Chỉ là một t́nh cờ,
lướt trên Facebook tôi sững sờ khi hay tin một người bạn là anh
Nguyễn Văn Thành - nguyên Viện phó Viện nghiên cứu sân khấu điện
ảnh- đă trút hơi thở cuối cùng ngày 06/7/2023 ở Hà nội. Thông tin
không cho biết ǵ nhiều chỉ vắn tắt là Bệnh ung thư phổi đă cướp anh
đi chỉ sau chín ngày phát hiện.
Tôi gọi mấy người quen, lên mạng t́m các thông tin, nhưng hoàn toàn
không t́m thấy ở đâu có in cáo phó, h́nh ảnh hay các chi tiết về
tang lễ.
Một cái chết lặng lẽ, một con người quảng giao và hay rày đây mai đó
như anh Thành mà đă phải dừng chân hay đúng hơn rời bỏ ánh đèn sân
khấu, những trang sách và âm thầm vĩnh biệt những người thân yêu để
bay về cơi vô cùng.
Khoảng cuối năm 2014 tôi t́nh cờ gặp anh Nguyễn Văn Thành trong buổi
hẹn cà phê ở Hà nội với nhà thơ Nguyễn Bảo Sinh. Nghe giới thiệu tôi
từng sống 40 năm ở Ư, viết văn, 3 năm trước in quyển tiểu thuyết “Bàn
tay nhỏ dưới mưa” được nhiều dư luận quan tâm, anh Thành nhướng
mắt nh́n tôi và nói đùa: sống nhiều năm ở nước ngoài, lại lấy vợ Ư
th́ sao mà viết được tiếng Việt? Tôi mỉm cười và xin anh địa chỉ để
khi về Sài g̣n sẽ gửi sách tặng. Gửi xong, bận nhiều việc nên sau đó
tôi cũng quên đi.
Mấy tháng sau tôi lại có dịp ra Hà nội, có hẹn gặp với nhà thơ
Nguyễn Bảo Sinh và có gọi điện mời anh Thành. Khi thấy tôi, anh nói…
“xin lỗi tôi đă gạch nát quyển sách của anh!”. Tôi kinh ngạc nh́n
quyển tiểu thuyết Bàn tay nhỏ dưới mưa bị gạch vừa bằng bút
ch́ vừa bằng bút mực xanh đỏ, chằng chịt gần như không c̣n chỗ trống
v́ có các ghi chú nguệch ngoạc trên lề các trang, các mũi tên lên
xuống… Có lẽ anh tưởng tôi buồn nhưng tôi lại rất vui và xem đó như
mối duyên kỳ ngộ gặp được người đọc kỹ và tâm đắc với tác phẩm của
ḿnh.
Và quả thật cảm nhận đó không sai.
Chừng vài tháng sau đó tôi nhận được email của Vũ con trai anh (anh
Thành không dùng email, không biết lướt web hay tham gia bất cứ mạng
xă hội nào…) bài viết “Tấn Thảm Kịch T́nh Yêu Trong Bối Cảnh Toàn
Cầu Hóa” (Nhân đọc tiểu thuyết Bàn tay nhỏ dưới mưa của
TVD):
http://www.art2all.net/tho/truongvandan/bantaynhoduoimua/btndm_nguyenvanthanh.html
Tôi đọc và thực sự xúc động nên liền gọi điện để cảm ơn anh và từ đó
mỗi lần ra Hà Nội là chúng tôi gặp nhau như những người bạn tri kỷ
tri âm, xa th́ gọi thăm nhau! Phải nói là anh Thành rất nhiệt t́nh
trong t́nh bạn và sốt sắng giới thiệu tôi với các trí thức Hà thành.
Trong bài viết của anh Thành có những đoạn: “Trong thế giới sách
xô bồ, đa tạp hiện nay, để t́m ra một cái ǵ đọc được thật khó biết
bao! Nhất là với quan tâm của người làm sân khấu điện ảnh đi
t́m những cốt truyện và nhân vật của văn xuôi để có thể chuyển thể
sang lĩnh vực nghe nh́n đang rất khát kịch bản… Vậy mà, lâu lắm rồi
tôi mới có cơ hội thả ḿnh đọc một mạch tiểu thuyết Bàn tay nhỏ dưới
mưa của Trương Văn Dân. Một cái tên ít được dư luận biết đến. Đọc
xong, thấy tâm trí ḿnh bị xáo trộn bởi nhiều câu hỏi đặt ra đan xen
những với những ǵ từng trải nghiệm. Rồi nảy sinh nhu cầu đọc lại
cuốn sách ngẫm lại những đoạn làm ḿnh băn khoăn… Phải chăng đấy là
dấu hiệu của những tác phẩm văn học không tầm thường?”
