|
NHỚ VỀ TẠP CHÍ VĂN
(Tạp Chí Văn (1964-1975) của ông Nguyễn Đ́nh Vượng)
Đối với những người viết trẻ trước 75, đến nay vẫn cứ nhắc nhở, nghĩ đến tờ báo Văn nơi họ đành được một chỗ đứng trong văn chương buổi ban đầu. Và, với nhà văn Trần Phong Giao quí mến, họ cũng gọi anh là cánh chim đầu đàn. Suốt thời gian phụ trách bài vở cho Văn, luôn luôn anh có sự gần gũi thân t́nh, khích lệ anh em trẻ. Những kỷ niệm về anh trong bao nhiêu năm tháng cũ vẫn giữ lấy sự ràng buộc, thân thương. Anh Trần Phong Giao đă qua đời tại Sài G̣n cách đây hơn hai năm. Khi hay tin anh mất, các nhật báo ở quận Cam có loan tin và đăng phân ưu. Riêng tạp chí Văn và Khởi Hành, hai nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng, Viên Linh có dành một số đặc biệt tưởng niệm người bạn văn cùng thời. Năm ấy, tôi rời Huế vào Sài G̣n t́m kiếm việc làm. Với đồng lương tuy ít, nhưng tôi cũng gắng để dành mua ít sách báo ḿnh thích để đọc, và riêng tờ Văn đọc xong, tôi cất giữ. Tôi ở trọ nhà người d́, trong con hẻm sau lưng ṭa đại sứ Đức. Con đường Vơ Tánh chạy ngang qua ṭa nhà này, phía dưới là rạp hát Quốc Thanh, phía trên là khu chợ Thái B́nh trông ra đường Phạm Ngũ Lăo. Báo Văn gần ngay đó, từ nhà tôi đi bộ tới chừng mười phút. Tôi thường gặp ông Vượng buổi chiều hay đứng ngoài hàng hiên đọc báo, hút thuốc, và thỉnh thoảng đến gặp anh Giao mỗi khi cần mua lại những số báo Văn cũ cho mấy người quen ở xa gửi nhờ. Từ đó, dù không phải là dân viết lách nhưng tôi cũng có chút giao t́nh với cả ông Vượng và anh Giao.
Ṭa soạn Văn ở 38 Phạm Ngũ Lăo, cũng là nhà in của ông Vượng. Anh Giao, trước khi đảm nhận tờ Văn anh làm việc bên tạp chí Tin Sách của Hội Văn Bút do cha Thanh Lăng làm Chủ tịch. Tin Sách ra hàng tháng, giới thiệu những nhà văn và các tác phẩm vừa mới xuất bản bằng những bài điểm sách rất nghiêm túc, khách quan. Ngoài công việc làm báo, anh Giao c̣n sáng tác và dịch thuật. Những tác phẩm của anh đă in gồm có: -Nửa Đêm Thức Giấc (tiểu thuyết) -Ngồi Lại Bên Cầu (truyện ngắn) -Guồng Máy (L’engrenage) dịch tác phẩm kịch của Jean Paul Sartre -Sự Đă Rồi (Les jeux sont faits) tác phẩm kịch của Jean Paul Sartre dịch chung với nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng. -Sứ Mệnh Văn Nghệ Hiện Đại (Discours de Suède) dịch những bài diễn văn của Albert Camus -Lưu Đày Và Quê Nhà (L’exil et le royaume) tuyển truyện của Camus, dịch chung với Vũ Đ́nh Lưu -Con Chim Trốn Tuyết (Snow goose) truyện của Paul Gallico, dịch chung với Hoàng Ưng. Tuy không bằng cấp, nhưng sự tự học của anh rất cẩn trọng, chín chắn, vững vàng. Truyện sáng tác của anh cũng được độc giả ưa thích. Văn anh chân thực, giản dị, dồi dào kinh nghiệm sống. Truyện dịch của anh giữ được tinh thần nguyên bản, bút pháp của tác giả và dùng tiếng Việt rất dễ hiểu, vừa rơ ràng, chính xác. Người học thêm ngoại ngữ, luôn tin cậy vào bản dịch của anh. Người mới tập tễnh viết văn có thể học bút pháp nhà văn nước ngoài qua lối văn dịch của anh. Sau biến cố đảo chánh 1/11 miền Nam bắt đầu bước qua một giai đoạn mới của lịch sử trong bầu không khí tự do cởi mở. Rất nhiều nhật báo, tuần báo và tạp chí xuất hiện vào thời kỳ đổi mới này, trong đó có tạp chí Văn quản nhiệm là ông Nguyễn Đ́nh Vượng, và anh trong vai