nguyễn thị liên tâm

 

 

CAO THOẠI CHÂU,

NGỰA HỒNG MỘT ĐỜI RONG RUỔI

Một đời yêu thương, khắc khoải…nhưng chừng như cô đơn cùng cực. Một đời nhớ nhớ, mong mong, nhạy cảm với những điều bắt gặp trong đời… và nghe nỗi buồn cứ như thường trực trong ḷng. Một đời giang hồ phiêu bạt cùng bạn bè tâm giao khắp chốn, khắp nơi. Một đời lấy thơ văn làm lẽ sống trong cơi làm người…

H́nh ảnh ngoài đời, trong thơ, sao cứ nhẹ cái chất lăng du, mà nặng cái chất cô độc, suy tưởng, khiến người mới quen biết anh - nhà thơ Cao Thoại Châu - không bao lâu, như tôi, đă có thể phác thảo vài nét về anh:

Ngựa hồng đă mỏi vó chưa?
Mà nghe lóc cóc sớm trưa… đường trần
.

Thi sĩ họ Cao tuổi con mèo (Kỷ Mẹo 1939), đến nay đă rong ruổi hơn 70 năm trong cơi thế gian. Anh thích làm thơ, viết văn, viết phê b́nh, và đă thực hiện những điều ấy như một thú tiêu dao có nghề.….Chỉ tính riêng thơ, tới nay, gần 50 năm gắn bó với văn chương, anh đă cho in được 4 tập (Bản thảo một đời, NXB Long An 1992, Rạng đông một ngày vô định NXB Văn Nghệ TP HCM 2007, Ngựa hồng - NXB Thanh Niên 2009 , Mời em uống rượu - NXB Hội Nhà Văn 2012). Mỗi tập có một dấu ấn riêng cho từng giai đoạn của một đời người (ngoại trừ những bài anh yêu thích và in lại trong nhiều tập…như Để nhớ lúc Trâm xa).

Thời tuổi trẻ, thơ với anh, là “Bản thảo một đời” (tên tập thơ đầu tay). Một đời thi ca. Một đời gió bụi. Phải chăng là thế, nên, suốt một đời anh cứ chỉnh sửa măi không thôi. Để rồi, từ thầy giáo đến người cầm súng tham gia vào cuộc chiến, thi sĩ xứ Tân An gốc Nam Định cứ phải đau đáu với những đêm buồn vô hạn, với những cuộc t́nh chia xa, với những ḍng sông bên bồi bên lở, với những phút trầm tư khi rong chơi trên yên “Ngựa hồng”, với những rung động ban sơ “Rạng đông một ngày vô định”, và lúc tâm quay cuồng “Mời em uống rượu” cùng anh.

Cao Thoại Châu, đến với thơ như duyên phận trời định. Cái duyên thơ không phải ai cũng được trời thương mà ban tặng. Nên anh đă chắt chiu từng chi tiết trong cuộc sống bộn bề, rồi sau đó, lao tâm khổ tứ chọn lọc ngôn từ để thay ḿnh lên tiếng nói yêu thương. Bởi trót đa mang với những phận người, phận ḿnh, phận đời… hay bởi cái tâm cái t́nh của anh quá rộng răi, mênh mang? Câu hỏi ấy sẽ có lời đáp khi ta đọc những tác phẩm thơ ca của anh. Đa phần, đó là những bài thơ giàu cảm xúc, giàu h́nh tượng, nhạc reo trong thơ…được đông đảo người yêu thơ đón nhận khi xuất hiện trên Nghệ Thuật, Văn, Khởi Hành…vào những thập kỉ 60. 70 thế kỉ XX.

