|
GÁI SỊA
Tôi đă rất xúc động. Ḷng rưng rưng bồi hồi khi t́nh cờ nghe được bài hát “ Quê hương tuổi thơ tôi “ của Từ Huy trong VCD họp mặt Đồng Hương Sịa lần đầu tiên ở Little Sài G̣n, Nam Cali mà tôi được xem … Trời đất ! Làng Sịa – quê ngoại của tôi, nơi mạ tôi sinh ra và lớn lên. Mạ tôi, một thiếu nữ Sịa dịu dàng, đằm thắm, con nhà gia giáo, lễ nghĩa. Để rồi sau này khi từ giă thời con gái mạ trở thành một phụ nữ hiền thục, đoan trang, đảm đang. Rất chịu khó cùng chồng con vượt qua những giai đoạn khó khăn nhất của cuộc đời làm vợ, làm mẹ. Mạ ơi ! con thương nhớ mạ, người con gái Sịa của làng Khuông Pḥ, huyện Quăng Điền, Thừa Thiên Huế với : “ Những câu chuyện cổ, mẹ kể năm nào “ … Chuyện mạ kể không phải là chuyện cổ tích mà là chuyện “ cổ “ của mạ ở Sịa. Sịa là thị trấn của huyện Quăng Điền, nằm ở phía Bắc Thừa Thiên Huế, cách thành phố Huế 30 km theo hướng Đông trên Quốc lộ 1. “ Nhất Huế, Nh́ Sịa “. Thuở nhỏ tôi đă được nghe câu nói này từ những người lớn tuổi trong gia đ́nh. Thật thế, Sịa là một vùng quê trù phú với bao giá trị văn hóa lâu đời mà nay vẫn c̣n được lưu lại ở làng Khuông Pḥ và một số làng khác như Thủ Lễ, An Gia, Thạch B́nh thuộc huyện Quăng Điền. Đó là những di sản viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm như các sắc chiếu, gia phả, bằng cấp … Giá trị vô cùng.
Thời con gái. Mạ tôi là con gái họ Phan, Khuông Pḥ. Đẹp người, đẹp nết, dáng nhỏ nhắn. Mắt đen, sâu. Mũi dọc dừa. Da trắng, răng đen nên có duyên. Mạ hiền lành, có chữ nghĩa, con nhà nề nếp nên có nhiều trai Sịa để ư. “ Họ để ư mạ rứa thôi, chơ mạ không có chi hết “. Vậy là đi học, đi chợ rồi về nhà. Mạ kể, ông cố tôi người quắc thước, làm quan Chỉ Huy Sứ dưới triều nhà Nguyễn. Ông ngoại tôi hiền, đạo dức và rất nghiêm, là thầy giáo dạy học tại trường Khuông Pḥ. Năm 1936, ông ngoại về hưu và mở lớp dạy học tại làng. Ông chú, em trai của ông ngoại tôi làm quan dưới triều Duy Tân, rồi Khải Định giữ chức Lănh Binh. Có lẽ do gốc gác gia đ́nh như thế nên mạ tôi được giáo dục kỹ lưỡng và trở thành gái Sịa ngoan hiền đúng nghĩa. Ôi, nàng Phan Thị … của tôi. Mạ kể. Làng Sịa của mạ có gốc gác vua chúa. Ngày trước, vua Lê Thái Tông vào Nam dẹp giặc Chiêm Thành ở Thuận Hóa và Quảng nam. Khi trở về Bắc, khu vực Sịa vua giao phó cho một số quan quân t́nh nguyện ở lại khai canh. Thế là có Khuông Pḥ, Thủ Lễ, Tráng Lực. Từ ba làng chính này, sau này Sịa phát triển thêm một số làng khác. Khi Chúa Nguyễn Hoàng vào Nam th́ đă thay các ngài khai canh tiền Lê để lại cho các ngài hậu Lê. Đời hậu Lê dựng nghiệp, vua Lê Thánh Tông lấy một bà họ Nguyễn làng Tráng Lực. Nghe ông bà kể lại, bà này xinh đẹp, cốt cách quí phái, dáng dấp thanh tao, sinh được một thái tử khôi ngô, tuấn tú …V́ rứa theo mạ, dân làng Sịa mới có truyền thống văn hóa, sống có khuôn phép, lễ nghĩa, đạo đức. Cuộc sống của dân làng sung túc, buôn bán phồn thịnh. Rồi mạ ngậm ngùi kể tiếp. Năm Ất Dậu, 1945 nạn đói xảy ra khắp nơi. Trước t́nh h́nh này, ông Bộ Tuyên trong làng đă đến gơ cửa các nhà có lúa, gạo mở ḷng cứu đói. C̣n thầy trợ Tiếu, hiệu trưởng trường Khuông Pḥ cho học tṛ đi dán bích chương, giăng biểu ngữ khắp nơi trong làng kêu gọi cứu đói. Những gia đ́nh khá giả trong làng đều hăng hái tham