HÀN MẶC TỬ (1912-1940) bậc tài hoa yểu mệnh, thiên tài kiệt xuất của thơ ca hiện đại Việt Nam với một hồn thơ trăng láng lai bất tuyệt rất đặc biệt, hết sức độc đáo, tôi đoan chắc rằng thơ ca nhân loại chúng sinh xưa nay không có một nhà thơ, thi nhân, thi sĩ nào có thể gùn ghè cập kè so sánh !
Ấy vậy mà trong một loại sách văn học lớp 11 của chương tŕnh phổ thông, cái gọi là "Sách giáo viên" được xem như cẩm nang của thầy cô giáo dạy văn, vị giáo sư văn học ở ĐH đă phán về hai câu thơ trăng độc đáo nhứt của bài thơ ĐÂY THÔN VĨ DẠ của HÀN MẶC TỬ như sau: "Có người đặc biệt ca ngợi h́nh ảnh nầy ở khổ thơ thứ hai "Thuyền ai đậu bến sông trăng đó. Có chở trăng về kịp tối nay?". Đó quả là một h́nh ảnh thơ mộng và đẹp. Nhưng độc đáo th́ không phải. "Thuyền gối băi", "Thuyền đậu bến", "Thuyền chở trăng", những h́nh ảnh thơ đó thực ra đă trở thành ước lệ được dùng phổ biến trong thơ ca kim cổ (thơ Đỗ Mục, Trương Kế, Nguyễn Trăi, Hồ Chí Minh, Quách Tấn, Yến Lan, Thúc Tề v.v...) "
Tôi thật ngỡ ngàng!
Hướng dẫn NỘI DUNG và PHƯƠNG PHÁP giảng dạy "nhằm hổ trợ trực tiếp và thiết thực cho người dạy" theo lời nói đầu của "Sách giáo viên" ấy mà viết như thế về hai câu thơ trên trong bài thơ ĐÂY THÔN VĨ DẠ của HÀN MẶC TỬ, thật càng làm cho tối và rối thêm! Nhất là đối với thầy cô giáo vốn trước kia chẳng được học bài thơ nầy ở chương tŕnh phổ thông cũng như ở trường ĐHSP ngày ấy!
Người soạn sách đă nhặt từ ra một cách tùy tiện rồi gán ghép nào "Thuyền gối băi", Thuyền đậu bến", "Thuyền chở trăng" đă làm lệch đi h́nh ảnh thơ của HÀN MẶC TỬ. Do cảm nhận h́nh ảnh thơ với những chi tiết hiện thực cụ thể như thế nên người soạn sách đă vội phán "độc đáo th́ không phải"! Câu chữ trong thơ HÀN MẶC TỬ vốn mơ hồ, chập chờn, hư ảo "Thuyền ai đậu bến sông trăng đó. Có chở trăng về kịp...". "Thuyền ai" thật phiếm chỉ, mơ hồ không xác định, thật mông lung. "Bến sông trăng" đă là bến mộng. Đọc kĩ toàn bài thơ: "Đó" đối lập với "Đây"(Ở đây sương khói mờ nhân ảnh) đă gieo vào tâm trí người đọc về cơi mộng, cơi mơ ước chứ không chỉ là từ xác lập nơi chốn hiện thực cụ thể nào. Và tiếng gọi bi thiết, chới với "Có chở trăng về kịp..." càng thêm phi thực, hư ảo phiêu linh vô cùng. Thử hỏi các nhà thơ từng có thơ về trăng mà người soạn sách đă liệt kê ra như ở trên có tạo ra được h́nh ảnh thơ nào về trăng lại chập chờn mộng ảo độc đáo đến như thế, gợi cảm đến như thế?
Vị giáo sư nọ đă đồng hóa h́nh ảnh thơ rất riêng về trăng của HÀN MẶC TỬ với những h́nh ảnh thơ "Ước lệ được dùng phổ biến trong thơ ca kim cổ" và chẳng hướng dẫn gợi ư ǵ thêm, rồi lại đưa ra hàng loạt nhà thơ xưa nay viết về trăng, thật chẳng khác ǵ tung hỏa mù!
Lẽ nào ánh trăng thanh thản ung dung lạc quan tin tưởng trong "Yên ba thâm xứ đàm quân sự/ Dạ bán quy lai nguyệt măn thuyền" (Giữa ḍng bàn bạc việc quan/ Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền) của người chiến sĩ cộng sản Hồ Chí Minh cũng là ánh trăng "Giang nguyệt minh", "Nguyệt măn thuyền" trong thơ đời Đường của Trung Quốc xưa?
Lẽ nào h́nh ảnh trăng trong hai câu thơ trên của HÀN MẶC TỬ cũng giống như h́nh ảnh trăng trong thơ Hồ Chí Minh? Lẽ nào h́nh ảnh "Thuyền ai đậu bến sông trăng...Có chở trăng về kịp..." của HÀN MẶC TỬ lại không ẩn chứa cảm xúc xao xuyến, náo nức, khao khát hạnh phúc t́nh yêu của "cái tôi" thời đại Thơ Mới?
