|
LẠM BÀN VỀ GIỌNG NÓI
Hôm qua đọc một status của người bạn fb, anh ta làm giám đốc một ngân hàng ở Huế có chuyến công tác ở Sài G̣n mấy ngày. Anh viết rằng: Lúc đi trong một khu phố, ḿnh nói chuyện với mấy người dân họ cứ tṛn xoe mắt lên nh́n ḿnh rồi lắc đầu bảo: “hổng hiểu”. Ḿnh cũng từng tự hào về giọng Huế của ḿnh nhưng đi địa phương khác th́…, đôi khi cứ phải chấp nhận như nước sông Hương thượng nguồn khác nước sông khi trôi về biển. C̣n tôi với phận “dân nhập cư” chưa lâu nên khi giao tiếp với người bản xứ th́ phải nói thật chậm, có khi c̣n phải nói theo giai điệu của người SG (không được nhiều, nhưng được chút nào hay chút nấy, miễn sao cho họ dễ hiểu, khỏi hỏi tới hỏi lui hoặc là căng mắt lên nh́n như người từ hành tinh khác tới là được). Có lần nhà thơ LP ở Tiền Giang gọi điện thăm tôi, sau một hồi hỏi thăm sức khỏe, chuyện viết lách xong, ảnh phàn nàn rằng: Vân Khánh ở SG lâu năm rồi nên nói giọng Sài G̣n nhẹ lắm. BH nói giọng Huế rặt, đậm chất miền Trung c̣n nặng! Tôi nói: “Vậy mà bạn bè tui chưa ai chê tui “noái” giọng nặng hết nghe “ôn”. Ai cũng hiểu chỉ ḿnh ông hổng hiểu là sao ta? Ha.. ha…! Mà sao anh lại đem ca sĩ Vân Khánh ra so- người ta là ca sĩ mà! Tôi nghĩ bụng “Trời đất ơi! Ḿnh là người Việt, nói Tiếng Việt mà đi khác vùng miền đă khó nghe rồi huống chi ra nước ngoài ta. Ngôn ngữ bất đồng sẽ khó khăn biết bao! BH cũng có học tiếng Anh và thi xong 3 bằng A, B, C (hồi thập niên 90) mà khi qua Sing, người ta nói 10 câu, may ra ḿnh chỉ hiểu có 3 câu. Đi bệnh viện có từ chuyên môn nhiều cần phải có phiên dịch. C̣n đi ra ngoài như đi chợ, siêu thị, th́ nói được câu nào th́ nói, câu nào không nói được th́ dịch trên điện thoại chứ biết sao giờ. Mặc dù lúc học ngoại ngữ cũng chăm lắm. Bài nào có bao nhiêu từ mới cũng học thuộc. cứ mỗi ngày 5 từ, đi đâu, ngồi đâu cũng viết ra và lẩm nhẩm (cái này không nói dốc à nghe. Đến nỗi chị Niên kế toán ở công ty Thuỷ Lợi 6 học hơn BH 1 bằng mà chị bảo: “chị không thuộc hết từ mới mỗi bài đâu, học như BH rứa th́ khi bằng A cũng hơn tui bằng B rồi”. Cuối tuần rảnh rỗi BH cùng với cô bạn thường đi vào Đại Nội để t́m mấy người ngoại quốc đi theo họ thực hành nói để cho quen mà thi vấn đáp. Vậy mà kiến thức bao la, những chữ ḿnh học được chỉ như muối bỏ biển. Thảo nào có cô em học xong 4 năm ĐHSP ngoại ngữ xin vào làm ở nhà máy bia huda được mấy tháng th́ xin nghỉ v́ lư do áp lực, và v́ vốn ngoại ngữ 6 năm phổ thông và 4 năm ĐH không ăn thua ǵ v́ từ chuyên môn