nguyễn thị liên tâm
MẸ ƠI
- CON NHỚ TIẾNG ĐÀN…
(nhân đọc bài thơ Mẹ của Vũ Trọng Quang)
Mẹ là ḍng sữa
ngọt ngào từ cơi thiên địa trùng trùng tụ về trong bầu thơm
mát. Mẹ sinh con, nuôi dưỡng con bằng ḍng sữa ấy. Và tiếng
ru cũng theo nhịp vơng mà đu đưa. Mẹ ru con bằng lời ca dao.
Mẹ ru con bằng những nhọc nhằn khốn khó…Mẹ! Tiếng gọi yêu
thương mà bất kỳ trẻ thơ nào cũng từng mấp máy đôi môi non
tơ để cất lên âm điệu thiêng liêng gọi đấng sinh thành.
Có rất nhiều bài thơ, bài hát thành công khi viết về người
Mẹ bởi những cảm xúc chân thành dâng trào như suối… Bài thơ
Mẹ của nhà thơ Vũ Trọng Quang (………) cũng là
một thành công vượt trội khi viết về người mẹ kính yêu.
Đó là bà Mẹ, như các bà Mẹ khác trong chiến tranh. mà cuộc
đời đă gắn liền với sự chia ly, mất mát…như một định mệnh.
Mẹ của nhà thơ cũng đă hằng bao đêm dài ru con ngủ trong cơn
tao loạn diễn ra trên đất nước ḿnh. Chiến tranh gây nên bao
cảnh chia ĺa.Thân phận con người trong chiến tranh mỏng
manh như lá. Nhưng bà Mẹ kính yêu của nhà thơ lại là một
h́nh tượng nghệ thuật, tạo nên những cảm xúc thẩm mỹ thâm
trầm sâu lắng c̣n v́ lẽ: Mẹ đă gắn liền với cây đàn
Mandolin, với những dây đàn mỏng manh như những phận đời
nghiệt ngă đắng cay…
Từ khi Mẹ bỏ núi rừng
là buông thân phận xuống đường trầm luân
Bà mẹ của nhà thơ ngụ ở miền rừng núi… Ư thơ nằm trong câu
lục bát đầu thi phẩm đă nói điều ấy. Vùng nào th́ không rơ.
Nhưng cần ǵ phải rơ. Nơi nào cũng là đất nước Việt Nam,
rừng núi Việt Nam.
“Từ khi”, là khi mẹ đă con bồng con dắt. Thương con,
muốn các con có cuộc sống an lành, Mẹ đành bỏ quê hương, bỏ
núi bỏ rừng, bỏ luôn giấc mơ nghệ sĩ... Mẹ đành buông rơi “thân
phận xuống đường trầm luân”…Mẹ xuôi Nam.
Cơi trầm luân trong lời của Phật đầy khổ ải, buồn đau. Cơi
trầm luân gây buồn cho bao tấm ḷng người mẹ. Trong đó có
Bà Mẹ quê của Phạm Duy, Bà mẹ Ô Lư của Trịnh Công
Sơn, bà Mẹ quê của Vũ Trọng Quang… và của bao người
khác. Trót sinh làm người trong thời chiến tranh, sống chết
dễ như trở bàn tay, rồi cũng phải đành…v́ c̣n bao điều phải
lo toan, phải chấp nhận. Mẹ không thể cưỡng căi số phận. Lời
thơ như một mặc định cho thân phận điêu linh.
Chia ly. Thời khắc đau buồn của lịch sử chiến tranh Việt
Nam. Kẻ xuôi Nam, người ngược Bắc. Đợi chờ ǵ một cuộc trùng
phùng sau đó mấy mươi năm hoặc có thể sẽ dài lâu hơn nữa.