Nhà phê b́nh Hoài Thanh ( trước CM tháng 8,1945) đă từng có lời b́nh rất đáng suy ngẫm (để học tập) về h́nh ảnh con c̣ trong thơ ca : "Từ con c̣ của Vương Bột lặng lẽ bay trong ráng chiều đến con c̣ của Xuân Diệu không bay mà cánh phân vân có sự cách biệt của hơn ngàn năm và của hai thế giới." (Thế giới quan cổ điển và thế giới quan hiện đại)
Hơn nữa, vị giáo sư nọ không đặt gắn h́nh ảnh "Thuyền ai đậu bến sông trăng..." vào trong toàn bài thơ, vào hồn thơ tài hoa ảo mộng HÀN MẶC TỬ. Xuyên suốt bài thơ ĐÂY THÔN VĨ DẠ không chỉ "Thuyền ai..." mà nào "Vườn ai..." và rồi "Ai biết t́nh ai..." Tất cả tạo nên một hệ thống phiếm chỉ, bàng bạc, mông lung mơ hồ mà lại day dứt ám chỉ đến nghẹn ngào trong con tim không thể gọi tên! Trước khi dựng h́nh ảnh trăng bến mộng nầy, HÀN MẶC TỬ đă tê tái con tim cho cảnh chia ĺa "Gió theo lối gió, mây đường mây", anh đường anh, em đường em, không c̣n chung lối mộng nữa rồi! Thật là ngh́n trùng xa cách, xa cách trong không gian, xa cách trong thời gian, xa cách trong tâm hồn người thơ đang ám ảnh cái chết, giây phút ĺa đời! H́nh ảnh thơ trăng hết sức kỳ lạ, mang hồn vía thơ HÀN MẶC TỬ xuất hiện trong khoảnh khắc chấn động tâm tư ấy, người soạn sách có nắm bắt cảm nhận mảy may nào không? “Trữ t́nh HÀN MẶC TỬ là gợi cảm chứ không phải là truyền cảm. Nhà thơ không truyền thẳng cảm xúc của ḿnh tới độc giả nhờ phương tiện ngôn ngữ, mà bằng bản thân ngôn ngữ thức dậy thứ năng lượng đó vốn tiềm ẩn trong mỗi độc giả, v́ vậy mà cảm xúc thẩm mĩ của người đọc no đủ hơn, sâu sắc hơn bởi như tránh được một sự áp đặt từ bên ngoài." (Đỗ Lai Thúy)
Mỗi bạn đọc yêu thơ đến với thơ ca nói chung, với hai câu thơ về trăng nầy của HÀN MẶC TỬ nói riêng (Dù là bạn đọc trẻ tuổi, học tṛ học văn) phải là người đồng sáng tạo với tác giả, có thể cảm nhận theo cách riêng của ḿnh, nhưng dứt khoát không được chủ quan áp đặt cho rằng h́nh ảnh thơ trăng nầy không có ǵ sáng tạo "Độc đáo th́ không phải", và "nó đă trở thành ước lệ được dùng phổ biến trong thơ ca kim cổ"!
Đừng có v́ một thần tượng linh thiêng(!), giáo điều nào mà quy chiếu trói buộc thơ, đặc biệt là thơ HÀN MẶC TỬ vào một khuôn, một hướng (thơ Đường...thơ Hồ Chí Minh-đặc biệt một người không ham mê thơ "Lăo phu nguyên bất ái ngâm thi", làm thơ bộc lộ ngôn chí, cốt để nói chính trị mà thôi!).
B́nh giảng thơ như thế là giết chết thơ ca!
B́nh giảng thơ như thế là đầu độc, giết chết những tâm hồn trong trẻo hồn nhiên mơ mộng của các em nhỏ học tṛ thơ ngây!
Từ những vị đại giáo sư cây đa cây đề như thế, đến các lớp thầy cô giáo
dạy văn được đào tạo rập khuôn như thế, đừng trách chi học tṛ ngày nay
không thích học môn văn, không muốn thi vào ngành văn ở trường đại học! NÓI ĐI RỒI LẠI NÓI LẠI:
Người yêu thơ nào cũng biết: Trăng là một h́nh tượng thơ độc đáo, hết sức lạ kỳ, vừa mang "màu sắc cụ tượng" vừa mang "màu sắc trừu tượng", chuyển tải hồn thơ hư linh thần mộng HÀN MẶC TỬ. Đọc toàn bộ thơ văn của HÀN MẶC TỬ, người đọc như lạc vào một thế giới trăng huyền ảo với đủ mọi tầng bậc (Thượng giới, hạ giới, cơi mộng,n gọc tuyền...) lấp lánh phiếu diễu cơ man nào màu sắc, vô lượng, vô biên...!
Không gian dày đặc toàn trăng cả Tôi cũng trăng mà nàng cũng trăng.