V́ cho rằng “Bàn tay nhỏ dưới mưa” có thể làm kịch bản hay
làm phim nên về sau anh thường giới thiệu tôi với các đạo diễn ở Hà
Nội như Đặng Tú Mai, Trần Quốc Trọng, Chu Tiến Dũng… và đề nghị làm
phim.
Sau này tôi cũng được tiếp xúc với các đạo diễn/ người viết kịch bản
khác như Đào Anh Dũng, Lê Duy Hạnh, Nguyễn Ngọc Thi, Đặng Thanh
B́nh,... nhưng làm phim th́ cần nhà đầu tư và vấn đề này rất nan
giải.
Gần đây bạn Lê Kiều Phương cũng rất thích
Bàn tay nhỏ dưới mưa, nghĩ
là tác phẩm nên chuyển thành phim nên đă gửi tặng sách cho đạo diễn
Trần Anh Hùng…
Anh Thành cho rằng “Bàn tay nhỏ dưới mưa đáng chú ư ở cách kể lại,
cách tŕnh bày lại một cốt truyện quá quen thuộc bằng cung cách
tương hợp mang tính nghệ thuật, tạo sức truyền cảm vừa da diết vừa
gợi suy nghĩ, vốn là yếu tính của một tác phẩm nghệ thuật đích
thực.”
Sau đó anh phân tích và chỉ ra những đoạn tâm đắc:
“Những trang đặc tả Gấm b́nh tĩnh lại trước nỗi hoảng loạn của cái
chết cay nghiệt do bệnh hoạn đang đến gần khiến cô lên xe máy lao đi
về phía B́nh Quới ngoại ô thành phố trong một buổi chiều.
Trong khoảnh khắc này, Gấm vụt có một dáng dấp và suy cảm thật khác
lạ đến phi thường khi đối diện với cảnh hoàng hôn bên bờ sông và
hướng ánh mắt lên bầu trời cao rộng mênh mông lúc bóng tối đang dần
đậm đặc, xóa mờ tất cả... ( Trang 355-359). Với tôi đó là những
trang văn đáng đọc nhất, gợi suy nghĩ nhất và xúc động nhất của tác
phẩm này. Hơn thế nữa nó c̣n cho thấy mối liên hệ giữa t́nh yêu, sự
sống và cái chết với bối cảnh của thời đại toàn cầu hóa hiện nay...”
và anh kết luận “tiểu thuyết Bàn tay nhỏ dưới mưa trong hiện
trạng của nó, theo tôi là một cuốn sách hấp dẫn đáng đọc đáng suy
ngẫm trong bối cảnh toàn cầu hóa đang chi phối hiện nay.”
Anh cho rằng đoạn “đi về phía B́nh Qưới là đoạn hay nhất nên khi nào
có dịp vào Sài G̣n anh nhớ chở tôi đến đó! ” Mấy năm sau tôi có chở
anh đến thật, nhưng cảnh vật đă thay đổi, khác xưa và trên đường về
có ghé Thanh Đa thăm và ăn cơm với vợ chồng nhà văn Nguyễn Quang
Thân và Dạ Ngân.
Dường như cứ mỗi lần gặp nhau là ít hay nhiều anh đều nói về tác
phẩm Bàn tay nhỏ dưới mưa và dù sau có đọc các truyện khác nhưng anh
bảo tôi khó vượt qua cái bóng của bàn tay nhỏ. Những năm về sau anh
c̣n nói đă đọc lại và muốn viết một nhận định khác bài viết trước,
về Gấm, về ông bác sĩ Thuận, về nhà văn Nguyễn Quang trong truyện…
nhưng sau đó có lẽ bận, nên không nghe anh nhắc nữa.
Khoảng hơn chục năm nay chúng tôi thường gặp và rất mến nhau nên lần
nào ra Hà nội (trước đây mỗi năm tôi thường ra 5, 6 lần) tôi và anh
cũng gặp nhau để tṛ chuyện văn chương hay đi thăm các bạn của anh.
Trên những chuyến taxi anh cùng tôi đi thăm những người bạn mà tôi
không quen, có người tôi chỉ biết tên, và anh thường nói tài năng,
đặc điểm và những tính cách của họ nên thường làm tôi vừa ṭ ṃ vừa
thích thú. Có lẽ thường đi đây đó nên anh biết Hà nội khá rơ, có trí
nhớ về những lối vào nhà quanh co rắc rối.
