối cùng của hội nhà văn nếu sau đó tình hình còn xấu hơn, đưa đến sự tan rã của tổ chức này. Trừ phó bí thư tỉnh ủy vắng vì bận đi họp nơi khác hay muốn tránh mặt, các quan chức của tỉnh vẫn dự đầy đủ.

Hà Sĩ Phu mở đầu phiên họp buổi chiều. Anh vẫn nói nhẹ nhàng theo bản tính của mình:

- Quyết định của thường vụ tỉnh ủy làm tôi sửng sốt. Đảng đang ra sức tuyên truyền về việc phát huy quyền làm chủ nhưng quyết định vừa rồi đã đi ngược lại điều đảng nói vì đã bước qua những bước quan trọng: Vi phạm điều lệ hội nhà văn mà đảng đã long trọng thừa nhận. Xem thường quyền hạn của ban chấp hành và hội viên vì ban chấp hành đã biểu quyết 100% tín nhiệm hai anh Minh Hương và Hoài. Ban chấp hành này đã do toàn thực hội viên bầu một cách dân chủ trong đại hội. Hiện nay đảng đang chủ trương đổi mới và đổi mới lại càng phải thực sự dân chủ. Dân chủ ở đây chính là để cho hội viên lựa chọn người lãnh đạo của mình qua bầu cử chứ đảng không thể áp đặt. Nếu cần, hội viên sẽ họp để bầu tín nhiệm lại ban chấp hành giữa nhiệm kỳ theo điều lệ hội đã quy định chứ không cần gì tình ủy phải cách chức người này, chỉ định người khác.

Tỉnh ủy đã bước qua những điều này thì sẽ còn tiếp tục bước qua những gì nữa? Đảng đã có lần vô nguyên tắc thì chúng tôi khó lòng tin cậy. Một lần nữa, chúng tôi nhắc lại: Bầu ban chấp hành, bầu chủ tịch hội là quyền của hội viên không phải quyền của tỉnh ủy. Ý kiến riêng về việc giải quyết vấn đề này, tôi yêu cầu có đại hội bất thường để bầu lại ban chấp hành giữa nhiệm kỳ theo đúng điều lệ hội.

Đầu buổi chiều, không khí phòng họp có vẻ uể oải, một vài người gục đầu xuống ghế. Đó là hậu quả của việc buổi trưa một số người rủ nhau ra quán uống rượu. Hoàng Ly Chân là một trong những người đó. Anh ta đứng lên khi Hà Sĩ Phu chưa nói hết ý, giọng tuy lè nhè nhưng rượu vẫn không làm tái được khuôn mặt với nước da đen bóng của anh. Anh nói nửa say nửa tỉnh, nhảy lộn xộn từ ý này sang ý khác, làm người nghe phải hết sức chú ý mới hiểu được anh ta:

- Đất có thổ công, sông có hà bá. Đừng ai nhảy vô đây muốn làm gì thì làm, múa gậy vườn hoang như chỗ không người...

- Ê, Hoàng Ly Chân ngồi xuống đi. Đừng nói bậy!

Một giọng nhựa nhựa cất lên ngắt lời Hoàng Ly Chân. Anh tức giận quay lại trợn mắt:

- Cảnh cáo Hải Lăng không được mượn rượu quậy. Các đồng chí có biết cách chết nào sướng nhất không? Đó là thượng mã phong và rượu. Ha ha... Văn nghệ sĩ phải biết điều đó. Trưa nay có năm người uống rượu và đã bùng nổ: Hoàng Ly Chân, Hải Lăng, Nguyễn Vũ, Nguyên Lâm, Trần Thái Tình. Nguyễn Vũ nói Hoàng Ly Chân sẽ lợi dụng cơ hội này chơi Minh Hương và Hoài để trả thù Minh Hương và Hoài không nhận Hoàng Ly Chân về cơ quan chuyên trách hội nhà văn. Đó là tầm bậy...

Tôi khuyên hai anh Minh Hương và Hoài đừng động thủ vì người ta nắm nhà tù, AK, khuôn dấu trong lay. Làm như hai anh là ấu trĩ, vô ích. Văn nghệ sĩ đừng nói chuyện chính trị, đừng làm chính trị. Sáng tác và uống rượu đi. À đối với Hoài, người đã liên quan đến vụ phục kích mười hai đảng viên chết sau đồi nhà bí thư chi bộ Trung Kiên thời kỳ còn tạm chiếm, giờ đây tôi xin tặng anh một món quà. Trước đây anh đã viết "Tự do hay là chết " nay tôi tặng anh 20 lít xăng để anh tự thiêu luôn. Ha ha... Anh có nhận không?...

Hoàng Ly Chân lảo đảo ngồi xuống và gục đầu xuống bàn. Hoài hơi bất ngờ trước ý kiến của Hoàng Ly Chân về anh. Anh đã biết Hoàng Ly Chân vốn thâm thù mình và đã nhiều lần nói xấu, bôi nhọ anh ở quán của anh ta nhưng không ngờ ở đây, trong hoàn cảnh của cuộc họp này, anh ta lại làm kiểu "duồng gió bẻ măng" và nói ra những điều vu cáo trắng trợn hơn. Hoài tức giận và khinh bỉ. Anh định im lặng không đối đáp gì vì không muốn chuyện riêng của mình thành ra một vấn đề trong cuộc họp chung.

Vả lại, anh biết Hoàng Ly Chân bị chạm nọc vì trong bài phát biểu của anh nhân dịp bị cách chức được viết, in ronéo sẵn phát trong cuộc họp này, anh có đã động đến chuyện những người bôi xấu anh vì những lý do riêng bất chính. Tuy nhiên vì thấy nhiều người nhìn anh có vẻ chờ đợi, anh đành phải đứng dậy nói:

- Đáng lý tôi không trả lời Hoàng Ly Chân vì phát biểu của anh là một sự đơm đặt trắng trợn và đê tiện. Tôi biết những điều tương tự Hoàng Ly Chân đã rêu rao nhiều lần ở vỉa hè, quán rượu nhưng tôi không thèm để ý đến. Tuy nhiên, hôm nay, Hoàng Ly Chân đã chính thức, công khai nói lên trong cuộc họp. Tôi đề nghị mọi người ghi nhận điều này, nhất là đại diện các ban của tỉnh ủy. Đáng lý theo pháp luật, tôi có thể kiện Hoàng Ly Chân về tội vu cáo, nhưng đối với tôi, kiện cáo chỉ là trò lẩm cẩm. Tuy nhiên, đã có người tố cáo, tôi đề nghị tỉnh ủy xác minh, và nếu cần xử lý. Ở đây, tôi xin nói vắn tắt với những người không biết về tôi nhiều và có thể suy nghĩ về những điều Hoàng Ly Chân nói.

Tôi là đảng viên kết nạp trước 75, lúc hoạt động bí mật. Lúc đó, đối với tôi theo đảng chỉ có nghĩa là để chiến đấu hoặc hy sinh, không còn lợi lộc nào khác. Ngay sau 75, theo chủ trương chung, toàn bộ đảng viên phong trào* (*Đảng viên phong trào là đảng viên hoạt động hợp pháp trong vùng gọi là "tạm bị chiếm") đã được thẩm tra và tôi được công nhận là đảng viên. Một số người không được công nhận nếu có vấn đề. Sau đó, đảng còn nhiều đợt kiểm tra nữa, đặc biệt trong dịp tổ chức phát thẻ đảng. Dù vậy, bây giờ tôi sẵn sàng trả lời trước bất cứ cơ quan đảng và nhà nước nào về bất cứ vấn đề gì liên quan đến hoạt động của tôi trước năm 75. Tuy nhiên, tôi dám khẳng định ngay rằng tôi thuộc loại "cây ngay không sợ chết đứng". Tôi muốn cảnh cáo Hoàng Ly Chân hãy thôi những trò vu cáo đi. Điều đó không xứng đáng với cái mà anh tự hào là văn nghệ sĩ. Những chuyện về lý lịch hãy để công an, bảo vệ đảng làm. Chỉ điểm không phải là công việc của anh. Vả lại anh biết quái gì về tôi, về chi bộ Trung Kiên, về những sự việc trước 75 ở các đô thị miền Nam? Bí thư tỉnh ủy hiện nay là người đã từng chỉ đạo chi bộ Trung Kiên trong thời kỳ hoạt động bí mật hiểu rõ về tôi hơn anh. Anh chỉ nghe lỏm những việc lăng nhăng đâu đó rồi dựng chuyện lên. Đó là "ngậm máu phun người, trước dơ miệng mình". Tôi ghê tởm và khinh bỉ chuyện đó. Tôi hiểu và tôi cùng mong mọi người ở đây hiểu vì sao Hoàng Ly Chân có thái độ như thế đối với tôi.

Hoài cảm thấy mình đã quá nặng lời nhưng thật sự anh không sao chịu đựng nổi sự hèn hạ kiểu này. Dù sao anh hài lòng thấy mọi người lắng nghe anh và Hoàng Ly Chân gục đầu xuống không phản ứng gì. Mọi người lặng đi một lúc rồi Nguyễn Vũ đứng lên phát biểu lần thứ hai:

- Trở lại vấn đề của hội, tôi xin nêu hai giải pháp. Một là anh em văn nghệ sĩ nên rút về nhà, giải tán hội vì tỉnh ủy cho thành lập hội mà lại bịt mồm, không cho ra báo thì để hội làm quái gì. Văn Hổ, giám đốc sở văn hóa thông tin, dốt nát lại được đưa về nắm vận mệnh của hội thì giải tán hội là vừa. Có lẽ anh em văn nghệ cũng không nên phiền đến tỉnh ủy, để tỉnh ủy phải bận tâm cách chức người này, người khác. Tỉnh ủy có bao nhiêu việc lớn phải lo, nhất là về kinh tế, sau đó không được thì cách chức tỉnh ủy.

Hai là củng cố hội. Tuy nhiên tôi cho rằng ban chấp hành hội không còn đủ tư cách khi vừa rồi biểu quyết 50% để tỉnh ủy chỉ định chủ tịch mới trong lúc mới trước đó biểu quyết 100% tín nhiệm hai anh Minh Hương và Hoài. Tôi yêu cầu cách chức cả ban chấp hành và tổ chức đại hội bất thường để bầu ban chấp hành khác. Tôi đề nghị chủ trì cho biểu quyết hai giải pháp trên.

Phan Quý Trang, một hội viên là giảng viên trường đại học ở đây, con người nổi tiếng khôn khéo và trung dung, hôm nay công khai bộc lộ quan điểm của mình:

- Tôi ở miền Bắc vào, đối với anh Hoài tôi không biết nhiều nhưng đối với Minh Hương, từ lâu tôi có điều kiện theo dõi, nghiên cứu con người và tác phẩm của anh trong lúc giảng dạy văn học. Tôi kính trọng anh là một nhà thơ, một nghệ sĩ, một con người. Tôi cho rằng chuyến đi vừa rồi của hai anh Minh Hương và Hoài do động cơ đúng, đó là thể hiện lòng mong muốn đổi mới thực sự, nhưng tôi băn khoăn về cách thức chưa đúng trong hoàn cảnh đất nước hiện nay. Minh Hương với chức vụ chủ tịch hội, đáng lý anh phải là người tổ chức, làm công tác ngoại giao, chính trị, nhưng vì bị chất nghệ sĩ chi phối nên việc làm của anh có thể bị quy bè phái là có cơ sở. Tuy nhiên theo tôi, kỷ luật khai trừ đảng đối với Minh Hương tôi không có ý kiến vì đó là chuyện nội bộ đảng, nhưng kỷ luật cách chức chủ tịch hội là đáng tiếc vì có thể có cách làm khác hợp lý hơn. Dù sao, chúng ta cũng phải tôn trọng quyết định của đảng, như thế mới là vì phong trào.

Vừa qua, hội nhà văn thành lập nhưng lại xa lánh ban tuyên huấn và sở văn hóa thông tin, điều đó không đúng. Giả dụ tất cả chúng ta chống lại nghị quyết của đảng thì chỉ làm phức tạp thêm tình hình mà thôi. Do đó, theo tôi, chúng ta phải nghiêm chỉnh chấp hành ý kiến chỉ đạo của đảng. Vì vậy, tóm lại dù tôi có cảm tình với Minh Hương nhiều hơn Văn Hổ nhưng tôi vẫn ủng hộ Văn Hổ làm chủ tịch hội theo chỉ đạo của tỉnh ủy.

Minh Hương và Hoài đưa mắt nhìn nhau. Hai anh cùng thầm chia xẻ một nhận xét: "Phát biểu mới khôn khéo làm sao. Nhưng anh ta thấy gió đã xoay chiều nên trở cờ thôi".

Trong những ngày vừa qua, Minh Hương và Hoài phải dựa vào hội viên để đấu tranh với tỉnh ủy nên đã nhiều lần phân tích, nhận định về từng người, nhất là những người lâu nay ít bộc lộ quan điểm và đối với nhiều trường hợp, hai anh đã không làm. Rất nhiều người tự nhận là văn nghệ sĩ nhưng trong họ chất chính trị mạnh hơn chất nghệ sĩ. Bản chất của chế độ đã làm cho chất chính trị phát triển mạnh lên thành chất cơ hội. Điều đó đã làm hư hỏng biết bao văn nghệ sĩ, suốt từ cách mạng tháng 8 đến nay.

Chế độ đã làm họ hèn đi, xu phụ quyền thế, uốn cong ngòi bút, đánh mất lương tâm, lụi tàn lòng phản kháng, lu mờ sự chính trực.

Lỗi ở họ một phần nhưng nguồn gốc của tai họa chính là ở chế độ. Một chế độ độc đảng, độc trị, độc tài, tất yếu không thể dung thứ được tự do, dân chủ và chính trực.

Sau một số ý kiến khác, Nguyên Lâm lại phát biểu lần thứ hai. Anh nói:

- Sáng nay tôi tuy hơi nóng nảy nhưng tôi đã phát biểu rất nghiêm túc. Bấy giờ tôi muốn nói thêm một số điều.

- Sau giải phóng mười hai năm, thành phố Sương Mù này mới có hội nhà văn. Tỉnh ủy nói rất ưu ái đối với văn nghệ nhưng thực sự tỉnh ủy đã đối xử thế nào với anh em văn nghệ? Tôi không đồng ý với một số người cho rằng kỷ luật đảng đối với Minh Hương và Hoài là chuyện nội bộ của đảng. Một số người, trong đó có tôi đã ký kiến nghị phản đối tỉnh ủy về việc này. Đảng vẫn luôn luôn nói phải lắng nghe, tôn trọng ý kiến của quần chúng kia mà. Hóa ra điều này là giả dối hay sao? Bản thân tôi theo cách mạng từ hồi 11 tuổi, đã 20 năm là đối tượng đảng nhưng vẫn không được kết nạp nên tôi rất hiểu và đau trước chuyện này.