Mỗi ảnh mỗi h́nh lên phiếu diễu... (HUYỀN ẢO)
Trăng đă trở thành một bầu khí quyển bao bọc vây quanh mọi cảm giác, mọi suy tưởng, chan ḥa trong cả thể xác lẫn tâm hồn người thơ! Và trăng xuất hiện trong thơ HÀN MẶC TỬ ở mỗi bài, mỗi đoạn thơ ở mỗi thời khắc tâm trạng khác nhau với mỗi sắc thái biểu cảm t́nh ư khác nhau của một óc tưởng tượng hết sức độc đáo.
H́nh ảnh trăng xuất hiện trong thơ HÀN MẶC TỬ với một tầng số rất cao và biến hóa kỳ ảo vô cùng, có khi hữu thể như có thể nắm bắt được và có khi vô h́nh mông lung trong cơi phi tưởng xứ rất trừu tượng siêu h́nh, có khi trong sáng hồn nhiên yêu kiều và có khi mê hoặc điên dại đến kinh hoàng.
+ Có khi trăng là biểu tượng cho tâm hồn đẹp trong sáng, trinh trắng, e ấp của t́nh yêu mới chớm, một t́nh yêu thơ mộng thanh quư cao thượng vô cầu:
Mới lớn lên trăng đă thẹn tḥ, Thơm như t́nh ái của ni cô. (HUYỀN ẢO)
Con trăng mắc cỡ sau cành thông. (T̀NH THU)
+ Có khi trăng là biểu tượng cho cái đẹp duyên dáng, t́nh tứ trong mong chờ đợi yêu:
Trăng nằm sóng soăi trên cành liễu Đợi gió đông về để lả lơi.
(BẼN LẼN) + Có khi trăng là biểu tượng cho cái đẹp tuyệt đối chân như:
Ô ḱa, bóng nguyệt trần truồng tắm
Lộ cái khuôn vàng dưới đáy khe.
+ Có khi trăng là biểu tượng cho vàng ngọc châu báu lấp lánh lâu đài t́nh
ái tráng lệ sáng láng đến mê hoặc: Trăng tan tành rơi xuống một vũng cù lao, Hóa đài điện đă rất nên tráng lệ. (PHAN THIẾT! PHAN THIẾT!)
Trăng, trăng, trăng là trăng, trăng, trăng Ai mua trăng tôi bán trăng cho.
(TRĂNG VÀNG TRĂNG NGỌC)
+ Có khi trăng là biểu tượng cho hồn thơ điên dại kinh hoàng: Ta nằm trong vũng trăng đêm ấy, Sáng dậy điên cuồng mửa máu ra.
(SAY TRĂNG) Ta hoảng hồn, hoảng vía, ta hoảng thiên Nhảy ùm xuống giếng vớt xác trăng lên.
(TRĂNG TỰ TỬ)
Và c̣n biết bao là h́nh ảnh trăng trong thơ HÀN MẶC TỬ mang biểu tượng
khác nữa, có khi rất siêu h́nh huyền bí không dễ ǵ giải mă. Thậm chí
trong cùng một h́nh ảnh trăng nhưng lại gợi lên những h́nh tượng trăng
với những tầng biểu tượng mang ư nghĩa rất khác nhau! Bởi v́,người
đọc, tụng thơ của một nhà thơ ḿnh say mê, luôn phải là người đồng sáng
tạo cùng tác giả, làm cho màu sắc trừu tượng của hồn thơ kia trở nên hiển
hiện lên màu sắc cụ tượng có thể nắm bắt được.
Xin mời bạn yêu thơ đọc thơ (và cả vị giáo sư văn học đă đỡ đầu cho bao
luận án tiến sĩ văn học kia!) đọc lại lời của Thi sĩ HÀN MẶC TỬ: "Màu sắc,như ta đă thấy trong các thi phẩm đông tây,đều gồm hai tính cách: 1.Màu sắc cụ tượng 2.Màu sắc trừu tượng Màu sắc cụ tượng th́ lộ nguyên h́nh bằng bản chất của nó, như gấm, như hoa, mà ta rờ được, nắm được với đôi tay (palpable), c̣n màu sắc trừu tượng là thứ ǵ nửa thực, nửa hư, nghe,thấy, biết mà không làm chủ được nó, ví dụ: ánh sáng, hương thơm, nhạc vui, không gian, thanh khí...Màu sắc cụ tượng dễ t́m, dễ kiếm; trái lại màu sắc trừu tượng rất khó sáng tạo, v́ đây là cái đẹp của thơ, và phải có con mắt của thi nhân, của một kẻ siêu phàm, thoát tục mới nhận thấy cái đẹp thiêng liêng, phép tắc ấy, và mới thấu triệt hết tinh hoa của nó. Với màu sắc trừu tượng, thi nhân có cái công phu làm cho trở nên cụ tượng. Nghĩa là có thể nắm được một nạm hào quang, lùa không gian vào vạt áo, dồn kinh cầu nguyện về phương Nam, cho hai tiếng sáo đuổi nhau là là... Bắt cái vô h́nh trở nên hữu h́nh, khiến cái chết trở nên sống, cho vật câm không c̣n là câm nữa. Đấy là tất cả nghệ thuật và trí tưởng tượng phi thường của thi nhân, nếu thi nhân là một thiên tài."
