Bà chị dâu tôi mất ngày Thanksgiving, 2022. Em Phương Liên nghĩ là chị khôn, chọn ngày tốt để đi theo ông anh tôi, lại là ngày mồng một ta, tốt thật! Chị đã hôn mê gần một tuần, cháu H nói chị có thể đi bất cứ lúc nào. Thấy chị nằm yên như ngủ mấy ngày, tôi vẫn hy vọng chị sẽ hồi tỉnh nên khi cháu báo chị đi rồi thì tôi mới thảng thốt lẩm bẩm “mất chị thật rồi.” Thấy các cháu sửa soạn mọi thứ cho tang lễ, tôi chợt nhớ đến phiên mình thì không có ai nên nay phải bắt đầu sắp xếp mọi thứ sẵn sàng cho các cháu khỏi bối rối sau này. Tôi vẫn tâm tâm niệm niệm cầu xin được đi trước chị vì biết chị sẽ lo đầy đủ nhưng chị khôn, đã dành đi trước rồi. Xưa nay chị vẫn khôn hơn tôi! Mấy ngày trước khi hôn mê, chị bảo nhỏ, “còn mấy ngày nữa thôi” và tôi đã la chị không nên nói tầm bậy vì mình không biết được lúc đến cũng như lúc đi. Chị cứ lẩm bẩm, “mấy ngày nữa thôi!”
 

Và mình phải làm gì đây? Tìm cái hình đẹp để mọi người nhìn mình lần cuối? Mà hình nào đây? Hình đẹp nhất thì trẻ quá, sợ có người không nhìn ra. Hình mới đây thì nhiều nếp nhăn quá, sợ có người thương bảo rằng không giống, rằng ngày xưa chị ấy đẹp! Mà chuyện đã xảy ra rồi khi tôi còn khỏe nè, chỉ già đi thôi, đại già với tuổi gần 90. Tuần trước tôi chụp selfie, hình đội mũ, cái mũ len rất dễ thương do một bạn Quốc Học ở Texas đan tặng, bạn An Hà Châu! Châu nổi hứng đan cho hai bộ mũ và tất, nói để tôi được ấm áp trong những tháng Đông ở Cali. Ôi, chỉ có dân Texas mới tưởng mùa Đông ở Cali lạnh. Châu quên là tôi ở miền Đông qua đây. Dù sao thì cũng cám ơn tấm lòng của bạn mình và rất phục tài, tuổi này còn đan đác được. Khi nhận được hình đội mũ len tôi gởi, bạn Ngô thị Vân phán một câu xanh dờn: “Không giống mi!” Tôi buồn cười quá, không giống tôi thì giống ai đây. Lâu lắm không gặp mặt. Chắc phải đi thăm Vân để Vân thấy bạn Vân già rồi. Màu thời gian không tha ai. Học trò Gia Long vẫn khen “cô còn đẹp” mà Vân thì không đồng ý. Vân không muốn nói ra là già quá, hết đẹp rồi! Bạn Vân của tôi giờ này còn ngây thơ, còn muốn níu xuân xanh như nhạc sĩ Phạm Duy.

 

Giờ này tôi vẫn chưa chọn được hình nào! Nói đến hình để thờ, tôi nhớ người cô họ, mẹ anh Hoàng Như Tùng, dặn phải giữ cái hình khi còn trẻ để thờ cho cân xứng với hình ba anh vì chú mất khi còn rất trẻ. Và nhớ thằng cháu nội của chị tôi khi nhìn ảnh chị, cháu nói với bố cháu “bà nội trẻ quá” vì thấy bà ngoại già, và mấy bà chung quanh đều già như ngoại. Nó đâu biết bà nội nó qua đời khi bố nó mới 4 tuổi rưởi. Tôi mất chị đã hơn nửa thế kỷ, nhưng vẫn còn thương nhớ chị. Tôi nghĩ phải gởi cho cậu em thủ tự nhà thờ hình tôi và nhà tôi chụp chung lúc đã ngoài 60 để khỏi chiếm hai chỗ để ảnh thờ!