nhiều, không kham nổi. Trở lại chuyện người Việt nói tiếng Việt. Đối với tôi (người miền Trung) th́ người Bắc hay Nam nói tiếng phổ thông tôi đều hiểu cả, cũng nghe được, dễ hiểu không có ǵ trở ngại. Nhưng chồng tôi có lần đi ăn giỗ nhà người em ở một làng ven biển trù phú. Ảnh về kể với tôi rằng, người em và người trong nhà cô ấy nói th́ anh hiểu c̣n mấy người bà con của cô em nói th́ anh không hiểu ǵ cả: Anh thấy họ cười th́ anh cười theo, thấy họ vỗ tay th́ anh vỗ tay thôi chứ anh không hiểu mô tê chi hết! Hiện nay ở một số làng quê, dân gian, nhất là mấy mệ già vẫn c̣n dùng nhiều từ địa phương. Theo cô Bạch Nhạn (lúc học ngữ văn, chúng tôi may mắn được học với cô ở phân môn này) cho biết đó là từ Việt cổ. Ví dụ: Đầu gối- trục cúi. Đầu- trốôc Những tài liệu dân tộc học, ngôn ngữ học,…cũng cho chúng ta biết: Tổ Tiên người Việt Nam đă hiện diện hàng thiên niên kỷ trên lănh thổ Bắc phần Việt Nam, rồi mở cơi di dân đến Trung phần và toàn lănh thổ VN ngày nay. Là một dân tộc có gốc nguồn xa xưa nhất, tiếng nói của người Việt đă được h́nh thành và phát triển qua hàng ngàn năm, đă h́nh thành được một ngữ hệ dân tộc và phát triển qua các giai đoạn Tiếng Việt cổ đại, trung đại, hiện đại là tiếng Việt phổ thông (mà người Việt chúng ta đang dùng) để đáp ứng với nhu cầu diễn đạt và ngày càng phong phú. Ví dụ: “tlâu ăn giữa vạc ló lỗ đă ngụy chưa tề” (trâu ăn giữa vạt lúa trổ đă ngụy chưa ḱa.) Hay là "Mặt blời đă lặn ngang tầm bụi tle" ( mặt trời đă lặn ngang tầm bụi tre) Trong ca dao, dân ca: “Trăm năm dầu lỗi hẹn ḥ, Cây đa bến cộ con đ̣ khác đưa. Cây đa bến cộ c̣n lưa, Con đ̣ c̣n đó người đưa đâu rồi. Cây đa, có nơi gọi là cây da, bến cộ là bến cũ, c̣n lưa là c̣n lại. Và c̣n nhiều nữa, thú thật thống kê ra một bản dài đằng đẳng. Cô dịu dàng, dạy giỏi mà tại cái phân môn này nó khô quá nên tôi không thích học phần này lắm nhưng tất nhiên cũng phải ráng để thi mà vượt qua ải ! Thật không phải với cô chút nào khi mà có phân môn th́ say sưa học, có phân môn th́ miễn cưỡng: “Cô ơi! Cô tha lỗi cho đứa học tṛ học dở như em”! Mà có lẽ v́ sự phân công mà cô phải dạy chứ ai mà chẳng muốn dạy các phân môn khác để nói thao thao bất tuyệt như giảng truyện Kiều hay các tác phẩm kinh điển khác của Việt Nam và thế giới, để học tṛ cứ há hốc, tṛn mắt lên nghe cô thầy giảng bài đến nỗi trống báo hiệu giờ giải lao rồi mà vẫn không chịu ra. Cả lớp c̣n ngồi im, lắng đọng trầm tư mặc tưởng theo dư âm tiết giảng bài mà tiếc ngẩn ngơ v́ hết giờ.