Mấy mươi năm, con dân hai miền cùng chung thân phận lưu đày
trên quê hương. Thân phận bị giày xéo bởi chiến tranh ác
liệt, gây nên bao cảnh lầm than…
Đôi tay mảnh gầy của mẹ ôm những đứa con non nớt lên tàu
xuôi Nam. Không có chồng bên cạnh. Một cuộc chia ly đầy nước
mắt khi phải rời bỏ làng quê, rời bỏ nơi chôn nhau cắt rốn,
rời bỏ miền xanh thẳm của một thời thiếu nữ…
Tay bế tay bồng, mẹ xuôi Nam. Lúc ấy, không biết liệu chừng
mẹ có thét lên tiếng thở than thống thiết như tiếng c̣i tàu
ly biệt? Ḍng sông Bến Hải trong xanh kia vô t́nh có biết
ḿnh là chứng nhân cho bao cuộc chia ly không hẹn ngày trùng
phùng? Ḍng sông trữ t́nh ấy nào biết đă mang trong ḿnh bản
án chia cắt lịch sử nước Nam? Và nào biết, đă làm ḷng Mẹ
của Vũ Trọng Quang và của bao bà Mẹ khác, héo hon, tan nát.
Tay ôm con, tay mẹ cũng ôm đàn chạy loạn. Những h́nh ảnh
dường như đối lập nhau nhưng lại cùng nhau tạo nên vẻ đẹp lạ
lùng của người thiếu phụ. Chiếc đàn Mandolin bé nhỏ, cổ điển
mà giàu âm điệu ngân nga đă theo mẹ suốt thời con gái. Nhưng
lúc này đây, sao lại có h́nh ảnh cây đàn trong chốn nhiễu
nhương binh lửa?
“Mẹ ôm những đứa con xuôi tàu vào Nam vẫy tay chào ḍng
sông trữ t́nh chia cắt lịch sử mang theo cây đàn Mandolin
mang theo bộ Tiểu thuyết thứ bảy mang theo thơ TTKH “Mà từng
thu chết từng thu chết” mang theo giấc mơ thời thiếu nữ cùng
cuộn len với đôi kim đan bầu bạn đan thời gian thành chiếc
áo màu rừng bao la biển vô tận”.
Đoạn thơ rất giàu sức gợi. Nhà thơ không dùng dấu câu để
diễn tả sự ngắt quăng, sự nhấn nhá, mà viết tiếp nối để diễn
tả h́nh ảnh đang hiện nhanh, tạo cho người đọc tâm lư tiếp
nhận sự dồn dập của ư thơ đang chảy tràn trên bề mặt văn
bản, chảy tràn trong cảm xúc của nhà thơ.
H́nh ảnh cây đàn và hành động ôm đàn chạy loạn biểu trưng
cho tâm hồn, tính cách của một người thiếu nữ có học, yêu
thích âm nhạc, tiểu thuyết, thơ ca, đúng như lời nhà thơ đă
viết về những sở thích của Mẹ. Một h́nh ảnh tuyệt đẹp và lạ
lùng...
Trong nguy khó, âm nhạc vẫn có thể làm nên điều kỳ diệu. Âm
nhạc xoa dịu ḷng người. Âm nhạc cứu rỗi đau thương… H́nh
ảnh người mẹ chạy loạn với cây đàn Mandolin “Một tay ôm
con một tay ôm đàn không c̣n tay nào mẹ vẫy chào khu rừng
lăng mạn khói lửa” đă từng một lần xuất hiện trong bài
thơ “ Ngôi nhà” của Vũ Trọng Quang.
Điều quan trọng Mẹ đă làm là quyết định cho cây đàn kỷ niệm
cùng xuôi Nam với Mẹ. Một h́nh ảnh thật lăng mạn và bi mỹ
trong thơ ca. Thi tứ, thi ảnh…ngồn ngộn, đầy chất hiện thực
của cuộc sống đời thường đă khắc khảm vào thơ. Mẹ của nhà
thơ cũng b́nh thường, giản dị như bao bà mẹ Việt Nam khác,
nhưng, có ai xuôi Nam thời loạn ly mà mang cả cây đàn trong
quang gánh như bà mẹ tao nhă của nhà thơ Vũ Trọng Quang?
