Thân Trọng Sơn

 

HOA HUỆ

(LES LIS, 百合花, Bách hợp hoa)

 
茹志鹃 Ru Zhijuan
Như Chí Quyên
( 1925 - 1998 )

 



          RU ZHIJUAN là con út trong số 5 người con, từ 3 tuổi đă mồ côi, được bà ngoại nuôi dưỡng. Đến 10 tuổi vẫn chưa được đi học, năm sau bà ngoại đem về Hàng Châu rồi không lâu sau bà ngoại cũng qua đời. Bà được gởi ở một cô nhi viện ở Thượng Hải. Bà theo học trường ḍng và trường dành cho học sinh năng khiếu. Bà chỉ mất bốn năm để hoàn tất bậc trung học. Năm 1944, bà kết hôn với Wang Xiaoping, một người sinh ở Singapore nhưng sang Trung Quốc chiến đấu với quân Nhật. Năm 1947, bà gia nhập Đảng Cộng sản. Năm 1955, Ru Zhijuan trở thành chủ bút tờ Nguyệt san Văn học Nghệ thuật. Đến năm 1960 th́ rút lui, dành toàn thời gian để viết lách.


Chúng ta thường thấy những đứa trẻ ngột ngạt v́ danh tiếng của cha mẹ, những người phụ nữ bị đẩy xuống dưới cái bóng của chồng, và thậm chí đôi khi ngược lại, hiếm khi thấy một nhà văn từng có thời kỳ vinh quang lại được khen ngợi chỉ v́ lư do duy nhất để có được danh tiếng, sinh ra những đứa con tài giỏi và sung măn.

Đó là một hiện tượng thời trang, nhưng không chỉ có thế: Ru Zhijuan là tác giả kín đáo của khoảng ba mươi truyện ngắn và một vài tiểu luận, khá đơn giản v́ bà đă sống qua những năm tháng khó khăn của Cách mạng Văn hóa mà không thể viết được ǵ, và rằng, ngay cả những năm trước đó, bà cũng không có quyền tự do xuất bản những ǵ ḿnh muốn. Tuy nhiên, bà có tài năng và mong muốn thoát khỏi hệ tư tưởng môi trường xung quanh, tác phẩm đầu tiên của bà thể hiện rơ điều này.

Bản thân con gái bà đă bày tỏ ḷng kính trọng đối với bà bằng cách xuất bản phần thứ hai của cuốn tự truyện được t́m thấy sau khi bà qua đời.

Những năm đầu đời của Ru Zhijuan dường như giống như một kịch bản phim tuyên truyền.

Bà sinh ra ở Thượng Hải vào năm 1925, trong một gia đ́nh nghèo. Bà mất mẹ khi mới ba tuổi và cha bà đă bỏ rơi họ, được bà nội nuôi dưỡng cùng bốn anh em trai. Bà chỉ được đi học từ năm mười một tuổi, nhưng trong một cuộc sống không liên tục và hỗn loạn: bà làm việc trong một nhà máy, những ngày cuối tháng thật khó khăn và chiến tranh chẳng giúp ích được ǵ; Hơn nữa, bà ngoại bà qua đời năm 1938 và Ru Zhijuan phải vào trại trẻ mồ côi, chỉ hoàn thành chương tŕnh trung học cơ sở vào năm 1942. Như vậy, bà chỉ học tổng cộng bốn năm ở trường. Nhưng bà đă trốn khỏi trại trẻ mồ côi cùng với các anh trai của ḿnh, tiếp tục học, cố gắng hết sức. Nền văn học khiến bà say mê trong lớp học buổi tối dành cho phụ nữ, sau đó là một trường học dành cho các nữ tu người Mỹ.

Thích đọc sách, bà cũng có mong muốn viết: vào tháng 11 năm 1943, ở tuổi 18, bà xuất bản trên tạp chí 'Shenbao' (《申报, Thân báo》) một truyện ngắn đầu tiên, gần tám trăm kư tự, mà bà gọi là “ Cuộc sống” (《生活, Sinh hoạt 》); bà kể câu chuyện về một sinh viên trẻ mới tốt nghiệp đại học không t́m được việc làm và trong cơn thịnh nộ, anh ta đă xé tấm bằng tốt nghiệp của ḿnh thành hàng ngàn mảnh rơi xuống đất như rất nhiều con bướm trắng nhỏ. Nó phản ánh hoàn cảnh sống khó khăn của hai anh em, khó khăn đến mức có lúc họ đă nghĩ đến việc tự tử; chỉ có giá thuốc ngủ mới làm anh ta nản ḷng.

Ngay cả trước khi truyện xuất hiện, để thoát nghèo, bà đă cùng với anh trai ḿnh nhập ngũ vào " Quân đội thứ tư mới" (新四军, Tân tứ quân ) được thành lập vào cuối năm 1937 để hợp nhất các lực lượng vũ trang cộng sản miền Nam vào 'quân đội quốc dân Trung Hoa', phong trào cách mạng sau khi Quốc dân đảng và Đảng Cộng sản thành lập 'mặt trận thống nhất thứ hai' chống Nhật xâm lược.

Ru Zhijuan tham gia một trong những đoàn kịch tham gia các hoạt động quân sự. Sau đó, bà gia nhập một nhóm có trụ sở tại Nam Kinh, nơi bà chịu trách nhiệm viết các bài hát, bài thơ và bản ballad yêu nước. Bà trở thành thành viên của Đảng Cộng sản vào năm 1947.

Sau đó, bà xuất hiện trong một số bức ảnh thời đó với tư cách là một trong những người lính trẻ điển h́nh, trong bộ quân phục, hướng tới tương lai, làm việc tích cực và trong tinh thần trách nhiệm.

Năm 1949, bà chuyển sang phục vụ văn hóa của quân đội đóng tại Nam Kinh. Năm 1952, sau vở kịch đầu tiên được viết vào năm 1948, “Đầu máy 800 đă biến mất” (《八00机车出动了, 800 cơ xa xuất động liễu》), bà đă viết vở kịch thứ hai, “Chiến binh tay không” (《不拿枪的战士, Bất nă thương đích chiến sĩ》) - trong đó vơ sĩ (战士) c̣n được hiểu theo nghĩa nhà hoạt động – người đạt được giải thưởng sáng tạo nghệ thuật của quân khu (军区创作奖, Quân khu sáng tác tưởng).
 