(Trích trong BÍCH KHÊ THI SĨ THẦN LINH, bài tựa thi phẩm TINH HUYẾT của
Bích Khê)
Thi sĩ thiên tài đă: "Bắt cái vô h́nh trở nên hữu h́nh, khiến cái chết
trở nên sống, cho vật câm không c̣n câm nữa." th́ người yêu thơ đọc thơ
hăy mở hồn ḿnh, đánh thức các giác quan tinh sắc nhứt của ḿnh để cùng
rúng động nao nao âm hưởng đồng sáng tạo cùng người thơ! Người yêu thơ
đọc thơ, tụng thơ HÀN MẶC TỬ cần nhập tâm quán tưởng để có cái nh́n trong
sáng thoát tục mới nhận thấy cái đẹp thiêng liêng, tinh túy tinh hoa của
thơ. Nghĩa là thế nầy: Nhiều khi h́nh ảnh trăng trong thơ HÀN MẶC TỬ
không c̣n là h́nh ảnh trăng của giới tự nhiên dương gian nầy nữa, mà là
h́nh ảnh trăng rất trừu tượng gợi lên ư nghĩa biểu tượng nào đó trong
thơ. Mây, gió cũng vậy: "Gió theo lối gió, mây đường mây" không c̣n là
h́nh ảnh mang màu sắc cụ tượng mà đă hóa thành h́nh ảnh mang màu sắc
trừu tượng gợi lên ư nghĩa biểu tượng cho sự ngăn cách, chia ĺa, không
cùng chung lối mộng. Cho nên, người yêu thơ đến với h́nh ảnh thơ trăng
trong thơ HÀN MẶC TỬ cần biết: Phải có một nỗi ám ảnh lạ thường về trăng
như thế nào, phải có một trạng thái tinh thần và thể xác rúng động đến lạ
thường về trăng như thế nào, mới có thể khiến HÀN MẶC TỬ trào lên đầu
ngọn bút những câu thơ về trăng độc đáo lạ thường, hay đẹp đến như thế!
Riêng về h́nh ảnh trăng trong hai câu thơ trong bài ĐÂY THÔN VĨ DẠ mang
biểu tượng về cái đẹp sáng láng nguyên sơ êm đềm của hạnh phúc t́nh yêu
mà nhà thơ đang khao khát mong ước" Có chở trăng về kịp tối nay?". Nếu
chúng ta biết rằng HÀN MẶC TỬ đang có một ám ảnh sâu sắc về cái mong
manh mệnh yểu, cuộc đời ḿnh quá ngắn ngủi do đang mắc phải căn bệnh
phong, hiểm nghèo, khốc liệt, không có thuốc đặc trị, phải đưa vào trại
phong Quy Ḥa cách li với đời sống xă hội, và đặc biệt, nếu ta biết rằng
hồn thơ HÀN MẶC TỬ yêu thương cuộc đời tha thiết "Ta c̣n triều mến biết
bao người/ Vẻ đẹp xa hoa của cuộc đời..." mà phải run rẩy nuối tiếc
trong giây phút sắp chia ĺa "Ta trút linh hồn giữa lúc đây/ Gió sầu vô
hạn nuối trong cây...", th́ ta mới thấu hiểu, cảm nhận hết được t́nh ư
trong nỗi khao khát cháy bỏng về hạnh phúc t́nh yêu của HÀN MẶC TỬ hiện
thể trong hai câu thơ trên. Thật là một nỗi niềm khát khao hạnh phúc t́nh
yêu chân thành đến tê tái, chấn động ḷng người! Cơi mộng "Bến sông trăng" bàng bạc một trời mộng mơ êm đềm hạnh phúc (Đọc thêm "CHƠI GIỮA MÙA TRĂNG" HMT) và nỗi khát khao mộng ước da diết về hạnh phúc t́nh yêu trong thơ HÀN MẶC TỬ gửi lại qua hai câu thơ trên đây, với h́nh ảnh trăng độc đáo nầy đă là nỗi niềm chung của bao tâm hồn bạn đọc từ bấy đến nay. Bởi v́, h́nh ảnh thơ trăng độc đáo nầy đă phơi lộ một tâm trạng đau thương tuyệt vọng, người thơ cảm thấy ḿnh bất lực trước cái đẹp, cái hạnh phúc t́nh yêu tuyệt đối, vô hạn. Trong cơi người ta nầy, ai trong chúng ta không mang tâm trạng khao khát mộng ước vươn tới cái đẹp, cái hạnh phúc t́nh yêu trọn vẹn, tuyệt đối, vô hạn, vĩnh hằng ấy trong đời? Thi sĩ HÀN MẶC TỬ đă nói hộ cho con tim, khối óc, tâm hồn của mỗi chúng ta trong cuộc đời phù du mà cơm áo điêu linh lao đao lảo đảo nầy! Người yêu thơ đọc thơ, dù ở tŕnh độ nào, có thể không thuộc hết bài thơ ĐÂY THÔN VĨ DẠ, nhưng đă nhớ và đọc tụng hai câu thơ nầy là v́ thế!