Tôi cũng có Mẹ mê ca hát. Mẹ hay hát bài Gấm vàng: Gấm
vàng, một cuộn gấm vàng. Dâng lên chín bệ may áo choàng giai
nhân…Gấm ái gấm ân, gấm của sông Ngân… Mẹ tôi cũng mê
Tiểu thuyết thứ bảy, mê Phụ Nữ ngày nay với những
tiếu thuyết ướt át của Quỳnh Dao, của bà Tùng Long (và tôi
đă từng lén đọc). Mẹ tôi cũng mê: “Hai sắc hoa tigôn”
của TTKH. Và mẹ tôi cũng mê đan len. Cho tới tận bây giờ,
tuổi đă trên 80, mẹ tôi vẫn miệt mài đan những chiếc áo thời
gian lớn dần cho các cô con gái trở thành thiếu nữ…
Nhưng có một điều chắc chắn rằng, mẹ tôi không ch́m sâu
trong ly loạn, mẹ tôi không lên tàu xuôi Nam với cây đàn dây
khoan dây nhặt…Mẹ tôi không phải chịu cảnh “Và từng thu
chết từng thu chết, vẫn giấu trong tim bóng một người”.
Và mẹ tôi cũng không đan chiếc áo màu rừng núi…để chồng mặc
trong cuộc chiến huynh đệ tương tàn. Chính v́ thế, đọc những
ḍng thơ của nhà thơ Vũ Trọng Quang viết riêng cho Mẹ mà
nghe thương cảm tột cùng…
Xuôi Nam. Ga đầu là sự ly biệt với quê hương. Nhưng ga cuối
cũng không là ga Hạnh phúc. Bởi một đứa con trong đàn đă bị
thất lạc dù “gà Mẹ”đă hết ḷng bảo bọc con thơ trong
đôi cánh mỏng manh. Và cây đàn Mandolin đă đứt đi một sợi
buồn chính là h́nh ảnh tượng trưng cho một đứa con của Mẹ đă
vĩnh viễn chia xa, có khi là vĩnh viễn đi về cơi khác..
Đau ḷng thay khi h́nh dung khuôn mặt mẹ thất thần hồn vía,
h́nh dung mắt mẹ lệ nḥa như sương giăng. Và tiếng mẹ khản
đặc thê thiết gọi con, giọng như vọng từ dưới đáy vực sầu:
“Khi đến ga cuối bắt đầu cuộc sống khác một đứa con thất
lạc dây đàn Mandolin đứt đi một sợi đôi mắt Mẹ đẫm nhoà
sương mù tiếng kêu t́m con khản giọng”.
H́nh ảnh “cây đàn Mandolin” đứt dây trong bài thơ cứ
được lập đi lập lại và cứ làm người ta nhoi nhói tim đau.
Mỗi lần đàn đứt dây là báo hiệu cho một sự chia ĺa vĩnh
viễn giữa mẹ và những núm ruột yêu thương. Nhưng đó lại là
là một thi ảnh đẹp, biểu tượng cho nét đẹp tâm hồn đă sống
cả đời trong tử biệt, sinh ly.
Nỗi buồn lại chồng chất nỗi buồn. Con thất lạc. Chồng bặt vô
âm tín. Máu xương này, da thịt này đều là của người Việt
ḿnh kia mà. Sao nỡ cắt tay? Sao nỡ nồi da xáo thịt? Ai
chẳng muốn làm người công dân tốt? Ai chẳng muốn làm tṛn
trách nhiệm với non sông? Người cha của nhà thơ Vũ Trọng
Quang cũng thế.
Cha đi chiến đấu trên rừng. T́nh yêu mẹ dành cho cha là
những đêm dài nhớ nhung sau những ngày tần tảo nuôi con
khuya sớm. Là tấm áo len màu rừng mẹ đan trên đôi tay yêu
thương để gửi cho cha. Là chiếc áo màu biển mênh mông…như
tấm ḷng thủy chung của Mẹ.