Đối với các chức vụ của hội, tỉnh ủy có quyền gì cách chức Minh Hương và Hoài? Tại sao tỉnh ủy đã hứa tham khảo ý kiến anh em hội viên lại không thực hiện? Chứng tỏ việc làm của tỉnh ủy là có ý đồ và không trong sáng. Tỉnh ủy đã không tôn trọng ban chấp hành và hội viên. Trong việc xử lý Hoài, ngoài việc cách chức còn đưa ra khỏi hội. Đó là nhẫn tâm, không quảng đại, không có tình người. Đừng làm theo kiểu cạn tàu ráo máng, vắt chanh bỏ vỏ.

Chúng ta phải làm cho ra sự thật. Sự thật đó là tỉnh ủy đã can thiệp trắng trợn vào nội bộ hội, không tôn trọng ban chấp hành và hội viên, ngang nhiên dùng quyền lực để làm theo ý mình, bất chấp lẽ phải và cả nghị quyết của đảng. Việc xử lý kỷ luật của tỉnh ủy còn chỉ căn cứ vào hình thức của một nội dung không sai.

Đó không phải là sáng suốt như lâu nay đảng vẫn tự nói về mình. Riêng chuyện chỉ định Văn Hổ làm chủ tịch hội, tôi phản đối. Văn Hổ còn liên quan đến vụ án sách đen của sở văn hóa thông tin. Phải xử lý anh ta trước đã rồi nói chuyện khác sau.

Cho đến tận chiều, nhiều người vẫn còn sôi nổi phát biểu. Ý kiến ủng hộ tỉnh ủy rất ít và yếu ớt. Phần lớn anh em đều cho quyết định cách chức đối với Minh Hương và Hoài của tỉnh ủy là không đúng, phải sửa sai. Nhiều người tuyên bố sẽ từ bỏ hội nếu tỉnh ủy vẫn kiên quyết giữ quyết định sai trái đó.

Cuối cùng, cuộc họp kết thúc nhưng không có một giải pháp nào rõ ràng vì Văn Hổ chủ trì đã khôn ngoan không cho biểu quyết theo đề nghị của một số anh em. Anh ta nói sẽ báo cáo đầy đủ nội dung cuộc họp với tỉnh ủy để tỉnh ủy cho ý kiến chỉ đạo tiếp.

Thư Sơ Huyền gởi Hoài.

Vậy là em đã đến với anh nơi thành phố Sương Mù đó. Hiện thực hay lại chỉ là một giấc mơ. Trong những ngày tháng này em không sao phân biệt được mơ và thực. Em sống thực như trong mơ và cơn mơ đối với em còn nồng nàn hơn hiện thực. Em bồng bềnh giữa thực và mơ.

Lửa không cháy ở nơi đền thánh

Anh của em chẳng thuộc về em

Anh của em chẳng thuộc về em

Nhưng lửa vẫn cháy trong đền thánh của trái tim em.

Quả thực anh là mặt trời, là lửa của em, sự bất diệt của em trong khoảnh khắc của cuộc đời tạm bợ này. Anh đã hôn em y như trong Kinh Thánh Thượng Đế đã hà hơi cho đất để có sự sống. Anh đã đánh thức bản thân em, đánh thức sự cô đơn mù mờ nấp kín trong em. Bây giờ thì em nhận ra nó. Em hiểu nó thôi thúc em tìm tới với anh để trở thành Một hoàn chỉnh. Còn em là Một bất toàn, Một bất cập.

Sao mà em lại không muốn sống thật? Sao mà em lại không muốn đắm mình trong cơn bão ngọt ngào của em? Sao mà em lại không muốn soi rọi bản thân mình trong con người mà em đã vô tình chờ đợi từ lúc mới sinh ra làm người? Chao ôi, khát vọng vô bờ mà thực tế luôn luôn là những cái khuôn quá nhỏ?

Mỗi phút có nhau đều là mỗi phút tuyệt vời sung sướng. Trong phút đó, tin và yêu trọn vẹn từ hai phía. Trong phút đó không có ai che giấu tâm hồn mình, không có ai đến với nhau bằng sự ràng buộc nặng nề của những giao ước quá hạn. Nhất định chỉ đến với nhau bằng sự nồng nàn yêu dấu, bằng sự lôi cuốn mành liệt của định mệnh.

Một phút gần nhau hạnh phúc hơn hàng giờ mơ mộng. Biết bao giờ ta lại có nhau bằng xương bằng thịt trong đời. Kỳ diệu thay, gốc cây thông trăm năm có mảng lở lói trên bờ vực lại là nơi ta cần hòa trong nhau chứ không phải là hố huyệt vùi thân anh nơi pháp trường trong cơn mơ hoảng của em về anh.

Anh hãy bỏ qua và tha thứ cho vết lở lói nơi gốc thông trăm năm trên bờ vực hư vô đó. Hãy bỏ qua và tha thứ cho những bất toàn của cuộc đời này. Ta vượt qua tất cả những sự bất toàn ấy vì biết ơn cuộc đời đã rộng lượng cho ta những giờ phút hạnh phúc. Như em và anh đã cùng dẫm trên một cành gai. Khi ta cùng dẫm trên một cành gai thì cành gai ấy sẽ nở đầy hoa hồng.

Tình yêu và hạnh phúc sẽ là kết quả của phép lạ chứ không phải trò phù thủy. Không có phép mầu nào xảy ra mà không có nguyên nhân, nhưng cộng tất cả nguyên nhân lại cũng không đủ làm thành phép màu. Mầu nhiệm đã xảy ra vì nó vốn thế, phải thế vì đã như thế. Nhưng dù sao nếu không chấp nhận trả giá thì không bao giờ đến ngày gặp được chân lý và hạnh phúc.

Em đã ra đi và đã trở về. Em không thể xa lìa những châu lục cũ nhưng em đã trở về cuộc sống trước kia trong lúc tâm thức mang theo một hình ảnh mới, vĩ đại hơn về thế giới. Trong giờ phút này khi viết cho anh, em vẫn còn ngất ngây trong dư vị của chuyến đi thần thánh nhưng em không ngăn được cơn đau đang chớm dậy. Cơn đau chia xa. Chia xa đã bao lần đốt cháy ngọn lửa yêu thương nhưng chia xa cũng làm cho tâm hồn mòn phai, tuyệt vọng.

Anh ơi, quả đất tròn nhưng mà mênh mang quá.

Sơ Huyền

Sau cuộc họp toàn thể hội viên hội nhà văn để công bố quyết định cách chức Minh Hương, Hoài và chỉ định chủ tịch mới của hội, mặc dù bị hội viên phản ứng không thuận lợi, tỉnh ủy vẫn kiên quyết thực hiện quyết định của mình. Ba hôm sau cuộc họp, khoảng 8 giờ sáng, một phái đoàn gồm đại diện các ban tuyên huấn, tổ chức đảng và chủ tịch được chỉ định đến trụ sở hội để yêu cầu tiến hành bàn giao.

Khi được thông báo, lúc đó Minh Hương đang ở trong phòng trên gác rất tức giận, không thèm xuống gặp, bảo nhân viên hội xuống trả lời với phái đoàn là anh không được thông báo trước nên không chuẩn bị và không thể làm việc với phái đoàn được. Chờ một lúc Minh Hương vẫn không xuống, trưởng ban tổ chức đành lên phòng gõ cửa gặp Minh Hương, Minh Hương vẫn kiên quyết giữ vững thái độ, phái đoàn đành ra về trong nỗi nhục nhã và căm tức.

Ngay hôm sau, buổi sáng Minh Hương nhận được giấy thông báo phải tổ chức bàn giao vào 2 giờ chiều cùng ngày. Vì đã được báo trước, Minh Hương đành phải tiếp phái đoàn - vẫn phái đoàn cũ có tăng cường thêm mấy người bên ban tổ chức chính quyền tỉnh - nhưng tuyên bố dứt khoát không chấp nhận và không thực hiện quyết định sai trái của thường vụ tỉnh ủy vì nó trái với pháp luật và các nghị quyết của đảng. Sau một hồi tranh cãi gay gắt, phái đoàn đành lại phải thất bại ra về.

Thấy có sức ép của tỉnh ủy ngày càng mạnh, Minh Hương và Hoài họp ban chấp hành và một số anh em hội viên nòng cốt bàn tìm giải pháp. Họ quyết định sẽ triệu tập họp hội viên để ban chấp hành xin từ chức và hội viên bầu ra ban trù bị đại hội chuẩn bị cho đại hội giữa nhiệm kỳ theo đúng điều lệ hội. Có 10 trên 14 ủy viên ban chấp hành đồng ý từ chức, 4 người còn lại không đi họp và không hiểu thái độ họ ra sao nhưng quyết định đã có trên 2/3 ủy viên ban chấp hành nhất trí nên họ cứ tiến hành. (Ban chấp hành lúc đầu có 15 người nhưng ông Tú, phó chủ tịch kiêm bí thư chi bộ, thấy anh em văn nghệ đấu đá quá nên xin từ chức, về hưu).

Điều quan trọng và tế nhị là làm sao chuẩn bị một ban trù bị đại hội có thể thực hiện được nguyện vọng của hội viên, đồng thời thường vụ tỉnh ủy có thể chấp nhận được. Mọi người nhất trí Minh Hương sẽ tiếp tục ở lại trong ban trù bị, Hoài tạm thời đứng ra bên ngoài chờ đến đại hội sẽ tính tiếp vì Hoài đối với tỉnh ủy là một chướng ngại khó chịu do thái độ triệt để của anh mà họ cho là cực đoan. Một số ủy viên ban trù bị khác được dự kiến là những người tốt hoặc có thái độ trung dung, trong đó có Hà Sĩ Phu. Khó nhất là người được chọn làm trưởng ban trù bị, vì Minh Hương không nên làm nhưng người được chọn tuy không gai góc, không "có vấn đề" nhưng phải đủ vững vàng, có bản lĩnh để đối phó với thường vụ tỉnh ủy. Mọi người đều nhất trí đề cử Chinh Ba. Chinh Ba làm thơ, là đảng viên, đại tá quân đội nhân dân, đang công tác ở học viện quân sự nhưng chuẩn bị về hưu, trong chỗ thân tình khi tiếp xúc riêng với Minh Hương và Hoài tỏ ra cấp tiến nhưng đối với tỉnh ủy chưa có vấn đề gì. Nghe nói tỉnh ủy còn định xin Chinh Ba về làm giám đốc trường đảng tỉnh, nơi đang có khủng hoảng nhân sự lãnh đạo khi giám đốc cũ về hưu, phó giám đốc là một tỉnh ủy viên trẻ được đề bạt nhưng không nhận mà lại xin từ chức tỉnh ủy viên và xin ra khỏi đảng luôn. Vụ này đang gây dư luận xôn xao trong đảng bộ và làm tỉnh ủy hết sức khó xử.

Vấn đề khó là làm sao thuyết phục được Chinh Ba chấp nhận, còn việc vận động hội viên bầu Chinh Ba không khó dù về phương diện nghề nghiệp, Chinh Ba không phải là một nhà thơ được nhiều người biết tới. Minh Hương, Hoài và Hà Sĩ Phu ba lần đến nhà riêng Chinh Ba để trao đổi và cuối cùng thuyết phục được anh.

Cuộc họp hội viên để ban chấp hành từ chức và bầu ban trù bị đại hội được tiến hành gấp rút, bất ngờ và diễn ra khá thuận lợi theo đúng dự kiến, chỉ thông báo cho ban tuyên huấn trước một giờ để khỏi bị gây trở ngại. Trước khí thế của hội viên về việc phát huy quyền làm chủ, Chinh Ba sau khi được bầu đã hăng hái đứng ra nhận nhiệm vụ. Minh Hương và Hoài hy vọng kết quả này sẽ đặt thường vụ tỉnh ủy trước một việc đã rồi, không thể đảo ngược, buộc phải chấp nhận và khi tổ chức đại hội, thường vụ tỉnh ủy sẽ không chi phối nổi việc bầu cử ban chấp hành, như thế đương nhiên các quyết định của thường vụ tỉnh ủy về cách chức, chỉ định vừa qua sẽ mặc nhiên bị vô hiệu hóa. Đó là một giải pháp mà Minh Hương và Hoài nghĩ tương đối êm thấm, đỡ làm thường vụ tỉnh ủy mất mặt, có thể chấp nhận được, đồng thời không đi ngược lại tiến trình dân chủ hóa mà hai anh đang theo đuổi và được đa số hội viên ủng hộ.

Khác với nhận định của Minh Hương và Hoài, phản ứng của thường vụ tỉnh ủy hoàn toàn trái ngược. Khi Chinh Ba đem trình các văn bản và báo cáo với thường vụ tỉnh ủy, anh đã bị xài xể một trận nên thân. Phó bí thư tỉnh ủy nói như tát nước vào mặt anh, cho anh là ấu trĩ, bị giật dây chống lại nghị quyết của đảng, vi phạm pháp luật và sẽ bị kiểm điểm để xử lý thích đáng. Thường vụ tỉnh ủy không chấp nhận ban chấp hành từ chức, không thừa nhận ban trù bị đại hội và kiên quyết thi hành nghị quyết đã có. Chinh Ba thất vọng và hốt hoảng về báo lại với Minh Hương và Hoài. Cũng trên chiếc ghế ngoài ban-công, nơi mấy hôm trước anh đã ngồi và nói rất hăng hái về việc đấu tranh cho dân chủ, cho tự do sáng tác, anh nói ỉu xìu:

- Có lẽ tôi đã sai lầm khi nhận việc này. Tôi là đảng viên, đang ở trong quân đội nên việc này đối với tôi thật nguy hiểm. Chắc tôi phải rút lui thôi. Ta không chống nổi thường vụ tỉnh ủy đâu. Minh Hương, Hoài và Hà Sĩ Phu nhìn nhau. Họ ngầm cảm thông về một ý nghĩ đã đánh giá không đúng tỉnh ủy và không đúng về Chinh Ba. Kẻ nắm quyền lực không bao giờ tự từ bỏ quyền lực của mình và con người trước đe dọa của quyền lực rất khó đứng vững. Ba anh cố gắng động viên Chinh Ba giữ vai trò, khích động đến danh dự của kẻ sĩ, trí thức - văn nghệ sĩ vì Chinh Ba đã nhận nhiệm vụ và hứa trước toàn thể hội viên, đoán chắc toàn thể hội viên sẽ ủng hộ anh, nhưng những lời động viên này không đủ làm Chinh Ba bình tâm lại.

