Tô Hải tên thật là Tô Đ́nh Hải, sinh năm 1927 tại Hà Nội.
Ông học nhạc lư và tham gia Ban đồng ca Saint-Joseph từ nhỏ,
từng đoạt giải thưởng âm nhạc "Chim sơn ca" tại Rallye Kiến
An của Hướng đạo sinh toàn Đông dương. Ông gia nhập Vệ quốc
đoàn vào mùa thu năm 1945 khi vừa đậu xong tú tài một. Tốt
nghiệp các trường Quân chính Nguyễn Huệ và Lục quân Trần
Quốc Tuấn, nhưng v́ có năng khiếu âm nhạc, ông phục vụ trong
ngành văn nghệ quân đội. Năm 1954, về Hà Nội, ông học nhạc
để trở thành nhà soạn nhạc với nhiều bản hợp xướng và hoà
tấu nổi tiếng thời đó.
Sau 1975 ông vào Sài G̣n và mất tại đây năm 2018.
Ông nổi tiếng v́ khi đă ngoài 80, ông là một "blogger" trên
Internet, với tác phẩm gây xôn xao "Hồi kư của một thằng
hèn". Khi Phạm Duy qua đời đầu năm 2013, ông đến viếng và
viết bài "Phạm Duy, người nghệ sĩ sướng nhất trên đời", dù
ngày xưa, ông cũng đă phải viết bài đả kích Phạm Duy v́ đă
bỏ kháng chiến "dinh tê" về thành.
Tác phẩm để đời của Tô Hải chính là bài Nụ Cười Sơn Cước,
sáng tác năm 1947, lúc ông 20 tuổi. Ông cho biết về bài này
như sau trên Blog của ông:
"Cái ngày đông rét mướt năm đó Tây nó đánh dữ dội lắm... Bộ
Tư Lệnh III mà tớ làm "lính kiểng" lúc đó phải rút vào tận
Kim Bôi (Ḥa B́nh). Tớ đóng quân trong nhà một cô con gái có
tên Đinh thị Phẩm, 24 tuổi đời. Thích th́ có thích nhưng
chưa biết "tán gái" mà chỉ biết làm thơ, làm vài câu thơ rồi
ngâm nó lên theo kiểu riêng của tớ gọi là ca khúc. Thế là,
trước khi rời rừng núi về học Lục Quân Trần Quốc Tuấn tớ
muốn nói lên mối "t́nh câm" của ḿnh bằng ... vài câu thơ có
giai điệu... Thế thôi!
Nào ngờ..."Nụ cười sơn cước" lại được hoan nghênh đến thế và
Ngọc Bích, Canh Thân, Hoàng Thi Thơ... khi trút áo "lính cụ
Hồ", thôi làm "đồng chí", đă mang nó vô thành (dân gian gọi
là "dinh-tê") phổ biến khắp nơi. Để cho nó được chấp nhận
bởi các cơ quan kiểm duyệt, họ xếp tớ vào loại tác giả tiền
chiến! Và từ đó "Nụ cười sơn cước", một trong những "t́nh ca
thời kháng chiến" của bọn tớ sống nhờ cái mác nhạc tiền
chiến đến ngày nay!
"Nụ cười sơn cước" ra đời như thế đó. T́nh th́ có, nhưng mà
là t́nh câm, t́nh nhát (v́ sợ kỷ luật) đă có ǵ đâu mà nhiều
người viết về bài hát này cứ thêu dệt ra lắm chuyện, thậm
chí c̣n đặt cả những cái tên Ḷ Thị nọ, Nông Thị kia ra rồi
thay cả địa điểm, nơi sinh, ngày sinh của nó nữa mới khổ tớ
chứ! Làm bà xă cứ trách tớ: "Có thế mà anh cứ giấu em!" Tớ
định kiện báo v́ "vi phạm luật báo chí, xâm phạm đến đời tư
không được phép" của tớ mấy lần. Nhưng đọc đi, đọc lại th́
thấy: họ đều xuất phát từ t́nh yêu đối với một sáng tác của
tớ đă bao năm tưởng chết nay lại hồi sinh, từ t́nh yêu đối
với tớ. Đặc biệt có nhiều đồng đội cũ, nay về già, nghĩ về
quá khứ tươi đẹp đă qua, đă viết về "Nụ cười sơn cước" như
để tranh thủ viết về một thời thanh xuân đẹp nhất của chúng
tớ mà thôi."
Nụ Cười Sơn
Cước
Tôi nhớ măi một chiều xuân chia phôi
Mây mờ buông xuống núi đồi
Và trong ḷng mờ hơn ở ngoài trời
Cỏ cây hoa lá, thương nhớ măi người đi
Và dâng sầu lên mi mắt người về
Thơ thẩn đàn chim ngừng tiếng hát
Mưa xuân đây tươi luống u sầu
Buồn cho ḍng nước mờ xóa bóng chim uyên
Mà gió chiều c̣n khóc thương
Măi mối t́nh c̣n vấn vương
Ai về sau dăy núi Kim Bôi
Nhắn rằng tim tôi chưa phai mờ
H́nh dung một chiếc thắt lưng xanh
Một chiếc khăn màu trắng trăng
Một chiếc ṿng sáng lóng lánh
Với nụ cười nàng quá xinh
Nàng ơi, tôi đă rút tơ ḷng
Dệt mấy cung yêu đương
Gởi ḷng trong trắng
Của mấy bông hoa rừng
Đời đời không tàn với khúc nhạc ḷng tôi