Anh đă giới thiệu tôi và Elena với các nhân sĩ Hà nội như nhà nghiên
cứu Vương Trí Nhàn, nhà văn Nguyễn Thiện Luân, được mời về quê ông ở
Ninh B́nh ăn giỗ “để hiểu thêm tập tục phương Bắc”, đến thăm nhà đạo
diễn Nguyễn Đ́nh Nghi, đạo diễn Đặng Tú Mai cùng ở khu tập thể sau
Nhà hát lớn thành phố.
Có lần anh dẫn tôi tới nhà Nguyễn Đ́nh Chính ở ven đê sông Hồng vùng
Nghi Tàm Quảng Bá, c̣n khi anh vào Sài g̣n th́ hẹn tôi đến thăm một
người con khác của nhà văn Nguyễn Đ́nh Thi là Nguyễn Đ́nh Lễ, nhà
biên kịch Lê duy Hạnh và họa sĩ tài danh Bàng sĩ Nguyên, em ruột của
nhà thơ Bàng Bá Lân.
Anh c̣n dắt đi thăm nhiều văn nhân nghệ sĩ, nhà nghiên cứu nữa mà
tôi không nhớ tên, riêng đối với nhà nghiên cứu Phạm Vĩnh Cư “ông
này hay lắm anh nên gặp”… nhưng do chủ quan anh không hẹn trước nên
đến nhà hai lần đều không gặp.
Không chỉ ở Hà Nội, anh c̣n đưa đến Quốc Oai để thăm nhà văn Phùng
Thành Chủng rồi c̣n rủ đi nhiều nơi khác như Hải Pḥng, Nam Định…
nhưng tiếc là tôi không thể v́ mỗi lần ra Bắc đều ở rất ít ngày.
Khi tṛ chuyện văn chương anh Thành rất nồng nhiệt, say sưa, đưa ra
những ư kiến thú vị. Có những điều anh nói mà đến giờ tôi vẫn c̣n
nhớ. “Văn chương, ngẫm ra, cũng chỉ cái cách để con người suy ngẫm
về cuộc sống. Nhưng người cầm bút phải có tư tưởng và nhân cách, có
trách nhiệm xă hội chứ không thể quay lưng trước hiện thực.” “Nhà
văn không chỉ viết điều tốt đẹp mà cũng phải nói đến nỗi đau. Nhưng
tuyệt đối không được cổ vũ cho cái ác, viết sai sự thật để gây chia
rẽ, hận thù. Như thế là không lương thiện.” “Viết về cái tâm chứ
không phải cái tôi. ” “Viết là công việc tự do nhưng rất đơn độc.
Danh, lợi đều không nhưng với vai tṛ của một trí thức th́ luôn có
nhiều ràng buộc và trách nhiệm. ”
Về phê b́nh anh nói những ǵ ḿnh nghĩ, không đắn đo, màu mè. Những
nhận xét của anh khá công bằng, ḥa đồng nhưng khi cần th́ cũng
tranh căi cho ra lẽ. Có lần tôi chứng kiến cuộc tranh luận hơi to
tiếng giữa anh với nhà văn Paul Nguyễn Hoàng Đức, nên tôi và Bùi
Quang Minh phải giảng ḥa. Trên đường về nhà anh nói như hờn, bảo
sao tôi ngồi im, tôi chỉ cười nghe anh trách, lửa rơm, rồi sau đó
quên ngay.
Những lần đến nhà anh tôi đều được tặng sách, bảo “anh rảnh đọc
truyện này, truyện kia đi, hay lắm.” Có khi tôi cầm mấy quyển khác
th́ bị gạt đi, cái này viết theo đơn đặt hàng, vất đi, đọc làm ǵ.
Khi ở Sài g̣n thỉnh thoảng gọi điện thăm, anh nói đang đọc lại các
sách cổ điển, nhắc tên các truyện vừa của Dostoievsky, Tolstoi hay
các tác giả khác như Anton Checkov, Guy de Maupassant,…. Rảnh anh
đọc đi. Hay lắm. Điều này với tôi rất bổ ích v́ tôi không thích cà
kê, ăn nhậu, nói chuyện tào lao, căi nhau về các trận banh mà tôi
thấy phí thời gian và vô bổ.
Thường chỉ gặp riêng anh, nhưng cũng lắm khi gặp cùng nhà thơ Nguyễn
Bảo Sinh, ngồi một lúc là cũng gặp luôn nhà văn Nguyễn Huy Thiệp.
Hai nhân vật thơ/văn này cá tính rất khác nhau nhưng quấn quít không
rời!