Ngay chiều hôm đó, ban giám đốc công an tỉnh cử cán bộ đến yêu cầu văn phòng cơ quan hội nhà văn nộp khuôn dấu để kiểm tra định kỳ(?). Lúc đó, Minh Hương và Hoài đi vắng, trước áp lực của công an, anh em văn phòng đành phải làm biên bản giao khuôn dấu. Thế là thường vụ tỉnh ủy đã tước đoạt công cụ pháp lý của hội nhà văn. Họ vẫn ngại Minh Hương và Hoài gởi văn bản đi các nơi thông báo tình hình có đóng dấu chính thức của cơ quan hội. Đây là một đòn khá bất ngờ hai anh không thể nghĩ tới và không thể đối phó.

Trong thời gian này, một sự việc chấn động ở trung ương đảng đã có tác dụng bất lợi rất lớn cho cuộc đấu tranh của anh em ở hội nhà văn thành phố Sương Mù. Đó là việc Trần Xuân Bách, ủy viên bộ chính trị trung ương đảng, bị cách chức vì chủ trương đa nguyên.

Thời gian gần đây, trong một số hội nghị và nhiều bài đăng báo, kể cả các báo chính thức của đảng, Trần Xuân Bách đã phát biểu một số ý kiến được nhiều trí thức cấp tiến chú ý theo dõi và tán thành nhưng không ít cán bộ, đảng viên bảo thủ ngạc nhiên và bất mãn. Trong chỗ riêng tư, họ tỏ ra bất bình, phê phán nhưng còn ngại chưa dám nói công khai vì Trần Xuân Bách là ủy viên bộ chính trị, và những ý kiến của ông được phát biểu trên báo đảng. Ông hô hào việc mở rộng dân chủ trong đảng và ngoài xã hội, yêu cầu đảng tôn trọng và thừa nhận những ý kiến đối lập trong việc xây dựng đất nước, yêu cầu đảng phải sửa sai và xem xét lại vai trò độc lôn lãnh đạo của mình. Những ý kiến này tuy không phải là hoàn toàn mới mẻ, nhưng lần đầu tiên được phát biểu công khai, chính thức và từ một cán bộ cấp cao của đảng. Nhiều người nhận xét đây là một người trong đảng chịu ảnh hưởng của công cuộc cải tổ "perestroika" đang diễn ra sôi nổi ở Liên xô và người ta hy vọng, chờ đợi một sự thay đổi.

Minh Hương, Hoài và các anh em nòng cốt đã nhiều lần trao đổi về thái độ của Trần Xuân Bách. Nhiều nhận xét khác nhau được đưa ra. Có người đồng ý với nhận định trung ương đảng đang chuyển mình đổi mới theo hướng của Liên xô và những phát biểu của Trần Xuân Bách là dấu hiệu đầu tiên. Có người cho rằng Trần Xuân Bách từ trước vẫn thuộc cánh bảo thủ nên những ý kiến mới đây chỉ là cách đón gió của một kẻ cơ hội vì tự bản chất, Trần Xuân Bách không thể là một kẻ đổi mới tích cực và tự giác được. Có ý kiến cho rằng phải cảnh giác vì có thể đây là một cái bẩy, Trần Xuân Bách chỉ làm một việc có tính cách "cò mồi" nhằm lôi kéo các phần tử cấp tiến bộc lộ quan điểm và khi đó sẽ bị vét một mẻ.

Nói chung, anh em hội nhà văn thành phố Sương Mù cho những ý kiến được phát biểu của Trần Xuân Bách là tốt, có tác dụng tích cực, nhưng nguyên nhân nào đưa đến thái độ đó của Trần Xuân Bách thì cần phải dè dặt và tình hình chưa phải đã đáng lạc quan, còn phải chờ xem những diễn biến khác.

Đùng một cái, việc xử lý Trần Xuân Bách được công bố sau một hội nghị của ban chấp hành trung ương đảng. Việc công bố quyết định kỷ luật được làm rầm rộ trên các đài, báo, kèm theo nhiều bài xã luận phân lích, phê phán gay gắt chủ trương đa nguyên, đa đảng và coi chủ trương này như là một âm mưu thủ đoạn nguy hiểm của kẻ thù nhằm chống lại đảng, yêu cầu toàn đảng phải nghiêm khắc chấn chỉnh lại lập trường, quan điểm, tư tưởng cho cán bộ, đảng viên. Một số cán bộ, đảng viên rất hả hê và bàn tán xôn xao quyết định này.

Buổi sáng, quyết định kỷ luật về Trần Xuân Bách được công bố trên báo, đài, ngay buổi chiều Chinh Ba đã được gọi tới ban tổ chức tỉnh ủy để kiểm điểm.

Cả một lực lượng cán bộ hùng hậu của tỉnh ủy dự cuộc họp này. Trưởng ban tổ chức đảng phát biểu mở đầu rất tha thiết:

- Đồng chí Chinh Ba biết không, chính vì bản thân đồng chí, vì sinh mệnh chính trị của đồng chí, vì mối quan tâm và tình cảm đặc biệt của đảng đối với đồng chí, một đảng viên lâu năm, một cán bộ quân đội đã qua nhiều thử thách mà chúng ta có cuộc họp này. Trong giai đoạn hiện nay, tình hình rất khó khăn phức tạp, nhiều cán bộ đảng viên giao động về tư tưởng. Nếu không được đảng chấn chỉnh, giúp đỡ kịp thời, nhiều đồng chí có thể sa ngã, thậm chí đi vào con đường phản bội. Cuộc họp này sẽ quyết định số phận của đồng chí. Điều đó cùng tùy thuộc vào thái độ của đồng chí. Đồng chí hãy lắng nghe những ý kiến phân tích, giúp đỡ đồng chí trong cuộc họp này và phải khẳng định ngay thái độ, có hành động cụ thể để chuộc lại lỗi lầm của đồng chí. Phó bí thư tỉnh ủy tiếp theo ngay, giọng gay gắt khác hẳn với thói quen tự chế của ông:

- Tôi biết đồng chí đã bị bao vây, tác động và đang đi vào con đường nguy hiểm nhất. Có thể đồng chí đã biết nhiều thông tin và chịu ảnh hưởng của công cuộc cải tổ ở Liên Xô. Nhưng Liên xô hiện nay không phải là mẫu mực của chúng ta đâu và có một số người lãnh đạo ở Liên xô đang đi vào con đường bội phản. Cải tổ, đổi mới gì đi nữa cũng không được buông lơi vai trò lãnh đạo của đảng. Đây là vấn đề sinh tử. Từ bỏ vai trò lãnh đạo của đồng chí là tự sát. Đảng ta đã được lịch sử giao phó sứ mệnh lãnh đạo dân tộc, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đảng phải độc quyền lãnh đạo, không chia xẻ với ai khác. Dân chủ cũng phải dưới sự lãnh đạo của đảng. Đồng chí đừng mơ hồ về điều này. Dân chủ, đa nguyên, đa đảng là gì? Đó chỉ là âm mưu thủ đoạn diễn biến hòa bình của đế quốc và kẻ thù giai cấp. Chúng sẽ lợi dụng dân chủ để đánh vào nội bộ đảng, vào uy tín của đảng.

Đa nguyên đa đảng có nghĩa là các thế lực khác, kể cả bọn phản động tay sai đế quốc, ngụy quân ngụy quyền trước đây sẽ vùng dậy để tranh giành quyền lãnh đạo với đảng. Trong lúc đảng ta đang gặp khó khăn về lãnh đạo kinh tế, xây dựng đất nước trong thời bình, kẻ thù sẽ lợi dụng khoét sâu các khuyết nhược điểm của đảng, kích động nhân dân chống lại đảng. Từ đó đảng sẽ mất dần vai trò vị trí mà cán bộ, đảng viên đã tốn bao nhiêu xương máu mới giành được. Thế cho nên việc chủ trương đa nguyên đa đảng là một sai lầm và cực kỳ nguy hiểm. Vì thế, trung ương đảng đã sáng suốt kịp thời xử lý Trần Xuân Bách như chúng ta vừa biết.

Đó chính là sự vững vàng kiên định của đảng. Trong nhiều giai đoạn lịch sử, chính sự vững vàng kiên định này đã giúp đảng vượt qua bao thử thách sóng gió. Chúng ta phải hết sức tin tưởng và chấp hành sự lãnh đạo sáng suốt của trung ương đảng. Đồng chí Chinh Ba, đồng chí là ai? Một đảng viên lâu năm, một người lính, một cán bộ quân đội đã qua rèn tuyện thử thách trong chiến đấu máu lửa. Bây giờ đồng chí tin ai, nghe ai? Tỉnh ủy hay một số người bên hội nhà văn? Đồng chí hãy suy nghĩ đi và trả lời cho đảng rõ. Đảng sẽ có thái độ đối với đồng chí.

Bí thư đảng bộ của học viện quân sự, cơ quan chủ quản của Chinh Ba được mời dự cuộc họp này và đã được hội ý trước, nhận ý đồ chỉ đạo của tỉnh ủy. Ông nói:

- Tôi biết đồng chí Chinh Ba là một đảng viên, một cán bộ quân đội có nhiều thành tích trong chiến đấu ở chiến trường Tây nguyên và có nhiều huân chương, huy chương. Hiện nay đồng chí là một cán bộ giảng dạy gương mẫu của học viện quân sự. Học viện quân sự tuy là một cơ quan quân đội trực thuộc trung ương nhưng đóng trên địa bàn tỉnh, về mặt đảng, chịu sự lãnh đạo của tỉnh ủy. Lâu nay, mối quan hệ giữa học viện và tỉnh ủy rất tốt nhưng chính vì trường hợp của đồng chí Chinh Ba mà có thể học viện sẽ sứt mẻ uy tín và mối quan hệ này gặp khó khăn.

Tôi không phân tích vấn đề về mặt lý luận. Đồng chí phó bí thư tỉnh ủy đã nói rồi. Tôi chỉ hỏi đồng chí Chinh Ba, nếu có đa nguyên, đa đảng, bọn phản động tay sai đế quốc, những kẻ mà trước đây chính đồng chí đã cầm súng tiêu diệt họ, những kẻ đó nắm được chính quyền, chúng có tha cho đồng chí, có sử dụng đồng chí không hay chính đồng chí sẽ là một trong những người chúng tiêu diệt đầu tiên? Đừng mơ hồ về luận điệu hòa giải hòa hợp dân tộc của chúng. Đây là kẻ thù giai cấp. Không hòa hợp được đâu. Bản thân đồng chí, gia đình đồng chí có lợi lộc gì khi chúng cầm quyền? Đồng chí hãy nghĩ đi và nghiêm túc kiểm điểm về sai lầm của mình.

Yên Trung, người bạn khá thân thiết của Chinh Ba, là cán bộ của ban tuyên huấn tình ủy cùng dự cuộc họp này. Ý kiến của Yên Trung làm Chinh Ba hơi ngạc nhiên. Anh ta nói:

- Rất thân và đã nhiều lần chuyện trò với Chinh Ba, tôi biết đồng chí là người có tâm huyết, tâm huyết với đảng, với dân tộc, với sự nghiệp chung. Chinh Ba đã có tư tưởng cấp tiến nhưng cấp tiến không phải là đi ra khỏi, đi ngược lại đường lối của đảng.

Gần đây đồng chí đã đi quá đà và nguyên nhân chính là do một số người bên hội nhà văn tác động. Tôi cũng đã tiếp xúc với họ nhiều và tôi biết rõ họ.

Minh Hương là ai? Anh ta là văn nghệ sĩ miền Bắc tình nguyện vào Nam chiến đấu. Anh ta có tài, có thành tích nhưng do nguồn gốc xuất thân là tiểu tư sản trí thức, sau 75 chịu nhiều ảnh hưởng của anh em văn nghệ sĩ miền Nam nên tư tưởng có giao động. Vả lại anh ta rất kiêu ngạo, tự cho mình có tài, có tâm huyết, khinh thường sự lãnh đạo của đảng, đặt mình lên trên tổ chức đảng. Anh ta đã đi chệch hướng vào con đường dân chủ tư sản, lại mang nặng óc tự tôn, bè phái như đồng chí trưởng ban tuyên huấn trung ương đã có chỉ ra và hiện nay đang sa lầy. Còn Hoài là một tay có nhiều vấn đề, lại rất cực đoan, manh động, có kinh nghiệm xách động quần chúng trong phong trào đấu tranh ngày trước và đã thể hiện rõ quan điểm tư sản. Anh này là một nhân vật nguy hiểm phải cảnh giác.

Một số anh em khác, gọi là nòng cốt của hội nhà văn, phần lớn đều là những kẻ bất mãn cá nhân. Người thì không có địa vị, người không được kết nạp đảng, người tự do phóng túng, đều muốn thoát khỏi sự lãnh đạo của đảng. Tự do tư tưởng, tự do sáng tác là những con dao hai lưỡi mà số này đã lợi dụng để chống lại đảng.

Tôi đề nghị đồng chí Chinh Ba xem xét lại mối quan hệ với họ và phải dứt khoát ngay với những ảnh hưởng mà họ đã chi phối đồng chí trong thời gian gần đây. Đó chính là sự tự cứu của đồng chí.

Trưởng ban kiểm tra đảng phân tích vấn đề trên một khía cạnh khác:

- Nhưng việc làm của đồng chí Chinh Ba vừa rồi đã vi phạm nguyên tắc đảng và pháp luật của nhà nước. Là đảng viên sao đồng chí không chấp hành quyết định của đảng về việc xử lý Minh Hương, Hoài và chỉ định chủ tịch mới của hội nhà văn? Cá nhân phải phục tùng tổ chức. Cấp dưới phục tùng cấp trên. Đồng chí quên nguyên tắc sơ đẳng đó rồi sao? Dân chủ phải có lãnh đạo chứ. Đâu có thứ dân chủ cực đoan, vô tổ chức như vậy. Mới rồi đồng chí có ký tên và đóng dấu vào các văn bản của ban trù bị đại hội. Ai công nhận, ai cho phép đồng chí làm việc đó? Nội chuyện lạm dụng danh nghĩa và con dấu của hội nhà văn, đồng chí cùng đủ bị truy tố ra tòa rồi.

Sau nhiều ý kiến phân tích khác suốt ba giờ đồng hồ, cuối cùng trưởng ban tổ chức đảng kết luận:

- Đồng chí Chinh Ba đã nghe hết mọi khía cạnh của vấn đề. Tôi tin đồng chí đã hiểu rõ. Bây giờ chúng tôi yêu cầu đồng chí làm hai việc sau: Một là viết bản kiểm điểm nhận khuyết điểm của mình theo tinh thần mà cuộc họp hôm nay đã phân tích. Hai là tuyên bố rút lui ra khỏi ban trù bị đại hội, viết bằng văn bản và chúng tôi sẽ giúp đồng chí công bố trên báo, đài và gởi đến hội viên hội nhà văn. Nếu đồng chí không thực hiện hai điều này, đồng chí sẽ bị xử lý kỷ luật và tôi tin rằng mức độ kỷ luật không nhẹ đâu. Trong trường hợp này đảng sẽ rất kiên quyết và cứng rắn. Hãy xem trường hợp của Trần Xuân Bách, uỷ viên bộ chính trị mà còn thế. Đồng chí cũng chưa là gì ghê gớm đâu. Chúng tôi cho đồng chí hai ngày để làm hai việc này và báo cáo với ban tổ chức.