Bà cũng xuất bản một số truyện ngắn đầu tiên chủ yếu dựa trên kinh nghiệm của bà về cuộc nội chiến và thời kỳ cách mạng, chẳng hạn như “D́ Quan” (《关大妈Quan thái ma ), xuất bản năm 1954, mô tả ḷng dũng cảm của người mẹ đầy lư tưởng và tinh thần của sự hy sinh. Nó nằm trong các tiêu chuẩn mà Mao đă quy định năm 1942 trong bài diễn văn Diên An của ông.
 
Bà kết hôn với nhà viết kịch và đạo diễn Vương Tiểu B́nh (王啸平 Wang Xiaoping), người cùng đoàn kịch với bà ở Nam Kinh, và cũng là giám đốc của hăng phim Giang Tô. Chân trời của bà mở rộng. Sự nghiệp văn chương của bà từ đó mới thực sự bắt đầu. Trong khi nhiều nhà văn muốn ngừng viết sau năm 1949, th́ bà đă viết những truyện ngắn nổi bật so với tiêu chuẩn chính thức và do đó nổi bật so với rất nhiều tiểu thuyết và truyện ngắn được xuất bản sau đó.

Bà quay trở lại Thượng Hải vào tháng 7 năm 1955.

Mới ba mươi tuổi, bà được bổ nhiệm làm tổng biên tập của 'Báo tháng văn học và nghệ thuật' (《文艺月报, Văn nghệ nguyệt báo 》) trực thuộc chi nhánh Thượng Hải của Hiệp hội Nhà văn. Ba năm sau, bà gây chấn động với một truyện ngắn nổi bật so với những ǵ bà đă viết cho đến thời điểm đó và so với những ǵ được xuất bản lúc đó: “Hoa Huệ” (《百合花, Bách hợp hoa 》), xuất bản năm 1958, sau nhiều lần chịu nhiều chỉ trích liên tiếp, những lời từ chối, trên tạp chí văn học Thiểm Tây, 'Yanhe' (《延河》).
 
Đây là một truyện rất ngắn, vẫn lấy cảm hứng từ thời kỳ chiến tranh, nhưng chủ yếu quan tâm đến những cảm xúc không thể thổ lộ của các nhân vật: một câu chuyện t́nh yêu, sau này bà nói, nơi t́nh yêu vắng bóng. Nó diễn ra vào mùa thu năm 1946, vào thời điểm cộng sản tấn công chống lại những người theo chủ nghĩa Quốc dân. Chuyện được kể bởi một người kể chuyện, một thành viên của một đoàn kịch, được cử ra mặt trận để hỗ trợ khẩn cấp.

Câu chuyện được xây dựng và phát triển đẹp mắt, từ mô tả của hai nhân vật chính, câu chuyện gần như trôi chảy một cách hợp lư từ các nhân vật tương ứng của họ. Nó thấm đẫm sự dịu dàng có chừng mực và chất thơ tinh tế, khiến trở thành một văn bản bên lề thời đại, gây ra tranh căi khi xuất bản.
 
Phải nói rằng thời điểm đó đă được lựa chọn một cách kém cỏi, giữa phong trào “chống cánh hữu”, và cần phải có can đảm nhất định để thách thức chính quyền, đặc biệt là trong trường hợp của bà, trong khi chồng bà đang bị chỉ trích v́ những lời buộc tội định đưa ông vào trại cải tạo và những truyện “t́nh cảm” hiếm hoi xuất bản thời Bách Hoa đă bị lên án là “thảo độc” . Bà may mắn được sự hỗ trợ của Mao Dun (茅盾, Mao Thuẫn ), lúc đó là bộ trưởng văn hóa, người đă viết một bài báo ca ngợi truyện này, v́ cách xây dựng cũng như phong cách của nó, một phong cách đầy tươi mới và sang trọng (具有清新、俊逸风格, cụ hữu thanh tân, tuấn dật phong cách ) . Bing Xin (冰心, Băng Tâm ), người chỉ viết truyện thiếu nhi từ năm 1949, đă bày tỏ ḷng kính trọng đối với bà bằng cách tuyên bố rằng chỉ có phụ nữ mới có thể viết được một câu chuyện cảm động như vậy.

Bất chấp điều đó, Ru Zhijuan ngay lập tức trở nên nổi tiếng và được khuyến khích. Tiếp tục theo phong cách không tuân thủ là viết những câu chuyện trong đó việc mô tả t́nh cảm và cảm xúc được ưu tiên, đặc biệt là về gia đ́nh hay niềm vui làm mẹ. Vào năm 1959, bà xuất bản tuyển tập đầu tiên gồm mười truyện ngắn và năm bài thơ, “ The Great White Poplars” (《高高的白杨树, Cao cao đích bạch dương thụ 》), tiếp theo là một tuyển tập mười truyện ngắn khác vào năm 1962, “A Very Quiet Motherhood” (《静静的产院, Tịch tịch đích sản viện 》).

Bà vô cùng bận rộn, giữa công việc, việc nhà và trên hết là con cái. Thật không dễ dàng để t́m được thời gian để viết. Bà nói rằng, để đạt được điều này, bà đă thành lập một tổ chức làm việc ba người ( 她给自己制定了一个“三三”制的工作计划, tha cấp chế liễu định nhất cá, tam tam chế đích công tác kế hoạch ),cả ngày, bà ở bàn làm việc, ở tờ báo, sau đó, khi buổi tối về nhà, bà chăm sóc hai con cho đến khi chúng ngủ say; sau đó viết trong vài giờ, khiến bà có rất ít thời gian để ngủ. Tuy nhiên, những giờ phút này thật quư giá đối với bà, v́ đó là khoảng thời gian căng thẳng khủng khiếp, khi bà vô cùng lo lắng cho chồng ḿnh, trong khi biết rằng ḿnh không thể làm ǵ cho ông.