 

Chuyện thứ hai là làm video với hình ảnh từ thuở ấu thơ đến lúc trưởng thành, đám cưới, con cái, du lịch vui chơi với gia đình, bạn bè ... mà ngày trước đâu thấy. Ai bày đặt màn video này từ thuở nào? Chắc mục này bỏ qua cũng được vì không có con cháu thì ai làm! Hay cứ thu nhặt hình ảnh du lịch năm châu bốn biển rồi đưa cho các cháu. Thấy mấy cháu quá bận rộn với cuộc sống hằng ngày nên cũng ngại. Mà tôi chạy loạn sang xứ này từ năm 1968, không đem theo hình ảnh kỷ niệm gì hết. Số là tôi đi công tác ngắn hạn. Vừa đến Mỹ chừng hai tuần thì biến cố Mậu Thân ập đến. Tôi phải tỵ nạn bất đắc dĩ! Đời sống tỵ nạn cũng khá vất vả. Xưa nay, không hề biết nấu nướng, không hề biết lo trong, ngó ngoài. Ở nhà đã có cô đầu bếp nấu ăn rất giỏi, giặt giũ cũng hắn, săn sóc nhà cửa cũng hắn. Mỗi sáng hắn để sẵn quần áo cho tôi, mỗi ngày một bộ khác nhau. Lại có con bé, cháu ông làm vườn ở quê lên đi học. Mỗi khi đi dạy về là nó làm cho ly nước cam vắt, bưng ra mời tận miệng. Đời sống của cô giáo Gia Long êm đềm hạnh phúc như thế, nhưng không được bao lâu thì phải một mình lang thang ở xứ người. Thì cũng là phần số của mình thôi vì hồi còn ở Trung học, một ông thầy đã tiên đoán tôi phải sống xa quê hơn nửa đời người! Một ông thầy tử vi khác thì nhất định cuối đời tôi muốn an hưởng tuổi vàng ở quê nhà cũng được, và tôi đã muốn như vậy từ khi đem tro cốt của nhà tôi về Huế nhưng chị dâu tôi cứ cản. Chị bảo nay còn khỏe, họ hàng vui vẻ với mình chứ khi bệnh hoạn, họ phải săn sóc lâu dài thì không biết chuyện gì sẽ xảy ra làm tôi cũng hoang mang. Nhưng nay thì chị cũng bỏ tôi đi chơi chỗ khác rồi. Không còn ai tha thiết níu kéo nữa. Và giờ đây tôi phải lo sắp đặt mọi thứ cho lòng được thanh thản mà vui chơi những tháng ngày còn lại.

 

Còn nhớ chị dâu thường nói tang lễ phải giản dị nhưng phải có hoa và tôi đồng ý nên có nhiều hoa cho trang trọng, ấm cúng. Không mở nắp áo quan vì dù nhà quàn có giỏi đến đâu thì vẫn không thể làm mình đẹp như hồi trước được. Không nên để lại ấn tượng buồn cho bà con, bạn bè khi phải nhìn hình hài nằm yên bất động mà mặt mày thì không giống mình! Cũng không để khách đến viếng thắp nhang vì nhiều người dị ứng với hương nhang. Chỉ cần xá hai xá trước bàn thờ linh và lặng lẽ nói lời tiễn biệt là đủ rồi. Ai muốn phúng điếu thì welcome, dùng tiền cúng chùa hay làm việc thiện cũng tốt và như vậy bạn bè thân quen cũng thấy được yên lòng là đã tròn bổn phận với người thương mới khuất. Và dĩ nhiên là thân tứ đại phải cho về với cát bụi sớm thì tốt nên hỏa thiêu là giải pháp hợp lý nhất. Cũng không nên cúng thất làm gì vì tục lệ 49 ngày là một dạng tín ngưỡng lâu đời, có lẽ là ảnh hưởng văn hóa Tàu vì người Korea cũng ảnh hưởng Tàu nhiều nên cũng tin sau 49 ngày, thần thức đi tìm cha mẹ mới! Tin hay không tin cũng không sao vì đầu thai chuyển thế là do nghiệp dẫn, không phải cứ cúng kiến, lễ bái, cầu nguyện là có thể đổi được nghiệp quả! Tất cả mọi nghi lễ là chỉ để yên lòng người sống, an ủi người ở lại vì người thân mới đó mà không còn nữa, không bao giờ tìm thấy lại được nữa. Con cháu hụt hẫng, ngơ ngác với nỗi mất mát đột ngột này. Con cháu cần làm cái gì đó cho vơi bớt niềm đau, phải làm đủ lễ thì lòng dạ mới yên. Mời được sư tụng kinh siêu độ cũng làm cho tang lễ ấm cúng, trang nghiêm. Và như vậy là đầy đủ lắm. Sau khi hỏa táng, có thể đem tro thả theo chiều gió ở sông hay ở biển, hay giữ trong một tòa tháp nào đó để con cháu có nơi thăm viếng.
 