Suốt cuộc họp, Chinh Ba bị giao động dữ dội. Không phải anh hoàn toàn tán đồng với họ và bị khuất phục về mặt lý luận. Anh đã từng suy nghĩ nhiều về những vấn đề này. Công cuộc cải tổ ở Liên xô có sai lầm không? Dân chủ và đa nguyên phải chăng chỉ là âm mưu, thủ đoạn của đế quốc và kẻ thù? Nếu đảng thực sự vững mạnh, có lòng tin của nhân dân, đảng sợ gì dân chủ, đa nguyên, đa đảng? Thế nào là dân chủ có lãnh đạo và lãnh đạo bằng phương pháp dân chủ? Đảng sai lầm có phải sửa chữa không? Minh Hương, Hoài và một số anh em cấp tiến bên hội nhà văn phải chăng là những kẻ đã ăn bả tư sản, đang trên con đường chống lại đảng? Anh nghĩ nhưng không dám nói lại. Chính viễn cảnh về việc bọn phản động giành được chính quyền và nhất là việc anh sẽ bị xử lý kỷ luật nếu không chấp hành chỉ thị của tổ chức đã làm anh khiếp đảm. Anh không chịu nổi sự thử thách đó.

Sau cuộc họp, Chinh Ba về qua hội nhà văn để báo lại tình hình cho Minh Hương, Hoài và Hà Sĩ Phu về cuộc họp như đã thống nhất với ba anh. Anh thuật lại nội dung cuộc họp và nói ý kiến sau cùng:

- Tôi sẽ suy nghĩ thêm nhưng tôi chắc sẽ phải chấp hành ý kiến của tổ chức thôi. Các anh thông cảm cho tôi. Tôi không thể nào làm khác được.

Anh cáo từ ra về, viện cớ trời tối, không nán lại nghe ý kiến của ba anh. Anh sợ bị họ tác động sẽ làm anh thêm khó xử. Anh nói sẽ suy nghĩ thêm nhưng thực ra anh đã quyết định rồi. Minh Hương, Hoài và Hà Sĩ Phu cũng đã cảm thấy điều đó. Ba anh trao đổi thêm và quyết định dù sao ngày mai cũng phải đến gặp Chinh Ba một lần nữa để trao đổi thêm dù không có mấy hy vọng. Quả nhiên như thế. Sự thử thách này vượt quá sức của Chinh Ba cũng như của không ít người khác.

Buổi trưa, từ chỗ làm việc với thường vụ tỉnh ủy về việc giải quyết chuyện bàn giao, trở về nhà, Hoài thấy cửa khóa bên ngoài.

Anh tự hỏi không biết Vy đi đâu giờ này và linh tính thấy có điều gì khác lạ. Mờ cửa vào, Hoài thấy trên bàn có cuốn sổ mở ngỏ. Đó là cuốn nhật ký của Vy. Hoài vội vàng ngồi vào bàn. Trang nhật ký với nét chữ còn mới nguyên đập vào mắt anh.

Anh thân yêu,

Khi anh đọc những dòng này thì lại một lần nữa em đã đi xa rồi. Và lần này xa mãi mãi. Em đã tự nhủ thế nào ngày này cũng đến nhưng em không ngờ nó xảy ra vào lúc này và em đã ra đi mà không từ biệt anh. Em không muốn thế nhưng đành phải thế vì em không còn cách nào khác.

Em không nhắc lại những gì chúng ta đã cho và nhận suốt bao nhiêu năm chung sống vì điều đó đã thấm vào xương thịt của cả anh và em. Dù sao em cũng phải giải tỏ với anh về quyết định của em, quyết định có lẽ dứt khoát và sáng suốt nhất mà em đã có được từ khi chúng ta chung sống.

Em vẫn cho anh là kẻ ích kỷ và anh cũng coi đó là điều xúc phạm. Ích kỷ theo nghĩa là anh chỉ sống cho bản thân anh, cho đam mê, cho lý tưởng và sự lựa chọn của anh, còn ngoài ra, người khác - bất kể ai - đều là thứ yếu. Còn em, ngược lại, em sống cho người khác nhiều hơn cho bản thân mình. Đó là điều chúng ta đã cố dung hòa nhưng không thể được.

Em là người phụ nữ chung thủy, chỉ yêu một người, chỉ có một mối tình, trong khi anh là kẻ đa tình phóng đãng. Em cho anh là kẻ phản bội trong khi anh bào chữa anh chỉ sống trung thực và không vượt qua những giới hạn cần thiết. Em đã thông cảm với anh một phần và có thể tha thứ nhưng em không tin vào sự tự chủ của anh về những gì gọi là giới hạn. Vì muốn em vui lòng và yên tâm, em biết rõ có khi anh đã lừa dối em, lừa dối vì thiện ý nhưng cuối cùng những chuyện đó không giải quyết được gì mà chỉ làm tăng thêm tính bi kịch trong mối quan hệ giữa chúng ta thôi. Vừa rồi em đã tình cờ đọc thư Sơ Huyền gởi cho anh nói về "gốc thông trăm năm" và em đã xác tín thêm đều đó. Em đã có lỗi với anh khi đọc thư đó nhưng em đã lỡ tò mò. Em biết không phải chỉ có Sơ Huyền mà còn bao nhiêu phụ nữ đã yêu thương, quan tâm đến anh và anh đã từng chia xẻ với họ. Em không phải là người duy nhất dù em đã đến với anh trọn vẹn cả cuộc đời mình. Em ghen. Đúng thôi. Làm sao em không ghen được. Em có quyền đó chứ. Nhưng em biết em không thể làm anh thay đổi.

Anh đã bao lần khẳng định anh chỉ là anh và không bao giờ tự làm mất mình vì bất cứ lý do gì. Em hiểu chúng ta không thể dung hòa được và tại sao chúng ta lại làm khổ nhau mãi. Có lẽ em khổ hơn anh và chính vì anh mà em đã cố gắng chịu đựng trong bao năm trường. Đã bao lần em nghĩ đến chuyện bỏ đi nhưng không thể được, hoặc bỏ đi rồi lại trở về, như một lần gần đây. Anh lại tiếp tục lao vào cuộc đấu tranh vô ích với bộ máy cầm quyền mà anh đã biết quá rõ. Anh tin tưởng và hy vọng gì trong cuộc đấu tranh này? Anh có mù quáng chăng? Anh không thể chiến thắng và cũng không thể đứng chung với họ. Thế thì anh tiếp tục phí công sức vào trò rối rắm đó để làm gì? Thực em không thể hiểu và chia xẻ với anh được nữa.

Em biết bây giờ anh đang gặp nhiều khó khăn và đáng lý em không nên bỏ đi vào lúc này. Nhưng dù ở bên anh, em cũng không giúp anh được gì và có thể chỉ trở thành điều vướng bận. Em tự nhủ không nên yếu đuối nữa. Em phải ra đi. Một lần và mãi mãi. Đó là vì anh. Và cũng là vì em. Em đã sẵn sàng chấp nhận những gì sẽ đến. Em sẽ sống quãng đời còn lại tất cả vì đứa con thân yêu của chúng ta và anh hãy yên lòng vì điều đó.

Em chợt nhớ câu thơ Kiều:

Mai sau dù có bao giờ

Nhưng tốt hơn là đừng nói chuyện mai sau.

Vĩnh biệt anh. Vĩnh biệt những ân tình và khổ lụy của đời em.

Sau nhiều lần bàn bạc với anh em nòng cốt, Minh Hương và Hoài quyết định đến gặp riêng bí thư tỉnh ủy. Đây là việc cuối cùng hai anh có thể làm được, hy vọng sẽ tìm ra một giải pháp.

Thực lòng hai anh không muốn làm điều này. Vừa qua hai anh đã đứng trên thế đối lập với những người lãnh đạo đảng, những người cầm quyền và mối quan hệ với họ đã rất căng thẳng. Trong cuộc đối đầu này, chưa bên nào chịu xuống thang và hai anh cho rằng sự xuống thang nếu có phải đến từ hai phía chứ hai anh nhất định không chịu khuất phục. Tuy nhiên anh em nòng cốt bàn rằng Minh Hương và Hoài nên tỏ một thái độ thiện chí. Nếu thiện chí đó được đáp ứng, có thể một giải pháp chung sẽ được tìm ra từ sự nhượng bộ của hai phía. Cũng cần thông cảm rằng, những người cầm quyền cũng có sĩ diện của họ và họ cũng không thể dễ dàng nhượng bộ, chịu mất mặt.

Mặt khác, một vấn đề sâu kín và tể nhị hơn là đánh giá cho đúng vai trò của bí thư tỉnh ủy trong vụ việc của hội nhà văn. Mọi người đều biết bí thư và phó bí thư tỉnh ủy đang ở trong cuộc đấu tranh giành chức bí thư tỉnh ủy và ủy viên trung ương đảng nhiệm kỳ tới. Vụ hội nhà văn chính là một vụ gai góc mà cả hai có thể dùng như một ngón đòn để hại nhau. Từ lâu, những cuộc tiếp xúc đương đầu công khai với anh em hội nhà văn đều do phó bí thư tỉnh ủy chủ trì, nhưng những quyết định quan trọng như khai trừ đảng, cách chức Minh Hương và Hoài, chỉ định chủ tịch mới của hội nhà văn đều do bí thư tỉnh ủy ký. Ai là người quyết định thật sự và quan điểm mỗi người như thế nào mặc dù bề ngoài họ có vẻ thống nhất và làm việc tập thể theo nguyên tắc đảng? Phải tìm một kẽ hở trong mối quan hệ giữa hai nhân vật đứng đầu tỉnh này.

Rất khó gặp riêng bí thư tỉnh ủy vì ông bận họp, đi công tác liên miên. Những ngày ở nhà, ông cùng thường xuyên có khách đến bàn công việc, xin xỏ. Một buổi tối thứ bảy, Minh Hương và Hoài quyết định đi gặp bí thư tỉnh ủy tại nhà riêng, không báo trước.

Bí thư tỉnh ủy ở trong một biệt thự lớn yên tĩnh gần nơi làm việc. Đến gần nhà, Minh Hương và Hoài đã thấy một người đàn ông đứng thập thò ở cổng. Cánh cổng to lớn mở toang, không có chuông bấm nhưng lại có một con chó rất dữ nằm án ngữ đang gầm gừ. Hai anh rất khó chịu, không lẽ lại kêu to lên vì cửa kính trong nhà đóng kín, trong khi con chó đang hầm hè tiến đến. Con chó không biết lai giống gì, rất to lớn, màu trắng luốc, một mắt bị hư nên trông mặt rất dữ tợn và khó ưa. Bỗng nó nhảy chồm lên người Minh Hương. Minh Hương giật lùi lại nhưng đã bị nó đớp một miếng vào vạt áo. Hoài vội vàng nhặt một cục đá ném vào người nó. Nó nhảy lùi lại sủa rống lên. Hai anh rất khó chịu định bỏ về thì trong nhà có người ra mở cửa gọi chó.

Một phụ nữ ăn mặc diêm dúa nhưng vẫn còn nét quê mùa đi ra cổng giữ con chó lại, hỏi lý do đến gặp và mời khách vào nhà. Người đàn ông đứng thập thò ở cổng nhanh nhẹn len vào trước. Khi người phụ nữ mời khách ngồi uống trà đợi bí thư tỉnh ủy, Minh Hương than phiền về con chó dữ. Bà ta nói:

- Con chó quý lắm và hái ra tiền đó ông. Tôi nuôi để cho thuê nhảy đực. Mỗi lần cũng kiếm được mấy phân vàng. Một ông cán bộ đã biếu nhà tôi năm ngoái. Ông nhà tôi quý nó lắm.

Minh Hương và Hoài nhìn nhau ngán ngẩm. Thì ra bà ta là vợ bí thư tỉnh ủy và nhà bí thư tỉnh ủy cũng nuôi chó đực giống. Minh Hương nhăn mặt:

- Nó dữ thế chị phải xích nó lại chứ. Nó cắn người ta thì phiền lắm. Ở đây lại có khách khứa luôn.

Vợ bí thư tỉnh ủy điềm nhiên:

- Cũng có xích đấy nhưng phải thả nó ra để giữ nhà chứ không người ta ra vào tự do lắm. Ông biết không, nó rất kén ăn, toàn ăn thịt bò nhưng bù lại mỗi năm cho nó đi nhảy đực cùng kiếm được vài cây vàng, hơn nuôi heo nhiều.

Bà ta tiếp tục phân tích, so sánh chi tiết chuyện nuôi heo và nuôi chó một cách hết sức tự nhiên, như nói chuyện với một người thân trong gia đình. Nhìn phong cách của bà ta, Minh Hương và Hoài chợt nhớ lại những chuyện mà người ta đàm tiếu về việc lập gia đình của bí thư tỉnh ủy. Trong kháng chiến và sau giải phóng khá lâu, ông vẫn sống độc thân. Mãi cho đến khi lên làm bí thư tỉnh ủy ông mới lấy vợ. Vợ ông là một nhân viên trong cơ quan, cũng là người từ trong rừng ra. Nhân viên trong cơ quan kể chuyện ông tán bà rất ngộ. Một buổi chiều sau giờ làm việc, ông đến phòng bà chơi rồi hỏi nửa đùa nửa thật: "Tao bây giờ muốn lấy vợ mày chịu lấy tao không tao cưới liền". Sau đó là đám cưới tổ chức theo nếp sống mới, kết hợp với một cuộc liên hoan của công đoàn cơ quan, chỉ có trà thuốc và bánh kẹo để thực hành tiết kiệm.

Khoảng mười phút sau, bí thư tỉnh ủy từ nhà trong đi ra. Ông gật đầu chào khách. Người đàn ông cùng vào với Minh Hương và Hoài vội vã đứng lên chạy tới bắt lay bí thư tỉnh ủy:

- Chào anh Mười. Anh Mười độ này trông khỏe thật, hồng hào hằn ra. Tôi có việc cần gặp anh Mười mà khó gặp quá. Tôi đã đến mấy lần mà anh Mười đều đi vắng. May hôm nay được gặp anh.