Năm 1960, bà trở thành một nhà văn chuyên nghiệp, điều này cho phép bà từ bỏ công việc ở báo và có nhiều thời gian hơn để viết. Tiếc thay, những ràng buộc ngày càng siết chặt, nhà văn ngày càng ít tự do, bà xuất bản thêm hai truyện ngắn nữa vào năm 1963-1964, và sau đó không xuất bản thêm ǵ nữa, trong suốt thời kỳ Cách mạng Văn hóa, ngoại trừ một vài tiểu luận vào năm 1975-1976. Bà bị tấn công dữ dội, được xếp vào danh mục "tinh hoa của ḍng chữ và nghệ thuật đen" ("文艺黑线的尖子, văn nghệ hắc tuyến đích tiêm tử "), 'đường đen' là sự mở rộng của khái niệm về chủng loại đen được phát triển trong các cuộc tấn công chống lại Lâm Bưu. Bà thề sẽ không bao giờ viết thêm một từ nào nữa.

Bà chỉ bắt đầu viết trở lại sau khi băng nhóm "Bốn tên" bị bắt vào tháng 10 năm 1976.

Với chính sách cởi mở, bà t́m được việc làm tại tạp chí “Văn học Thượng Hải” (《上海文学》), nhưng cũng trở thành một nhân vật chính thức trong giới văn học, trở thành thành viên của chi nhánh Thượng Hải của Hiệp hội Nhà văn vào năm 1978.

Năm 1977, bà xuất bản truyện ngắn đầu tiên với tựa đề tiêu biểu: “Rời núi” (《出山, xuất sơn 》). Tiếp theo là hai phim khác vào năm 1979: “A Badly Edited Story” (《剪辑错了的故事, tiễn tập thác liễu đích cố sự 》) và “The Path to the Prairie” (《草原上的小路, thảo nguyên thượng đích tiểu lộ 》), cả hai đều đoạt giải.

Truyện ngắn Hoa huệ này, công bố năm 1958, bị chỉ trích v́ “ t́nh cảm uỷ mị tiểu tư sản “ nhưng rồi cũng được phổ biến rộng răi v́ được Bộ Văn hoá tuyên dương, lại được nhà văn Mao Dun 茅盾, ( Mao Thuẫn ) tán thưởng. Nhiều truyện của bà bày tỏ sự ủng hộ tính cách cách mạng của Đảng Cộng sản, chủ yếu nói về những thay đổi của xă hội Trung Quốc thoát khỏi những giá trị truyền thống.

Về sau bà có lúc làm bí thư đảng của Hội Nhà Văn Thượng Hải.


Nhiều tác phẩm của Ru Zhijuan được dịch sang tiếng Anh.

Đây là một truyện ngắn nổi tiếng nhất của Ru Zhijuan; lấy cảm hứng từ thời kỳ chiến tranh, nó đặc biệt quan tâm đến những cảm xúc không được thừa nhận của các nhân vật, và đó chính là sự độc đáo của nó. Câu chuyện xảy ra vào mùa thu năm 1946, thời điểm cộng sản tấn công quân Quốc dân đảng. Chuyện được kể bởi một người kể chuyện, một thành viên của một đoàn kịch, được cử ra mặt trận để hỗ trợ khẩn cấp. Để hướng dẫn cô đến trạm y tế nơi cô được phân công, cô được đi cùng với một người lính rất trẻ làm giao liên của Quân Giải phóng.

Câu chuyện bắt đầu bằng việc miêu tả con đường mà cả hai cùng đi, giữa cánh đồng, trong một khung cảnh yên b́nh, chỉ bị xáo trộn bởi tiếng súng lẻ tẻ.

Kẻ thù ở xa; trên hết nó là cái cớ để mô tả tâm sự mỉa mai nhẹ nhàng của cậu trai, sự ngây thơ nhút nhát nhưng cuối cùng lại khơi dậy t́nh cảm không chủ ư ở người kể chuyện.

Trạm y tế đặt trong một ngôi trường nhỏ và thiếu thốn mọi thứ, đặc biệt là chăn mền. V́ vậy, đây là nhiệm vụ đầu tiên của người kể chuyện: đi vay mượn chăn mền từ người dân trong làng. Sau khi tách rời với người hướng dẫn trẻ tuổi của ḿnh, chị trở về với đôi tay đầy ắp chăn nhưng cậu ta th́ chẳng thu được ǵ. Nghĩ rằng cậu đă thể hiện một cách vụng về, chị bảo cậu ta đưa chị đến ngôi nhà cậu vừa đến thăm và rồi hiểu ra: một mặt, đó là của một phụ nữ rất trẻ, rất xinh đẹp, trước người đó người lính trẻ cảm thấy tê liệt, và mặt khác, tấm chăn là vật duy nhất mà cô ấy có, đó là chăn của cô dâu bằng sa tanh, trang trí bằng hoa huệ trắng trên nền đỏ sẫm. Tuy nhiên, khi họ rời đi mang theo tấm chăn, người lính trẻ, khi đi qua cổng, đă vụng về để tay áo quân phục của ḿnh bị vướng và toạc rách .

Bối cảnh đă được chuẩn bị cho bi kịch sẽ xảy ra sau đó. Người phụ nữ trẻ là một trong những phụ nữ được huy động tiếp viện tại trạm y tế, người kể ngụ ư rằng cô ta đến để t́m gặp lại cậu giao liên đă phái ra tiền tuyến. Cuối cùng, cậu ta được đưa trở lại trên cáng, chết v́ đă nhảy lên một quả lựu đạn để cứu đồng đội của ḿnh. Cảnh cuối cho thấy người phụ nữ trẻ chăm chú khâu tay áo cho cậu, sau đó quấn cậu vào chăn trước khi cậu được đặt vào quan tài.