tṛ thư kư ṭa soạn. Số 1 Văn ra mắt đầu Xuân năm 1964. Số báo ra mắt qui tụ rất nhiều nhà văn nổi tiếng miền Nam qua các thế hệ, và đă bán hết số lượng phát hành ngay trong tuần lễ đầu. Đôc giả đón nhận hết sức nồng nhiệt, nhất là giới sinh viên, học sinh. Số 2, bắt đầu b́nh thường với số trang hơn một trăm. Số 2, tưởng niệm nhà văn Pháp Albert Camus. Trong số này, có một bài viết quan trọng của Jean Paul Sartre: Cắt nghĩa cuốn L’étranger (L’explication de l’étranger). Bài này, được ông Nguyễn Minh Hoàng dịch và chú giải đầy đủ. Hai truyện ngắn rất đặc sắc rút trong tập Lưu Đày Và Quê Nhà. Truyện thứ nhất, Người Khách Trọ (L’hôte) Trần Phong Giao dịch, truyện thứ nh́ Người Đàn Bà Ngoại T́nh (La femme adultère) Vũ Đ́nh Lưu dịch. Giáo sư Nguyễn văn Trung dạy trường Đại Học Văn Khoa viết bài Những T́nh Bạn Dang Dở, trong bài này, giáo sư nói đến sự liên hệ rồi đoạn giao giữa Jean Paul Sartre với Albert Camus và Merleau Ponty. Một bài tiểu luận khác nữa rất sâu sắc của một nhà phê b́nh Pháp có tựa: Camus, Kẻ Đánh Cá Với Cuộc Đời. Số 2, Văn giới thiệu một nhà văn danh tiếng Pháp khá đầy đủ như một cuốn khảo luận. Albert Camus sinh năm 1913 ở Algérie. Năm 23 tuổi, ông in tác phẩm đầu tay tập tiểu luận Bề Trái, Bề Mặt (L’envers et l’endroit). Những tác phẩm tiếp theo có tập tùy bút Giao Cảm (Noces), tiểu thuyết Kẻ Xa Lạ (L’étranger), tiểu luận Huyền Thoại Sisyphe (Le mythe de Sisyphe), kịch, Ngộ Nhận (Le malentendu), tiểu thuyết Dịch Hạch (La peste), tuyển truyện Lưu Đày và Quê Nhà, tiểu luận Con Người Phản Kháng (L’homme révolté), tiểu thuyết Sa Đọa (La chute). Năm 1957, ông được giải Nobel văn chương, ba năm sau, ông tử nạn trong một tai nạn xe hơi, hưởng dương 47 tuổi. Khi đảm nhận tờ Văn, anh Trần Phong Giao chủ trương dành cho lớp độc giả hiếu học ham đọc, ưa suy nghĩ. Rồi lần lượt, mỗi kỳ nửa tháng, những số tiếp nhau ra đều đặn và báo Văn luôn được độc giả đón nhận. Ở miền Trung, số lượng phát hành khá lớn đến 4000 số, mỗi gia đ́nh công chức cũng đă chọn hai tờ Văn và Bách Khoa làm món ăn tinh thần hàng tháng trong gia đ́nh. Đọc Văn, yêu thích thơ văn. Đọc Bách Khoa, mở mang thêm kiến thức tổng quát.
Số 6, tuyển tập những cây bút trẻ. Nói là trẻ ở đây, thực ra, các nhà văn ở lứa tuổi trên ba mươi cũng đă thành danh. Trong số này, nhiều truyện ngắn hay: Duyên Anh, Con Sáo Của Em Tôi. Lê Tất Điều, Vùng Đất Khô. Thế Uyên, Vấn Đề, đặc biệt một truyện vừa rất đặc sắc Hồi Chuông Tắt Lửa của Thế Nguyên. Truyện chiếm gần 42 trang báo in chữ véronèse thân 8. Nội dung rất đơn giản, chuyện kể một vị linh mục có đứa con hoang, nhưng cách kể chuyện kín đáo, bí mật, bằng một bút pháp lạnh, xám, đầy dục tính trong cơn mưa và bóng tối.
Số 14, tưởng niệm văn hào Nhất Linh trong ngày giỗ đầu. Số báo đặc biệt này đă gây xúc động cho văn giới và toàn thể độc giả qua những bài viết của bác sĩ Nguyễn Hữu Phiếm, nhà văn Nguyễn Mạnh Côn, nhà văn Vũ Khắc Khoan, nhà thơ Vũ Hoàng Chương, và hồi kư Người Bác của nhà văn Thế Uyên là người cháu gọi Nhất Linh bằng cậu. Số 17, giới thiệu nhà văn triết gia Jean Paul Sartre với sự đóng góp những bài tiểu luận và phiên dịch của giáo sư Trần Thiện Đạo, nhà văn Huỳnh Phan Anh, nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng.