gia. Nhiều cuộc phát chẩn diễn ra. Các vùng phụ cận Sịa kéo đến xin ăn rất đông. Tội nghiệp. Có người nghe tin chưa kịp đặt chân đến Sịa đă gục chết giữa đường. Ngày đó, dân làng đă kêu gọi nhau tự nguyện đóng góp lúa gạo, góp công nấu cơm, nấu cháo phân phát cho người đói. Mạ nhớ, công lao của bác Lư Vu, ông Khán Phê, ông Cửu Tuệ ( ông nội của B́nh ), ông Tự, dượng Kha ( chồng O Luyến ), mệ Diệm, O Thảo … C̣n nhiều người tốt bụng lắm mà mạ không nhớ hết. Bà con Sịa biết thương yêu, đùm bọc nhau v́ rứa mà Sịa tuy có đói nhưng không có ai chết v́ đói cả. Đây là điều mà ngày nớ mạ rất hănh diện về làng của ḿnh. Mắt mạ bỗng sáng lên, mạ kể. Vườn nhà ngoại đẹp lắm, rộng, cây cối sum suê. Nhiều nhất là cau. Chung quanh vườn có tre bao bọc ôm ấp ngôi nhà cổ kính ba gian. Những đêm hè trăng xuống vườn rải đầy hoa. Trong gió đêm, trăng xôn xao nhảy múa khắp vườn. Sân nhà ngoại có giếng nước. Nước mát và rất trong. Người trong xóm đều uống nước giếng nhà ngoại. Hằng năm, vào tháng 2 và tháng 8 âm lịch, mạ theo bà ngoại đi chợ sắm lễ vật để cúng thần Giếng. Lễ vật có cau trầu, rượu, hương, đèn, hoa, quả, bánh và bộ đồ giấy ( áo, măo ). “ Cúng Giếng làm chi rứa mạ ? “. “ Giếng cho ḿnh nước dùng để sinh sống nên hàng năm ḿnh phải có lễ vật để tạ ơn “. Mạ chỉ nói thế. Bên giếng nước, dưới trăng mạ hay lén bà ngoại để “ soi gương “. Lung linh, mờ mờ, ảo ảo mà đẹp. Mạ nói. Mạ hay gội đầu ban đêm. Mát mẻ, nhất là vào những đêm hè. H́nh ảnh thiếu nữ gội đầu dưới trăng xuyên qua những hàng cau lấp lánh trong màn đêm có lẽ đẹp và thơ mộng lắm. Tôi chỉ nghĩ thế chứ không dám nói với mạ. Tóc mạ đen, dày, mượt và dài phủ qua lưng thoang thoảng mùi hương bồ kết pha chanh. Thuở con gái, mạ có cô bạn thân. Mạ thương và quí bạn, thường hay tâm sự chuyện con gái v́ d́ này hiền lành, chân chất như mạ. Mạ dặn, sau này có dịp về Sịa nhớ ghé thăm và mua tặng d́ xấp vải may áo dài màu khói hương – đó là lúc mạ tôi vào tuổi bát tuần. Nhớ lời mạ, tôi về Sịa t́m thăm nhưng d́ đă giă từ cơi tạm. D́ là trần Thị Vân, em gái út của bác Lư Vu. Gia đ́nh bác Lư khá nổi tiếng ở Sịa. Bác có mấy cô con gái hiền lành, dễ thương – gái Sịa mà. Tôi vẫn tự tin như thế. Chị Sào, chị Nhạn, chị Thước. Tôi biết các chị. Một thời cũng có nhiều trai Sịa thương thầm nhớ trộm. Thời con gái của mạ êm đềm, buồn vui theo tuổi dậy th́ bên trong ṿm tre yên ắng với tâm sự đầy vơi … Để rồi …
Thời “ Thiếu nữ lớn tuổi “. Thời gian như gió thoảng. Mạ kể. Một ngày mùa thu. Cậu tôi dẫn về một người – không phải Sịa. “ Người nớ “ không đẹp nhưng gia đ́nh nề nếp, môn đăng hộ đối. Ông bà ngoại tôi đồng ư. Thế là sau đó, mạ tôi trở thành “ thiếu nữ lớn tuổi “. Trai Sịa ngẫn ngơ … Có chồng mạ vẫn trẻ, vẫn đẹp mặn mà. Ngoan hiền. Đảm đang. Một ḷng một dạ lo cho chồng con chu đáo. Mạ vừa làm mẹ, vừa làm cha những năm ba tôi vắng nhà làm huyện trưởng Hải lăng, Quảng Trị. Thời của mạ Sịa có nhiều con gái đẹp lại nết na, giỏi việc gia đ́nh nên con gái Sịa “ đắc giá “. Nhiều trai làng bên cạnh ngắm nghé. Nhớ mạ. Tôi cười. Mạ tôi khéo lắm. Mạ làm nem, làm tré, mạ làm chả tôm, chả heo, chả ḅ, chả thủ được hết. Bánh mứt ngày Tết th́ nhiều vô kể, mỗi loại một ít nhưng rất nhiều loại bánh. Bánh Thuẩn, bánh Kẹp h́nh trái