Đó là một câu chuyện về sự dịu dàng và những cảm xúc kiềm chế, những ham muốn gợi lên, nơi sự dịu dàng và chất thơ hiện lên trong mọi khoảnh khắc: tất cả chỉ cần là những bông hoa cúc dại trong ṇng súng, hai mẩu bánh ḿ khô được t́m thấy giữ trong túi quần… Các nhà b́nh luận thường nhấn mạnh sự không phù hợp của văn bản trong bối cảnh những năm 1950; Đặc biệt cảnh cuối cùng vào thời đó là đối tượng bị chỉ trích gay gắt nhất: một mặt, hành động anh hùng không được thể hiện như một sự hy sinh vẻ vang cho dân tộc, mà theo logic “một nhân vật ngây thơ, mơ hồ; nó không thu hút sự ngưỡng mộ mà thu hút sự dịu dàng; hơn hết, chiếc chăn là báu vật của người vợ trẻ, là biểu tượng cho sự gắn bó của cô với người lính nơi tiền tuyến; việc quấn người chết trẻ trong đó từ đó thiết lập một sự kết hợp ngầm với cậu trai, khiến cậu trở thành biểu tượng của một t́nh yêu rất trong sáng.

Truyện ngắn được viết ở ngôi thứ nhất, như thể nó là một tự truyện, điều này mang lại tác động trực tiếp. Ru Zhijuan cho biết Người lính trẻ của bà được lấy cảm hứng từ hai người lính mà bà biết trong chiến tranh, nhưng văn bản của bà được h́nh thành và phát triển một cách thuần thục. Nó sử dụng cả những h́nh ảnh đặc trưng của truyền thống cổ điển và thần thoại anh hùng xă hội chủ nghĩa mới. Tuy nhiên, điểm nhấn được đặt vào việc gợi lên sự ḱm nén cảm xúc trong thi ca và Ru Zhijuan đă đi chệch khỏi một trong những quy tắc vàng của văn học do Mao ủng hộ: bà áp dụng phong cách cổ điển 'duyên dáng và dè dặt' (婉约), vẽ những cảm xúc tinh tế, chứ không phải phong cách 'bốc lửa và tự do' (豪放hào phóng) mà thời đại mong muốn. Có sự thống nhất hoàn hảo về phẩm chất và h́nh thức.

 


 

        

1.

           Chuyện xảy ra năm 1946, giữa mùa thu.


Hôm ấy, quân đội vừa đến trên sườn đồi, được lệnh sẽ tấn công ngay vào buổi chiều. Chúng tôi là thành viên của nhóm nghệ thuật, sĩ quan chỉ huy giao cho chúng tôi nhiều nhiệm vụ hỗ trợ cho chiến dịch.


Hẳn v́ tôi là phụ nữ, ông ấy cứ găi đầu một lúc rồi mới quyết định đưa tôi tới đội cứu thương ở mặt trận, có một cậu giao liên đi cùng.

Hôm ấy, quân đội vừa đến trên sườn đồi, được lệnh sẽ tấn công ngay vào buổi chiều. Chúng tôi là thành viên của nhóm nghệ thuật, sĩ quan chỉ huy giao cho chúng tôi nhiều nhiệm vụ hỗ trợ cho chiến dịch.


Trạm y tế, được thôi. Miễn là không phải nơi tầm thường. Tôi vội lấy ba lô và đi theo cậu giao liên.

Sáng hôm đó trời mưa, dù bây giờ đă tạnh và sáng hơn nhiều, nhưng con đường lầy lội lắm, hai bên là những cánh đồng chuẩn bị gặt, nhưng bị sũng nước v́ cơn mưa kéo dài, giờ có màu xanh nhạt, bóng lộn. Không khí mát mẻ mùi ẩm ướt. Nếu không có những phát súng lẻ tẻ của quân địch, tôi có cảm tưởng chúng tôi đang đi chợ. Cậu giao liên rảo bước nhanh trước tôi, mới đầu chỉ cách vài bước. Chân tôi ướt sũng, và v́ đường trơn nên dù gắng hết sức tôi cũng không theo kịp. Tôi định kêu cậu chờ tôi nhưng ngại cậu chế giễu là tôi hèn và sợ, nên tôi không nói ǵ, trong thâm tâm tôi sợ là không t́m ra trạm cứu thương mà không có cậu. Tôi thấy tự giận ḿnh.

Ôi, thật kỳ lạ! Tuồng như cậu có đôi mắt ở đằng sau, cậu bỗng dừng lại bên lề đường. Nhưng vẫn không ngoái lui nh́n tôi. Không để mắt đến tôi. Có một lúc tôi cố hết sức và theo gần sát cậu th́ cậu lại bước đi, lúc nào cũng giữ khoảng cách với tôi. Tôi thực sự không đủ sức đuổi kịp cậu, cứ măi ở phía sau cực nhọc bám theo. Lần này cậu lại không để tôi ở quá xa phía sau, nhưng vẫn không cho tôi tiến gần, lúc nào cũng có khoảng cách. Nếu tôi đi nhanh hơn, tôi thấy cậu cũng bước nhanh, nếu tôi chậm lại, cậu cũng thong thả. Điều lạ lùng là không bao giờ cậu quay lui nh́n tôi, tôi không thể không thấy bực bội v́ thái độ ấy.


Khi cùng ở trong đội, tôi không để ư, giờ mới thấy, nếu nh́n từ sau lưng, cậu có vẻ cao, hơi mảnh khảnh, nhưng đôi vai rắn chắc chứng tỏ cậu là một thanh niên khá cứng cỏi, cậu mặc bộ quân phục hơi cũ, và những dải vải bông kéo dài xuống tận đầu gối. Cậu đeo một khẩu súng trường có treo mấy cành cây, để nguỵ trang, hoàn toàn không phải trang trí.