Số 18, đề tài chiến tranh trong văn chương. Số 20, giới thiệu nhà văn phi công Pháp Saint Exupéry. Chỉ mới qua một năm đầu với 24 số báo, tạp chí Văn đă tạo được uy tín và sự tin cậy cho lớp độc giả trung lưu, trí thức. Sự xuất hiện Văn cũng c̣n được coi là đại diện cho văn học miền Nam, trên từng số báo này, mỗi năm càng có nhiều sự đóng góp lớn những tên tuổi làm nên văn học miền Nam. Qui tụ ở đây có đủ các nhà văn ba miền Vũ Hoàng Chương, Đông Hồ, Vũ Bằng, Lê văn Trương, Nguyễn Mạnh Côn, Vơ Phiến, Linh Mục Thanh Lăng, giáo sư Nguyễn Văn Trung, Mai Thảo, Doăn Quốc Sỹ, B́nh Nguyên Lộc, Sơn Nam, Nguyên Sa, Thanh Tâm Tuyền, Thảo Trường, Vĩnh Lộc, Văn Quang, Phan Du, Vơ Hồng, Đặng Tiến, Trần Thiện Đạo, Tô Thùy Yên, Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn Minh Hoàng, Vũ Đ́nh Lưu, Nguyễn Đ́nh Toàn, Tuấn Huy, Viên Linh, Đỗ Quí Toàn, Phạm Công Thiện, Cung Trầm Tưởng, Nguyễn Xuân Hoàng, Hoàng Ngọc Biên, Dương Nghiễm Mậu, Thanh Nam, Phan Lạc Phúc, Phan Lạc Tiếp Huỳnh Phan Anh, Nguyễn Quốc Trụ, Nguyễn Mộng Giác, Tạ Kư, Trần Dzạ Từ… Về các nhà văn nữ, có Túy Hồng, Nhă Ca, Trùng Dương, Nguyễn Thị Hoàng, Nguyễn Thị Thụy Vũ. Báo Văn, mỗi số mang một chủ đề quan trọng về các nhà văn Việt Nam cũng như ngoại quốc. Những người viết ở Văn đă thu hút người đọc bằng những bài nhận định, phê b́nh, bằng truyện và thơ chọn lọc, khơi dậy niềm ước ao nơi tuổi hai mươi của học sinh, sinh viên. Từ báo Văn, sau mấy số đầu t́m hiểu, bài bạn đọc được gởi tới, và hộp thư của Văn trở thành địa chỉ văn học chung cho những cây bút trẻ tham dự. Theo yêu cầu chung, một lá thư ngỏ đăng ở phần sinh hoạt nêu rơ chủ trương tờ báo: – Văn không có chủ bút. – Bài lai cảo khi nhận được chuyển ngay đến ban tuyển đọc gồm ba người. Truyện có hai người đồng ư, sẽ đăng. Truyện đọc, một người thuận, một người chống, sẽ đưa người thứ ba đọc và quyết định. – Tác giả được đăng truyện lần đầu, sẽ nhận được báo biếu. Đăng lần thứ nh́ trở đi, sẽ có tiền nhuận bút. – Bài không đăng, không trả lại bản thảo. – Bạn đọc cần thư riêng, xin gởi kèm theo tem.