H́nh ảnh về Thuyền (t́nh) và Bến (mộng) bàng bạc một màu trăng nguyên sơ êm đềm hạnh phúc, sáng láng phiếu diễu như trong cơi mộng ấy đă góp phần miêu tả, ca ngợi cảnh vật đêm trăng trên ḍng Hương giang của xứ Huế đẹp mộng mơ và t́nh tứ, nhưng ấn tượng sâu xa khó phai mờ, ám ảnh măi trong tâm hồn người yêu thơ đọc thơ là tiếng gọi vọng lên từ nỗi ḷng riêng của HÀN MẶC TỬ về một t́nh yêu đơn phương câm lặng, xót xa trong tuyệt vọng cùng người đẹp xứ Huế mà Thi sĩ đă thầm yêu trộm nhớ thuở nào! Tiếng gọi đ̣ yêu thương chới với, tiếng gọi đ̣ vô thanh độc đáo có một không hai ấy, chứa chan bao là khao khát yêu thương giữa trời trăng hư ảo ấy sẽ đồng vọng ngân dội măi nơi tầng sâu kín nhất trong tâm hồn người đọc hôm nay và mai sau!
NÓI LẠI RỒI LẠI NÓI ĐI:
Qua hai câu thơ về trăng trong bài thơ ĐÂY THÔN VĨ DẠ của HÀN MẶC TỬ, từ sự phê phán cách giảng b́nh hủ nút bắt bướm bỏ hộp cho có "tính tư tưởng" của vị quan thầy văn học (Rất nhiều vị quan thầy văn học nghệ thuật như thế trong thời đại nầy!), tôi đă khai mở đưa dẫn người yêu thơ đọc thơ thâm nhập vào h́nh tượng thơ trăng của HÀN MẶC TỬ chút ít..., nhưng tôi cũng thật sự băn khoăn...! Bởi h́nh ảnh trăng trong thơ HÀN MẶC TỬ là một h́nh tượng thơ rất tượng trưng, trừu tượng, siêu thực không dễ ǵ hàm hồ nắm bắt lĩnh hội được, và đặc biệt hơn nữa, hồn thơ trăng dị thường HÀN MẶC TỬ đ̣i hỏi phải cảm nhận bằng một trạng thái tâm hồn khác thường th́ mói thâm nhập cơi bí mật huyền diệu thượng thừa của thi ca!
Ta hăy nghe HÀN MẶC TỬ rao giảng:
"Tôi làm thơ? Nghĩa là tôi yếu đuối quá. Tôi bị cám dỗ. Tôi phản lại tất cả những ǵ mà ḷng tôi, máu tôi, hồn tôi đều hết sức giữ bí mật. Và nghĩa là tôi mất trí, đă phát điên. Nàng đánh tôi đau quá, tôi bật ra tiếng khóc, tiếng gào, tiếng rú."
Và để cho ra đời những vần thơ trăng đẹp thơ mộng mang ư nghĩa biểu tượng cao siêu ấy, Hàn Mặc Tử đă sống, đă cháy đời ḿnh với ngọn lửa thiêng trong từng phút giây: "Tôi đă sống mănh liệt và đầy đủ. Sống bằng tim, bằng phổi, bằng lệ, bằng hồn. Tôi đă phát triển hết cảm giác của t́nh yêu. Tôi đă vui, buồn, giận, hờn đến gần đứt sự sống."
Nghĩa là: Chưa "mất trí", chưa "phát điên", chưa bị "Nàng đánh tôi đau quá", chưa biết thế nào là "đến gần đứt sự sống" th́ chưa bao giờ hiểu thơ HÀN MẶC TỬ, và đừng nói chi đến giảng b́nh thơ HÀN MẶC TỬ!
Ta hăy nghe chính HÀN MẶC TỬ viết mở đầu cho tác phẩm CHƠI GIỮA MÙA TRĂNG:
"Trăng là ánh sáng? Nhất là trăng giữa mùa thu, ánh sáng càng thêm kỳ ảo thơm thơm, và nếu người thơ lắng nghe một cách ung dung sẽ nhận thấy có nhiều miếng nhạc say say... Trăng rằm trung thu: Một đêm siêu h́nh, vô lượng, tượng trưng của một mùa ao ước...hiện h́nh của một mùa khoái lạc chê chán..."
Một đêm siêu h́nh?