Ông ta ngoái nhìn Minh Hương và Hoài đang ngồi ở ghế xa- lông như ngần ngại rồi cứ đứng bắt tay bí thư tỉnh ủy nói luôn một hơi:

- Tôi xin anh Mười mấy phút thôi. Có chuyện thế này anh Mười ạ. Tôi có thằng con trai mới tốt nghiệp đại học ở thành phố Hồ Chí Minh nhưng nó không muốn về đây mà muốn ở luôn dưới đó làm việc. Đáng lý nó phải về phục vụ tại địa phương vì tỉnh ta cử đi học nhưng vì nó sắp lấy vợ dưới đó nên công tác dưới đó tiện hơn. Chỗ nó định xin vào làm, nghe nói giám đốc là người quen của anh Mười. Do đó tôi định nhờ anh Mười viết cho mấy chữ giới thiệu với ông giám đốc dưới đó. Còn ở đây tôi sẽ làm giấy y tế xác nhận sức khỏe cháu không phù hợp với khí hậu tỉnh ta và nhờ anh Mười nói mấy tiếng với bên tổ chức để họ đừng khó dễ. Anh Mười với tôi là chỗ quen biết đã lâu, tôi cũng là cán bộ chủ chốt của tỉnh, xin anh Mười giúp cho việc này tôi rất cám ơn. Bí thư tỉnh ủy nhíu mày nghe ông ta nói, có vẻ ngượng và khó chịu vì có mặt Minh Hương và Hoài. Ông đẩy người khách về phía ghế.

- Ông ngồi xuống đi. Sao lại vậy? Con em cán bộ được cử đi học phải về phục vụ địa phương chứ. Anh làm vậy coi sao được. Rồi người ta suy bì. Tôi không giúp anh đâu.

Bí thư tỉnh ủy ngồi xuống ghế, tự rót trà uống rồi nhìn người khách, nói nghiêm khắc:

- Tư tưởng của anh thế là không được đâu. Con anh đã sai anh phải giáo dục nó chứ sao lại theo đuôi nó. Thanh niên ở đâu mà không cống hiến được, cứ gì ở thành phố Hồ Chí Minh. Tỉnh ta lại đang thiếu cán bộ có trình độ khoa học kỹ thuật.

Người khách nhăn mặt khổ sở và cố nằn nì:

- Anh Mười thông cảm. Tôi chỉ có một cháu trai duy nhất. Nó sắp lấy vợ dưới đó và tôi định khi về hưu cùng chuyển về dưới đó. Tôi đã có nhà cửa dưới đó rồi. Anh Mười phải giúp cho cán bộ kháng chiến cũ chứ. Anh Mười bây giờ uy tín lớn quá, chỉ viết mấy chữ, nói một tiếng là xong hết chứ có gì đâu.

Bí thư tỉnh ủy lên giọng giáo huấn và người khách cứ nằn nì về câu chuyện đến hơn 15 phút. Hoài sốt ruột quá không chịu đựng được đành ngắt lời ông khách, nói với bí thư tỉnh ủy:

- Anh Mười à, chúng tôi có việc quan trọng cần trao đổi với anh.

Bí thư tỉnh ủy bỏ mặc người khách, quay lại với Minh Hương và Hoài:

- Có việc gì đó? Chuyện hội nhà văn chứ gì? Các ông làm tỉnh ủy đau đầu quá. Sao các anh không chấp hành quyết định của tỉnh ủy? Các anh có tôn trọng sự lãnh đạo của đảng không?

Minh Hương cố giữ giọng điềm tĩnh:

- Anh Mười à. Hôm nay chúng tôi đến gặp anh tại nhà riêng là để có dịp nói kỹ hơn về chuyện hội nhà văn. Chúng tôi hành động theo tinh thần các nghị quyết của đảng về hoạt động của các đoàn thể quần chúng và sự lãnh đạo của đảng đối với các đoàn thể. Chúng tôi đâu có phủ nhận sự lãnh đạo của đảng và đảng vẫn xác nhận tôn trọng quyền tự chủ của các đoàn thể kia mà.

Bí thư tỉnh ủy ngắt lời Minh Hương một cách gay gắt:

- Ông đừng ngụy biện nữa. Tôn trọng đảng lãnh đạo sao không chấp hành nghị quyết của đảng? Các ông tự đặt mình cao hơn đảng chứ gì? Tôi mới nghe ông Minh Hương có viết bài nói rằng tác phẩm nghệ thuật sẽ sống lâu hơn những người lãnh đạo cầm quyền. Ông tự kiêu quá đó. Nghệ thuật của các ông là cái gì mà không phục tùng nhiệm vụ chính trị, không phục tùng sự lãnh đạo của đảng? Các ông làm nghệ thuật tư sản hay nghệ thuật xã hội chủ nghĩa?

Minh Hương cố nén:

- Chuyện nghệ thuật chúng tôi sẽ trình bày khi có thì giờ. Hôm nay chúng tôi muốn trao đổi với anh về vấn đề tổ chức, cách giải quyết cụ thể vụ hội nhà văn để tìm ra một giải pháp cho vấn đề.

Bí thư tỉnh ủy to tiếng hơn:

- Chuyện tổ chức các ông cứ chấp hành quyết định của tỉnh ủy là xong. Rắc rối là do các ông thôi. Đảng lãnh đạo các ông hay các ông lãnh đạo đảng? Các ông đã làm nhục tôi, làm nhục cả tỉnh ủy.

Hoài nghe Minh Hương và bí thư tỉnh ủy đối đáp mấy câu, thấy không khí hoàn toàn không thuận lợi như hai anh mong muốn. Bí thư tỉnh ủy đã bộc lộ tất cả sự tức giận và cũng đã thể hiện rõ quan điểm của ông, không còn mơ hồ gì nữa.

Hoài xen vào:

- Anh Mười à. Thực ra anh em hội nhà văn cũng đã rất nhân nhượng trong việc ban chấp hành từ chức và bầu ban trù bị đại hội, chúng tôi đã tạo một tình thế đỡ khó xử cho tỉnh ủy trong việc tiếp tục giải quyết vấn đề.

Bí thư tỉnh ủy bỗng đỏ mặt, đứng vụt lên:

- Nhân nhượng à? Ông là ai? Anh em hội nhà văn là ai mà nhân nhượng tỉnh ủy? Các anh thật quá quắt không coi đảng ra gì cả. Thôi các anh về đi. Tôi không giải quyết gì đâu.

Minh Hương và Hoài cùng sửng sốt trước thái độ thô bạo của bí thư tỉnh ủy và cũng tức giận không kém. Hai anh cùng đứng dậy. Minh Hương nói:

- Chúng tôi đã lầm. Chúng tôi cũng không có gì để nói nữa.

Hai anh bước nhanh ra cửa không chào bí thư tỉnh ủy.

Ra đến bên ngoài, khí lạnh làm dịu cơn sốt của Hoài. Chút xíu nữa anh đã nặng lời với bí thư tỉnh ủy về thái độ của ông ta. Thật là thiếu văn hóa. Đây là nhà riêng của ông ta và ông ta đã tiếp khách như thế. Nội dung câu chuyện là một việc nhưng còn thái độ của chủ nhà đối với khách. Thói quen gia trưởng và uy quyền đã làm ông ta tự coi mình như một ông vua. Chính thái độ của những cán bộ như ông khách đến xin xỏ cho con đã càng ngày càng củng cố thêm uy quyền và sự hách dịch của bí thư tỉnh ủy. Biết bao người đã đến gặp ông để xin ân huệ vì ông có quyền lực là có tất cả. Nào chức vụ, nhà cửa, đất đai, áp-phe làm ăn, việc xử lý kỷ luật, điều động cán bộ... cái gì cũng phải có ý kiến chỉ đạo của bí thư tỉnh ủy. Và người ta phải trả ơn bằng nhau cách: biếu hàng hóa, máy móc, vàng bạc, xây nhà cửa... và cả biếu chó như ông cán bộ nào đó.

Hoài hối tiếc về việc đã đến đây và lâm vào một tình thế khó xử anh hỏi mà như nói với Minh Hương ý nghĩ của mình:

- Anh có hối tiếc về việc chúng ta đến đây không?

Minh Hương im lặng đăm đăm nhìn xuống mặt đường. Hoài cảm nhận tất cả sự phẫn nộ, cay đắng và thương tổn trong lòng Minh Hương, cũng chính là tâm trạng của anh.

Hai anh im lặng đi bên nhau. Con đường đêm đã phủ đầy sương mù. Không phải sương mù thơ mộng của thành phố cao nguyên bềnh bồng tâm hồn nghệ sĩ mà là một lần sương mù nặng nề, đến làm ngợp thở.

Sáng nay, Hoài tiếp một người khách đặc biệt: ông Hải Đăng. Ông đến khá sớm. Hoài vừa uống cà-phê xong, định đi ra phố có việc thì nghe tiếng gậy gõ lộc cộc ở cầu thang và một giọng nói rổn rảng:

- Cậu Hoài có nhà không?

Hoài ra mở cửa mời ông vào. Ông nhìn quanh căn phòng đơn sơ của Hoài rồi hỏi:

- Cậu đang làm gì đấy? Thất nghiệp rồi à? Các cậu làm quá mà? Chà, tôi nói thật với cậu, tôi gần 40 tuổi đảng rồi mới thấy cảnh này. Các cậu là đảng viên mà đốp chát thường vụ tỉnh ủy ghê quá. Đổi mới có khác.

Ông Hải Đăng đã ngoài 70 nhưng còn rất tráng kiện. Ông không cao lớn nhưng to khỏe, tóc chỉ hơi bạc và giọng nói đầy khí lực lúc nào cũng oang oang. Ông đi đâu cũng mang theo cây gậy nhưng chỉ để chống chơi cho có vẻ oai vệ chứ không phải ông yếu. Hoài mới biết ông gần đây và ông là một nhân vật khá kỳ lạ. Nhiều người nói ông là một cán bộ tình báo xuất sắc, khét tiếng.. thời chống Pháp, một trong những người khai sinh ra ngành công an và đã giữ nhiều chức vụ quan trọng trong ngành này ở các địa phương và trung ương. Nay ông đã nghỉ hưu nhưng hình như vẫn được giao một số công tác đặc biệt nào đó. Ông không sống một nơi cố định mà thường xuyên đi tỉnh này tỉnh khác.

Năm ngoái, nhân dịp lên thành phố Sương Mù, ông tình cờ đọc bản nghị quyết đại hội thành lập hội nhà văn, trong đó có nêu việc hội sẽ nghiên cứu thành lập hội những nghệ sĩ yêu thành phố Sương Mù để hỗ trợ cho hoạt động của hội nhà văn, ông đã tìm đến cơ quan Hoài trao đổi về việc đó. Sau khi nghe Minh Hương và Hoài nêu những khó khăn và do nhiều việc khác quan trọng hơn nên công việc đó chưa làm được, ông đề xuất sẽ giúp hội nhà văn trong việc này. Tuy nhiên, theo ông, không nên chỉ thành lập hội những nghệ sĩ yêu thành phố Sương Mù mà nên thành lập "hội những người yêu thành phố Sương Mù" để mở rộng đối tượng tham dự. Thành phố Sương Mù là một thành phố du lịch nổi tiếng, người Việt trong nước, ở nước ngoài và cả người ngoại quốc, nhiều người đã từng sống, đến thăm và có cảm tình đặc biệt với thành phố này. Do đó, nếu tập hợp được những người này vào một tổ chức, khơi động nhiệt tình của họ, họ sẽ giúp đỡ rất lớn, không chỉ cho hội nhà văn mà còn cả thành phố về nhiều phương diện, nhất là trong thời kỳ mở cửa hiện nay. Minh Hương và Hoài sau khi xin ý kiến ban chấp hành hội nhà văn, tán thành đề xuất của ông. Từ đó ông hăng hái xúc tiến công việc. Thỉnh thoảng, Minh Hương và Hoài mời ông đến dự các cuộc họp đặc biệt của hội nhà văn và ông cũng đã tham dự cuộc họp công bố quyết định kỷ luật đối với Minh Hương và Hoài của thường vụ tỉnh ủy nên ông hiểu rất rõ tình hình của hai anh. Hoài đã nói chuyện với ông vài lần nhưng trong những buổi họp chung nhiều người chứ chưa bao giờ nói chuyện riêng với ông như hôm nay. Ông uống tách trà Hoài mời, đốt một điếu thuốc rồi nhìn Hoài chăm chú:

- Thật ra tôi chưa dám nói các cậu đúng hay sai nhưng các cậu táo bạo quá. Có thể tôi già rồi nên chưa hiểu được thế nào là đổi mới nhưng tôi thấy các cậu làm cũng căng quá, có khi không lợi đâu. Các đồng chí lãnh đạo của mình dù sao cũng già rồi và không đến nỗi nào đâu. Phải tìm một phương thức nào đó để dung hòa. Tôi biết các cậu rất nhiệt tình và tâm huyết chứ không có ý đồ gì xấu nhưng xem thử có cách nào khác tốt hơn không?

Hoài ngẫm nghĩ chưa vội trả lời ông và thầm suy đoán mục đích việc đến thăm của ông, một việc hơi khác thường. Đối với ông, Hoài có phần dè dặt. Vừa qua, trong việc thành lập hội những người yêu thành phố Sương Mù, ông xúc tiến công việc rất nhanh. Chỉ sau hai tháng, ông đã vạch xong điều lệ, kế hoạch hoạt động, tổ chức một số cuộc gặp gỡ với những người quan tâm đến vấn đề và đặc biệt đã tham mưu cho tỉnh ủy và ủy ban nhân dân tỉnh ra quyết định thành lập ban chấp hành lâm thời hội những người yêu thành phố Sương Mù. Điều làm cho Minh Hương, Hoài và nhiều người ở đây ngạc nhiên, khó chịu là ba thành viên chủ chốt của ban chấp hành lâm thời này đều là ba ông công an.

Chủ tịch ban chấp hành lâm thời là chủ tịch ủy ban mặt trận kiêm nhiệm, với danh nghĩa mặt trận là nơi tập hợp các đoàn thể quần chúng nhưng ông chủ tịch mặt trận nguyên là một ông giám đốc công an thời kháng chiến. Phó chủ tịch là đương kim giám đốc công an tỉnh và ông Hải Đăng là ủy viên thường trực. Anh em văn nghệ sĩ, trí thức ở đây đã phản ứng việc này và có xu hướng bất hợp tác với lối áp đặt như thế của tỉnh ủy. Đây là một tổ chức quần chúng rộng rãi nhưng lại không để cho quần chúng tham gia và như anh em nói: "Hóa ra chỉ có công an mới yêu thành phố Sương Mù thôi. Vậy cứ để công an làm".

Thật ra, mục đích và nội dung hoạt động của hội những người yêu thành phố Sương Mù này rất hay, rất thú vị: Khôi phục các thắng cảnh, các hoạt động văn hóa truyền thống, các phong tục tập quán đẹp của người dân thành phố Sương Mù. Ra một tạp chí giới thiệu và nghiên cứu toàn diện về địa phương. Tổ chức dịch vụ du lịch từ các nơi, kể cả các nước ngoài đến thành phố và ngược lại. Vận động hội viên, nhất là những người ở nước ngoài hỗ trợ tài chánh, kỹ thuật, cơ sở vật chất cho việc xây dựng thành phố, đặc biệt trong lãnh vực văn hóa xã hội... Nếu làm được hội sẽ có tác dụng rất lớn. Nhưng sao lại giao cho công an chủ trì hoạt động này? Rõ ràng đảng và nhà nước đã có mục đích khác trong việc thành lập hội này hơn là thực sự theo đuổi những mục đích công khai được đề ra.