So với văn hóa các nước, người Việt sống với người chết quá lâu, hầu như lo cúng giỗ những người đã khuất suốt cả đời mình nếu là người giữ hương hỏa. Ở Huế, nhà nào cũng chọn gian giữa, hay nơi trang trọng nhất để thờ cúng tổ tiên. Hồi bà nội ở với chúng tôi, ngày nào bà cũng thắp nhang bàn thờ ông bà, tháng nào cũng có cúng giỗ, nhớ ngày mất của hàng con cháu đến cô chú, ông bà, ông bà cố, sơ lên đến tằng tổ. Quỹ dành dụm để cúng giỗ chắc là chiếm một phần lớn ngân sách gia đình. Tháng trước (Feb-Mar, 2023), khi về thăm nhà thờ cũng thấy cậu em lo hương khói mỗi ngày! Bàn thờ tổ tiên lúc nào cũng có hoa tươi, trái cây. Tôi ở Huế 20 ngày mà ăn ba cái giỗ! Ngoài cúng kỵ còn chạp mộ, lo tu bổ mồ mả hằng năm nữa. Nhớ công ơn ông bà tổ tiên, nhớ cội nguồn là điểm son trong văn hóa nước ta nhưng để cả đời lo cho người chết mà nhiều khi không chu toàn được cuộc sống của gia đình mình thì cũng không phải là điều đáng tán thán. Thầy Thích Pháp Hòa có ý kiến rất hay là không nên cúng kiến lẻ tẻ suốt năm mà nên chọn một ngày trong năm, thuận lợi cho số đông con cháu, như ngày Thanksgivings ở Mỹ, hay ngày lễ Giáng sinh, ngày Tết ở Việt Nam làm ngày hiệp kỵ, đại gia đình tụ họp thăm nhau và nhớ ông bà tổ tiên.. Con cháu về đông đủ, đại gia đình sum họp và thành viên có thể kể lại chuyện xưa của ông bà mà họ còn nhớ, nhắc nhở con cháu sống đạo đức, làm lành lánh dữ, với một tâm vị tha, thương người đồng loại, giúp đỡ kẻ khốn khó, làm nhiều điều thiện, rồi hồi hướng công đức cho người đã khuất là điều đáng làm. Nên đi tảo mộ vào mùa xuân, khí trời mát mẽ. Không nên đi chạp trước Tết vì mùa đông lạnh lẽo ướt át, đường đi lên mộ khó khăn và có thể bị cảm lạnh.
 