Đọc qua bốn tập thơ hay, sẽ thấy nhiều điều cần nói. Đó là: giọng thơ anh có điệu riêng “u uẩn”. Cứ đọc và sẽ cảm. Thơ anh đi vào tim người “nhẹ như không”. Chính là v́ cái cách chọn và sử dụng ngôn từ diễn tả nhẹ như không ấy của anh. Nhưng khi thơ Cao Thoại Châu đă nhẹ nhàng đi vào tim người đọc, th́ lúc ấy, ư và tứ thơ bật lên sức mạnh ghê gớm làm xao động ḷng người… Điệu thơ buồn, điệu thơ kiêu hùng lang bạt, ngôn ngữ sáng tạo khi diễn tả ư thơ mới lạ… lại làm cho người ta yêu, người ta say, người ta nhớ, người ta ngất ngưởng đắm ch́m. Ít ra th́ nhiều bài thơ của Cao Thoại Châu đă đạt được điều đó.

Ngay từ buổi đầu nhập cuộc với văn chương, Cao Thoại Châu đă tạo cho ḿnh một phong cách riêng. Thử hỏi, có nhà thơ nào viết về nỗi buồn thân phận nhiều như Cao Thoại Châu? Có nhà thơ nào gửi vào văn chương nhiều h́nh ảnh về Ngựa đến thế, như Cao Thoại Châu?

Con ngựa hồng ngày nọ đă từng tung vó mù trời. Nhưng thời gian ra đi là ra đi măi măi. Xa rồi một ṿng tay ngày thơ trẻ. Và trải qua bao tháng ngày lận đận, có lúc ngựa hồng cũng phải mỏi gối, chồn chân…

- Lại thức sớm theo người đi lễ sớm/ Ngọn đèn nhà Chúa thật cô đơn/ Nhớ da diết… tiếng xe thổ mộ/ Đêm đă buồn lóc cóc lại buồn hơn (Đêm ngủ bụi ở nhà thờ Đức Bà- Trích tập RĐMNVĐ)

- Thảng thốt nghe tiếng ghềnh thác đổ/ Chắt cơn buồn trên lưng ngựa hoang (Ngựa hồng- Trích RĐMNVĐ)

- Đời buồn tênh sao người không đi ngựa/ Cho tôi nghe lóc cóc trên đường? ( Để nhớ lúc Trâm xa- BTMĐ)

- Vừa chấm bài vừa hát lư ngựa ô/ Giọng phu nhân khác ǵ ca sĩ / Hai mươi năm nàng ĺa xa đất Huế/ Bắt ta làm con ngựa lư trăm năm… (Lư ngựa ô- BTMĐ)

- Đóa hồng muộn, thấy tôi loài ngựa trắng/ em có buồn xin hăy cỡi lưng tôi (Trả lời một đôi mắt –trích Mời em uống rượu)

- Trăng thiếu phụ muôn đời trăng khuyết/ Ngựa chàng về c̣n chiếc yên không. (Đọc lại thơ Đường- BTMĐ).

Thế đó, yên ngựa buồn tênh, đời người buồn tênh… khi chứng kiến những cuộc chia ly: với quê hương chôn nhau cắt rốn, với nơi trú ngụ dài lâu, với bạn, với người yêu, với con, với vợ, với một địa danh đă ghé thăm, với con thuyền, bến sông, với những con đường, với buổi sáng mơ, với đêm trăng mơ mộng, với những nhà thơ nổi tiếng của đất nước.


Đọc thơ anh, không thể không buồn, v́ nhiều bài rất buồn, buồn lắm. Đọc rồi ngấm vào ḷng, vận vào ḷng. Rồi vẩn vơ thương nhớ dùm cho nhân vật trong thơ- nhân vật ngoài đời- nhân vật tác giả… Suốt một phần đời lơ ngơ trong thời cuộc đảo điên nên anh cứ buồn như một định mệnh. Buồn sáng, buồn trưa, buồn chiều, buồn tối…

*Sáng: Tôi xa người vào lúc sớm mai/ Người phu quét đường đang đốt lá cây /Vài ngọn khói bay lên mệt lả/ Buồn buồn như ngọn gió heo may