Tuy tôi không thể theo kịp cậu, chân tôi vẫn bị sưng phồng làm tôi nhức nhối. Tôi nói cậu dừng nghỉ một lát, tôi đến ngồi trên tảng đá làm ranh giới cho cánh đồng. Cậu cũng làm thế, nhưng cách xa tôi, bỏ khẩu súng gác ngang đùi, quay lưng về phía tôi làm như tôi không có ở đó. Tôi nhận ra rằng, do đă có kinh nghiệm, sở dĩ chuyện xảy ra như thế là do tôi là đồng đội nữ. Khi một bạn nữ đến với nhóm đông, vấn đề đối với bạn đó luôn là như vậy. Bị cơn giận thúc đẩy, lại không muốn để chuyện đó cứ xảy ra, tôi tới gần ngồi ngay trước mặt cậu ta. Tôi thấy cậu có khuôn mặt ngây thơ như trẻ con, có lẽ chừng mười tám tuổi, không hơn được. Thấy tôi đến ngồi gần, cậu tỏ ra căng thẳng, có thể nói là có quả bom nổ chậm gài ngay chân cậu, cậu lúng túng, không biết nên ngẩng đầu lên hay cúi xuống, và không dám đứng dậy. Tôi cố nhịn cười và b́nh thản hỏi cậu từ đâu tới đây. Ngượng chín người, cậu không trả lời, lát sau cậu mới nói là từ núi Tianmu. ( Thiên mục sơn ) Vậy là chúng tôi đều từ vùng đó.


“ Cậu làm ǵ ở đó”?


“ Tôi giúp vác những thân cây tre khổng lồ.”

Tôi nh́n kỹ đôi vai rộng của cậu, và tôi h́nh dung cả một rừng tre, như cả một khoảng mênh mông sương mù màu xanh, ở giữa nhô lên những bậc cấp những tảng đá của một lối đi hẹp. Một thanh niên đôi vai rộng, mặc chiếc áo vải thô màu xanh đang bước đi, kéo theo sau những thân cây tre to lớn, ngọn tre kéo lê dưới đất chạm vào những bậc cấp bằng đá… Tôi biết rơ cảnh đó, rất quen thuộc ở quê tôi! Tôi cảm thấy t́nh cảm gắn bó đối với cậu trai trẻ này.

Tôi lại hỏi: “ Cậu mấy tuổi rồi? “


“ Mười chín “


“ Cậu theo cách mạng từ khi nào? “


“ Cách đây một năm.”


“ Bằng cách nào? “ Tôi có cảm tưởng đây không phải là chuyện văn b́nh thường, mà tôi đang bắt cậu chịu cuộc hỏi cung. Nó cũng khó chịu cho tôi nữa.


“ Khi bộ đội rút về hướng bắc, tôi đi theo.”


“ Ở nhà cậu có bao nhiêu người?”


“ Có cha mẹ tôi, một em trai, một em gái, và tôi c̣n một bà cô nữa. “


“ Cậu có vợ chưa?”


“… … “ Cậu đỏ mặt, lúng túng thấy rơ, hai tay xoắn lấy dây thắt lưng da. Cậu cúi mặt một lúc, cười ngượng ngập rồi lắc đầu. Tôi c̣n muốn hỏi cậu có bạn gái chưa, nhưng nh́n thấy cậu như vậy, tôi không hỏi nữa.

Cả hai chúng tôi ngồi yên lặng một lúc, rồi cậu ngước mắt nh́n lên bầu trời rồi lại nh́n tôi, tôi đoán là cậu muốn chúng tôi ra đi.


Khi tôi đứng dậy chuẩn bị tiếp tục lên đường, tôi thấy cậu giở mũ ra để vội vàng lấy khăn tay lau mồ hôi. Không phải cậu đi mới toát mồ hôi, tôi có giọt nào đâu, chỉ v́ nói chuyện với tôi cậu mới nhiều mồ hôi như thế.


2.

Khi chúng tôi tới trạm y tế đă hai giờ chiều rồi. Từ đây đến mặt trận, chỉ c̣n một cây số rưỡi nữa, trạm chiếm một ngôi trường nhỏ, có sáu lớp học, lớn nhỏ không đều nhau, xếp thành h́nh chữ nhật nằm ba phía một sân chơi đầy cả cỏ dại v́ trường đóng cửa đă lâu. Khi chúng tôi đến, có vài chị y tá đang sắp xếp bông g̣n và băng gaz, và dưới đất, thay cho giường nằm, ngổn ngang những cánh cửa kê trên những viên gạch.


Một lát sau có một cán bộ xă đi tới, mặt đỏ au, ông đang cố che bằng một tấm b́a ở dưới trán, khuất dưới vành nhàu nát chiếc mũ nỉ. Ông tới, thở hổn hển, vai đeo súng, vai kia đeo chiếc đ̣n gánh có một giỏ trứng, tay phải xách một cái nồi to. Ông vẫn thở hổn hển, bỏ tất cả các thứ xuống, rối rít xin lỗi, uống một ngụm nước, rút từ trong túi ra một nắm gạo và nhai ngấu nghiến. Thấy tôi nh́n ông làm những việc đó vội vàng như thế, ông nói ǵ đó mà tôi không hiểu. H́nh như ông muốn nói là họ đang đi mượn những tấm chăn đắp. Tôi nhờ một y tá giải thích thêm, anh ấy nói quân đội chưa có chăn, nhưng v́ những người bị thương mất quá nhiều máu, họ rất sợ lạnh, vậy nên cần phải hỏi mượn dân làng những tấm chăn, nếu không th́ nệm lông cũng được. Sợ không có việc ǵ làm, tôi t́nh nguyện nhận việc đó, và ngại phải đi lâu một ḿnh, tôi nhờ cậu trai đi cùng tôi. Cậu ngần ngại một lúc rồi đồng ư.

Đầu tiên chúng tôi đến làng gần nhất, hai chúng tôi mỗi người đi một phía. Không lâu sau, tôi có được ba phúc đáp, hai cho nệm lông, và một cái chăn, tôi mang đầy tay, rất hài ḷng. Tôi định mang về trạm th́ thấy cậu trai tới gần phía tôi, tay không có ǵ.


“ Không ai cho cậu mượn cả sao ?” tôi ngạc nhiên hỏi, v́ tôi biết dân địa phương tinh thần cách mạng cao, tính t́nh cởi mở, sao mà họ không cho mượn được.