Hoài không trả lời vấn đề ông Hải Đăng nêu mà hỏi lại ông:

- Hoạt động của hội những người yêu thành phố Sương Mù gần đây có gì mới không?

Ông Hải Đăng thở dài:

- Cũng gặp khó khăn cậu ạ. Anh em văn nghệ sĩ, trí thức ở dây hình như không ủng hộ tôi. Tôi biết họ bất mãn với lối áp đặt nhân sự của thường vụ tỉnh ủy nhưng đáng lý họ phải kiên nhẫn hơn. Cứ để hội ra đời hoạt động rồi lúc đó ta tổ chức đại hội chính thức, anh em muốn bầu ai thì bầu.

Hoài nhăn mặt:

- Anh em không kiên nhẫn và không tin tưởng chuyện đó đâu. Ông đã biết việc hội nhà văn, còn nhiều hội đoàn, tổ chức quần chúng khác nữa cũng thế. Cái gì đảng cũng muốn nắm hết và hầu như không tin tưởng ai cả. Thời đại đổi mới và dân chủ mà còn làm kiểu đó anh em bất hợp tác là phải.

Ông Hải Đăng gật gù:

- Tôi cũng đã thấy việc đó nên bây giờ tôi đến bàn với cậu đây. Chuyện lỡ rồi, ta cứ xúc tiến công việc rồi sẽ thuyết phục tỉnh uỷ sửa sau. Trước mắt, cần lập một văn phòng thường trực của hội và ra số tạp chí đầu tiên. Mọi chuyện thủ tục tôi đã lo xong. Vấn đề là có người đủ năng lực đứng ra thực hiện. Tôi thực ra chỉ làm cố vấn thôi chứ không thể trực tiếp đảm đương công việc này. Cậu hiện giờ đang thất nghiệp nên tôi mời cậu cộng tác với tôi. Tôi biết cậu thừa sức làm việc này vì cậu đã quen với công tác hội đoàn và việc làm báo. Chuyện hội nhà văn đã như thế, thôi cậu tạm gác sang một bên đi. Không có việc này ta làm việc khác. Vả lại việc hoạt động trong hội những người yêu thành phố Sương Mù tôi nghĩ cùng hào hứng và phù hợp với cậu đấy. Cậu nghĩ thế nào?

Hoài ngạc nhiên trước đề nghị bất ngờ của ông Hải Đăng:

- Hoạt động của hội những người yêu thành phố Sương Mù kể cùng hay và hữu ích. Nhưng sao ông lại mời tôi cộng tác mà không tìm người khác? Ông đã biết thường vụ tỉnh ủy đây nghĩ và đối xử với tôi như thế nào. Làm vậy họ chấp nhận sao được ?

Ông Hải Đăng như đã biết trước ý nghĩ của Hoài, mắt ông ánh lên một nét kỳ lạ:

- Cậu cứ yên chí. Việc đó tôi đã tính rồi. Tôi đã làm việc với thường vụ tỉnh ủy và cả cấp cao hơn về chuyện này. Vấn đề là ý kiến của cậu thôi.

Ông đứng dậy đi lui đi tới trong phòng một lúc rồi đến đặt tay lên vai Hoài, nhìn thẳng vào mắt anh:

- Cậu Hoài này. Tôi biết cậu rất tâm huyết và rất bất bình trước việc thường vụ tỉnh ủy đổi xử với cậu vừa rồi. Tôi nghĩ cậu vẫn còn tha thiết với đảng, với dân tộc, đất nước và có thể tiếp tục cổng hiến nhiều hơn nếu có cơ hội.

Tôi có việc bí mật này tiết lộ với cậu. Chỉ có tôi và cậu biết thôi. Tuyệt đối bí mật đấy nhé. Việc thành lập hội những người yêu thành phố Sương Mù thực ra chỉ là cái vỏ bọc để tôi làm chuyện khác. Cậu đã biết tôi là cán bộ tình báo và hiện đang được trung ương giao một nhiệm vụ đặc biệt. Cái chính là thông qua hội, ngoài việc thu hút ngoại viện, ta kiểm soát việc quan hệ và hoạt động của các cá nhân và tổ chức nước ngoài sẽ đến thành phố Sương Mù trong thời kỳ mở cửa sắp tới. Một mục tiêu quan trọng khác là hội sẽ có trực tiếp hợp tác với một tổ chức giáo hội lớn ở đây và thông qua mối quan hệ này ta sẽ khống chế và chi phối giáo hội đó, không phải chỉ giáo hội địa phương ở đây, trước mắt, mà còn có thể giáo hội trên cả nước về lâu về dài. Đây là một kế hoạch rất phức tạp mà tôi sẽ trao đổi kỹ với cậu sau.

Nghe ông Hải Đăng nói những chuyện này, trong đầu Hoài xoay chuyển rất nhiều ý nghĩ nhưng anh không tỏ thái độ thuận tình hay không mà chỉ hỏi một vấn đề để làm ông bộc lộ thêm:

- Ông biết rõ là tôi bị nghi ngờ và vừa bị khai trừ đảng mà. Ông không thấy việc giao nhiệm vụ như thế quá mạo hiểm sao?

Ông Hải Đăng đập tay lên vai Hoài mấy cái thật mạnh, giọng kiêu hãnh:

- Cậu hiểu tôi còn quá ít đấy. Tôi là cáo già mà. Tôi đã tìm hiểu kỹ về cậu và báo cáo chuyện này với thứ trưởng bộ nội vụ và đã được bộ nội vụ đồng ý. Đồng chí thứ trưởng cũng đã làm việc với thường vụ tỉnh ủy ở đây và thường vụ tỉnh ủy cũng đã nhất trí. Còn chuyện khai trừ đảng? Cậu biết không, chính tôi đang cần cái "mác" khai trừ đảng của cậu. Cái "mác" này của cậu bây giờ lại có giá hơn là đảng viên. Cậu đóng vai trò này rất thích hợp. Tôi không ngại cậu đâu. Không phải tôi tự kiêu nhưng tôi đã sử dụng được cả các tướng tá và quan chức cao cấp của các chính phủ ngụy quyền trước đây trong công tác. Sao? ý kiến cậu thế nào?

Hoài không trả lời ngay câu hỏi chính của ông Hải Đăng. Ông tiếp tục nói thêm một số việc cụ thể và trước khi từ giã, ông bảo để cho Hoài suy nghĩ, sau ba ngày ông sẽ trở lại.

Hoài cũng nói sẽ suy nghĩ thêm nhưng thực ra anh đã suy nghĩ hết rồi và anh biết chắc ông Hải Đăng sẽ thất vọng.

Vì độc lập tự do và an ninh của tổ quốc, vì sự phồn vinh của đất nước, anh sẵn sàng cống hiến. Nhưng bằng cách nào? Trong chế độ chính trị nào? Có thể trước đây anh đã nhận ngay nhiệm vụ cực kỳ khó khăn phức tạp đó và chấp nhận mọi trả giá, hy sinh nhưng bây giờ hoàn cảnh chung và nhận thức riêng của anh đã khác. Bất cứ nhân danh gì cũng không được chà đạp lên hạnh phúc của con người, coi con người chỉ là công cụ. Trong việc theo đuổi lý tưởng trong sáng của mình, anh đã vô tình trở thành một công cụ trong tay những người nắm quyền lực và khi anh tỏ ra là vật trở ngại, vì không biết cúi đầu, tuân phục tuyệt đối, anh có thể bị nghiền nát không thương tiếc. Trong cái mê hồn trận mới được giăng ra này, anh cũng chỉ là một công cụ và chắc chắn anh sẽ khốn đốn hơn nữa. Anh lao đầu vào cái mê hồn trận đó để làm gì trong khi anh đang muốn xây dựng một chế độ có căn bản hoàn toàn khác?

Ông Hải Đăng, con cáo già trong nghề tình báo như ông tự hào, đã không đánh giá đúng anh. Rộng hơn là chế độ này đã không đánh giá đúng con người và không có chiến lược con người đúng đắn như họ vẫn rêu rao. Con người cao hơn cộng sản nhiều, cao hơn tất cả mọi chủ nghĩa, mọi chế độ chính trị trong khi cộng sản và các chủ nghĩa lại muốn đứng trên và chi phối con người.

Đó không phải chỉ là thảm kịch của chế độ cộng sản mà của nhiều chế độ, nhiều thời đại, khi những kẻ nắm quyền lực bị tha hóa, mất phẩm chất con người.

Em đã dược nghe những tin tức không vui về tình hình cuộc đấu tranh của các anh ở thành phố Sương Mù và cả chuyện không vui riêng của anh, việc vợ anh lìa bỏ anh. Bây giờ, với lá thư này, có lẽ em sẽ mang đến cho anh một điều không vui nữa. Biết sao được. Em không muốn nhưng không thể làm khác hơn. Em biết rồi có lúc em sẽ phải viết lá thư này. Và tốt hơn là nên viết ngay. Em vẫn nghĩ ở trên đời này, tiền bạc, sự nổi tiếng, những niềm vui nhục thể... đều mang những khuôn mặt bình thường và tầm thường, chỉ có tình yêu là linh thánh và không thể giải thích. Nó cùng giống như ơn Chúa, không thể giải thích được. Tình yêu không phải là thứ giấy bạc lạm phát có thể liêu xài bất cứ nơi nào.

Sự dễ dãi chỉ dẫn đến nỗi gớm ghiếc về bản thân và lòng kiêu hãnh không cho người ta dễ dãi. Tình yêu cũng có sinh mệnh riêng của nó. Nó chỉ chết khi nào tới số mà thôi. Sự sống của nó, một khi đã hình thành, sẽ tiếp tục phát triển như một tất yếu. Mà đã tất yếu thì không thể khống chế được dù bằng quy ước của nhân gian hay phép tắc của Thiên đường, Địa ngục.

Ta đã dấn thân vào, đã hạnh phúc và đau đớn, đã thấy núi cao và vực sâu, đã biết cuộc sống trống rỗng và ghê rợn đến thế nào, đã được tình yêu rót đầy ắp chứa cần hạnh phúc, đã cảm thấy sự có mặt tầm thường bé mọn của mình trên thế gian này trở nên có ý nghĩa vì có sự tha thiết của một người. Ta đã dấn thân đến những miền kỳ lạ trên thế gian này mà trước đây ta chưa hề biết. Ta đã thấy tân thế giới và bây giờ không thể tự phỉnh mình trái đất này chỉ có bốn châu lục nữa.

Ta đã đến cùng nhau, đã ở bên nhau vô vàn êm dịu, đã bất chấp sự bất toàn của chính mình. Tình yêu sẽ lấp đầy khoảng trống của những gì chưa hoàn hảo trên thế gian này. Rồi có lúc ta chạm mặt với hư không. Chắc trong những hồi ức cuối cùng, trong bộn bề quá khứ, ta sẽ nhớ đến một ngày đã có cùng nhau. Sẽ nhớ đến cỏ xanh, bầu trời, giọt nắng. Và giây phút em chìm đắm trong anh. Giây phút anh tan chảy và vang dội trong em. Không phải là em đã cho và anh đã nhận. Mà ta đã cùng cho và cùng nhận, cùng chịu ơn nhau về niềm hạnh phúc đã có. Thế nhưng em đã biết rằng anh với em không thể đến cùng nhau trong cuộc đời này và như thế tình yêu cũng chỉ tồn tại được qua nỗi đau mà thôi. Khi em cảm thấy day dứt và xót xa, em biết đó là anh. Khi em thấy mình suy sụp như ngọn đèn dầu sắp cạn, em biết đó là anh.

Chúng ta đều là những con thiên nga bị vặt trụi cánh trên đời, cứ nằm trên mặt đất mà mơ ước trời xanh nước rộng. Con ngựa hoang trên đồng vắng, một mình dưới vầng trăng lẻ loi và cô đơn.

Đó không phải chỉ là anh, đó cũng chính là em, là nỗi cô đơn của một kiếp người.

Tự do hay là chết. Vấn đề và sự lựa chọn của anh trên mọi bình diện sẽ không bao giờ dứt khoát. Đó là một khát vọng mang tính đầy ải mà thôi. Có những ràng buộc ta không thể nào phá tung được. Vì đó chính là ta. Đã có lần anh nói với em: "Vợ anh là người phụ nữ hiểu anh nhất, đến từng chân tơ kẽ tóc, đã yêu anh nhất và chia xẻ với anh nhiều nhất trong cuộc đời này". Vậy mà bây giờ người phụ nữ đó đã lìa bỏ anh. Anh có thể quên được không? Anh có thể có tự do được không sau sự lìa bỏ này? Còn về phần em. Em không yêu chồng. Đến nỗi có lúc khi xa chồng em viết thư chỉ đề là "anh thân quý" chứ không thể viết "anh yêu quý" như đã viết cho anh, chỉ dành cho anh. Em không thể tự lừa dối. Thế nhưng em vẫn phải sống với chồng và các con em thôi. Không thể khác được.

Định mệnh đã đưa chúng ta đến với nhau nhưng định mệnh cũng không cho ta sống với nhau trên cuộc đời này. Vậy thì bằng cách nào đó, chúng ta hãy nương vào đời nhau mà đi, dù rằng mỗi người đều có một cuộc đời thứ nhất phải chu toàn. Điều ta có với nhau là điều cuộc đời không thể thiếu. Không thể thiếu. Và cũng không thể để thừa... Sau lá thư này có thể là gì em không biết nữa. Sự im lặng? Bặt tăm? Câm nín. Nhưng xin anh đừng nghĩ khác về em. Em vẫn là em thôi. Như đã từng đến với anh.

Em sẽ mãi mãi theo dõi bước chân của anh. cuộc, chiến đấu của anh và số phận em biết chắc không bao giờ bình yên của anh. Anh mãi hoài là giấc mơ, nỗi ám ảnh, sự tuyệt vọng và cũng là điều đẹp đẽ nhất, tiếng ngân dài không dứt của em trong cuộc đời này và trong cả hư không.

