Trần Kiêm Đoàn
TIẾNG CHUÔNG GIAO
THỪA CHÙA THIÊN MỤ
Có những hồi chuông chùa nghe một đời
chưa dứt tiếng ngân.
Tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân trong tâm tôi gần tới 80 năm vẫn c̣n vang vọng.
Đây chẳng phải là hồi chuông chùa Thiếu Lâm tự trong chuyện vơ hiệp Kim Dung hay
tiếng hát "chẳng phải là hoa, chẳng phải sương" của nhân vật Gia Gia trong tiểu
thuyết ngôn t́nh của Quỳnh Dao vừa mới mất mà là tiếng chuông ngân sống thực đời
thường.

Làng Liễu Cốc Hạ tôi nằm ở góc tam giác cách
thành phố Huế và chùa Thiên Mụ khoảng 7km theo đường chim bay nên trong những
đêm trời trong gió lặng, đứng ở làng, tôi có thể thấy vầng sáng đèn điện thành
phố Huế và nghe vọng âm tiếng chuông công phu tối và sớm của chùa Thiên Mụ. Huế
thường ngủ sớm. Những… chúng sinh thao thức vẫn thường được nghe 108 tiếng
chuông dứt trừ phiền năo kéo dài ngân nga trong đêm vắng cho đến khi ch́m vào
giấc ngủ. Và đến khi gà gáy lại, được nghe tiếng chuông công phu sớm; cũng 108
tiếng chuông xua đi bao mối ưu tư của một ngày mới chực chờ. Tiếng chuông Thiên
Mụ không c̣n là âm thanh cửa thiền mà là tiếng vọng giải tâm, giúp hóa giải và
trung ḥa những vướng mắc đă để lại dấu ấn hay c̣n mường tượng của một đời xứ
Huế biến khổ thành không!
Tiếng chuông chùa Thiên Mụ trong tôi và trong những tâm hồn lang bạt kỳ hồ vốn
gốc Huế hay ít nhất có một lần tới Huế là tiếng vọng âm thầm không trước, không
sau nhưng lúc nào cũng có. Đặc biệt là giữa những chặng đời bị xô dạt vui buồn
lẫn lộn; định hướng và niềm tin càng bị chao đảo mơ hồ th́ tiếng chuông càng
hiện rơ như một sự nhắc nhở tinh thần và tâm linh sâu lắng.
Ngồi trên máy bay từ Đài Bắc về Tân Sơn Nhất, tôi nh́n qua cửa sổ thân máy bay
chỉ thấy mây trời và biển xanh xa tắp, rồi liên tưởng tới Hương Giang như một
ḍng Sông Thơm ngát mùi dị thảo thạch xương bồ trong cổ sử; rồi chợp mắt và mơ
nhè nhẹ thấy ḿnh như hóa thân của một người kiếp trước có duyên nợ với Huế thời
miếu vũ cung đ́nh. Tôi vẫn có thói quen khi không biết làm ǵ th́ làm thơ cho
khỏi bị vưng đầu v́ suy tưởng. Làm thơ để khỏi làm thinh. Và gần đây, thú vị
nhất là đọc thơ vào điện thoại cầm tay để máy ghi thành văn bản. Một bài thơ đọc
trên máy bay:
Nghe Tiếng Hát Sông Thơm
Em vốn không đến trước
Em chẳng hề đến sau
Ḍng từ bi phiêu bạt
Đưa sống chết nhiệm mầu
Rồi cũng có lúc ḿnh không nh́n thấy nữa
Ḍng Sông Thơm từ thuở vẫn xanh màu
Rồi tuổi già đêm xuống rất mau
Khi điệu sống chào linh hồn ngập nắng
Có tiếng hát ḍng Sông Thơm vắng lặng
Nước soi bóng cả trời xanh mây trắng
Mây bay rồi nước chảy vẫn trong veo
Em Sông Thơm t́nh mấy kiếp mang theo
Có một kiếp người đưa đ̣ qua bến
Sống thiện lành thương công chúa làm quan
Rồi ra đi trong thác lũ mưa ngàn
Nợ tiền kiếp đầu thai làm thái giám
T́nh cung cấm bên nhau mà ly tán
Tử Cấm thành tâm băng lăng cuồng điên
Ta đêm đêm nâng gót ngọc cho em
Giữa biển động sóng mơ hồ câm lặng
Đêm huyền diệu ta quay về cổ độ
Tiếng phong linh run măn kiếp luân hồi
Chuông Thiên Mụ nương một đời phiêu lữ
Ta lại về bên bến cũ Sông Thơm
Hơn ba mươi năm sống tha hương với ước mơ theo tuổi đời lớn và già dần, tôi chỉ
mong có một lần về quê ăn Tết. Chuyện đơn giản như mua cái vé khứ hồi, nghỉ vài
tuần bay về quê ăn Tết rồi trở lại; dễ đến thế nhưng thực tế đời sống không có
cái ǵ xảy ra đơn lẻ mà chẳng bị muôn vàn dính mắc đeo theo như chuỗi duyên buộc
vào dây nghiệp thành chuỗi hột công phu phải cần đến tiếng chuông chùa đêm đêm
hóa giải.