Trăng rằm trung thu sáng trưng, vằng vặc, trong lành, thanh khiết như một tấm gương trong. Đó là h́nh ảnh mang màu sắc cụ tượng:
"Trung thu trăng sáng như gương" (Hồ Chí Minh)
C̣n với hồn thơ HÀN MẶC TỬ:
Trăng rằm trung thu: "Một đêm siêu h́nh, vô lượng, tượng trưng của một mùa ao ước.. hiện h́nh của một mùa khoái lạc chê chán..." H́nh ảnh, câu chữ trong thơ văn HÀN MẶC TỬ mang "màu sắc trừu tượng rất khó sáng tạo ra", và cũng hết sức khó hiểu, "khó cảm nhận cái đẹp thiêng liêng, phép tắc ấy". Một đêm siêu h́nh của HÀN MẶC TỬ không phải là, không liên quan đến cái gọi là Siêu H́nh Học trong triết học Tây phương, mà trái ngược lại hoàn toàn, nó xô ngă nhào cái nguyên lư tối thượng và tối hậu "Principe de raison suffisante ", cái nguyên lư của lư trí tự túc nầy đă điều động thống trị toàn thể văn hóa và văn minh Tây phương, tất cả triết học, thần học, khoa học và nhất là nó thống trị tất cả các khuynh hướng phê b́nh văn hóa văn nghệ Tây phương từ cổ chí kim từ, từ cổ đại đến hiện đại đến hậu hiện đại... . Tất cả đều kẹt dính vào đầu óc suy luận biện biệt cửa quỉ nhà ma phân biệt nhị nguyên, nhị tướng: Có-Không, bản thể-hiện tượng, hữu sản-vô sản, chân lư-phi chân lư, nghệ thuật-phi nghệ thuật... Nghĩa là phải "Mất trí", "Phát điên". "Một đêm siêu h́nh" của HÀN MẶC TỬ là một đêm tràn trề ánh sáng hào quang của mùa trăng bát ngát với khoái lạc chê chán của trời ao ước, đắm say trong hoan lạc diệu ngọt thiên đường hạnh phúc siêu thoát; nó siêu vượt chân trời lư trí, giải trừ hết mọi kiến thức trói buộc (Xin đọc Krishnamurti) hay nhảy thẳng vào Trung Quán - Long Thọ của nhà Phật, phá tan bức tường "ngă không pháp hữu", hay ḥa nhập theo Đạo Huyền Không của Lăo Trang không c̣n phân biệt... Thật khó diễn đạt về cái "Một đêm siêu h́nh", cũng giống như không thể đứng nh́n sông trăng mà nói, mà phân tích, mà giải thích, hăy nhảy ùm xuống ḍng sông trăng bơi lội, "bắt chước Lư Thái Bạch đại la tiên vồ trăng" (HÀN MẶC TỬ), ḥa nhập bằng chính trực giác tâm linh của ḿnh để tự cảm nghiệm cho ra áo nghĩa thơ!
Và giữa trời trăng mây nước CHIÊM BAO VÀ SỰ THỰC nầy (Nhan đề một tác phẩm của HÀN MẶC TỬ), Thi sĩ đă đánh thức người yêu thơ đọc thơ: "Hỡi quư nhân, người có nghe thấy điều ǵ mới lạ, tinh khôi, reo lên, hiện lên và sử linh tư tưởng của người?"
Sử linh tư tưởng?
Đó là con đường, ḍng chảy của thế giới tâm hồn, tâm linh trong đêm siêu h́nh huyền bí theo trực giác tâm linh của HÀN MẶC TỬ. Thi sĩ đă nói về trạng thái tinh thần khi làm thơ: "Khi ng̣i bút của tôi đă thấm nhuần những ư nghĩ cao cường, truyền sang bởi điện tinh truyền của trí tuệ..." ..."Như có ma lực vô song xô tôi đến bờ huyền diệu." Trong những giây phút xuất thần hồn thơ trào dâng lai láng ấy, Thi sĩ đă tự phơi lộ: "Tôi phải tự giảng: Đang khi trăng, sao, mây khói dần cao ḥa hợp thành khí hạo nhiên, tôi không thở bằng phổi nữa, tôi thở bằng hơi thở tinh sạch của hồn tôi."..."Từ sự thực đi tới bào ảnh, từ bào ảnh đến huyền diệu và từ huyền diệu đi tới chiêm bao. Mông lung đă trùm lên sự vật và cơi thực, bị ánh sáng của chiêm bao vây riết."
Nghĩa là hồn thơ của HÀN MẶC TỬ đă ḥa nhập vào cơi bờ "Sử linh tư tưởng", thoát ly hoàn toàn ḍng chảy lịch sử tháng năm của xă hội loài người xưa nay. Cho nên, cơi thơ HÀN MẶC TỬ đă siêu vượt các phạm trù thời gian, không gian, hệ thống tư tưởng văn hóa của xă hội loài người xưa nay, mà đó là cơi thơ của "Một đêm siêu h́nh", chân trời của "Sử linh tư tưởng", một Cơi Thơ Thuần Túy giữa "Nguồn Trong Trẻo" (Chữ của HMT) cho t́nh yêu và tôn giáo..Chỉ có hồn thơ ấy mời có thể :
Bay từ Đao Ly đến trời Đâu Suất.
Và, trăng trong thơ HÀN MẶC TỬ là trăng trong cơi bờ "Sử linh tư tưởng" (Có nơi HMT sử dụng từ "Tơ Tưởng") của "Một đêm siêu h́nh" ấy.