Sơ Huyền

Đọc xong thư Sơ Huyền, Hoài chợt nghe một tiếng ngân dài vang lên trong thung lũng vắng lặng. Anh ngẩng lên và thấy mình vừa tỉnh giấc khi gục đầu ngủ quên trên bàn viết. Thực ra không có thư Sơ Huyền. Anh đã đọc bức thư này trong mơ. Thư của Sơ Huyền hay chính là ý nghĩ của anh về cô, ý nghĩ của cô về anh mà anh đã tưởng tượng ra sau khi đột nhiên bặt tin cô một thời gian dài. Ngọn đèn dầu trên bàn viết đã tắt. Ngoài kia mảnh trăng non đang thấp thoáng trên cành cây trong thung lũng. Mảnh trăng non - Sơ Huyền - vẫn treo nghiêng trong đời anh, giữa không gian thầm lặng và hoang vắng. Tiếng ngân hư ảo vẫn vang dài, run rẩy trong bầu trời và ánh trăng nhạt nhòa ngoài kia. Tiếng chim kêu đêm. Tiếng gió luồn trong thung lũng. Hay chính là tiếng kêu của tâm hồn anh, cuộc đời anh, vọng tưởng về chốn hư không.

Ba năm qua, sau khi bị trục xuất ra khỏi cơ quan hội nhà văn, tôi đã về sống một nơi hoang vắng mà tôi tạm gọi là thung lũng trầm tư.

Đó là một thung lũng nhỏ nằm ven thành phố Sương Mù. Thung lũng chạy dài giữa hai cánh rừng thông và rực rỡ hoa vàng, hoa quỳ dại, một loại hướng dương - quay về phía mặt trời - như tâm hồn tôi vẫn ngưỡng vọng về ánh sáng. Cám ơn thiên nhiên đã cho tôi một biểu tượng và sự đồng cảm tuyệt vời để sống trong thời gian này.

Nơi tôi ở là nông trại của một người quen. Ông ta cho tôi ở và nhờ trông nom giúp vì thời gian này ông đang thiếu người chăm sóc Tôi sống một mình. Hoàn toàn một mình. Đi, đứng, nằm, ngồi, ăn, ngủ, làm việc, suy nghĩ, nói một mình. Đối diện với mình, soi rọi chính mình, thấy mình một mình trong hoang vắng và cô độc là một nỗi đau kỳ thú.

Các bạn đừng nghĩ tôi sống kiểu ẩn dật tách rời khỏi thế giới. Ngoài thì giờ lao động chân lay, tôi dành thời gian viết nốt tác phẩm mà tôi đã khởi thảo từ mấy năm trước và coi đây là một món nợ phải trả cho đời. Tôi cũng thường xuyên theo dõi tình hình qua chiếc đài nhỏ và không lạc hậu với tình hình đất nước, thế giới lắm đâu. Ngoài ra, thỉnh thoảng cũng có mấy anh em tâm huyết cũ đến thăm nói chuyện thế sự, nhân tình.

Lá thư này gởi cho các bạn chính là đoạn kết của tác phẩm đó. Thực ra không phải tôi chỉ sáng tác khi ngồi viết mà chính ra tôi sống với tác phẩm trong mọi lúc, kể cả trong giấc ngủ. Tôi nghĩ về tác phẩm trên mỗi bước chân thầm lặng, mỗi nhát cuốc bổ sâu vào lòng đất. Tôi thấy tác phẩm nơi đóa hoa hé mở, nơi gốc cỏ dại chen lẫn trong vườn rau. Tôi nghe tác phẩm trong những câu thơ xưa, những hồi ức về mọi chuyện vọng về ngân nga trong trí tưởng. Tôi hiểu tác phẩm khi thấy mặt trời lên và chìm trong bóng đêm. Tôi liên tưởng đến tác phẩm khi nghe những bản tin thời sự về đủ mọi vấn đề đang diễn ra khắp nơi trên thế giới. Tôi hòa tan vào tác phẩm khi niềm đau nhức, cơn khắc khoải dậy lên trong cả hồn xác. Tóm lại tôi đã viết tác phẩm bằng toàn bộ con người mình trong mọi nơi, mọi lúc. Tác phẩm chính là tôi, cuộc sống của tôi. Đó là một cuộc sống hòa lẫn giữa thực và mơ, một sự tồn tại đầy đủ nhất mà tôi đã có từ trước tới nay.

Tác phẩm bao gồm những con người, sự việc có thật và những nhân vật, sự việc hư cấu hay một phần hư cấu. Con người và sự việc có thật mang chính tên họ của mình và như đã xảy ra trong thực tế. Dĩ nhiên cách trình bày và nhìn nhận là của người viết. Tác phẩm xuất hiện từ cuộc đời, làm sao nó có thể thiếu vắng hiện thực. Tôi hiểu cuộc đời qua chính tôi, qua những người quen biết, những điều trông thấy, sống trải. Tôi xây dựng tác phẩm từ đó chứ không thể lấy chất liệu từ hư không (dù hư không chính là quê hương tôi sẽ quay về khi từ giã cuộc sống này). Tôi không cần ám chỉ. Tôi viết những điều tôi nghĩ, tôi chiêm nghiệm về mọi người, mọi chuyện. Đó là quyền tối thượng của nhà văn, một con người có ý thức rõ ràng về việc mình làm. Tuy nhiên đây là tác phẩm, là tiểu thuyết, nói thực ra nó không phải là cuộc đời mà chính là cuộc đời đã thăng hoa trong nghệ thuật. Đó cũng là quan niệm giản đơn của tôi khi sáng tác.

Bao nhiêu biến cố trên thế giới và trong nước đã xảy ra từ khi tôi vào sống trong thung lũng trầm tư này, có liên quan đến dòng suy niệm của tôi. Chủ nghĩa cộng sản ở Đông Âu sụp đổ. Biến cố ở Thiên An Môn, Trung Quốc. Liên xô tan rã. Việt nam rút quân khỏi Campuchia, tiếp tục đổi mới, mở cửa về kinh tế nhưng vẫn siết chặt về chính trị. Vụ Bùi Tín ra nước ngoài tố cáo chế độ. Vụ Dương Thu Hương bị nhà cầm quyền bắt giữ. Vụ Chân Tín và Nguyễn Ngọc Lan bị quản thúc. Vụ Câu lạc bộ những người kháng chiến cũ bị đập tan...

Các nhân vật trong tác phẩm của tôi tiếp tục sống và hành động theo lương tri, bản chất của họ và diễn biến của thời cuộc, càng ngày càng bộc lộ rõ mình ra.

Cho đến lúc này, Hoài vẫn chưa được tin tức gì về Vy và Sơ Huyền. Họ vẫn còn sống một nơi nào đó, cách xa anh nhưng trong cùng cuộc đời này. Hoài biết đến một lúc nào đó Vy sẽ trở lại với anh hoặc anh sẽ tìm đến với cô. Lẽ nào một gắn kết và chia xẻ đến như thế lại kết thúc bằng chia lìa. Dù có biết bao nhiêu mâu thuẫn, ngộ nhận, đau đớn, đó mãi mãi là ân tình. Ân tình và khổ lụy chính là định mệnh của Hoài và Vy để cùng nhau đi trọn đường trần. Còn Sơ Huyền, đó là một định mệnh khác.

Mảnh trăng non đó vẫn treo nghiêng trong suốt cuộc đời Hoài, soi chiếu lên tâm hồn anh ánh sáng lung linh của một thứ hạnh phúc ảo ảnh. Ông Tân và các đảng viên trong chi bộ Trung Kiên cũ, người về hưu đúng tuổi, người về hưu non, kẻ bỏ mảnh đất họ đã từng chiến đấu để tha phương cầu thực, người chết dần mòn trong nghèo đói. Một tên Tư Trung phản bội đầu hàng nào đó bỗng trở thành nỗi ám ảnh và lưỡi gươm treo lơ lửng trên cái gọi là sinh mệnh chính trị của họ mà họ vẫn không sao hiểu được. Niềm tin phai nhạt dần. Cay đắng và phẫn uất tăng lên trong tâm hồn họ theo dòng thời cuộc.

Mây Đầu Non đã viết được hàng ngàn bài thơ bi tráng, ngang tàng, tục tĩu theo phong cách độc đáo của anh nhưng không báo nào chịu đăng. Anh đã đi đến một số tòa soạn, đề nghị đăng tải và sẽ trả tiền cho họ thay vì họ trả nhuận bút cho anh. Họ chỉ cười vào mặt "thằng khùng thời đại". Đồi thông anh trồng vừa mới bén rễ, chớm xanh, đã bị bọn người đến chiếm đất đốt rụi.

Trong một cuộc tranh chấp, anh còn bị bọn chúng đập gần bể đầu và nội vụ phải đưa ra tòa. Mây Đầu Non hết bay trên đầu núi mà phải vác chiếu "đáo tụng đình". Anh không chạy đâu cho thoát cuộc đời này. Về mấy cha con ông già đẩy xe củi Hoài vẫn gặp, có lần Hoài trở về chốn cũ, nghe tin ông già đã chết mà vẫn chưa thấy được chủ nghĩa xã hội. Hai đứa con ông đã trở thành hai chàng thanh niên vẫn tiếp tục "sự nghiệp kiếm củi" của bố. Người anh đã có vợ, vợ đang mang bầu nhưng cũng cùng đi đẩy củi với chồng. Họ gặp lại anh nơi đầu dốc định mệnh và nhìn anh như một người xa lạ.

Câu chuyện về Hội nhà văn chưa được kết thúc dứt khoát.

Tỉnh ủy không cho hội hoạt động nhưng cũng không dám công khai giải tán nó, có lẽ vì sợ thêm tai tiếng. Nó tồn tại như một vấn đề còn treo lơ lửng, một cục xương gà "khạc chẳng ra, nuốt chẳng vô".

Minh Hương liên tục gởi các kiến nghị, tố cáo những người lãnh đạo trong tỉnh ủy và yêu cầu trung ương trục xuất họ ra khỏi đảng. Anh vẫn còn tin tưởng vào những người cấp tiến trong đảng, về một sự phân hóa nội bộ có thể làm thay đổi tình hình mang tính chất quyết định. Người ta tiếp tục bao vây, đe dọa, mua chuộc anh không được nên đang tính dùng biện pháp hành chính cho anh về hưu và trục xuất ra khỏi thành phố Sương Mù. Hà Sĩ Phu viết một bài tiểu luận tựa đề "Dắt tay nhau, đi dưới những tấm biển chỉ đường của trí tuệ", chỉ ra những nghịch lý của chủ nghĩa xã hội và yêu cầu quay ngược những tấm biển chỉ đường của chế độ. Bài viết của anh tuy chưa đăng tải ở đâu nhưng được nhiều anh em trí thức nhiều nơi trong nước phổ biến, chuyền tay đọc và sự việc này được báo cáo với trung ương đảng. Trung ương đảng đã chỉ đạo một chiến địch tấn công vào bài viết này, coi đây là điển hình của tư tưởng phản động, phủ nhận sạch trơn. Trên ba mươi bài viết đả kích được đăng tải trên các báo chính thức của trung ương của các nhà lý luận, các giáo sư tiến sĩ triết học, thậm chí được đưa vào trong các văn kiện chính thức được trình bày trong đại hội đảng toàn quốc. Anh đã bị bắt, xét hỏi và sau đó bị bao vây, quản thúc chặt chẽ...

Nguyễn Đại Lư đã hết tin tưởng vào việc góp ý xây dựng đảng. Anh tiếp tục công khai phê phán mạnh mẽ những người cầm quyền trong các buổi họp chính thức mà anh tham dự. Anh cũng ra sức nghiên cứu về lý luận để tìm ra một con đường cho đất nước giữa trận thế hỗn mang của thời đại khi cộng sản và tư bản đang tác động lẫn nhau, chuyển hóa cho nhau, nhưng hạnh phúc của con người, của dân tộc anh vẫn chưa tìm thấy.

Nguyên Lâm được mời làm chủ biên một tờ báo chính thức của tỉnh và được ưu đãi đặc biệt. Anh không còn chống đối nữa mà ra sức phục vụ tốt và dần xa rời những người bạn tâm huyết cũ. Hoàng Ly Chân chạy chọt khắp nơi nhưng không có cơ quan nào sử dụng, tiếp tục làm cái "loa phát thanh công cộng" ở quán bên đường.

Nguyễn Vũ quay sang làm kinh tế, thường luận đàm thế sự bằng một giọng bạt mạng và chửi vung cả thiên hạ. Yên Trung được cất nhắc vào một chức vụ cao hơn, xa lánh anh em văn nghệ tâm huyết, bộc lộ rõ là một kẻ cơ hội và trở thành một ông quan cách mạng trong thời kỳ mới.

Chinh Ba về hưu non, làm vườn kiếm sống và tự an ủi: Nguyễn Du không cần hội nhà văn vẫn có tác phẩm để đời.

Bí thư và phó bí thư tỉnh ủy sau những cuộc tranh chấp quyết liệt vẫn giữ thế cân bằng. Bí thư vẫn là bí thư dù là bí thư tỉnh ủy duy nhất không được bầu vào Trung ương đảng vì năng lực quá kém và nhiều tai tiếng. Phó bí thư chuyển sang làm chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh sau một cuộc bầu cử bổ sung Hội đồng nhân dân được sắp xếp đúng luật, kỹ lưỡng và "dân chủ"!!

Các nhân vật ở trung ương mà Minh Hương, Hoài và nhiều anh em văn nghệ sĩ, trí thức cấp tiến yêu cầu cách chức lại được đề bạt cao hơn, giữ những chức vụ quan trọng hơn. Họ tiếp tục chỉ đạo, điều hành đất nước, tiếp tục đi nước ngoài, tiếp tục ký kết hợp tác với các công ty nước ngoài vào làm ăn, tiếp tục hưởng thụ thành quả không phải của chủ nghĩa xã hội mà của quyền lực trong nền kinh tế thị trường, trở thành những nhà tư sản nhưng vẫn mang nhãn hiệu xã hội chủ nghĩa. Người ta gọi họ là tư bản đỏ. Họ đang bắt tay với tư bản xanh và cố gắng giữ vững quyền lực của mình. Đúng như Hà Sĩ Phu đã rút ra kết luận: Chiếm hữu quyền lực là chiếm hữu tất cả.

Một vài ủy viên trung ương đảng được coi là cấp tiến, rất hiếm hoi, dưới sức ép của đa số bảo thủ đang cầm quyền, đã lặng lẽ rút lui khỏi chính trường. Họ được nhà nước lôi ra phong tặng các huân chương, danh hiệu cao quý và những cái này trở thành những cái gông xiềng xích họ vào trong sự bất lực và ăn năn ở lứa tuổi già.

Báo chí, xuất bản, càng lúc càng bị siết chặt. Một số ban biên tập các tờ báo có xu hướng tiến bộ bị cách chức, khống chế. Những văn nghệ sĩ có tâm huyết hoặc gác bút, hoặc chỉ viết cho mình và bè bạn đọc. Một số khác chịu uốn cong ngòi bút, uốn lưỡi và uốn cả lưng để được giữ một chiếc ghế, hưởng một đặc quyền bố thí nào đó của những người cầm quyền. Một rừng báo chí chính thức của cả nước vang lên hòa âm chói tai của một bản tụng ca chế độ. Thỉnh thoảng, đây đó mới có một vài bài nói thẳng nói thật hiếm hoi hoặc đôi bài viết "lách" mà người đọc phải đọc giữa hai hàng chữ. Người ta công khai độc quyền yêu nước, độc quyền báo chí, xuất bản, độc quyền tư tưởng, độc quyền ngôn luận, trong khi vẫn lớn tiếng rêu rao về tự do, dân chủ, nhân quyền, ghi đủ mọi quyền tự do của con người trong hiến pháp. Một bầu không khí nặng nề phủ chụp lên tâm trạng của những người nghệ sĩ, trí thức tâm huyết.