Cái phi lư kiếp nhân sinh trở thành cái hợp lư giữa cuộc đời khi tâm lư uẩn ức
thường ở dạng vô thức bỗng hóa thân làm chủ. Phút hóa thân vinh quang và sáng
thế nhưng cũng đầy xót xa của con kén vươn vai thành bướm đó đến với tôi thật
mong manh và ngớ ngẩn như ánh mặt trời lấp lánh trên giọt sương mai…
Chuyện xảy ra lâu rồi, khi chỉ c̣n mấy hôm nữa là đến Tết. Hơn ba mươi năm ở Mỹ
tôi vẫn thường có cái thú tự gói một nồi bánh tét trong dịp Tết không phải bởi
lí do ǵ xa xôi hơn là v́ "quen nếp mẹ". Cả một thời hoa niên tôi đă quen thuộc
làu bài bản nhỏ là ngồi cột lạt bánh tét bên cạnh mẹ. Mẹ tôi là một trong những
"mụ dâu" gói bánh tét được khen là thanh và đẹp trong làng Liễu Hạ. Chỉ riêng về
ngoại h́nh thôi th́ một đ̣n bánh tét đẹp phải đạt tiêu chuẩn tṛn trịa và thanh
nhă. Đặc biệt là nuộc cột lạt (đầu xoáy khi dùng sợi lạt mỏng chẻ ra từ cây tre,
cây giang... để buộc bánh tét, bánh chưng) khoảng cách phải đều đặn suốt chiều
dài đ̣n bánh tét. Năm nào cũng giúp mẹ nên tôi quen việc. Bao nhiêu năm sau, mẹ
không c̣n nữa nhưng đ̣n bánh tét không chỉ là một món ăn mà c̣n là một biểu
tượng thiêng liêng của cả tinh thần và vật thể của ngày Tết trong tôi.
Năm nay, do một sự bức xúc tranh căi lên tới đỉnh điểm, tôi... “nổi đóa” – một
phản ứng tâm lư vô thức mà trong ngành Tâm lư học phương Tây gọi là "sự bùng vỡ
cảm xúc nội kết” – vội bươn bả bỏ ra khỏi nhà. Và cũng là phó sản của loại tâm
lư vô thức đó, tôi vừa lái xe bất chấp, vừa gọi cho văn pḥng bán vé máy bay
quốc tế hỏi chuyến bay về Việt Nam sớm nhất. Người bán vé quen cho biết là
chuyến bay "chiều nay" c̣n chỗ trống nếu có sẵn hộ chiếu dài hạn. Chỉ c̣n vài
giờ để chuẩn bị kịp lên phi trường San Francisco cho kịp chuyến bay về Đài Bắc
khởi hành lúc nửa đêm, tôi quay về nhà và quơ vội mấy bộ áo quần, vật dụng tùy
thân nhét đại vào cái va li xách tay nhỏ và kêu xe Uber lên đường. Nhà vắng, tôi
cũng chẳng cần nói với ai mà cũng chẳng có ai để nói. Sự đối đầu cấp thời thường
vô điều kiện; chỉ để đạt cho được nhu cầu “phản kháng” từ cái ngă ngự trị hiện
tiền trong chính ḿnh mà bất chấp thiệt hơn.