Nhưng có ngờ đâu. Nghịch cảnh. Chiến tranh đă cướp đi của Mẹ
tất cả, biến Mẹ thành một người phụ nữ chờ chồng ṃn mỏi
thời gian. Và cuối cùng, Mẹ đă trở thành góa phụ khi nhận
được hung tin về cái chết bi ai của chồng:
Máu xương cha gửi lại rừng
ngh́n thu đổi lấy anh hùng ngh́n thu
Lời thơ nghe như xé ḷng. Thân xác cha đă gửi lại nơi núi
rừng mịt mùng xa thẳm. Cái chết ngh́n thu hoang lạnh đổi lấy
bốn chữ “anh hùng ngh́n thu”, nghe sao chao chát bời
bời. Điệp ngữ “ngh́n thu, ngh́n thu…” cứ dội vào tâm
can và thổn thức măi nơi phía trái lồng ngực của người đọc.
H́nh tượng thiên thu được đẩy lên cao chót vót mà cũng trầm
sâu muôn trượng…
Thuở xưa, theo truyền thuyết, v́ trấn giữ nước non nên đôi
uyên ương lạc Long Quân và Âu Cơ đành chấp nhận chia xa,
mang theo con, kẻ núi rừng, người biển cả…Hai nơi xa thẳm
đều là nhà, đều là giang sơn tươi đẹp. Nhà thơ sử dụng thi
liệu nguồn cội để nhắc nhớ sự phân ly nhưng giữa câu chuyện
xa xưa và chuyện người Mẹ của Vũ Trọng Quang hoàn cảnh hoàn
toàn không giống nhau.
Bà Mẹ yêu thơ ca đàn hát của Vũ Trọng Quang không theo mẹ Âu
Cơ mang con lên rừng, bởi trong tim Mẹ có một nỗi đau khác
in h́nh dấu vết cấu cào. Hằng đêm. Hằng đêm. Mang trái tim
rách toác v́ khổ đau, mẹ không đem con lên rừng v́ nơi mảnh
rừng kia, mẹ sợ phải “nh́n vết máu loang lổ trên ngực cha”,
dù là nh́n trong “tâm tưởng”. Tấm ngực ấy, mẹ làm sao quên
được.
Mẹ ở biển mà nhớ rừng có xác thân cha. Mẹ ở biển mà nhớ rừng
một thời thiếu nữ…. Nên đêm đêm, cây đàn Mandolin lại bầu
bạn cùng mẹ cho vơi nhớ vơi thương. Để mẹ một đời “vẫn
giấu trong tim bóng một người”. Ừ! th́ phải nuốt nước
mắt mà giấu kín cơi ḷng. V́ làm sao có thể thổ lộ cùng ai.
Dù cả với con ḿnh.
“Mẹ không theo Âu Cơ mang con lên rừng lên ngàn sợ nh́n
vết máu nơi ngực Cha c̣n đó Mẹ đeo khăn đẹp trước biển tiếng
sóng không át được tiếng bung dây đàn Mandolin đứt thêm một
sợi “Vẫn giấu trong tim bóng một người”
Phải yêu kính và hiểu mẹ vô cùng vô tận
th́ nhà thơ mới có những câu thơ hay đến vậy. Ta ngẫm, ta
h́nh dung… và buồn thương.
Đời mẹ muộn phiền. Quang gánh nặng trĩu
trên vai chiều hôm sớm mai. Đôi chân nhọc nhằn năm nắng mười
mưa khổ nhọc. Đời mẹ tần tảo, chắt chiu nuôi một đàn con
nheo nhóc v́ thiếu cha, những mong các con sẽ an b́nh bên
mẹ. Nhưng ngờ đâu, khi mẹ so dây, ngón tay nhấn xuống phím
đàn cho dây đàn ngân lên, vang xa…th́ dây đàn lại đứt. Số
phận nghiệt ngă vẫn phủ chụp xuống đời Mẹ không buông tha.