Trong hoàn cảnh đó, tôi viết cho các bạn lá thư này, cũng là đoạn kết của tác phẩm mà tôi vừa viết đến những dòng chót. Đối với tôi tác phẩm cũng chính là cuộc sống và cuộc sống tan hòa vào tác phẩm.

Các bạn thân mến,

Ngày xưa Khổng Tử nói: "Tứ thập nhi bất hoặc, ngũ thập nhi lại thiên mệnh". Ngày nay ở các lứa tuổi đó ta vẫn còn hoài nghi và chưa hiểu được thiên mệnh, thậm chí còn chưa hiểu được nhân mệnh. Hay lại ở thời đại này ta phải suốt đời tìm kiếm? Không phải một đời, một thế hệ mà các thế hệ đều liên tục tìm kiếm vì lịch sử chuyển biến không ngừng và luôn luôn đặt ra những tình huống để giải quyết. Thuở 20, chúng ta đã lên án và phủ nhận thế hệ đàn anh. Bây giờ, chúng ta lại đương đầu với tình thế đó. Chúng ta tự hào với tuổi trẻ của mình, đã sống trong sáng, trung thực và dấn thân cho lý tưởng, nhưng chúng ta đã làm được gì, đã có thể bình yên, thỏa mãn ở lứa tuổi tứ thập, ngũ thập này chưa? Có thể ai đó tự hài lòng nhưng còn bao người luôn khắc khoải vì vận nước, nghĩa đời và tâm hồn không thôi nhức nhối. Chúng ta nhiều tham vọng, ảo vọng quá chăng trong giấc mộng lấp bể vá trời? Cá nhân nhỏ bé vô cùng trong trường kỳ lịch sử. Nhưng không có cá nhân làm sao có lịch sử, dân tộc, đất nước? Chúng ta đã tự gắn mình với số phận của lịch sử, đất nước và trách nhiệm đó thật nặng nề. Có người nói người nghệ sĩ - trí thức đứng trong trời đất, giữa thiên thu, giữa giấc-mơ-khát-vọng-chân-thiện-mỹ muôn đời của nhân loại, sá gì phải chống chế độ này, chế độ khác. Đúng không? Các chế độ chính trị thường chắn ngang đường và chi phối đến cả bản thân cuộc sống của người nghệ sĩ - trí thức, đã làm hủy hoại nhân cách, tài năng, làm tha hóa và thậm chí tiêu diệt bao nhiêu người nghệ sĩ - trí thức. Vậy thì người nghệ sĩ - trí thức làm thế nào có thể đứng ngoài, đứng trên chính trị được? Vấn đề này đã cũ xưa lắm rồi nhưng mỗi thời đại lại được đặt ra hoàn toàn mới mẻ, vô cùng nóng bỏng trước lương tâm của người nghệ sĩ - trí thức. Đừng ai lên mặt kiêu ngạo đã hiểu và giải quyết nó rồi.

Anh, hãy trả lời đi. Anh chọn cái thiện hay cái ác? Anh dám chống lại nhà cầm quyền vô đạo không? Anh dám sống trung thực với chính mình không? Anh nhận cây gậy hay củ cà-rốt? Anh dám nói thẳng nói thực không? Anh chọn bình yên cho bản thân gia đình hay gian nan trả giá? Anh có đắp tai ngoảnh mặt? Anh có ngụy tín? Tiếng nói lương tri, giá trị cao nhất của người nghệ sĩ - trí thức ở đâu? Miếng mồi danh lợi cám dỗ anh đến mức nào?... Anh đã làm được gì trước những vấn nạn mà chính lương tri và đất nước anh đang đặt ra?

Có người nói dân tộc này giờ đây hèn lắm, chịu nô lệ, tủi nhục, mất quyền làm người cũng đáng thôi. Nhận xét đó có cực đoan không? Trong lịch sử quá khứ, dân tộc này đã không hèn, ai cùng biết và tự hào về điều đó. Nhưng hiện nay có bao nhiêu nghệ sĩ - trí thức đã không hèn?

Hữu Lần suốt đời làm "cây gỗ vuông chành chạnh" không cho ai lăn lóc. Nguyễn Minh Châu đọc "ai điếu cho một giai đoạn văn nghệ". Dương Thu Hương chỉ ra "thiên đường mù". Trần Mạnh Hảo công khai tuyên bố "ly thân". Bùi Minh Quốc "hỏi tội những thằng thẻ đỏ tim đen". Xuân Sách thực tả "chân dung nhà văn" của một chế độ. Trần Huy Quang qua "Linh nghiệm" nhận định lại sự nghiệp lãnh tụ... Hoàng Minh Chính, Nguyễn Khắc Viện, Phan Đình Diệu, Nguyễn Hộ, Tạ Bá Tòng, Hồ Hiếu, Hà Sĩ Phu, Nguyễn Đan Quế, Đoàn Viết Hoạt, Chân Tín, Nguyễn Ngọc Lan... vạch trần những sai lầm của chế độ. Đủ chưa? Một dân tộc có 4.000 năm lịch sử đấu tranh mà hiện nay những người dám nói lên tiếng nói của lương tri như thế vẫn còn quá ít? Và phải chăng nói lên được như thế là đã hoàn thành sứ mệnh? Còn bao kẻ chỉ biết ăn bánh vẽ như Chế Lan Viên mà vẫn ráng ngồi dự tiệc cho đến cuối đời vì sợ mất phần? Bao nhiêu văn nghệ sĩ - trí thức chỉ biết hát bài tụng ca chế độ dù trong lòng có thể nghĩ khác? Và những Nguyên Ngọc, Xuân Cang, Ma Văn Kháng... có đứng vững được trước nỗi sợ và cám dỗ?

Dĩ nhiên mọi người có thể suy nghĩ và đánh giá về chế độ khác nhau. Nhưng đâu là chân lý khi tiếng nói công khai chỉ có một chiều và những lời trái ngược bị quy là phản động, bị ngăn cấm, bưng bít? Không thể có chuyện độc quyền yêu nước, độc quyền chân lý. Có người đã nói đến mối quan hệ giữa độc đảng với độc quyền, độc tài, độc ác. Lịch sử tất cả các dân tộc trên thế giới đã chứng minh điều đó. Không ai có thể biện minh cho sự độc tài. Đó chỉ là lý của kẻ mạnh. Và phải chăng lý của kẻ mạnh bao giờ cũng đúng? Trong những hoàn cảnh bị áp bức, sức mạnh tinh thần của một dân tộc ở đâu? Ở sự quật cường của đại bộ phận các tầng lớp nhân dân và thường khởi đầu bằng sự thức tỉnh của một bộ phận tiên tiến nhất trong đó có người nghệ sĩ - trí thức. Tiếng nói lương tri phải được cất lên, ngọn lửa trí tuệ phải được thắp sáng để hướng dẫn, soi đường trong đêm đen. Nếu bộ phận này không làm tròn vai trò của họ thì số phận dân tộc cũng khó đổi thay. Phần lớn nghệ sĩ - trí thức không phải là những người làm chính trị chuyên nghiệp nhưng họ đã dự báo những đổi thay và những cuộc cách mạng. Cần có sự kết hợp giữa những người làm chính trị chuyên nghiệp với những người nghệ sĩ - trí thức cùng nhận thức và lý tưởng. Họ ở đâu và kết hợp như thế nào? Phải chăng trả lời câu hỏi này chính là lời giải đáp cho một giai đoạn lịch sử?

Có người nói những người nghệ sĩ - trí thức chân chính thường không có tiền, không có quyền, không có thế lực nên họ sẽ chẳng làm được gì và trong chế độ nào họ cũng là những kẻ thua cuộc. Có người nói nghệ sĩ - trí thức là những kẻ yếu so với những người cầm quyền nhưng họ sẽ đặt tư tưởng, tác phẩm của mình vào trong lòng chế độ vô đạo như những quả mìn không có cách gỡ. Quả mìn đó đến một lúc sẽ làm nổ tung chế độ. Có người nói trong giai đoạn này những người nghệ sĩ - trí thức chân chính đã thua đậm, thua cay không còn gì cứu vãn. Những người kiên cường nhất may ra chỉ còn giữ được chút nhân cách.

Những nhận định trên đều có chứa đựng sự thật và đã đặt nghệ sĩ - trí thức vào trong thế yếu. Tại sao bộ phận tiên tiến nhất của một dân tộc lại tự mình đứng trong thế yếu? Phải chăng họ thiếu dũng khí để làm một khởi đầu, khởi đầu cho mọi biến động mà nếu không có nó các biến động không thể diễn ra? Có dũng khí nghĩa là có can đảm chấp nhận trả giá và hy sinh. Điều đó không dễ dàng chút nào, đối với bất cứ ai. Hiện nay chúng ta đang sống như thế nào?

Phần lớn ai cũng phải làm một cái gì đó để kiếm sống, kể cả bằng nghề cầm bút. Cuộc mưu sinh thật gay go, nhất là đối với những nghệ sĩ - trí thức chân chính. Có lẽ phần đông đều có tâm trạng như Cao Bá Quát:

Trói chân kỳ, ký tra vào rọ

Rút ruột tang bồng trả nợ cơm

Chúng ta thấm thía biết bao tâm trạng này của người xưa và tình cảnh đó là bi kịch hàng ngàn đời của bao thế hệ trí thức. Nhưng mấy ai đã dám công nhiên tuyên bố và hành động như Cao Bá Quát:

Bình Dương, Bồ Bản vô Nghiêu, Thuấn

Mục Dã, Minh Điền hữu Võ, Thang

dù phải chấp nhận rơi đầu trên pháp trường?

Có lẽ phần đông chúng ta ai cùng tự nghĩ phải cố giữ lấy lương tâm, sống với một tấm lòng, nhưng điều đó thật không dễ. Vì ta phải đối mặt hằng ngày với bao điều ngang trái và sự ngụy tín, thỏa hiệp đến lúc nào không biết, hay biết mà vẫn chấp nhận. Hình thức trang trí dân chủ bao giờ cũng cần thiết cho một chế độ độc tài khôn ngoan trong thời đại ngày nay. Và nhiều người vẫn ảo tưởng dù sao mình cũng đã làm một cái gì.

Có người không chấp nhận "ăn thóc nhà Chu", nhưng không ai nhịn đói đến chết như Bá Di, Thúc Tề. Dĩ nhiên Bá Di, Thúc Tề quá cực đoan và nhận thức không tới vì thóc nào phải của nhà Chu? Dù sao, đứng ra bên ngoài, hoàn toàn bất hợp tác cũng là một thái độ tích cực vì nó dứt khoát và rõ ràng.

Có người muốn dùng tác phẩm để đóng đinh cái ác vào văn học, nghệ thuật, lưu lại cho ngàn đời sau, coi đó là sứ mệnh và việc duy nhất có thể làm, đáng làm của người nghệ sĩ. Tác phẩm có thể được công bố hoặc chưa công bố nhưng sáng tác với ý hướng trên chính là lý do tồn tại của người nghệ sĩ. Đó phải chăng cũng là một thái độ tích cực?

Các bạn thân mến,

Tôi đã cố gắng hoàn tất tác phẩm này để lý giải một phần về sự phản bội, một vấn đề lớn và vĩnh cửu của con người. Ai đã phản bội và thế nào là phản bội? Tôi vẫn tin có những người cộng sản chân chính là những người tốt, đã một thời là những người tốt và hiện nay vẫn còn những người tốt, nhưng quyền lực đã làm người ta tha hóa và có thể trở thành những kẻ phản bội. Những người nghệ sĩ - trí thức chân chính là những người tốt nhưng sự sợ hãi và cám dỗ danh lợi cũng có lúc làm người ta phản bội. Phản bội còn đến trong tình yêu, tình bạn và trong các mối quan hệ khác giữa con người và con người. Có lẽ phải nhiều tác phẩm mới phác thảo được căn bệnh bất trị này của con người qua mọi thời đại

Nhiều người muốn đi tìm một giải pháp. Những người cầm quyền dĩ nhiên có giải pháp của họ. Nhưng đâu là giải pháp đúng? Qua tình hình thế giới gần đây, mọi người đều sợ những biến động đưa đến nội chiến, hận thù, đổ vỡ, suy thoái, phân ly... nhưng có phải vì thế mà những người cầm quyền có quyền độc tài độc đoán, đứng trên nhân dân để bắt mọi người phải khuất phục? Họ là ai và họ có quyền đó không? Họ có thể thay đổi không?

Lịch sử đất nước và thế giới đã qua nhiều trang. Bao nhiêu khái niệm cần phải được xét lại. Ngụy và cách mạng? Tay sai đế quốc và yêu nước chân chính. Chiến tranh giải phóng và chiến tranh hủy diệt? Anh hùng và gian hùng? Cộng sản và tư bản? Chân chính và phản bội? Dân chủ và độc tài? Đa nguyên và độc quyền lãnh đạo?... Không có gì được coi là cấm kỵ đối với tư tưởng và sự tìm kiếm chân lý của con người.

Gác qua một bên mọi định kiến, hòa giải hoà hợp dân tộc phải chăng là một con đường tuy khó khăn nhưng là con đường duy nhất đúng trong hoàn cảnh hiện nay?

Các bạn thân mến,

Chúng ta đã chia xẻ biết bao điều trong một thời kỳ lịch sử đầy biến động và bão táp. Các bạn có bình yên không? Tôi tin rằng những ai thực sự có lòng, dù đang sống theo một cách nào đó bề ngoài vẫn không sao có thể bình yên được, dù ít hay nhiều, dù thoáng qua hay không thôi khắc khoải.

Tôi vẫn chưa ra được cơn khủng hoảng và khát vọng tìm kiếm một con đường. Xin các bạn hãy cho tôi những lời tâm sự và những lời khuyên. Điều đó chắc chắn sẽ mang lại cho tôi ngọn lửa, ánh sáng và tình thân, những cái cần thiết vô cùng cho tôi, cho chúng ta, trong lúc này.

Tôi gởi tác phẩm này, lá thư này đến các bạn thân, những người tâm huyết, nhưng cũng để gởi đến cho mọi người, kể cả những người đã và sẽ coi tôi như một kẻ phá hoại. Phải chăng lắng nghe và đối thoại sẽ là cánh cửa mở ra một con đường?

Thành phố Sương Mù, viết ngắt quãng 1988-1992

Tiêu Dao Bảo Cự