Người thân quanh tôi lúc nầy là mớ giấy tờ giắt lưng như thông hành, hộ chiếu,
cái điện thoại, một ít tiền mặt và mấy thẻ tín dụng. Qua mấy chục giờ đợi và
ngồi qua ba chuyến bay dọc đường bay và bầu trời đêm ngày sáng tối: San
Francisco – Đài Bắc – Tân Sơn Nhất – Phù Bài, cái ngă đầy kiêu mạn như đất trời
mà phù phiếm trong tôi đang tung tăng dọc đường mây khói chậm lại như chiếc máy
bay giảm tốc độ t́m đường băng trên băi đáp bỗng cựa quậy như muốn t́m một chỗ
dựa tinh thần hay thể chất đâu đó. Dễ v́ có sẵn; nhưng khó v́ không biết nó ở
đâu mà nhận diện như cái tâm ai cũng có nhưng nó ở trong, ở ngoài, ở trên, ở
dưới hay núp kín chỗ nào tưởng đă nằm trong ta mà tuyệt mù mất dấu. Quê hương là
chùm khế ngọt, là rổ khế chua, là hoang đường hay thực tại thảy đều vắng bóng
trong cái tâm trống trải của tôi lúc nầy khi tôi ra khỏi sân bay Phù Bài vào một
buổi chiều Ba mươi Tết mưa lất phất bay và se se lạnh.
Quê Mẹ Huế ḿnh đây! Đứa con xa xứ trở về "ḿnh trần thân trụi"; chẳng có ai đón
đưa giữa buổi chiều lang thang mây xám... Ngồi trên chiếc xe thồ về tới Làng th́
trời đă tối. Về lại ngôi nhà thừa tự nơi tôi sinh ra và lớn lên từ thời Nhật đảo
chính với tâm lư bơ vơ, trống không và ngỡ ngàng xa vắng. Tôi chẳng có ǵ, không
mang theo ǵ để sẵn sàng cho hay nhận điều ǵ cả ngoài nỗi ḷng “hoang hoải”
(một từ ngữ mới toanh mà tôi mới gặp lần đầu trên máy bay) và bị chinh phục
ngay. Đó là hai chữ (cụm từ?) miêu tả cảm xúc hoặc tâm trạng buồn nhớ mơ hồ
trong cảnh trống trải bâng khuâng đă làm tôi liên tưởng đến một khái niệm tâm
bệnh học trong tiếng Anh “wistful emptiness”!
Tôi chưa chuẩn bị tinh thần sẵn sàng để đón Tết tại vườn cũ, nhà xưa nơi làng
ḿnh. Dẫu không hé cửa ra đón th́ Xuân vẫn về, Tết vẫn đến và đêm Trừ Tịch cứ
khoan thai bước nhanh về phía trước.
Rồi giây phút Giao Thừa đến. Đă bao nhiêu năm, suốt cả thời kỳ tuổi trẻ, lễ đón
Giao Thừa chính trong ngôi nhà thừa tự cổ kính nầy là cả một gia tài tâm lư
thiêng liêng mà tôi có được bên cạnh Mẹ. Sự huyền nhiệm phút Giao Thừa dường như
không t́m thấy ở các ḍng văn hóa khác mà tôi đă được trực tiếp dự nhiều lần tại
Mỹ, nơi có tới 140 nhóm văn hóa nhân chủng khác nhau và cả trăm “Năm Mới” theo
truyền thống bản xứ. Phút Giao Thừa ở Làng và khắp cả Việt Nam trong nhiều hoàn
cảnh chiến tranh, ḥa b́nh, được mùa, thiên tai, hạnh phúc, tang thương… đều
lắng đọng trong cột mốc thời gian thiên nhiên và tâm lư được thắp sáng với niềm
hy vọng tha thiết trước sự ám ảnh mất mác, xui rủi sẽ qua đi theo năm cũ và an
lành, hạnh phúc bừng nở theo năm mới. Cho nên, đêm cuối cùng của năm cũ bước qua
năm mới c̣n được gọi là "đêm Trừ Tịch" mang ư nghĩa là đêm để xóa bỏ cái cũ, một
thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Trong quan niệm dân gian, đây là
thời điểm linh thiêng, không gian và thời gian như được tái sinh.
Đúng phút giao thừa “tống cựu nghinh tân” đó, phần đông người Làng truyền khẩu
với nhau chỉ dấu đề pḥng, rằng là: “mèo kêu động rú, cú kêu động ma, quạ kêu
người chết…” Nghĩa là trong phút giây chuyển tiếp đó, trước bàn thờ khói hương
nghi ngút, nguồn âm thanh phát ra trong giờ khắc đầu tiên bước qua năm mới sẽ
báo hiệu cho t́nh h́nh năm tới. Trong tín lư dân gian, khi cuộc sống bị đặt giữa
hai đầu sống chết mong manh th́ thông tin đồn đoán truyền miệng chẳng có căn cứ
vào đâu thường mang tính thuyết phục cao hơn là thực tế. Nhưng rất may Làng tôi
có chùa và khuôn hội Phật giáo nên ảnh hưởng tôn giáo có quy củ như đạo Phật
thường mạnh hơn là lời đồn miệng dân gian.