Vừa rồi, tôi được mời về làng ăn giỗ. Gặp một cô giáo
H người địa phương, dạy địa phương thuộc một tỉnh miền Trung. Cô tự hào
bảo: “Ai nói chi th́ nói chơ tau dạy học tṛ là cứ con ja (tạm
ghi chứ không t́m ra phụ âm để ghi chữ này) (con gà), cái jáo
(cái gáo múc nước) đau trôốc (đau đầu),…” Như vậy tóm lại là để cho việc giao tiếp thuận lợi th́ cứ ăn cơm vùng nào nói tiếng vùng đó. Trừ trường hợp khi ḿnh đă cũ (lớn tuổi, giọng cứng đi rồi) th́ cố gắng nói chậm và bằng tiếng phổ thông để ít mất th́ giờ cho việc làm ăn, giao dịch đạt hiệu quả nhất có thể. Hiện nay lớp trẻ có những bạn để thích nghi đă bắt nhịp cuộc sống cũng như giọng nói rất nhanh. Có lần lên bệnh viện ĐHYD Tp HCM (tại quận 5). Có nữ bác sĩ KN khi nói chuyện với đồng nghiệp th́ nói giọng SG, y hệt như người SG, khi khám cho tôi, nh́n thẻ bảo hiểm có ghi rơ hộ khẩu thường trú, nữ bác sỹ quay qua nói giọng Huế với tôi. Và nhiều nữa. Ra chợ, vào nhà hàng, lên khu vui chơi, gặp nhân viên họ hướng dẫn bằng giọng SG, nhưng khi nghe ḿnh nói giọng miền Trung, họ quay lại nói bằng giọng miền Trung ngay lập tức với ḿnh. Đó là những người miền Trung sinh sống và lập nghiệp tại SG. Qua đó thấy sự thích nghi là cần thiết. Và cũng qua đây mong mấy bạn ở quê nhà đừng tỏ ra khó chịu khi một ai đó trở về từ Hà Nội, Sài G̣n,…hay nơi nào trên trái đất sau bao năm tháng bôn ba mưu sinh, họ nói quen giọng pha pha chút nơi họ cư ngụ chứ không nói giọng nguyên chất như thuở ở quê nhà. Th́ đừng bảo: “ Bạn nớ mới lên Hà Nội (hay Sài G̣n,…) mấy bữa mà chừ léo giọng đi rồi”! Khổ lắm, nói giọng ḿnh người ta “hổng hiểu” thông cảm cho người ta! Nói riết thành quen, trở về cố gắng nói lại giọng quê ḿnh được chút nào hay chút đó thôi! Ví như khi nghe MC Diệp Chi (quê Nghệ An) nhưng nói giọng Hà Nội cứ tưởng cô là người Hà Nội. Hay như Ốc Thanh Vân, cô sinh trưởng ở Hải Pḥng, năm 18 tuổi cô vào SG mà với chất giọng đẹp và nói dẻo y hệt SG. Cô thành công với nghề MC, diễn viên. Tôi xin kể thêm chuyện này. Nhà văn Trần Kiêm Đoàn (trước 1975 dạy học ở Huế” một lần chấm thi tú tài tại SG. Ông đă chấm bài luận văn của một thí sinh 19/20. Với điểm số tối đa này, theo nguyên tắc trường thi thời đó phải được đem ra hội đồng duyệt xét lại và giám khảo của bài thi phải chịu trách nhiệm tŕnh bày để bảo vệ cho sự đánh giá của ḿnh. “Tôi đă đem hết khả năng ngôn ngữ (rất Huế) của ḿnh để thuyết phục hội đồng về những nét ưu tú trội bật của bài thi. Tôi không bực ḿnh lắm khi điểm bài thi c̣n lại 17,5/20. Nhưng cảm thấy bị thương tổn khi một đồng nghiệp từ miền Hậu Giang vỗ vai tôi và “khen” rằng: “ Tôi nghe anh nói hùng hồn và rất hay, nhưng anh nói cái giọng ngoải làm tôi không hiểu anh nói ǵ cả” , nghe bi hài làm sao cũng không nhịn được cười. Thế mới hay, giọng vùng miền mới đi trong nước thôi đă vậy, ra ngoài nước nữa th́ phức tạp đến cỡ nào, nên phải học và học cả đời không ngừng nghỉ. Mới thấm thía câu nói của nhà văn Trần Kiêm Đoàn: “Tôi nói tiếng Việt để thương mà nói tiếng Anh để sống”, (cũng như nữ bác sĩ đại học Y dược hay ca sĩ vân Khánh nói tiếng Huế để thương và nói tiếng SG để sống” vậy thôi!). Đó là câu nói rất hay, rất thực tế của nhà văn Trần Kiêm Đoàn (ông từng giảng dạy tại một trường ĐH ở Hoa Kỳ, hiện cư ngụ tại Hoa Kỳ) khi ông có dịp trở về việt Nam thăm quê.
Sài G̣n ngày 24/7/2023
Hoàng Thị Bích Hà
|