Thực sự là khó khăn cho những người mới viết về cả thơ và truyện. Được
đăng, đă khó rồi, nói chi đến tiền nhuận bút, hay vinh dự có tên ḿnh ở
số báo Xuân. Chỉ sau một năm đầu c̣n ít ỏi, lớp trẻ chỉ mới có một số tên tuổi sớm xuất hiện trên Văn như Y Uyên, Phan Duy Nhân, Đào trường Phúc, NH Tay Ngàn, Trần Như Liên Phượng, Nguyễn Vũ Đan Vy, Nguyên Vũ, Thái Lăng, Lê cao Nguyên, Văn Lệ Thiên. Qua những năm sau, những cây bút lúc đầu hẳn c̣n non kém dần tiến lên làm nên một đội ngũ, một lực lượng dự trữ cho Văn. Khi được một đội ngũ trẻ có học vấn, yêu thích văn chương, anh Trần Phong Giao rất hài ḷng và kỳ vọng. Từ tỉnh đầu giới tuyến đến Sài G̣n, đến miền Đông, miền Tây đă có: Quảng Trị: Phan Phụng Thạch, Thạch Nhân, Sương Biên Thùy Huế: Trần Doăn Nho, Hồ Minh Dũng, Trần Dzạ Lữ, Lê Bá Lăng, Thái Ngọc San, Lê Văn Ngăn, Lữ Quỳnh, Mường Mán, Ngụy Ngữ, Hoàng Hạ Lan, Hoàng Ngọc Tuấn, Huỳnh Hữu Ủy, Lê Nhược Thủy, Yên My, Trần Yên Du, Trần Đ́nh Sơn Cước, Vơ Quê. Đà Nẵng: Nguyễn Nho Sa Mạc, Chu Trầm Nguyên Minh, Phương Tấn, Luân Hoán, Thành Tôn, Hà Thúc Sinh Hội An: Thái Tú Hạp, Đinh Trầm Ca, Hoàng Thị Bích Ni. Tam Kỳ: Huy Tưởng, Tần Hoài Dạ Vũ, Nguyễn Nhật Ánh, Trần Hoài Thư. Quảng Ngăi: Hà Nguyên Thạch, Mê Cung, Phan Nhự Thức, Vương Thanh. Qui Nhơn: Trần Phiên Ngung, Đặng Tấn Tới, Vơ Chân Cửu. Tuy Ḥa: Nguyễn Lệ Uyên, Trần Huyền Ân, Hoàng Đ́nh Huy Quan, Mang Viên Long, Cảnh Cửu. Nha Trang; Phạm Chu Sa, Văn Lệ Thiên Phan Rang: (không nhớ) Phan Thiết, Nguyễn Bắc Sơn, Nguyễn Thị Ngọc Minh Pleiku: Kim Tuấn, Lâm Hảo Dũng. Dù ở xa thủ đô Sài G̣n, nhưng từ các tỉnh miền Trung, miền Đông, miền Tây, hay cao nguyên, sáng tác của những cây bút trẻ kể trên vẫn gởi đến Văn một cách đều đặn và thể hiện sự tiến bộ rơ rệt. Những sáng tác của người viết mới, không chỉ giữa anh em cùng lứa tuổi biết nhau mà c̣n được các nhà văn đàn anh để mắt đến. Từ đó, mỗi người viết trẻ có chỗ đứng, một vị trí vững vàng trên Văn. Để khích lệ, mỗi năm, người phụ trách bài vở Trần Phong Giao cũng dành một vài số đặc biệt cho tất cả những cây bút trẻ được thành danh. Tôi vẫn làm người đọc đều đặn của tạp chí Văn. Đọc văn các bạn cùng lứa tuổi với ḿnh, tôi rất thích và cùng hiểu được tâm trạng qua các nhân vật về t́nh yêu, về chiến tranh. Trong số anh em trên, tôi được làm quen một số người như anh Trần Hữu Thục, Lê Bá Lăng, Trần Yên Du, Hà Nguyên Thạch, Hồ Minh Dũng, Kim Tuấn. Mới cách đây một tuần, Thục từ Boston qua quận Cam chơi nhân kỳ lễ Độc Lập 4 tháng 7, anh được gặp khá đông bạn bè và có ghé thăm tôi. Một tối chuyện tṛ ngồi ở chiếc bàn vuông nhỏ ngoài mái hiên với mấy chai bia, dĩa đồ mồi, tôi và Thục có nói chuyện về báo Văn ngày xưa, về cái thâm t́nh của anh Giao đối với anh em viết văn trẻ, về những truyện ngắn thời đó của Thục, của Trần Hoài Thư, Hồ Minh Dũng, Ngụy Ngữ mà tôi đă đọc. Sau cùng, hai chúng tôi với một giọng buồn, ngậm ngùi nghĩ đến cái chết của anh Giao. Sau biến cố Tháng Tư Đen, cũng như số phận nhiều anh văn nghệ sĩ miền Nam cũ, gia đ́nh anh Giao sống trong cảnh khó khăn, nghèo túng. Anh Trần Phong Giao đă gắn bó với tờ Văn trong những tháng ngày và những năm hưng thịnh. Từ tạp chí Văn, anh Giao gây dựng thêm Tin Văn, nguyệt san chuyên về tiểu luận, phê b́nh, và dùng tên tạp chí xuất bản một loại sách hay nhưng rẻ tiền bằng giá một cuốn báo để giúp độc giả