Tôi t́nh cờ quen nhà thơ Nguyễn Bảo Sinh hơn 20 năm trước nên khá
thân, lúc ấy chưa có mạng xă hội và ông chưa nổi tiếng như bây giờ.
Bảo Sinh gọi anh Thành là “ma xó” v́ chuyện ǵ trong giới văn anh
đều biết và cũng là người cực kỳ thính nhạy trong việc săn tin. Anh
thích học hỏi, tham dự các hội nghị, các buổi tọa đàm anh đều có
mặt, vấn đề nào cũng phát biểu và ghi lại các nhận xét của ḿnh.
Cẩn thận ghi chép là thế nhưng khi cần t́m th́ anh bó tay v́ không
biết cất giữ ở đâu! Và tôi là người đă từng nhiều lần có kinh nghiệm
trực tiếp về cái chuyện lộn xộn thiếu trật tự của anh:
Là người có nhiều mối quan tâm nên căn pḥng riêng của anh là một
kho sách, nhưng bỏ bừa bộn mà không thể nào nhớ và t́m được thứ ḿnh
cần. Lần đầu đến nhà, tôi thấy cơ man sách vở để ngổn ngang, trên
hành lang, thành cửa sổ, trên ghế, trên kệ, kiểu bạ đâu vất đấy.
Trên giường ngủ của anh tôi c̣n thấy đủ thứ tài liệu, tạp chí,
sổ tay, quần áo, vớ, khăn… mà chắc khi ngủ anh chỉ vén chúng qua một
bên để lấy chỗ nằm… chứ không cần dọn cho gọn. Có lẽ vợ anh ban đầu
cũng từng giúp anh nhưng về sau đành bó tay, phó mặc cho anh “độc
lập tự do” trong không gian riêng của ḿnh!
Anh Nguyễn Văn Thành là con rể của nhà thơ Lưu Trọng Lư.
Anh học
khoa Ngữ Văn khóa 12 (1967-70) ở ĐH Tổng hợp Hà Nội và sau khi ra
trường anh về công tác ngành nghiên cứu sân khấu. Đă từng có thời
gian du học Đông Âu nên có lần anh nói đùa với tôi: “Tôi học và ở
bên đó mấy năm mà không được như anh v́ không quen được cô Tây nào!”
&
Tuy anh Thành không viết hay xuất bản được nhiều nhưng phải nói anh
là một người thực sự yêu mến văn học, sống hết ḿnh với văn chương
nghệ thuật. Và qua đó mà chúng tôi có nhiều chia sẻ nên dễ thân
thiết và gần gũi.
Tháng 7 năm 2022, sau hơn 2 năm bị kẹt v́ covid 19 ở Ư khi ra Hà Nội
là tôi đến thăm anh. Quyển tiểu thuyết
Tṛ chuyện với thiên thần
được in trong lúc c̣n ở Ư nhưng tôi có nhờ người nhà gửi sách tặng
anh. Khi hỏi anh đọc chưa th́ anh nói lâu rồi và có viết nhưng có lẽ
chỉ mới được 2/3 bài thôi. Tôi ṭ ṃ muốn đọc nên anh dắt tôi lên
nhà. Anh lục tung trong các thứ lộn xộn giấy tờ, sách vở, ghi chép
từ giường ngủ cho đến các kệ sách… mất hơn 40 phút lật lật mở mở mà
anh không nhớ nổi là đă để bài viết ở đâu. Tôi tiếc nuối nhưng đành
phải chia tay anh, khi bước ra gặp Vũ, con trai anh vừa về, tôi dặn
nếu bố t́m thấy nhờ cháu chụp h́nh bài viết để gửi chú đánh máy lại.
Sau khi về lại Sài G̣n tôi có gọi anh mấy lần, tiếc là anh không bắt
máy, hay có khi trả lời nhưng tai anh không c̣n nghe rơ…
Sức khỏe anh yếu dần. Rồi một hôm, t́nh cờ nghe tin anh đă mất! Vô
cùng thương tiếc anh Nguyễn Văn Thành, người bạn văn chương tri âm
tri kỷ.
Bài viết này tôi viết trong đau buồn, trong niềm thương nhớ, tiếc
thương để gửi đến anh lời cảm ơn đă đồng cảm, chia sẻ một đoạn đường
văn chương và quư mến nhau.
Xin chân thành gửi lời chia buồn đến gia đ́nh anh Nguyễn Văn Thành.
Cầu mong vong linh anh sớm được siêu thoát!
Sài g̣n tháng 7-2024
TRƯƠNG VĂN DÂN.
art2all.net