Giữa ḍng im ắng đêm Ba Mươi, phút Giao thừa thường được đánh thức bởi tiếng
chuông chùa huyền nhiệm như thể phát ra từ những nguồn suối của tâm hồn. Tiếng
đại hồng chung chùa Thiên Mụ thường nương theo sương khói từ trên đồi Hà Khê lan
tỏa ra mười phương tám hướng.
Tiếng chuông chùa vào phút Giao Thừa là một biểu tượng thiêng liêng, sâu lắng,
gợi lên không khí thanh tịnh, trầm mặc của xứ Huế. Khi tiếng chuông vang lên, nó
như xua tan những muộn phiền, mang lại cảm giác tĩnh lặng và b́nh an cho tâm
hồn, đồng thời khởi đầu một năm mới với hy vọng và sự an lành. Tiếng chuông vang
vọng qua làng mạc, đồng nội, núi đồi, sông nước… nhắc nhở những tâm hồn chỉ dám
thở nhẹ trong phút Giao Thừa đón năm mới. Không biết có vùng đất quê hương nào
cũng lắng ḷng nín thở đón Giao Thừa “lao đao tống cựu nghinh tân” với ước vọng
con người sống an lạc, hướng đến điều tốt đẹp trong năm mới như trên quê mẹ của
tôi không. Tiếng chuông ấy không chỉ là ḍng âm thanh mà c̣n là lời nguyện cầu
cho quốc thái dân an, cho mỗi người t́m thấy sự b́nh lặng, an nhiên phát khởi tự
ḷng ḿnh giữa ḍng đời đầy bon chen hối hả. Phút giao thừa ở chùa Thiên Mụ và
hàng trăm ngôi chùa quanh Huế với vọng âm trầm ấm, buông thư và lắng đọng là
khoảnh khắc kết nối giữa hiện tại và quá khứ, giữa con người và thiên nhiên, tạo
nên một nét đẹp văn hóa, tâm linh độc đáo của xứ Huế.
Đêm nay, phút Giao Thừa nơi Làng xưa, trong căn nhà thờ tự và cũng là ngôi nhà
thừa tự của đại gia đ́nh chúng tôi bỗng ấm lên như một cơ hội quá đỗi t́nh cờ
của cả đời tôi khó có hai lần. Giao thừa tôi chuẩn bị cho năm nay, theo tiêu
chuẩn múi giờ UTC+7, cách nhà tôi ở Sacramento Cali 15 giờ sớm hơn; thế mà bỗng
dưng tôi đón Giao Thừa trước một ngày. Nh́n hương chong, đèn rạng trên bàn thờ,
nguồn ân t́nh đối với tổ tiên, t́nh huyết thống đối với ôn mệ và nguồn t́nh máu
thịt ấm nồng đối với cha mẹ, anh chị em đă khuất… ḷng tôi miên man như lạc vào
một thế giới t́nh cảm không trước, chẳng sau mà hiện tiền cảm xúc. Mắt tôi mờ đi
khi nhớ Mẹ ḿnh, bà Mẹ Quê gieo neo nuôi con giữa tầm súng đạn chiến tranh. Nếu
không có tiếng chuông Giao Thừa đưa tâm ư của tôi mơ hồ về một cảnh giới an
nhiên đầy quán niệm th́ có lẽ tôi đă khóc ̣a như một đứa trẻ thơ.
Quê hương ơi! Cám ơn Người, cám ơn Mạ và cám ơn tiếng chuông chùa Thiên Mụ cùng
những đại hồng chung miền cổ độ đă bao năm qua vẫn c̣n măi với sinh linh và sông
núi:
"Hương Giang danh thắng thiên thu tại,
Thiên Mụ linh cơ vạn thế truyền."
Nghĩa Việt:
Sông Thơm cảnh đẹp ngh́n năm đó,
Thiên Mụ linh thiêng măi vẫn c̣n.
California, chuẩn bị đưa Giáp Th́n đón Ất Tỵ 2025
Trần Kiêm Đoàn
art2all.net
|