“ Đồng chí ơi, chị đi mà hỏi mượn đi. Những người này đầu óc c̣n phong kiến lắm!“
 

“ Họ ở đâu? Cậu dẫn tôi đi. “. Tôi tin chắc là cậu ta không ngỏ lời như cần thiết, thất bại chỉ v́ vậy thôi. Không mượn được chăn cũng không trầm trọng mấy nhưng nếu làm người dân phật ḷng th́ là tai hoạ đó. Vậy mà khi tôi nói cậu dẫn tôi đi th́ cậu cúi đầu, tỏ vẻ ương ngạnh, như đang chôn chân xuống đất, không nhúc nhích. Tôi đến gần, nói nhỏ những câu thường dễ thuyết phục đám đông, và thực t́nh là cậu bớt căng thẳng và dẫn tôi đi.

Khi bước vào sân nhà, tôi nhận thấy những gian chính yên tĩnh hết, một gian có treo nơi cánh cửa một mảnh vải xanh bên trên có tấm bảng đỏ, hai bên đều có những câu đối màu đỏ chói.

Chỉ c̣n cách gọi lớn từ bên ngoài. “ Có ai trong nhà không ?”. Gọi mấy lần vẫn không ai trả lời, nhưng nghe có tiếng động. Một lúc sau, chiếc màn được vén lên và một thiếu phụ hiện ra. Nàng rất đẹp, sóng mũi cao, lông mày dựng ngược, một nắm tóc bồng trên trán, mái tóc uốn tṛn thành cái bím nhỏ. C̣n về y phục, nàng mặc vải thô nhưng c̣n mới. Tôi ngỏ lời xin lỗi, bảo là người đồng chí trẻ mà nàng mới tiếp có thể ăn nói vụng về sao đó, xin nàng đừng trách, vân vân. Nàng nghe tôi nói, đầu ngoảnh phía sau, môi nở nụ cười. Khi tôi nói xong, nàng không nói ǵ, môi khép lại, chừng như nàng đang cố ḱm để khỏi bật cười. Tôi thực sự lúng túng, không biết nên nói thêm ǵ nữa. C̣n cậu giao liên đứng cạnh tôi, nh́n tôi không nháy mắt như đang nh́n một vị chỉ huy đang phát biểu. Tôi không c̣n lựa chọn nào nữa, tôi lấy hết can đảm, giọng thảm thiết, hỏi nàng tấm chăn và nói rơ ràng để dành cho quân cách mạng đang bảo vệ nhân dân. Lần này nàng không mỉm cười nữa mà liếc nh́n vào bên trong gian pḥng và nghe tôi nói. Tôi nói xong, nàng nh́n tôi, nh́n cậu giao liên, chừng như muốn cân trọng lượng lời nói của tôi. Rồi nàng quay gót đi lấy chăn.

Cậu giao liên lợi dụng thời khắc này để nh́n tôi, trần t́nh: “ Hồi năy tôi cũng nói y như thế, nhưng cô ta không cho tôi mượn, rồi chị xem! “


Tôi quay nh́n cậu như để ngăn không cho nói nữa v́ ngay lúc này cô gái trở lại với chiếc chăn. Nh́n thấy nàng, tôi hiểu ngay lư do cô từ chối cậu giao liên: chiếc chăn mới toanh, vải satin mô phỏng vải ngoại, trang trí những chiếc hoa huệ trắng trên nền đỏ thẫm.
 

Chẳng phải là không có lư do khi nàng không cho cậu giao liên mượn, nàng nói với tôi khi trao cái chăn: "Chị mang về đi."

Tay tôi đă đầy, tôi ra dấu cho cậu giao liên để cậu cầm lấy. Nhưng cậu như không muốn ngẩng đầu lên nh́n tôi. Tôi phải gọi, cậu mới tới gần để cầm lấy, quay gót bước đi luôn. Nhưng cậu chưa ra khỏi sân tôi đă nghe một tiếng động nhỏ, tay áo cậu vướng vào cái móc cửa, và một góc tay áo bị rách. Nàng vừa cười vừa chạy đi lấy kim chỉ vá lại chỗ rách cho cậu. Nhưng cậu ta từ chối và bỏ đi, tay kẹp cái chăn.

Đi được mấy bước, chúng tôi được biết cô gái mới làm đám cưới cách đó ba ngày thôi, và cái chăn là thứ duy nhất mà cô mang theo. Khi nghe vậy, tôi lấy làm tiếc lắm, c̣n cậu giao liên, nhíu mày, yên lặng nh́n cái chăn đang ôm trong tay, tôi tin chắc là cậu đang cảm thấy thương xót. Đúng vậy, cậu vừa đi, vừa lẩm bẩm: Ḿnh không biết t́nh h́nh, nhưng mượn chăn của những vợ chồng mới cưới thiệt không hợp chút nào. Tôi định trả lời bằng câu bông đùa, nhưng rồi lại nói nghiêm túc: “ Đúng vậy! Có lẽ là trước lúc làm đám cưới họ đă vất vả lắm, làm lụng suốt ngày, có khi thâu đêm nữa, cũng có thể là cô gái đă không ngủ nữa để kiếm đủ tiền mua cái chăn hoa này. Ấy vậy mà có kẻ lại tố cáo nàng đầu óc phong kiến… “

Nghe những lời này, cậu dừng ngay lại, đứng im một lát rồi nói với tôi. “ Được rồi! Ḿnh mang lại trả. “

“ Nhưng cái ǵ đă cho mượn rồi th́ việc đă xong, nếu mang lại trả có thể làm cho nàng bối rối.” Nghe cái giọng ngây thơ mà rầu rĩ, tôi thấy cậu ta buồn cười quá, nhưng cũng nhiều t́nh cảm đấy chứ. Tôi không rơ lắm nhưng trong sâu xa vẫn thấy đồng cảm với cậu trai ngốc nghếch này.

Có lẽ cậu thấy lư luận của tôi cũng đúng, nên suy nghĩ một lúc rồi lên tiếng: “ Được rồi. Thây kệ đi. Nhưng khi dùng xong phải giặt sạch. “ Nói xong cậu lấy hết những cái chăn tôi cầm trên tay, bỏ lên mỗi vai một nửa, rồi đi nhanh.