Đứa con thứ hai bất ngờ bị trúng đạn lạc ngay tim khi cả nhà
đang vui ngày tết. Tiếng sóng dữ dội ầm ào ngoài kia làm sao
sánh được tiếng bung đứt đột ngột của dây đàn. Thêm một dây
đàn đứt ĺa. Bà mẹ thảng thốt điên cuồng. Sự so sánh nào
cũng khập khễnh, nhưng so sánh ở đây quá đắc. Mẹ đau đớn cất
tiếng thét thất thanh, khác nào tiếng kêu của gà mẹ khi thấy
diều hâu quặp gà con bay đi.
”Đứa con thứ hai bất ngờ trúng đạn ngay tim trong ngày
vui tết dây đàn Mandolin đột ngột đứt một sợi hơn cả sự đớn
đau tiếng kêu của gà mẹ thất thanh mất gà con bị diều hâu
tấn công quặp bay đi”
Thời buổi tao loạn. Ḥn tên mũi đạn không có mắt. Nhưng sao
lại lạc ngay vào quả tim bé bỏng của con trai? C̣n đau đớn
nào hơn. Tim con vỡ toác. Tim mẹ cũng nát tan. H́nh ảnh vết
đạn trên ngực cha suốt đời ám ảnh mẹ. Giờ lại thêm vết đạn
trong tim con. Mẹ xé cả tim gan mà kêu gào trời đất, mà thù
hận chiến tranh.
Vết đạn trên ngực Cha
vết đạn ngay trên tim một đứa con
chiến tranh & Mẹ
Chiến tranh và Mẹ. Mẹ hằng đêm quỳ gối nguyện cầu cho tim
người nguội lửa chiến tranh và nuôi dưỡng ḥa b́nh cho mọi
người có cuộc sống an lành.
Rồi theo bánh xe thời gian, chiếc áo len trên đôi que đan
của mẹ cũng dần lớn nhanh. Đời mẹ gian lao, chỉ mong cho con
yên vui mà khôn lớn, mong cho con giàu ḷng yêu người và làm
thơ thương Mẹ, dù có khi, theo tâm sự của nhà thơ, toàn là
những câu thơ về những điều vô bổ về địa ngục thiên đàng …
Nhưng thực ra, đó c̣n là những lời sầu đau về quê hương,
tích tụ từ nỗi đau của Mẹ, của thân phận bé nhỏ lạc loài
ngay giữa quê hương.
“Con làm thơ cho những điều vô bổ thiên đàng địa ngục
b́nh an xung đột chạy theo bước xuân th́ con gái không diễn
tả nổi bước trầm luân bán buôn cơm áo gạo tiền bon chen nuôi
con cùng với dây đàn Mandolin sót lại Mẹ làm mất bộ Tiểu
thuyết thứ bảy quên đi những câu thơ TTKH."
H́nh ảnh thơ như cuống quưt chạy theo bước chân trầm luân
bán buôn cơm áo gạo tiền bon chen của mẹ. Là bước chân xâu
xé cuộc đời mẹ để nuôi con cái lớn dần, để vui để buồn cùng
những dư âm của bộ Tiếu thuyết thứ 7 đă mất. Vui buồn cùng
những “dây đàn Mandolin” c̣n sót lại. Không biết đứa con
trai thi sĩ của Mẹ là dây ǵ mẹ ơi!
Mẹ là người đàn bà đánh đàn, người đàn bà đan áo, người đàn
bà có chồng là “ anh hùng ngàn thu”, là người đàn bà có
những đứa con dần bỏ mẹ ra đi … Mẹ gánh nỗi buồn thân phận
cá nhân nhưng cũng chính là nỗi buồn của dân tộc.
Bước đi của thời gian sẽ chữa lành vết thương tâm hồn cho
con người. Nhưng thời gian cũng lấy đi bao sức lực của con
người, kể cả trí nhớ. Mẹ già theo năm tháng. Mẹ quên bao
chuyện xưa nay. Cả những câu thơ trong “Hai sắc hoa tigon”,
Mẹ cũng trả lại cho TTKH.