Hồi tôi du lịch sang Lào, người tour guide kể rằng người Lào thấm nhuần đạo Phật tin rằng khi bỏ thân tứ đại này là mình hết nghiệp ở kiếp này nên họ không buồn bã lắm. Họ không có tuc lệ mở cửa mả vì họ không tin linh hồn người chết ở trong đó. Sau hai ngày, họ còn cùng nhau ăn uống mừng cho người thân được chuyển thế. Chết là xong một kiếp. Người sống nên ổn định đời sống của mình sau khi người thân qua đời, không nên lo ma chay quá lớn mất nhiều công sức, tiền bạc mà không lợi lạc cho ai cả. Nhiều gia đình còn đổ nợ vì muốn làm ma chay linh đình như thiên hạ! Người Lào vậy mà thực tế vì thật ra người chết không thành ma ở trong mộ phần.

 

Còn nhớ câu chuyện tiền kiếp của bà Jenny Cockell ở nước Anh. Bà sinh năm 1953 tại Anh Quốc. Bà có chồng, hai con. Lúc mới 4 tuổi bà nhớ kiếp trước là Mary sinh sống ở một làng nhỏ có tên là Malahide ở Ái Nhĩ Lan. Bà thường ngồi một mình vẽ bản đồ Malahide. Và nhiều đêm cũng thường mơ thấy quang cảnh ở Malahide, những con đường, nhà thờ, dòng sông. Bà mơ thấy chiều chiều ra bờ đê trông ngóng một chuyến đò. Cũng một giấc mơ ấy tái diễn hoài. Sau bao nhiêu năm tìm kiếm, thư từ qua lại giữa hai nước, bà đã về thăm làng Malahide, tìm biết được Mary có họ là Sutton (có thể họ ông chồng?). Mary mất lúc sinh đứa con thứ 6. Bà nhớ nhất lúc Mary lâm chung đã đau đớn cùng cực vì quá lo cho 6 đứa con bơ vơ, con đầu mới 13 tuổi. Đài BBC Luân Đôn biết được chuyện lạ này nên giúp bà về Ái Nhĩ Lan kiểm tra các dữ kiện . Bà đã tìm ra con đường đưa đến ngôi nhà cũ. Căn nhà đã sập chỉ còn cái nền. Bà đến nhà thờ thì vẫn còn sổ sách ghi chép những ngày lễ rửa tội của con bà. Và bà đã gặp được người con trai trưởng năm đó đã ngoài 60, một cựu chiến binh. Người này xác nhận chỗ ở và nhiều kỷ niệm ở trong ngôi nhà chỉ có mẹ mình mới biết và ông là người chiều chiều bà ra bờ đê chờ đợi ông đi làm về. Cuối cùng bà cũng tìm lại được sáu người con. Năm 1994, Chương trình 20/20 của ABC ở Hoa Kỳ cùng bà đến Ái Nhĩ Lan nơi Mary và các con sinh sống làm phóng sự câu chuyện tái sinh hy hữu này và cũng để kỷ niệm sinh nhật 75 của Sonny, con trai trưởng của Mary Sutton. Bà Jenny Cockell năm đó 41 tuổi! Sonny hướng dẫn mẹ và phái đoàn ra thăm phần mộ của Mary. Jenny chỉ ngôi mộ và nói rằng: “Không có ai trong mộ này. Cái còn lại trong đó chỉ là những mảnh xương khô, phần năng lực tinh thần hiện nay đang ở trong tôi.” (1)

 

Thật vậy, sau khi tâm thức thoát khỏi xác phàm thì đi đến những nơi do nghiệp lực dẫn dắt. Điều 12 trong 32 điều Lời Phật Dạy nói rõ: “Chết không có gì đáng sợ, như thay một chiếc áo. Tâm thức ta vốn bất sanh, bất diệt nhưng không gọi nó là linh hồn...” Do vậy ta không nên quá đặt nặng phần nghi lễ ma chay và cúng kỵ cho người đã khuất. Nhưng không biết đến bao giờ một tập quán được truyền lại từ ngàn xưa có thể thay đổi!

 

Nguyên Ngọc Hoàng thị Quỳnh Hoa

 

(1). Jenny Cockell ghi lại chi tiết việc đi tìm con của kiếp trước trong cuốn Yesterday’s Children, The extraordinary search for my past life family. Cuốn này được bày bán trên Ebay hay Amazon.