Về đến nơi, tôi bảo cậu đến ngay đội. Cậu chào tôi thật nhanh rồi bỏ đi. Mới đi được vài bước cậu lại dừng, như chợt nghĩ ra chuyện ǵ, cậu lục trong các túi quần và lấy ra hai mẩu bánh ḿ nhỏ, đem bỏ trên tảng đá ở vệ đường, nói với tôi: Cho bữa ăn của chị đó. Rồi bước đi ngay không đợi ǵ. Tôi đến lấy hai mẩu bánh ḿ khô, và thấy là trong ṇng súng của cậu, không biết lúc nào, cậu đă bỏ ở giữa những cành tre những hoa cúc dại toả hương gần tai cậu mỗi lần cậu bước.


Cậu đi xa rồi, tôi không c̣n nh́n thấy mảnh vải rách phía trên cánh tay, bay phất phơ theo gió. Giờ đây mùi hương vẫn lưu lại đấy ít nhất cả buổi tối.
 


3.

Có quá nhiều nhân viên ở trạm y tế, vậy nên cán bộ xă phải điều động vài phụ nữ đến tăng cường để lo việc cung cấp nước, chất đốt, những thứ đại loại như thế. Trong số họ có cả người mới lấy chồng kia, nàng đến vẻ tươi cười, môi mím lại, và liếc nh́n tôi, nhưng vẫn không ngừng nh́n quanh như muốn kiếm ǵ, cuối cùng nàng quay qua hỏi tôi: " Đồng chí trẻ hôm nọ nay đi đâu rồi." Tôi nói là cậu không có ở đây, giờ này chắc là cậu ra mặt trận rồi. Nàng cười ngượng ngùng và nói: " Khi cậu ấy đến hỏi mượn chăn, tôi hơi giận." Sau đó, vẫn mỉm cười, nàng thu dọn những tấm chăn và nệm đem đặt trên những tấm ván cửa và bàn ( hai bàn học xếp cạnh nhau làm thành giường ). Tôi thấy nàng bỏ tấm chăn mới màu trắng của ḿnh trên tấm ván cửa để bên ngoài, sát mái nhà.

Đêm xuống, trăng đă lên. Cuộc tổng tấn công chưa mở màn. Thông thường, quân địch không ưa lúc chạng vạng, lửa đốt khắp nơi, tiếng súng nổ bất chợt vang lên lẻ tẻ, rồi tiếng bom nổ loé lên từng hồi: dưới ánh trăng, có thể nói vô số ngọn đèn dầu đă được thắp lên, không nơi nào trên mặt đất c̣n ch́m trong bóng tối. Chính trong “ đêm trắng “ cuộc tấn công có thể xảy ra, khiến mọi việc sẽ khó khăn hơn, và cái giá phải trả càng nặng nề hơn.


Tôi đâm ra ghét ánh sáng đêm trăng tṛn.

Viên cán bộ xă trở lại chia cho chúng tôi mấy miếng bánh trung thu nhân rau khô mang từ nhà đến. Dẫu sao hôm nay là lễ Trung thu.


Ôi, tết trung thu ở quê tôi, nhà nào cũng kê phía trước một cái bàn trà với vài cây nhang và mấy cái dĩa đầy bánh trung thu nhân trái cây. Lũ trẻ th́ nóng ḷng chờ đợi nhang tàn để thưởng thức lộc thần trăng, chúng sẽ nhảy múa, miệng hát vang: Ánh trăng sáng ngời, mau gơ trống thôi, rồi mua bánh kẹo… Trăng ơi trăng, cho tôi ánh sáng… Những kỷ niệm này khiến tôi nhớ quê, nhớ cậu giao liên kéo lê những cành tre khổng lồ, có lẽ là mấy năm trước cậu ta cũng nghêu ngao mấy câu hát đó.

… Tôi nhắm nháp mấy miếng bánh trung thu làm ở nhà, và nghĩ tới cậu giờ này đang cúi người trong những đường hào, có thể ở trạm chỉ huy, cũng có thể đang lom khom chạy trong những chiến hào liên lạc ngoằn ngoèo !

Một lúc sau nghe có tiếng bom quân ta nổ lớn, bầu trời rực sáng những tên lửa, vậy là cuộc tấn công đă bắt đầu. Không lâu sau những thương binh bắt đầu được mang tới, chúng tôi bắt đầu bận rộn rồi đây.

Tôi lấy cuốn sổ ghi lại tên và địa chỉ những người bị thương, người nào nhẹ th́ chỉ cần hỏi, c̣n người bị nặng, phải lục t́m giấy tờ. Khi tôi đang xem xét giấy tờ của họ, tôi giật ḿnh đọc mấy chữ “ giao liên “, tôi thấy toát mồ hôi, tim đập th́nh thịch. Định thần lại đọc kỹ th́ thấy ghi đơn vị khác. Vậy không phải là cậu ta rồi. Nhưng thật lạ lùng, tôi có ư muốn t́m hiểu phải chăng các cậu giao liên cứ ra mặt trận chẳng ư thức ǵ, lại nữa, giao liên làm việc ǵ, ngoài việc chuyển tin…, thực t́nh tôi cũng không hiểu tại sao tôi muốn biết những điều đó.

Vài phút sau khi cuộc giao tranh bắt đầu, mọi thứ vẫn ổn, các thương binh cho biết tin lành: phe ta đă chọc thủng tuyến pḥng thủ, rồi tiến đến hàng rào kẽm gai, các pháo đài của quân địch đă bị hạ và bây giờ ta đang tiến đánh ngoài đường phố. Tuy nhiên đến ngang đây không c̣n tin tức ǵ nữa, những thương binh đến sau chỉ nói: Giao tranh vẫn tiếp diễn, hoặc giờ th́ đánh nhau ngoài đường phố.


Nhưng nh́n thấy họ dính đầy bùn, vẻ kiệt sức rồi, được đem đến những chiếc cáng từ bùn lầy, mọi người có thể hiểu chiến tranh đang khốc liệt lắm.