nghèo có sách đọc. Người ta sẽ hiểu sai khi cho rằng, tạp chí Văn chỉ làm sáng giá những cây bút trẻ, c̣n những nhà văn có tên tuổi, dù viết cho báo nào họ cũng có một chiếu ngồi, một địa vị đă có sẵn. Hoàn toàn không đúng. Thực sự, nh́n xét một cách nghiêm túc, chính tờ báo là nơi mà các nhà văn đă tên tuổi tăng thêm uy thế của ḿnh. Năm 1956, tạp chí Sáng Tạo ra đời. Những nhà văn trong nhóm này là Mai Thảo, Thanh Tâm Tuyền, Doăn Quốc Sỹ, Trần Thanh Hiệp này gây được tiếng vang với tính cách chuyển ḍng văn học mới khác với Tự Lực Văn Đoàn, nhưng xét ra ảnh hưởng các nhà văn kể trên thời kỳ đó chưa rộng lớn, chỉ quanh quẩn ở Sài G̣n mới biết đến tên tuổi, c̣n ra những nơi xa th́ hẳn là vắng bóng. Một điều dễ hiểu, vào thời kỳ đó chỉ ở Sài G̣n mới có trường Đại Học, trung học Đệ Nhị Cấp, c̣n ở các nơi xa, mỗi tỉnh chỉ mới có một trường trung học Đệ Nhất cấp, vậy làm sao ở cái tuổi học sinh mới Đệ Ngũ, Đệ Tứ đọc và hiểu nổi văn chương hiện sinh, văn chương mới của nhóm Sáng tạo. Tạp chí Văn đă xuất hiện đúng lúc, đáp ứng nhu cầu độc giả học sinh, sinh viên. Vào thời điểm của Văn, hầu hết các tỉnh lớn nhỏ ở miền nam đă bắt đầu có trường trung học Đệ Nhị Cấp, Huế và Đà Lạt c̣n có thêm trường Đại Học nên số độc giả tăng và giá trị văn chương được xét đoán đúng tầm mức của nó. Nhà văn Thanh Tâm Tuyền được coi cây bút chủ lực của nhóm Sáng Tạo. Anh khởi sự cuốn Ung Thư sau khi viết xong Bếp Lửa. Truyện dài Ung Thư đă được trích đăng trên Sáng Tạo, Hiện Đại, Bách Khoa, nhưng phải đợi đến lúc xuất hiện trên tạp chí Văn mới gây được sự chú ư cho độc giả. Và, cũng qua Văn người đọc mới t́m kiếm Mai Thảo ở Tháng Giêng Cỏ Non, Bản Chúc Thư Trên Ngọn Đỉnh Trời, mới đọc Doăn Quốc Sỹ ở Ḍng Sông Định Mệnh, U Hoài, và bộ trường thiên Khu Rừng Lau. Nói một cách khách quan, thực sự trên mảnh đất báo Văn, nơi hứa hẹn cho lớp nhà văn trẻ, và cũng là nơi làm tăng thêm uy tín các nhà văn đă có sẵn địa vị. Tờ Văn, anh Giao đảm nhận từ số 1 năm 1964 đến cuối năm 1971 với hơn 190 số báo th́ ngưng. Anh rời khỏi ṭa soạn với một lá thư gởi bạn đọc cùng ngỏ lời chia tay với những người viết trẻ. Sự ra đi của anh rất lặng lẽ. Tiếp tục công việc cho Văn, ông Nguyễn Đ́nh Vượng mời hai nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng và Mai Thảo. Ông Mai Thảo là nhà văn, nhà báo chuyên nghiệp. Ông đă làm Chủ bút Sáng Tạo, Kịch Ảnh, viết scénario cho phim ngoại quốc chiếu ở rạp, và đang làm báo Vấn Đề ngưng lại để lo cho tờ Văn. C̣n nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng, trước đây cộng tác Văn Học, sau qua Văn cùng với một nhóm trí thức trẻ có Hoàng Ngọc Biên, Huỳnh Phan Anh, Nguyễn Quốc Trụ , Nguyễn Đ́nh Toàn. Nhưng cũng từ sự thay đổi này, số lượng Văn phát hành dần trở nên sút giảm, một phần do t́nh h́nh chiến tranh và kinh tế miền Nam sa sút. Hơn một năm giữ vai tṛ phụ trách bài vở, nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng v́ bận công việc dạy học lại thôi, để một ḿnh nhà văn Mai Thảo cáng đáng. Nhà văn Mai Thảo một ḿnh với tờ Văn, đă giữ được tới số cuối cùng, ngừng hẳn khi cuộc chiến miền Nam vừa đi tới giai đoạn kết thúc.
Nguyễn Chí Kham
_________
a2a đọc thêm: https://tusachtre.com/product/tap-hop-tap-chi-van-truoc-75/ https://hopluu.net/p121a1688/2/chuyen-de-tap-chi-van https://t-van.net/van-v-ng-tr%E1%BA%A7n-phong-giao/
|