(Xin đọc thêm:”MỘT ĐÊM SIÊU H̀NH VỚI HÀN MẶC TỬ...” của PHẠM CÔNG THIỆN, Nhà xuất bản Viên Thông, Long Beach, California U.S.A, 2000)
HÀN MẶC TỬ nói về "BÍCH KHÊ THI SĨ THẦN LINH", nhưng cũng là nói về chính
ḿnh: "Nếu chẳng phải là một nghệ thuật siêu thần, thi nhân làm sao đưa
đến một nguồn sáng phong t́nh và thanh khiết cho giai nhân? Để có cái ma
lực huyền diệu cám dỗ được ngụ quan của người trần?" ..."Sự say mê, t́m
kiếm những nguồn hoan lạc vô biên đă dần dần đẩy thi nhân vào bờ bến
huyền diệu. Ở đấy, sự mường tượng của thi nhân lại dồi dào hơn nữa, người
ta chỉ gặp toàn âm thanh ngả ngớn, với muôn thứ xạ hương bay lẵng lơ
trong lồng nhạc, trong khi có hằng hà sa số là ánh hào quang va vào
nhạc, chạm nhằm không khí lạ." Đó là Trời Cao Cả trong Mơ Ước một Mùa Trăng Bát Ngát của Thi sĩ :"Không có sự say đắm nào ở phương xa, hay sự mong nhớ nào cách biệt mà không đến đây để sum vầy, gây nên cảnh tượng đoàn viên của một mùa thơ, mùa trăng bát ngát "
Mùa Trăng Bát Ngát ấy không có thực ở cơi hạ giới nầy. Mùa Trăng Bát Ngát
ấy là ánh sáng hào quang, là hương thơm xạ hương, là ánh nhạc hồn hoa của
một đêm siêu h́nh huyền bí vượt ra ngoài nghĩ suy tư tưởng của thế
nhân, mà chỉ có trong "sử linh tư tưởng" trong sáng bất nhị, vô biên...Khi
ấy, sẽ thấy được "Từng lá trăng rơi trên xiêm áo như những mảnh nhạc
vàng" Và trong ánh trăng sáng láng phiếu diễu nguyên sơ mà rực rỡ hào
quang ấy đă soi sáng linh hồn thi nhân: "Soi sáng linh hồn tôi và giải
thoát cái "ta" của tôi ra khỏi giam cầm của xác thịt" để thi sĩ
"..bay
thẳng lên trời để t́m ánh sáng muôn đời thôi". Cả một đời sáng tạo dù
ngắn ngủi nhưng cháy rực một thứ lửa thiêng của HÀN MẶC TỬ đă thể hiện
một khát vọng mănh liệt dữ dội của hồn người nơi dương thế bao la sầu
này như câu chữ HÀN MẶC TỬ sử dụng:
"Cái ước mơ vô hạn của một linh hồn
khát khao vàng ngọc của trời cao cả".
Xin nói lại, với HÀN MẶC TỬ, Mùa Trăng Bát Ngát siêu h́nh huyền bí không
có trong cơi thế gian nầy. Cái mùa trăng bát ngát huyền diệu chỉ có ở cơi
"Nước Trời Cao Cả" của "Sử Linh Tư Tưởng" trong cơi mộng vĩnh hằng thôi!
Hăy nghe HÀN MẶC TỬ tỏ bày: "T́m măi cái đẹp không thấy, v́ tất cả mọi sự
ở thế gian đều tầm thường cả, thi sĩ mới nhận ra rằng chỉ có cái ǵ đời
đời, cái ǵ hằng sống (éternité) mới thỏa măn nổi khát khao thương nhớ
vô hạn của thi sĩ" . Trong thơ, HÀN MẶC TỬ cũng từng bộc lộ như thế:
Anh đứng cách xa hàng thế giới, Lặng nh́n trong mộng miệng em cười. LƯU LUYẾN
Người thơ HÀN MẶC TỬ đă từng có những giây phút xuất thần trong sáng tạo
thi ca: "Tôi vừa thoát ra khỏi cực lạc giới, toàn thân tôi rung động như
một sợi đường tơ." để cho ra đời những vần thơ trăng siêu thoát bất
tuyệt! Do vậy, đến với trăng trong thơ và hồn thơ trăng của HÀN MẶC TỬ, người yêu thơ đọc thơ cần phải biết, phải nhớ đến lời khai mở của chính Thi sĩ HÀN MẶC TỬ:
"Cái thơ trên cái thơ khác nữa"
Nghĩa là cơi thơ HÀN MẶC TỬ là cơi thơ siêu thoát linh thánh của Thế Giới Huyền Bí để đi đến chỗ Tuyệt Đích là: Tôn Giáo (HÀN MẶC TỬ đă chú thích: Xin hiểu nghĩa chữ ấy với tất cả tinh thần của nó).
Có hiểu được điều như thế, ta mới hiểu v́ sao một thi sĩ theo đạo Thiên
Chúa rất thuần thành ngoan đạo đă tụng ca tấu lạy Bà Ave Maria ơn phước
cả với một cảm xúc thánh tẩy "Run như run thần tử thấy long nhan,/ Run
như run hơi thở chạm tơ vàng." ,thi sĩ HÀN MẶC TỬ vẫn tư tưởng về thế
giới nhiệm mầu của nhà Phật một cách xác quyết:
"Và tôi sẽ kư thuyết
minh một cách rất nhà Phật là sắc cũng như không, chết cũng như sống, gần
cũng như xa và hư cũng như thực...Những điều phải trái ấy dầu thế
nào, cũng có liên lạc mật thiết và thông cảm nhau."