tim, bánh In bột nếp, bột đậu xanh, bánh Khảo, bánh bột nếp khô nhân thơm, cà chua, đậu phụng, bánh Măng, bánh Mận … Mứt th́ có mứt Quật, mứt Me, Mứt Gừng, Khế, Thơm, Cà Chua … Tôi nghĩ, có lẽ bà ngoại tôi cũng giỏi việc nội trợ nên đă dạy cho mạ tôi trở thành một phụ nữ giỏi giang trong gia đ́nh nhỏ của ḿnh với chồng và bày đứa con. Bà ngoại tôi người Phú Yên về làm dâu Sịa. Sống với truyền thống, phong tục của Sịa lại thêm gia đ́nh chồng nề nếp, gia phong nên bà ngoại tôi cũng là một nàng dâu Sịa đảm đang được nhiều người trong làng quí mến. Sau này, nhà ngoại tôi lại đón một cô cháu dâu nữa cũng không phải Sịa. Chị người làng Phước Tích. Gương sáng của bà ngoại tôi, của mạ tôi đă giúp cho cháu nội dâu trở thành một phụ nữ rất giỏi, đảm đang biết lo lắng, vun đắp cho nhà chồng. Chị đẹp. Đẹp lắm. Gái đẹp của làng Phước Tích và là hoa khôi của trường Đồng Khánh – chị Trần Thị Ngọc Anh, một giáo sư trung học. Một đời chăm lo chồng con chu đáo. Mạ kể. Mạ làm dâu bà nội tôi ở làng Triều Sơn Trung, được bà nội thương quí v́ giỏi nội trợ, gia đ́nh nề nếp, đạo đức. Bà nội vẫn hay khoe với mọi người trong làng “ Con gái Sịa đó “. Khi nghe mạ kể, tôi cũng rưng rưng xúc động và hănh diện v́ ḿnh là con của mạ, cháu ngoại của làng Sịa. Nhớ hồi nhỏ, khi biết tôi quê ngoại ở Sịa các bạn thường hay ghẹo “ Sịa há ? Ui cha ! Sịa ! Láo thiên láo địa láo từ bên Sịa láo qua …Đồng Khánh “. Tôi trả đủa liền “ Ê, nhất Huế nh́ Sịa đó à nghe. Làng của ấy có được nh́ không ? “. Thuở nhỏ tôi vẫn thường được mạ dẫn về Sịa thăm ông ngoại. Tôi chưa một lần được gặp mặt bà ngoại. Khi tôi ra đời th́ bà tôi đă không c̣n. Tội nghiệp mạ tôi. Đi làm dâu xa mà không c̣n mẹ dể “ tâm sự chuyện nhà chồng “ những lúc gặp khó khăn. Tuổi thơ của tôi với nhà ngoại ở Sịa là một khu vườn xưa rất rộng có nhiều cây trái : Ổi, mít, nhản, mảng cầu, mía, tần b́, khoai, sắn …Mùa nào cây nấy. Ăn thỏa thích. Rồi những đêm mưa lụt. Mưa như trút nước. Mưa phủ nhà vườn. Mưa dầm dề. Nước ngập khắp nơi. Sấm đất ́ ầm suốt đêm. Sáng dậy, nước đầy sân để cho lũ nhỏ chúng tôi vỗ tay reo mừng mà người lớn trong nhà th́ “ rầu thúi ruột “. Nhớ những lần theo mạ đi chợ Sịa. Chợ sầm uất. Rất nhiều mặt hàng dành cho con nít có, người lớn có. Buôn bán nhộn nhịp. Những con búp bê “ nhắm mắt, mở mắt “ Huế có mà Sịa cũng có. Mạ nói, hàng nào ở Huế có th́ Sịa có. Có lẽ v́ thế mà người xưa nói “ Nhất Huế, Nh́ Sịa “ dành để tăng riêng cho Sịa ??? … Thời gian lặng lẽ trôi, tôi lớn cùng tuổi đời mênh mông. C̣n mạ, nếu c̣n ở cơi tạm mạ đă trên 100 tuổi. Nhưng tên làng Sịa của mạ, của tôi, của mọi người th́ vẫn c̣n đó. Sịa vẫn được những người con yêu, cháu yêu của nhiều thế hệ nhắc nhở, trân quư v́ “ Con gái Sịa đẹp, hiền thục, đảm đang và khi lấy chồng th́ trở thành một người vợ, người mẹ chăm lo chồng con chu đáo tuyệt vời “. Sịa vẫn c̣n đó với nét văn hóa truyền thống lâu đời ít có làng quê nào sánh bằng. “ Nhất Huế, Nh́ Sịa “ mà. Ôi ! Chuyện của mạ kể theo thời gian đă lặng lẽ d́u nhau đi vào quá khứ - một quá khứ êm đềm, dịu ngọt làm cho tôi phải bật khóc khi nghĩ lại và nhớ về. “ …Ngày ấy đâu rồi Ngày ấy đâu rồi…. …Cho tôi t́m lại …. … Cho tôi t́m lại …. Những câu chuyện cổ
Mẹ kể năm … nào … “.
BÙI KIM CHI
|