Quên là nhớ, phải không Mẹ hiền?. Nhưng là nỗi nhớ về những
kư ức gim sâu trong tim. Đôi que đan ngày xưa giờ cũng thành
nỗi nhớ. Nhớ con thơ dần lớn, nhớ chồng và tấm áo len màu
rừng… Bàn tay Mẹ co quắp thế kia mà, làm sao cầm que đan
được nữa? Ră rời đau. Những cơn tai biến cuộc đời đă hành hạ
Mẹ tận ngơ ngách tim buồn. Giờ lại là những cơn tai biến
tuổi già đưa Mẹ về những ngày như con trẻ. Nh́n Mẹ, ḷng con
trai như xát muối biển khơi.
”Bây giờ Mẹ và chiếc áo len cũ kỹ nằm giường cơn tai biến
biến đời sống trở thành thực vật thời gian trôi trên đôi mắt
Mẹ nh́n ánh sao trên bầu trời khóc cười ngây ngô trẻ thơ đưa
Mẹ trở về khởi điểm- giường nằm không là chiếc thuyền Mẹ
mong ước trở lại ḍng sông ḍng đời chia cắt năm xưa vẫn c̣n
va chạm”
Đôi mắt mẹ vẫn chơm chớp nh́n con qua lại, nhưng h́nh như Mẹ
không nhận ra con trai thi sĩ của Mẹ nữa rồi. Thời gian
không c̣n ư niệm nơi Mẹ nữa rồi..
Hăy ngồi dậy mà đan áo mẹ ơi!
Hăy ngồi dậy mà đàn Mandolin ơi Mẹ!
Hăy ngồi dậy mà gánh gồng mùa Xuân!
Mẹ quay về khởi điểm là vui hay buồn? Mẹ nằm bất động trên
gường chứ nào phải trên chiếc thuyền xanh giữa ḍng sông
xanh. Ḍng sông chia cắt lịch sử năm xưa giờ đă không c̣n
chia cắt. Nhưng sao Mẹ có thể quay về?
H́nh ảnh ”dây đàn cuối cùng” trở lại trong đoạn kết
bài thơ như một h́nh tượng về người mẹ nghệ sĩ, người mẹ yêu
con, ôm cả đời các con và ôm cả đời đàn trong tuổi đời mênh
mông lau sậy của Mẹ. Dây đàn cuối cùng đă chùng, Mẹ cũng đă
“như chuối chín cây. Gió lay mẹ rụng, con phải mồ côi, Gió
lay mẹ rụng, Con phải mồ côi…” *
“Dây đàn cuối cùng Mandolin không lên dây chùng xuống
Chỉ c̣n Mẹ gió lay chuối chín cây và tiếng thời gian trôi
MẸ ĐĂ RA ĐI VỀ CƠI KHÁC VỚI CHA TÔI”
Tiếng thời gian của Mẹ cứ trôi như tiếng thở than. Thanh âm
dây đàn cuối cùng rồi cũng đứt. Rồi Mẹ cũng đă ra đi về cơi
khác với Ba, với các em. Một sớm mùa Thu.
Bài thơ tự do như một chuỗi ngân dài diễn tả những cung bậc
thăng trầm của đời Mẹ. Những ư thơ xâu kết nhau bằng sự dẫn
dắt của mạch cảm xúc và bằng những ngôn từ giản dị nhưng hàm
ư sâu xa, đă dẫn dắt người đọc đi vào một không gian liên
tưởng để rồi ch́m vào nỗi niềm sâu thẳm trong tâm hồn và
cuộc đời Mẹ. Và đọng lại nơi tâm thức người đọc là h́nh ảnh
cây đàn … muôn điệu dần dần “đứt dây”, và h́nh tượng đẹp đẽ
của người mẹ.
Vũ Trọng Quang đă viết vào cuối bài thơ những lời như có
nước mắt: “Mẹ đă ra đi về cơi khác với Ba tôi!”.
Nhưng h́nh như, trong sâu thẳm tâm hồn người con trai thi
sĩ, c̣n có lời này nữa: “ Mẹ ơi! Mẹ ơi! Con nhớ tiếng
đàn…”
Phan Thiết 12/12/2018
Nguyễn thị Liên Tâm
_______________
* Lời bài hát
art2all.net
|