Bởi vậy, cảm nhận b́nh giảng về h́nh tượng trăng, hồn thơ trăng trong thơ
HÀN MẶC TỬ với kẻ phàm phu tṛng mắt thịt là điều bất khả, mà lại c̣n bị
che chắn trói buộc bởi học thuyết nầy nọ nhị nguyên nhị tướng ...th́
càng thêm bất khả!
Lời của Thi sĩ HÀN MẶC TỬ đă viết ta thán lúc c̣n sống vẫn c̣n nhắc bảo
người yêu thơ đọc thơ: "Thi sĩ rơi xuống cơi đời, bơ vơ, bỡ ngỡ và lạ
lùng. Không có lấy một người hiểu ḿnh!" Đă hơn 70 năm qua, những lời nhiếp dẫn khai lộ của Thi sĩ HÀN MẶC TỬ mà tôi đă nhặt trích lại ở trên, không mấy ai chịu đọc kĩ lưỡng, thật quá hờ hững không một chú lưu tâm để mở nếp gấp bước vào cơi thơ "Sử linh tư tưởng" của "Một đêm siêu h́nh" của hồn thơ HÀN MẶC TỬ, kể cả nhà phê b́nh xuất sắc Hoài Thanh, tác giả Thi Nhân Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám 1945 ! (Kể chi khi đă dính nhập trói buộc vào học thuyết nầy nọ th́ đă lầm lạc rồi!)
Soi chiếu những điều hiểu biết về hồn thơ tài hoa ảo mộng của HÀN MẶC TỬ vào bài thơ ĐÂY THÔN VĨ DẠ, người yêu thơ đọc thơ mới hiểu ra rằng: Cảnh thôn VĨ DẠ trong bài thơ dường như là cơi thực của mây gió sông nước trời trăng xứ Huế mộng mơ, nhưng đă là cơi ảo mộng,chiêm bao đấy thôi! Từ những chi tiết h́nh ảnh sắc màu trừu tượng: "Nắng hàng cau nắng mới lên, xanh như ngọc, lá trúc che ngang mặt chữ điền, gió theo lối gió mây đường mây, bến sông trăng, mơ khách đường xa, trắng quá nh́n không ra, sương khói mờ nhân ảnh..." cho đến ư t́nh hồn thơ đă là mộng ảo, đă được "ánh sáng của chiêm bao vây riết" của "một đêm siêu h́nh" trong "Sử linh tư tưởng" đấy thôi!
Và hai câu thơ mang cốt cách hồn vía thơ trăng lăng mạn tài hoa ảo mộng HÀN MẶC TỬ:
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó, Có chở trăng về kịp tối nay?
Không chỉ là tiếng gọi đ̣ thất thanh của cái tôi chàng trai HÀN MẶC TỬ khao khát hạnh phúc tinh yêu trong giây phút hoảng loạn tuyệt vọng sắp ĺa đời:
Ta trút linh hồn giữa lúc đây Gió sầu vô hạn nuối trong trong cây - C̣n Em sao chẳng hay ǵ cả? Xin để tang anh đến vạn ngày.
Mà c̣n là nỗi niềm mơ ước khao khát chung của thế nhân!
Người yêu thơ đọc thơ cần phải sụp lạy Thi sĩ Thiên tài HÀN MẶC TỬ, bằng tất cả cảm nghiệm đau thương của ḿnh ở thế gian mà "Đau đớn ḷng" (Chữ của Đại thi hào Nguyễn Du), Thần Thơ HÀN MẶC TỬ đă đánh thức, đă lay gọi, đă khơi gợi, đă tinh truyền đến hồn ta, đến linh hồn của mọi mọi người đời về một khát vọng t́nh yêu cháy bỏng, khát vọng hạnh phúc cao đẹp tuyệt đích vô biên, siêu thoát, vĩnh hằng. Một tiếng gọi đ̣ vô thanh vô lượng về hạnh phúc t́nh yêu cao đẹp trọn vẹn tuyệt đích vô biên vĩnh hằng ở cơi "Sử linh tư tưởng" của "Đêm siêu hính" thần bí ấy, thuyền ơi có chở niềm vui cực lạc ấy về kịp trong đêm tối dương gian nầy không?! Bởi cuộc đời nầy, cơi dương gian nầy quá phù du ngắn ngủi mà ch́m ngập trong bao la sầu đau!
Bạn có nghe ra lời thơ như kinh cầu nguyện cúa HÀN MẶC TỬ? Lời kinh cầu nguyện của các tôn giáo ở thế gian nầy cũng thế thôi?
Ai trong đời ngày đêm sống thao thức ước mong nguyện cầu điều như
thế, tâm hồn ḿnh hẳn cao đẹp thánh thiện biết bao!
TRẦN THOẠI NGUYÊN
|