Tôi không thể làm họ bớt đau, với mấy phụ nữ khác, chúng tôi chỉ có thể lau mặt mũi, tay chân, rồi cho họ ăn chút đỉnh, các anh có mang theo ba lô, chúng tôi thay áo quần cho họ, cho họ mặc đồ sạch hơn và nhân tiện, lau sạch những vết bùn và vết máu trên thân thể.


Với tôi th́ không có vấn đề ǵ, nhưng các chị khác lại thấy mắc cỡ, rồi sợ hăi, họ không muốn làm việc này, thế nên họ vội đi nhóm ḷ, cô mới lấy chồng cũng thế. Tôi nói với nàng lâu lắm, nàng đỏ mặt rồi gật đầu đồng ư nhưng chỉ muốn phụ tôi thôi.


Tiếng súng nổ thưa dần. Có cảm tưởng như trời sắp sáng, thực ra chỉ mới nửa đêm.

Trăng sáng lắm và như lên cao hơn mọi lần. Lại có thêm một thương binh được chuyển từ mặt trận đến. V́ không c̣n chỗ trong pḥng, phải đặt anh ta trên tấm ván cửa sát mái nhà. Người đưa thương binh này tới sau đó không đi ngay mà nấn ná ở lại. Ông này đă lớn tuổi và có lẽ tưởng tôi là bác sĩ nên nắm lấy tay tôi và nói: "Thưa bác sĩ, xin cố hết sức ḿnh để cứu đồng chí này. Nếu bác sĩ cứu được dùm tôi, cả nhóm tôi nguyện nhớ ơn suốt đời.“ Trong khi ông nói, tôi để ư thấy những người khiêng cáng khác cũng chăm chú nh́n tôi như chỉ chờ tôi gật đầu nói thế nào cũng cứu được. Tôi giải thích vài điều và thấy cô gái mới lấy chồng mang nước tới gần giường và thốt lên một tiếng À ngắn ngủi. Tôi gạt những người xung quanh ra và tiến lại gần, nh́n thấy ngay một khuôn mặt ngây thơ, rất trẻ, nước da b́nh thường nâu nhạt, giờ th́ vàng xám, mắt nhắm nghiền, vẻ b́nh thản. Ở vai áo đồng phục, vẫn là chỗ rách toạc ra, c̣n dính miếng vải.

“ V́ cậu ấy muốn cứu chúng tôi đó," người mang cáng cứu thương đến lên tiếng, giọng dằn vặt, "nhóm chúng tôi khoảng chục người trong đường hẻm nhỏ, cậu này vừa mở đường cho chúng tôi tiến tới, cậu đi sau, tôi bỗng nghe một tên Nhật bản phản động nào đó ném từ trên mái nhà một quả lựu đạn, nó phát nổ ngay chỗ chúng tôi rồi tự xoay tṛn, lúc đó đồng chí này hét lớn bảo chúng tôi chạy ngay đi và cậu ấy lại nhảy lên che… “

Nàng dâu trẻ lại À lên một tiếng nữa. C̣n tôi không cầm được nước mắt, tôi nói với mấy người khiêng cáng đi về sau khi thêm vài lời. Lúc này tôi mới quay trở lại, tôi thấy cô dâu trẻ nhẹ nhàng đem cây đèn dầu tới, rồi gỡ áo quần anh thương binh ra, t́nh cảm e ngại và mắc cỡ biến mất hết rồi. Nàng lau cho anh thương binh trang trọng, tôn sùng, anh đang nằm bất động không rên la ǵ.

Định thần lại, tôi vội chạy đi t́m một bác sĩ. Trong khi chờ tôi quay trở lại với bác sĩ để có thể chích thuốc cho anh thương binh, cô gái mới lấy chồng đến ngồi cạnh anh ta. Đầu cúi thấp, nàng lo vá lại chỗ rách trên vai áo anh. Sau khi nghe nhịp tim người bệnh, bác sĩ đứng dậy, nhẹ nhàng nói: "Không cần chích thuốc nữa rồi". Tôi bước tới gần cầm tay anh, tay lạnh ngắt.

Tuy thế, cô dâu trẻ chừng như không để ư ǵ, không nghe thấy ǵ, cứ vá miếng rách trên vai áo anh ta với những đường kim sát nhau. Không nh́n nàng, tôi nói nhỏ: " Không cần vá lại nữa đâu." Nàng nh́n tôi bằng một ánh mắt kỳ lạ, cúi đầu xuống và lại tiếp tục vá. Tôi muốn tránh xa nàng, muốn thoát khỏi không khí nặng nề này, muốn nh́n thấy cậu thương binh đến ngồi và nở nụ cười. Nhưng bất ngờ tôi cảm thấy có cái ǵ trong túi quần, tôi mở bàn tay ra xem có ǵ, th́ ra đó là những mẩu bánh ḿ khô mà cậu đă cho tôi.

Các y tá cho đem quan tài đến và định lấy cái chăn ra trước khi đưa thi hài vào trong. Cô dâu trẻ tái xanh mặt, giật lấy cái chăn từ tay những y tá và giận dữ nh́n họ. Nàng nhẹ nhàng vuốt cho thẳng thớm nửa cái chăn lót xuống dưới đáy quan tài, nửa c̣n lại quấn quanh người cậu ta. Một anh y tá nói với nàng: "Cái chăn này có người cho chúng ta mượn đó."

"Chăn của tôi", nàng thét lên phẫn nộ, rồi quay đầu lại và bỏ đi. Dưới ánh trăng, tôi thấy mắt nàng sáng rực như pha lê, đăm đăm nh́n cái chăn hoa huệ trắng trên nền đỏ thẳm, những đoá hoa tượng trưng cho những t́nh cảm tinh khiết, giờ đây đang ôm lấy khuôn mặt cậu trai này thật đơn giản, khiến tôi tưởng tượng h́nh ảnh cậu đang kéo lê những cành tre khổng lồ.


THÂN TRỌNG SƠN
dịch và giới thiệu
theo bản tiếng Pháp của Brigitte Duzan
Tháng 4/2023.

Nguồn:
http://www.chinese-shortstories.com/Nouvelles_de_a_z_RuZhijuan_Les_lis.htm
 

 

Trang Thân Trng Sơn

art2all.net