*Chiều: Nh́n hoàng hôn bỗng thèm nỗi chết/ Của một ngày vừa mới đi qua/ Bây giờ tôi buồn và sống/ Như khói thuốc yếu dần/ Không c̣n ǵ hy vọng/ Không c̣n ǵ đớn đau…

*Đêm: Đêm đă xuống rồi phải không em/ Xin lấy ngón tay làm que diêm/ Biết đâu không thành ánh sáng/ Ḱa tim anh cháy như ngọn nến…Đêm xuống rồi và che khuất/ Đồi núi run trong giá lạnh/ Dáng bơ vơ như một kẻ thất t́nh/ Xin bôi xóa đời anh/ Đêm ơi đêm ơi buồn muốn khóc…"

Sơ sinh vừa lọt ḷng mẹ đă có nụ cười buồn, lớn lên lại cũng đa mang với cái sầu bi… Gắn bó với cái nghề dạy học, với trẻ hồn nhiên, thơ ngây trong sáng, anh cũng nh́n thấy cái buồn đeo bám, đi lính cũng buồn cho thân phận của con người trong cuộc chiến tranh.

· * Này là nỗi buồn thơ ấu:

- Đâm vào mặt chiếc nôi thời nhỏ dại/ Ta đă nằm và cười
Nụ cười ta sơ sinh đă buồn/ Thôi cũng đành thả trôi theo gió…


* Này là nỗi buồn của người cầm phấn:

- Thích tự do ta bị đời khép vào khuôn mẫu/ sống theo thời khóa biểu đă chia cho…Thánh hiền mặt mũi cô đơn/ buồn không khác những người dạy học (trích Bài giảng khai trường)

- Rồi một đêm Thầy khoác áo ra đường/ Với nỗi sầu với phẫn nộ như điên…

* Này là nỗi sầu của người cầm súng:

- Thung lũng hồn tôi nhiều khói quá/ Để mắt tôi buồn như tháng đông/Để em đứng ngẩn trong trời tối/ Nghe động dơi về đôi cánh nghiêng (1968)

* C̣n đây, nỗi sầu của người phải chia xa:

- Tôi tiễn người để biết kẻ đi xa/ Đă mang theo hồn người ở lại/ Sao người không đi bằng sân ga/ Có ánh đèn cho mắt tôi vàng úa/ Đời buồn tênh sao người không đi ngựa/ Cho tôi nghe lóc cóc trên đường/ Sao người không đi bằng xe đ̣/ Có bụi khói ướt giùm đôi mắt .(Để nhớ lúc Trâm xa)

Thơ thế sự - chiếm phần lớn, là sự đồng cảm, chia sẻ nên đă nặng nỗi u buồn. Riêng mảng thơ t́nh Cao Thoại Châu, ư thơ, điệu thơ luôn mang mang mối sầu thiên cổ. Một nỗi đau buồn không thể gọi tên. Như bài thơ Để nhớ lúc Trâm xa ra đời vào khoảng năm 1969 nơi núi rừng Pleiku mù sương có thể xem là bức tranh đẹp trong gia tài thơ t́nh của anh. Nhiều người thích, nhiều người mê, nhiều người ngâm ngợi…rồi buồn cùng với cuộc t́nh như vừa mới …chia xa; rồi buồn với tác giả. Bởi bài thơ đă diễn tả tận cùng nỗi buồn ly biệt, là em xa anh, là anh xa em, là ta xa nhau…là ta phải đưa tiễn nhau:

Sao người không đi bằng xe đ̣?...
… Sao người không đi bằng sân ga?...
… H́nh như tôi vừa tiễn một người
Có điều ǵ mất đi trong tôi…

(Để nhớ lúc Trâm xa)

Những câu hỏi của cả một đời, của cả một thế hệ trẻ trai trong thời chinh chiến. Và rồi, những trách móc, những tủi hờn, những trăn trở đằm sâu vẫn cứ phải bật ra, dù rằng không thể nào đổi khác:

Tôi là núi sao người bỏ núi
Tôi là thuyền sao người không qua sông
Tôi là cầu sao người không qua thử
Cho tôi nh́n bóng nước rung rinh
Cho tôi nh́n tôi hốc hác điêu tàn
Cho tôi khóc và tôi nghe tiếng khóc…

(Để nhớ lúc Trâm xa)

Nỗi cô đơn vây kín anh, lây sang những bè bạn yêu thơ anh. Cô đơn, bất lực trước nhân t́nh thế thái, trước thời cuộc…là nỗi niềm chung của tha nhân. Nhưng anh lại là gien trội…Bởi anh từng sống trong thời chiến, nên nỗi buồn ấy theo đuổi anh đằng đẵng đến tận bây giờ, dù chiến tranh đă qua đi trên một phần ba thế kỷ:

…có hoang đàng t́m thấy giữa cơn say
có tuyệt vọng trên vành ly rực sáng
và có em buồn ta cơng trên vai…
(Mời em uống rượu)

Và nào có giận hờn chi đâu cuộc sống, nhưng với anh, đời sống buồn quá. Cảm giác sợ bị “bỏ rơi” xuất hiện trong anh từ lúc nào không rơ, nhưng cứ như thường trực trong anh:

ta đâu có giận hờn chi cuộc sống
dù thật t́nh buồn lắm phải không em?
(Mời em uống rượu)

Những ám ảnh chiến tranh bám riết theo anh. Khi làm thầy dạy học, khi tham gia vào cuộc chiến phi nghĩa “nồi da xáo thịt”, khi trở lại làm thầy, khi ngao du khắp chốn để đến với bạn bè…Và ngay cả thời khắc hạnh phúc đón nhận “báu vật đầu đời”:

Con sinh ra tám giờ đêm tỉnh lẻ
Đời âm u cũng tựa như đèn
Gió lên đầy hai dăy hành lang
Cũng tối ám như ḷng của bố…

(Tặng vật đầu đời)

Tôi đến với thơ thuộc lớp người sinh sau đẻ muộn so với anh. Nhưng so sánh để làm ǵ khi ta có thể phần nào cảm được cái tâm của người thơ. Tố Như đă tự hỏi: “Bất tri tam bách dư niên hậu/ Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như” (Nguyễn Du), cũng chỉ là cách hỏi để tự ḿnh trả lời đó sao?

Nói như Hoàng Trần: “Anh làm thơ “để nói cho ḿnh nghe những khát thèm bất lực”. Anh bất lực trước nỗi đau đời mà thơ không thể chuyển tải rốt ráo dùm anh. Bởi thế nên anh “nổi điên giận dữ”. Anh cô đơn và anh thấy ḿnh “vô dụng” giữa “tang thương”:
 

Tôi là chiếc xe ḅ đă cũ
Đường gập ghềnh tôi chở tôi đi
Đường gập ghềnh tôi chở tôi về
Trên một chiếc xe ḅ đă cũ.

(Cám ơn, và xin lỗi một người )

Và những câu thơ chọn ra trên đây chỉ là minh chứng một góc thu nhỏ về gia tài thơ ca của hồn thơ khắc khoải Cao Thoại Châu mà thôi. Hăy đến với thơ anh, hăy đọc và cảm …như tôi, các bạn và những người yêu thơ anh, một hồn thơ đă khẳng định tên tuổi từ mấy mươi năm về trước…

Bây giờ, những ngày vui cùng con cháu, bạn bè văn chương… không biết nhà thơ đă hết buồn chưa? Mà chắc chi đă hết buồn khi cái buồn đă vận vào ḿnh, như kiếp Kiều lưu lạc, phải sống một đời trong nỗi cô đơn…Chỉ mong rằng, thi sĩ sẽ có những ḍng thơ mang tâm trạng an vui hơn trong những ngày thanh nhàn trong cơi tạm này. Dẫu biết rằng, thường t́nh, nỗi cô đơn là sầu cố hữu…trong ḷng các thi nhân…

 

Nguyễn thị Liên Tâm

 

art2all.net